Buurtfiche Liedtsplein & Koninginneplein Schaarbeek De Roma, de diensten en de buurt Regionaal Integratiecentrum Foyer Brussel, 22/7/2013
Buurtfiche Liedtsplein & Koninginneplein - Schaarbeek 1. Profiel buurt (zie bijlage 1) Situering Het Liedtsplein en het Koninginneplein liggen beide in Schaarbeek, op 500m afstand van elkaar aan het beginen eindpunt van de Paleizenstraat. Volgens de Brusselse wijkmonitoring bevinden ze zich respectievelijk in de Brabantwijk (gebied tussen spoorweg, Kleine Ring en Poststraat) en de wijk van de Haachtsesteenweg (gebied tussen Poststraat, Kleine Ring, Louis Bertrandlaan en Wijnheuvelstraat). Brabantwijk Liedtsplein Koninginneplein Wijk Haachtsesteenweg De beide pleinen liggen in het gebied tussen het Noordstation en het station van Schaarbeek. Het is een gebied met een erg diverse, grotendeels allochtone bevolking. Deze wijken staan in contrast met de meer welgestelde wijken en straten van Schaarbeek, zoals de omgeving van het Josaphatpark en de villa's langs de Lambermontlaan. Het Liedtsplein ligt in een drukke buurt, voornamelijk bevolkt door inwoners van Turkse afkomst. Vlakbij ligt de Brabantstraat, een van de voornaamste winkelstraten van Brussel. Ook de Aarschotstraat ligt in de buurt, bekend om haar raamprostitutie. De buurt rond het Koninginneplein wordt in de volksmond soms Klein Anatolië genoemd, omwille van de Turkse gemeenschap die er leeft en werkt. Het plein zelf is gekenmerkt door de aanwezigheid van Turks en Bulgaarse horeca-zaken. Nationaliteit (fig. 1-4) In de Brabantwijk rond het Liedtsplein is 12% van de totale bevolking afkomstig uit MOE-landen (Midden- en Oost-Europa). In de wijk van de Haachtsesteenweg rond het Koninginneplein is dat 15%. In gans Schaarbeek is 12% van MOE-origine, in het BHG 7% (Bron: Adsei 2008). Als we enkel kijken naar het aantal inwoners (Brusselse Wijkmonitoring 2010) uit de nieuwe Oost-Europese EU-lidstaten (sinds 2004 en 2007), vinden we in de Brabantwijk een aandeel van 8% en in de wijk van de Haachtsesteenweg 7,7% (gewestelijk gemiddelde 4,4%). In de Brabantwijk maken de Turken binnen de MOE-landers veruit de grootste groep uit met respectievelijk 59%. De 2 de grootste MOE-groep zijn er de Polen met 15%. Dan volgen de Roemenen met 13% en de Bulgaren met 9% (Adsei 2008). In de wijk van de Haachtsesteenweg is overgrote meerderheid MOE-landers Turks (70%). Dan volgen de Bulgaren (11%), de Polen (10%) en de Roemenen (4%). 2
In gans Schaarbeek zijn van de MOE-landers 29% Turks, 24% Pools, 18% Bulgaars en 15% Roemeens (Adsei 2011). Leeftijd (fig. 5-10) Het bevolkingshistogram van Schaarbeek toont ons dat de grootste leeftijdscategorie die van de 30-34-jarigen is (10% vd totale bevolking), gevolgd door de groep 25-29 jarigen (9,4%) (Adsei 2011). In de Brabantwijk is de grootste groep die van de 25-29 jarigen (9,9%) gevolgd door de 30-34 jarigen (9,4%), net zoals in de wijk van de Haachtsesteenweg (respectievelijk 10,9% en 10,1%) (Brusselse wijkmonitoring 2010). Wat de mannelijke inwijkelingen in Schaarbeek betreft die afkomstig zijn uit MOE-landen waarvan de meeste Roma komen (Roemenië, Bulgarije, ex-joegoslavië, Slovakije, Tsjechië), is de grootste groep tussen 30 en 34 jaar oud (436,15%), gevolgd door de 35-39 jarigen (388,13%). Bij deze vrouwelijke MOE-landers is de grootste leeftijdsgroep die van 30-34 jaar (405,16%), gevolgd door de 25-29 jarigen (360,14%) (Adsei 2011). Een verklaring voor het grote aandeel 25-35 jarigen bij de MOE-landers, ligt waarschijnlijk in het feit dat vooral het actieve deel van deze bevolkingsgroepen zich in de gemeente Schaarbeek vestigt op zoek naar werk. Van de Bulgaarse mannen in Schaarbeek is de grootste groep tussen 35 en 39 jaar oud (187 mannen, 14%), gevolgd door de 30-34 jarigen (182 mannen, 14%). Bij de Bulgaarse vrouwen zijn de grootste groepen de 25-29 jarigen en de 30-34 jarigen (telkens 178 vrouwen, 14%), gevolgd door de groep 35-39 jarigen (160 vrouwen, 14%). Voor de Roemeense mannen in Schaarbeek is de grootste groep tussen 30 en 34 jaar oud (189 mannen, 16%), gevolgd door de 25-29 jarigen (158 mannen, 13%). Bij de Roemeense vrouwen vinden we hetzelfde stramien met als grootste de leeftijdsgroep die van 30-34 jaar (168 vrouwen, 17%), gevolgd door de groep 25-29 jarigen (143 vrouwen, 15%). Werkloosheidsgraad (fig. 11) De gemiddelde werkloosheidsgraad in de Brabantwijk is 35.9% en in de wijk van de Haachtsesteenweg 35% (Wijkmonitoring 2009). Deze cijfers liggen veel hoger dan de cijfers van gans Schaarbeek (26,5%) en die van het BHG (22,1%). Net als in de meeste andere wijken met een hoog werkloosheidscijfer zijn ook in de Brabantwijk en in de wijk van de Haachtsesteenweg veel jongeren werkloos: 49,8% en 48,9%, tegenover een gewestelijk gemiddelde van 38,4%. 2. Profiel Roma Bevraging Roma Liedtsplein en Koninginneplein De Roma-stewards bevroegen 12 Roma uit de buurt van het Liedts- en het Koninginnenplein (divers qua nationaliteit, leeftijd, geslacht) over hun socio-economische situatie en hun relatie tot de buurt waarin ze wonen. Dezelfde vragen kwamen op 5 maart 2013 aan bod in een focusgroep met 6 Bulgaarse, 5 Roemeense en 1 Macedonische Roma-vertegenwoordiger uit de buurt rond de twee pleinen. Hierbij werd de nadruk gelegd op de situatie van de hele Roma-gemeenschap in de buurt. De resultaten van deze bevragingen komen hieronder uitgebreid aan bod. 2.1 Afkomst van Roma Rond het Liedtsplein zijn de Roemeense Roma in de meerderheid (± 60%) ten opzichte van de Bulgaarse (± 40%). De Roemeense Roma zijn in de eerste plaats afkomstig uit Sântana (Arad). Zij vormen een stabiele meerderheid en hebben er huizen gekocht. Een minder stabiele minderheid komt uit Târgu-Mures en Timisoara. De aanwezige Bulgaarse Roma komen vooral uit Silistra, Dobrich en Sliven (prostituees Aarschotsesteenweg). Ook zijn er enkele ex-joegoslavische families woonachtig. Rond het Koninginneplein zijn dan weer de Bulgaarse Roma in de meerderheid: minstens 90% ten opzichte van max. 10% Roemeense. De Bulgaarse groep komt er voornamelijk uit Silistra, Razgrad en Dobrich. De Roemeense Roma zijn vooral afkomstig uit verschillende andere regio s, slechts enkele uit Sântana. 2.2 Instroom 3
De meerderheid van de Roma (B & R) hebben zich er gevestigd na de toetreding van Roemenië en Bulgarije tot de EU in 2007. Vanaf dat moment was het mogelijk om als zelfstandige verblijfsdocumenten en werk te bekomen. De Bulgaren schatten dat 60% van de Roma gekomen zijn tussen 2007 en 2010, 20% vóór 2007, en 20% na 2010. Nochtans komen er op het Koninginneplein en Raadsplein tegenwoordig 3 minibussen per week (6 à 8 personen) aan met Bulgaarse families die een tijdelijk of permanent verblijf zoeken. Er zijn er echter ook voortdurend die terugkeren omdat ze hier geen werk gevonden hebben. Bij de Roemeense Roma hebben zich de laatste tijd ook families gevoegd die vanwege de economische crisis landen als Portugal, Frankrijk en Italië verlaten hebben. Waarom Schaarbeek? De voornaamste reden voor Roma om in Schaarbeek te komen wonen, is het familiale en sociale netwerk. Vele Roemeense Roma zijn de pioniers gevolgd die de basis hebben gelegd voor het huidige sociale netwerk. Voor de Bulgaren is de aanwezigheid van een grote Turkse gemeenschap de belangrijkste reden om zich hier te vestigen. Andere redenen zijn de betere prijs/kwaliteit-verhouding van huurwoningen (beter dan bv. in St. Joost-ten-Node), de bereikbaarheid en de commerciële omgeving. 2.3 Ambities / plannen / perspectieven De 3 belangrijkste ambities zijn volgens de Roemeense Roma: goed integreren, verblijfsdocumenten bekomen, werk vinden en komen tot een duurzaam verblijf in België (huis kopen, enz.). Bulgaren willen in de eerste plaats werk (met of zonder papieren), verblijfsdocumenten en gelijkheid met andere burgers. 2.4 Bronnen van inkomsten Roemeense Roma-mannen werken voornamelijk in de bouw, daarna ook in de autohandel, als verzamelaar van oud ijzer en in andere zelfstandige activiteiten (distributie enz.). De vrouwen die werken houden zich vooral bezig met schoonmaak (via dienstencheques, vaak wanneer echtgenoot zelfstandig is), bedelen (alleen bepaalde families), bloemenverkoop, enz. Bulgaarse mannen vinden we terug (in volgorde van belang) in de bouw, in de horeca (Turkse en Bulgaarse cafés en snackbars), als winkelier, als chauffeur en in de drugshandel. In dit deel van Schaarbeek zijn er minder ijzerhandelaars dan in bv. Anderlecht. Bulgaarse Roma-vrouwen werken vooral als schoonmaakster (dienstencheques), in de horeca of als prostituee (meisjes afkomstig uit Sliven). Ook de kinderbijslag is een belangrijke bron van inkomsten, zeker voor gezinnen met veel kinderen. Arbeidsstatuut Heel wat Roemeense en Bulgaarse Roma hebben de laatste jaren een zelfstandigenstatuut bekomen. Nochtans werkt de meerderheid van deze zelfstandigen in het zwart voor een werknemer (bouw, horeca). Vanaf een bepaald aantal kinderen brengt de kinderbijslag meer op dan de bijdrage die aan Partena moet worden betaald. Er werken ook steeds meer Roma in loondienst (fabrieksarbeider, gemeentelijke diensten, ). Een beperkt aantal Roma ten slotte is afhankelijk van het OCMW (ook Art. 60-ers). 2.5 Kerken of organisaties waarbij Roma zijn aangesloten Veel Roemeense Roma zijn aangesloten bij één van de 3 nabije Roemeense Roma-Pinksterkerken (Groendreef Brussel, Pakhuisstraat Brussel, Jerusalemstraat Schaarbeek). Bulgaarse Roma daarentegen zijn meestal moslim en gaan (2 x per jaar) naar de moskee (Haachtsesteenweg). Sommigen waren aangesloten bij een Bulgaarse vzw die momenteel niet meer actief is. Bulgaarse Roma onderhouden actief contacten via een facebook-groep. 3. Ervaringen, contacten, noden en voorstellen van Roma zelf (zie bijlage 2) Eigen netwerk Wat opvalt is dat Roma zich voor hun problemen vooral richten naar contacten en sleutelfiguren binnen hun eigen gemeenschap. Zo gaat men zich (bv. voor alles wat verblijfspapieren betreft) eerst informeren binnen het eigen netwerk, al dan niet tegen betaling. Ook wat tewerkstelling betreft, zoeken ze meestal (zwart) werk via hun eigen contacten binnen hun gemeenschap. De meeste Roma (Roemenen en Bulgaren) zijn nog steeds onderhevig aan restricties op de arbeidsmarkt (enkel knelpuntberoepen) en kunnen zich bijgevolg niet bij Actiris inschrijven. De enige opleidingen die gevolgd worden zijn verplichte cursussen zoals taalcursussen van het OCMW. De grootste drempel is de dringende behoefte aan een inkomen waardoor men liever werkt dan te investeren in een opleiding. 4
Misbruik Een vaak terugkerende klacht bij Bulgaarse Roma is de afhankelijkheid van en uitbuiting door Turkse huiseigenaars ( patrons ). Ze wensen beter ingelicht te worden over hun rechten als huurder, verblijfs- en werkmogelijkheden om zich beter te kunnen verdedigen. Kinderen Roma-ouders geven aan dat ze weinig problemen ondervinden met de scholen van hun kinderen. Roma-ouders verkiezen dat hun kinderen hun vrije tijd binnenshuis doorbrengen omwille van verkeersonveiligheid, het gebrek aan sport- en speelruimte en het onveiligheidsgevoel bij ouders als gevolg van het stijgende druggebruik onder jongeren. Er is vraag naar mogelijkheden voor sport- en spelactiviteiten voor kinderen. Voor Roemeense volwassenen is de Pinksterkerk een belangrijk tijdverdrijf. Bulgaarse Roma gaan ook al eens op café. Buurtcontacten De contacten met andere gemeenschappen blijven vooral bij Roemeense Roma erg beperkt. Bulgaren hebben nogal wat contacten met de Turkse gemeenschap voor werk en huisvesting. Uit vrees voor discriminatie door Turken geven ze zich niet uit als Roma, maar als Milet (niet Turks, niet Roma). Voor gezondheidsproblemen richten Roma zich in eerste instantie tot een Roemeense (Roemeense Roma) en een Turkse huisdokter (Bulgaarse Roma). 4. Relatie tussen diensten en Roma (zie bijlage 3) Voor de relatie tussen Roma en diensten enerzijds en tussen Roma en de buurt anderzijds, werden aan de hand van een mondelinge enquête 19 verschillende diensten bevraagd die actief zijn in de buurt van het Liedts- en Koninginneplein. Moeilijk Tal van diensten komen af en toe in contact met Roma. Maatschappelijke actoren merken op dat Roma onderaan de sociale ladder staan (slachtoffer van huisjesmelkers, bedelaars, ). Toch zijn er maar weinig diensten die erin slagen om op een duurzame manier met Roma-families samen te werken. Diensten geven vaak aan dat het moeilijk is een duurzame samenwerking op te bouwen omwille van de onstandvastigheid van vele families. Ook spelen het taalprobleem en de culturele verschillen een rol. Hulpvragen Wanneer Roma zich al richten tot diensten van de samenleving, draait het in eerste instantie om basisbehoeften. Bijgevolg behandelen de meeste diensten die Roma over de vloer krijgen, vragen rond dringende noden (materiële, financiële of dringende medische hulp) of administratie. Het OCMW is dan ook één van de meest bezochte diensten door Roma. Ook is er vaak een link met zorg voor hun kinderen (vraag naar voedsel, pampers, kledij, ). Er zijn echter nauwelijks vragen omtrent preventie (vaccins, ). Typisch is ook dat Roma zich richten tot personen en niet tot diensten. Eenmaal vertrouwen in een hulpverlener, zullen ze zich naar hem/haar richten met al hun vragen over verschillende levensdomeinen. Samenwerking Opvallend is dat Roma het vaak moeilijk hebben met vastgelegde openingsuren en afspraken. Vaak willen Roma hier en nu een antwoord op hun vraag. Laagdrempelige initiatieven (Services sociaux des Quartiers 1030, bemiddelaars van Maison de la Médiation, Nasci, Poverello, ) krijgen bijgevolg het vaakst Roma-cliënten over de vloer. Hulpverleners die de mogelijkheid hebben huisbezoeken (outreaching) te doen, hebben de meeste contacten met Roma-families. Flexibiliteit en aangepaste, gepersonaliseerde hulp (maatwerk) is dus nodig. Noden van diensten De grootste behoefte die leeft bij diensten die met Roma in aanraking komen is ondersteuning om het taal- en communicatieprobleem op te lossen. Bovendien komen er soms samenlevingsproblemen voor waarbij de verschillende levenswijze van sommige Roma-families (veel volk, vreemde auto s, nachtlawaai, ) in de buurt een gevoel van onveiligheid creëert. Ook hier is bemiddeling nodig om deze gedragingen beter te kunnen plaatsen en Roma te sensibiliseren over samenleven in de buurt. Er wordt in dit kader al veel beroep gedaan op bestaande bemiddelaars en brugfiguren (van Foyer vzw, de Roma-straatbemiddelaar van Sint-Joost-ten-Node, 5
enz.). Ook vorming rond cultuur en levenswijze van Roma wordt als nood ervaren. Verder worden meerdere diensten geconfronteerd met het gebrek aan een stok achter de deur in het kader van spijbelen of bedelen. 5. Relatie tussen buurt en Roma (zie bijlage 4) Ervaringen Volgens de ondervraagde diensten vormen de Roma een gesloten gemeenschap in de buurt, die onderling erg solidair is maar weinig contact heeft met andere gemeenschappen in de buurt. Dit gebrek aan contact heeft tot gevolg dat vooral negatieve ervaringen worden uitgelicht. De verschillende gemeenschappen die samenleven in de buurt van de pleinen klagen over elkaar. De negatieve reacties ten aanzien van de Roma gaan vooral over gebrek aan hygiëne, bedelpraktijken (soms met kinderen), diefstal en wijkbevuiling. Sommige buurtbewoners begrijpen niet waarom sommige Roma zich in het Noordstation nestelen of buiten slapen op het Gaucheretplein. Diensten spreken over dienstenshopping en vluchtgedrag bij Roma, waardoor men er moeilijk vat op krijgt. De negatieve reputatie brengt mee dat bv. Roemenen erg veel moeilijkheden ervaren in hun zoektocht naar een woning. Het is een buurt waar een grote etnische diversiteit bestaat en heel wat verschuivingen plaatsvinden. Vorige generaties migranten lijken een eerder wantrouwige houding aan te nemen tegenover de nieuwe migranten. Wat opvalt is dat meerdere van de bevraagde diensten die zelf ook weinig contact hebben met Roma, eveneens vervallen in algemene beschouwingen die het negatieve imago van Roma bevestigen ( Roma bedelen, zijn vuil, willen niet samenleven met anderen, enz.). Sommige Roma-sleutelfiguren verlenen bedrieglijke diensten binnen hun eigen gemeenschap. Toch wordt er minstens zoveel geklaagd over Turkse huisjesmelkers die anderen uitbuiten. Volgens de diensten zijn Roma over het algemeen relatief zelfredzaam wat betreft het vinden van werk. Ze vertrekken s morgens in busjes naar bouwwerven elders in het land. Noden De noden in de buurt met betrekking tot Roma zijn veelvoudig. Zo wordt verwezen naar de behoefte aan vertaling/bemiddeling. Ook wordt gewezen op de nood aan een dienst in de buurt die beschikt over de nodige expertise in werken met Roma, een dienst waar Roma met hun vragen en problemen terecht kunnen in hun taal. Meer algemeen wordt gesteld dat er een hiaat bestaat in hulpverlening voor- en activiteiten voor/met Oost-Europeanen. Voorts duidt men op de noodzaak aan vorming van leerkrachten in scholen en de nood aan aangepast onderwijs voor moeilijk scholariseerbare jongeren. Steeds terugkerende vragen zijn tevens de vraag naar ondersteuning op vlak van scholarisatie en naar meer deelname van Roma aan activiteiten in de samenleving zoals bv. kinderactiviteiten waar Roma aansluiting bij vinden. Ook zou volgens sommige diensten het aanbod van taalcursussen moeten uitgebreid worden. Volgens sommige diensten hebben de Roma ook nood aan meer informatie over hoe samen te leven en over tewerkstelling (opdat ze niet zouden bedelen). Mogelijkheden Wat betreft mogelijkheden in de buurt voor Roma-kinderen wordt verwezen naar AMO s voor kinderen om de drempel naar school te verlagen, het project sac à dos voor jongeren met schoolmoeheid en projecten die in bepaalde scholen worden gerealiseerd (met o.a. Roma). Het Maison de la Médiation beschikt over een informatievideo over rechten en plichten van huurders. Zij hebben ook een sociaal onthaal voor nieuwkomers. Samenlevingsopbouw coördineert een werkgroep Brabant-Groen over buurtactiviteiten samen met verschillende plaatselijke organisaties. Er kan meer ingezet worden op samenwerking met de gemeentelijke buurt-/straathoekwerkers. Ook de acties van de Roma-bemiddelaars en de Roma-stewards van RIC Foyer Brussel worden beschouwd als opportuniteiten om goede praktijken uit te werken in de buurt. Voorstellen Er wordt voorgesteld om (met straathoekwerkers) vrijetijds- en vakantieactiviteiten te organiseren voor kinderen. Voor de zomervakantie stelt zich echter het probleem dat veel Roma-kinderen op vakantie gaan in hun land van herkomst. Meermaals wordt ook het idee van buurtfeesten geopperd, met actieve deelname van Roma. Of andere info- en sensibiliseringsactiviteiten (campagnes, tentoonstelling,...) om bewoners met Roma te laten kennis maken. 6