STRABRECHT COLLEGE Blok 2 FILM Reader HAVO/VWO 4 CKV 2013-2014
Inleiding Tijdens dit blok ga je in een groepje een film maken. Jullie gaan echter niet zomaar wat in het rond filmen, je gaat aan de slag volgens de regels van het film maken. Omdat te kunnen moet je je daar natuurlijk eerst in verdiepen. Daarom beginnen we dit blok met het bekijken van verschillende fragmenten en het beantwoorden van vragen daarover. Filmfragmenten en Vragen Van idee naar eindproduct Het maken van een film begint met een idee van een regisseur of producent. Dit idee wordt uitgewerkt in een scenario, ofwel het filmverhaal. Als de financiering rond is, kunnen de acteurs en de filmcrew worden uitgekozen. Van het scenario wordt meestal een storyboard (een soort stripverhaal van alle beelden die de regisseur wil laten zien om het verhaal te vertellen) gemaakt. Samen met de mensen die de filmsets (decor) bouwen, de camera s bedienen en het geluid opnemen, filmt de regisseur met behulp van een draaiboek(planning van filmopnamen in een bepaalde volgorde) stap voor stap het verhaal. De volgorde van de opnamen is bijna altijd anders dan de volgorde waarin de scènes in het scenario staan. Uiteindelijke worden de bruikbare filmopnamen in de montagefase aan elkaar geplakt. Bij een film maak je onderscheid tussen de inhoud (het verhaal dat wordt verteld) en de vorm (hoe het verhaal wordt verteld) The Hunger Games, The Hangover, Avengers, Pirates of the Caribbean Artdirection De artdirection omvat alles wat je in beeld ziet. Het bepaalt voor een groot deel de sfeer van de film. Zonder te letten op de dialogen helpen decors, kleding en voorwerpen je het verhaal te plaatsen: waar en wanneer dit stuk zich afspeelt en met wat voor personages (rijk of arm, soldaat of kindermeisje, enzovoort) je te maken hebt. De artdirector denkt in opdracht van de regisseur na over: 1
Filmsets(De plaatsen waar de gebeurtenissen van de film zijn opgenomen), rekwisieten (meubels, revolvers, sportwagens) en kostuums. Voor kostuums werkt de artdirector samen met de kostuumontwerper. Kleding, kapsel en make-up van acteurs moeten passen in de stijl en sfeer van de film. Ze passen in de historische tijd waarin de film zich afspeelt. Opdracht 1 Bekijk het fragment van Marie Antoinette (Sofia Coppola, U.S.A., 2006 ) a. Geef aan in welke tijd jij denkt dat het verhaal zich ongeveer afspeelt en noem twee voorbeelden van hoe dit door de artdirection wordt ondersteund. b. Noem twee aspecten van de film die de tijd waarin het verhaal zich afspeelt tegen lijken te spreken. c. Waarom zou de regisseur voor deze tegenstelling gekozen hebben, denk je? Opdracht 2 a. Welke twee rekwisieten of kledingstukken zou jij als filmmaker in ieder geval gebruiken bij een actiefilm? 2
Cameravoering Een filmcamera kun je op verschillende manier gebruiken. Hierdoor kan een regisseur een verhaal op verschillende manieren in beeld brengen. Shot en scène Bij het filmen begin je altijd met het opnemen van een shot. Een shot is een lange of korte filmopname waarin niet gemonteerd is. Een scène is een serie aan elkaar geplakte shots die bij elkaar horen in tijd, plaats en handeling. Kader De afbeeldingen op de volgende pagina laten hele duidelijke verschillen in kadrering zien. Op afbeelding A zie je veel in beeld, maar alles is veraf en dus niet helemaal duidelijk. Op afbeelding B is er minder in beeld te zien, maar het is duidelijker wat er gebeurt. Door middel van in- en uitzoomen kan in een scene worden afgewisseld in kadrering. A B c D A. Groot totaal kader. Geeft overzicht van de omgeving waarin de film zich afspeelt. B. Totaal kader. Personages zijn van top tot teen goed zichtbaar, net als de ruimte om hen heen. C. Medium close-up. Personage is vanaf de borst in beeld. 3
D. Extreme close-up. Detailopname. 4
Opdracht 3 Neem een scene in gedachten uit een soap, komedie o.i.d. die je onlangs hebt gezien. Het moet een scene zijn waarin twee mensen tegenover elkaar staan. a. Bedenk twee manieren waarop je de gebeurtenissen in de scene zou kunnen filmen (van veraf, van dichtbij, van boven of van onder). Teken hier deze twee manieren van kadrering. b. Welke tekening is spannender of interessanter? Waarom? Camera standpunten en camerabewegingen Een filmmaker kan per shot kiezen op welke manier hij de camera gebruikt. Hij kan hierbij kiezen voor filmen vanuit een bepaalde hoek en eventueel gebruik maken van een camerabeweging. De keuze kan een heel groot effect hebben op de beleving van de kijker. Neutraal standpunt De camera bevindt zich op ooghoogte en drukt daardoor gelijkwaardigheid uit. 5
Kikvorsperspectief Bij kikvorsperspectief staat de camera lager dan het gefilmde object. Vogelperspectief Bij vogelperspectief staat de camera hoger dan het gefilmde object. Subjectief standpunt De camera neemt de plaats in van het personage en kijkt als het ware door diens ogen naar de situatie. Opdracht 4 Bekijk het fragment van Alice in Wonderland (Tim Burton, U.S.A., 2010). In dit fragment neemt Alice een drankje waardoor er vreemde dingen met haar gebeuren. Door middel van camera standpunten versterkt de regisseur de gebeurtenissen. a. Beschrijf de twee belangrijkste veranderingen die Alice doormaakt en vertel hoe de regisseur de veranderingen versterkt. b. Beschrijf hoe de regisseur door middel van camera standpunten de veranderingen versterkt. Camerabewegingen Regisseurs gebruiken camerabewegingen om een effect van beweging te creëren, of een object of persoon te volgen. Pan Een pan is een camerabeweging waarbij de camera horizontaal beweegt op zijn as, zonder de camera te verplaatsen. 6
Tilt Een tilt is een camerabeweging waarbij de camera opwaarts of neerwaarts beweegt op zijn verticale as. 7
Tracking shot (dolly shot) Bij een tracking shot wordt de camera op een karretje (dolly) geplaatst dat op een rail voortbeweegt om het gefilmde object te volgen. Je kan een object ook volgen met een steadicam. Er zijn verschillende soorten tracking shots. De camera kan zich als volgt bewegen: voorwaarts in de richting van het gefilmde object, achterwaarts van het gefilmde object weg, parallel met of de blik volgen van een onderwerp dat in beweging is. Zoom Een zoom is een verenging of een verbreding van het gezichtsveld. De zoom is eigenlijk geen camerabeweging omdat de camera op een vaste plaats blijft staan Handheld De cameraman houdt de camera gewoon in de hand. Het beeld is daardoor schokkerig en beweeglijk. Opdracht 5 Bekijk het fragment Notting Hill. (Roger Michell, U.K. 1999) In dit fragment zie je dat een relatie tussen de hoofdpersoon en een wereldberoemde actrice ten einde komt. a. De regisseur gebruikt twee methodes om de rust binnenshuis en de hectiek van journalisten buitenshuis te versterken. Noem de twee methodes. b. In het tweede deel van het fragment loopt de hoofdpersoon door de wijk waar hij woont, Notting Hill in Londen. Welk camerastandpunt en welke camerabeweging gebruikt hij? Welk effect heeft dat? 8
c. De regisseur gebruikt verschillende manieren om te benadrukken dat de hoofdpersoon zich alleen en ellendig voelt. Beschrijf twee methoden. d. Hoe zie je in de film het verloop van tijd? Hoe zie je dat de hoofdpersoon zich met de loop van de tijd beter voelt? Opdracht 6 In het volgende fragment, Elephant (Gus van Sant, U.S.A., 2003 )kijk je naar een scène die zich af speelt in een Amerikaanse middelbare school. a. Welk camerastandpunt is gekozen? b. De regisseur wil je graag bij de film betrekken. Hoe doet hij dat? c. Ondanks het feit dat de regisseur je graag wil betrekken bij het verhaal, lijkt de film ook afstandelijk. Bijna op een documentaire. Beschrijf twee aspecten van het fragment die lijken op een documentaire. Opdracht 7 Bekijk het fragment van Pirates of the Caribean (Gore Verbinsk, U.S.A., 2003) zonder geluid. a. Wat valt je op als je het fragment zonder geluid bekijkt? 9
Bekijk het fragment nu met geluid. b. Wat is het effect van de muziek bij dit fragment? Opdracht 8 Omschrijf zo nauwkeurig mogelijk welke soort muziek (stijl, tempo, instrumenten, volume) jij zou kiezen bij onderstaande scènes. a. Een spannende achtervolging. Soort muziek: Uitleg: b. Een romantische wandeling van een verliefd paar. Soort muziek: Uitleg: c. Twee mannen loeren naar een meisje in een verlaten metrostation. Soort muziek: Uitleg: Montage De montage van de opgenomen shots en scènes is erg belangrijk. Door de juiste volgorde van de scènes wordt het verhaal verteld. Ook kan een regisseur ervoor kiezen om bepaalde shots te versnellen, vertragen of stil te zetten om het verhaal beter over te brengen. Ook in de overgangen tussen scènes kan veel variatie aangebracht worden. Fade Een fade is een overgang tussen twee shots of twee aparte beelden, vaak twee verschillende scènes. Fade-in Een zwart beeld verandert stilaan in een beeld op volle kracht (het beeld wordt lichter). 10
Fade-out Een beeld wordt geleidelijk aan zwart (toenemende verduistering van het beeld). Een fadeout wordt vooral gebruikt bij het einde van een paar scènes achter elkaar. Dissolve Bij een dissolve verschijnt het ene beeld terwijl het andere verdwijnt, met een overlapping van een paar seconden. Opdracht 9 Bekijk het fragment van de film Fight Club (David Fincher, U.S.A., 1999). a. De regisseur probeert de spanning tijdens het fragment op te voeren. Noem twee manieren waarop hij dat doet. b. Door middel van montage probeert de regisseur het verhaal heftiger over te laten komen. Beschrijf twee montagemethoden en het bijbehorende effect. Opdracht 10 Bekijk het fragment van Everything is Illuminated (Liev Schreiber, U.S.A, 2005). In het fragment vindt een introductie plaats vaan een van de hoofdrolspelers; een rapper uit Oekraïne. a. Welke overgangen tussen de shots merkte je op? b. Welk effect heeft dat op jou als kijker? c. Is hier sprake van continue of discontinue montage? Verklaar kort je antwoord. 11
d. Hoe probeert de regisseur de grote sprong aan het einde van het fragment toch te verbinden? Opdracht 11 Voor regisseurs is het moeilijk een gedachtegang van een personage over te brengen. De meeste mensen denken immers niet hardop. a. Hoe lost de regisseur van het volgende fragment uit The Beach (Danny Boyle, U.S.A./U.K.,2000) dat op? b. De regisseur maakt gebruik van grafische elementen. Noem de grafische elementen en beschrijf het effect daarvan. c. Beschrijf wat deze elementen toevoegen aan de gedachtegang van de hoofdpersoon. Opdracht 12 Ook in het volgende fragment heeft de regisseur gezocht naar en originele manier om de gedachtegang van het personage uit te beelden. Bekijk het fragment uit de film 500 Days of Summer (Marc Webb, U.S.A, 2009). a. Hoe maakt de regisseur duidelijk wat de hoofdpersoon denkt? b. Wat is het effect van deze methode? 12
Opdracht 13 In het volgende fragment, Invictus (Clint Eastwood, U.S.A./South Africa, 2009) ga je proberen verschillende aspecten van het film maken te bekijken. a. Beschrijf kort wat er in het fragment gebeurt. b. De regisseur wilde zijn fascinatie voor rugby graag naar voren laten komen. Beschrijf welke typische dingen je ziet die typisch zijn voor rugby. Hoe heeft de regisseur die dingen zo goed mogelijk naar voren laten komen? Let op montage en geluid. Typisch rugby: Montage: Geluid: e. De regisseur doet verschillende dingen om de spanning in de wedstrijd op te bouwen. Welke dingen hoor en zie herken je? c. De filmmaker heeft de wedstrijd duidelijk in beeld gebracht. Toch zijn er duidelijke verschillen met een samenvatting van een sportwedstrijd. Welke verschillen zijn er? d. Zuid-Afrika won de finale net nadat de apartheid in het land afgeschaft was. Die gebeurtenis speelt de grootste rol in de film. In het fragment probeert de regisseur te laten zien dat de rugbyfinale zorgde voor een verbroedering tussen de zwarte en blanke bevolking. Beschrijf hoe je dat in het fragment kunt horen en zien. 13
Opdracht 14 Het volgende fragment uit Sin City (Frank Miller, U.S.A., 2005) is gebaseerd op een strip. a. Noem 3 elementen uit het fragment waaraan je kunt zien dat de film op een strip gebaseerd is. b. Het grootste deel van de film is in zwart-wit opgenomen. Een paar kleine dingen in beeld zijn echter hel fel gekleurd. Waarom heeft de regisseur daar volgens jou voor gekozen? Opdracht 15 Wanneer je kijkt naar het fragment van Sin City zie je dat er gebruik is gemaakt van veel verschillende technieken. Het volgende fragment, uit The Blair Witch Project (Richard Donner,U.S.A.,1999) is met hele simpele technieken gemaakt. a. Beschrijf de camerabewegingen en -standpunten in het fragment. b. De simpele technieken dragen bij een de spanning van deze horrorfilm. Waarom wordt de film met deze simpele techniek toch heel spannend? Opdracht 16 Waarom wil je de ene film wel zien en de andere niet? Met andere woorden: waardoor wordt jouw filmkeuze bepaald? Noem meerdere redenen en geef ook een voorbeeld van een film. 14
Klassieke verhaalopbouw van een film Wie is de moordenaar? Zullen de twee hoofdpersonen elkaar krijgen? Het zijn vragen die je een film lang kunnen bezighouden. Inmiddels zul je aardig wat films gezien hebben in je leven. Dan weet je daardoor ook dat de meeste films tussen de anderhalf en twee uur duren. En dat in de laatste paar minuten de ontknoping volgt. De vragen die je jezelf gesteld hebt tijdens het kijken worden dan beantwoord. Soms is dat een grote verassing, en soms zie je de ontknoping al mijlenver van te voren aankomen. Alhoewel iedere film een ander verhaal vertelt verlopen ze bijna altijd (als sinds de oude Grieken!) volgens vijf vaste stappen. Dat wordt daarom een klassieke verhaalopbouw genoemd. 1. De introductie en de uitleg van de situatie 2. Het probleem 3. De reactie van de hoofdpersonages op het probleem 4. De climax 5. Het einde Opdracht 17 Je kent vast wel het verhaal dat William Shakespeare schreef over Romeo en Julia. Omschrijf in vijf stappen het verhaal van Romeo en Julia. 1. 2. 3. 4. 5. 15
De 5 W s Als je het begin van een film mist, mis je vaak veel belangrijke informatie. Bij stap 1 (introductie en uitleg situatie) van de klassieke verhaalstructuur wordt duidelijk gemaakt wordt duidelijk gemaakt waar de rest van de film over zal gaan. Dat gebeurt via de 5 W s. De informatie over Wie doet Wat Waar Wanneer en Waarom is bedoeld om je in het eerste kwartier al in de film te trekken. Soms krijg je de antwoorden op de 5 W s niet in het begin, maar worden ze als puzzelstukjes verspreid over de hele film gegeven. Dat kan een film extra spanning geven. Opdracht18 Nadat je de verhaallijn hebt beschreven aan de hand van de 5 klassieke stappen bekijk je de inleiding van de film Romeo&Juliet (Baz Luhrman, U.S.A., 1996). a. Beschrijf de 5 W s aan de hand van dit fragment. Sommige W s kun je misschien (nog) niet beantwoorden omdat de regisseur daar nog niets over vertelt. Wie Wat Waar Wanneer Waarom b. De regisseur laat de tekst van de inleiding twee keer zien. De eerste en tweede keer verschillen behoorlijk. Beschrijf de verschillen tussen de eerste en de tweede keer. c. De regisseur heeft ervoor gekozen een moderne bewerking van Romeo&Juliet te maken. In de film zijn duidelijk kenmerken van hedendaagse massamedia te herkennen. Welke invloeden herken je? 16
d. Luhrman heeft een film gemaakt die voor het grootste gedeelte plaatsvindt in de huidige tijd. Toch zijn er hier en daar kleine dingen die je herinneren aan de tijd van Shakespeare. Welke dingen zijn dat? e. Waarom zou Luhrman kiezen voor deze mix? Maak je film Nu je op de hoogte bent van verschillende technieken om een film te maken ga je zelf aan de slag. Helaas kun je niet meteen met een camera rond gaan rennen. Je begint met het bedenken van het verhaal en maakt dan een script en een storyboard. Script Een script is de volledige beschrijving van een film of een televisie-uitzending. Het beschrijft alles wat er te 'zien' en te 'horen' is in de film tot in de kleinste punten. Technische beschrijvingen en camera-instructies staan er echter meestal niet in. Voordat een scriptschrijver begint met een script voor een film, wordt er eerst een verhaallijn uitgezet. Dat is een ruwe schets van wat er allemaal gaat gebeuren in een film. Een scriptschrijver schrijft de film vaak niet alleen; voor dialogen (= gesprekken) worden ook vaak zogenaamde dialoogschrijvers ingehuurd. Bij sommige televisieseries of soaps zijn soms hele teams aan het schrijven aan verschillende afleveringen! Een script bestaat uit 2 belangrijke elementen; gesproken woord en actie. Dialoog is wat de personages tegen elkaar zeggen. Bij de gesprekken tussen de acteurs moet je er op letten dat er verschil wordt gemaakt tussen schrijftaal en spreektaal. Voor het schrijven van een script gebruik je spreektaal. Je moet er dus naar streven het taalgebruik zo natuurlijk mogelijk te houden. Niet onnodig moeilijk maar gewoon, zoals je dagelijks praat. Actie Actie is alles wat je ziet gebeuren en alle belangrijke geluiden. Dingen als gevoelens en gedachten horen niet in een script thuis, omdat je deze niet kunt laten zien in een film. Als een karakter genaamd Pieter verdrietig is, staat er niet: 'Pieter is verdrietig', maar, 'Er rolt een traan over Pieter's wang.' 17
Voorbeeld van een begin van een script INT.SCHOOLKLAS.DAG Een vol klaslokaal. De leraar is nog niet binnen. Op de achterste rij zitten twee vrienden Pieter (14) en (Daan) (15) onderuitgezakt wat verveeld om zich heen te kijken. Camera neemt beide vrienden langzaam van dichtbij in beeld. PIETER (onderuitgezakt) Ga jij na school nog iets doen of ga je meteen naar huis. DAAN (haalt zijn schouders op) Aan de slag! Stap 1. Bedenk het verhaal aan de hand van de klassieke verhaalopbouw in 5 stappen en met gebruik van de 5 W s. De film duurt minimaal 30 seconden maximaal 5 minuten. Tips Je mag de volgende types film maken: Animatie, stopmotion, soap, tv-reclame, bloopers, informatief, documentaire, horror, actie, arthouse,enz... Maak een goede verdeling (gebruik elkaars specialiteiten) Schrijf de taakverdeling in het 18
PLAN VAN AANPAK op pagina 33. Afspreken kan lastig zijn, prik daarom op tijd een datum. Vergeet het ondersteunende geluid niet. Tenzij je een stommefilm maakt. Schrijf zo uitvoerig mogelijk het SCRIPT. Gebruik daarvoor pagina 34. Teken in minstens twaalf kleine beeldjes het storyboard. Laat de volgende aspecten daarin zien: Kader (groot-totaal-, totaal-, medium kader, medium close up, Close up en extreme close up), cameravoering (pan, tilt, dolly, crane, handheld), locaties. Gebruik het STORYBOARD op pagina 35. Vergeet het monteren niet! Dit kun je doen in bijvoorbeeld MovieMaker. Wie Wat Waar Wanneer Waarom 19
20
De introductie en de uitleg van de situatie Het probleem De reactie van de hoofdpersonages op het probleem De climax Het einde 21
Plan van aanpak Groepsleden: Wat? Wie Wanneer? 22
Script 23
24
Filmen Eindelijk! Jullie kunnen gaan filmen! Zorg ervoor dat iedereen weet wat hij of zij moet voorbereiden en moet doen op de dag zelf. Kijk daarom goed naar het plan van aanpak. Vergeet de scènes na het filmen niet te monteren. Je kunt hiervoor ieder programma gebruiken dat je wil. Windows MovieMaker werkt makkelijk en staat op iedere PC. 25