U P P E R UTRECHT PHARMACY PANEL for EDUCATION and RESEARCH N i e u w s b r i e f 2 U ontvangt hierbij de tweede UPPER-Nieuwsbrief, met nieuws en informatie over stages en praktijkonderzoek vanuit Farmaceutische Wetenschappen. UPPER is een netwerk van apothekers die stageverlener zijn en/of die mee willen doen aan praktijkonderzoek. UPPER heeft een eigen website: http://www.upper.pharm.uu.nl. De UPPER-Nieuwsbrief heeft betrekking op zowel de onderwijs- als de onderzoeksactiviteiten van UPPER en verschijnt twee maal per jaar. In deze UPPER-Nieuwsbrief kunt u lezen wanneer het komend studiejaar stages plaatsvinden en in welke onderzoeksprojecten u kunt participeren. Ook treft u een verslag aan van de UPPERonderzoeksbijeenkomst die plaatsvond op 29 juni jl. en waar onder andere de UPPER-stimuleringsprijs voor een onderzoeksvoorstel is uitgereikt. Wij wensen u veel leesplezier! Het UPPER-team v.l.n.r. Willem Rump, Fred Schobben, Lyda Blom, Helma van der Horst, Fred de Koning Inhoud Wat is UPPER? 2 Van het UPPER-stagebureau 3 Van het UPPER-onderzoeksbureau 6 Verslag UPPER-onderzoeksbijeenkomst 8 UPPER Postbus 80082 3508 TB Utrecht OKTOBER 2005 www.upper.pharm.uu.nl Universiteit Utrecht
2 Utrecht Pharmacy Panel for Education and Research UPPER-team Prof.dr. A.F.A.M. Schobben Dr. A.T.G. Blom Dr. G.H.P. de Koning Dr. M. Bouvy Prof.dr. A.C.G Egberts H.M. van der Horst Dr. H.H. Rump Drs. H. Fokkens, Drs. P. van Asten Drs. Th.A. de Boer, Drs. P. Chen, Drs. L. Haasnoot Voorzitter Coördinator onderwijs Coördinator onderzoek Adviseur onderzoek Adviseur onderzoek Secretariaat onderwijsactiviteiten Secretariaat onderzoeksactiviteiten Docenten Ziekenhuisfarmacie Docenten Openbare farmacie UPPER/stagebureau Met vragen over de stage kunt u terecht bij Helma van der Horst (praktisch) dan wel bij Lyda Blom (inhoudelijk). Als u ons wilt benaderen voor stagezaken kunt u dit doen per e-mail: stage@pharm.uu.nl, telefoon: 030-2536965 of fax: 030-2539166. Bezoekadres: Wentgebouw, Sorbonnelaan 16, Utrecht, kamer W014. Postadres: UPPER/stagebureau, Postbus 80082, 3508 TB Utrecht. UPPER/onderzoeksbureau Vragen over onderzoek kunt u voorleggen aan Willem Rump (praktisch) of Fred de Koning (inhoudelijk). Voor vragen rond een onderzoek waaraan u deelneemt kunt u vaak ook direct de vermelde onderzoeker benaderen. Als u ons wilt benaderen voor onderzoeksactiviteiten kunt u dit doen per e-mail: upper@pharm.uu.nl, telefoon 030-2536997, of fax 030-2539166. Bezoekadres: Wentgebouw, Sorbonnelaan 16, Utrecht, kamer Z813. Postadres: UPPER/onderzoeksbureau, Farmacotherapie & Farmaco-epidemiologie, Postbus 80082, 3508 TB Utrecht. Doorgeven wijzigingen in uw apotheekgegevens Indien er wijzigingen zijn in de gegevens van uw apotheek (naam van de apotheek, adres, e-mail, website) of als er veranderingen zijn wat betreft de contactpersoon voor stages of onderzoek, vernemen we dat graag van u. U kunt deze wijzigingen bij voorkeur via de e-mail doorgeven aan upper@pharm.uu.nl. Adreswijzigingen kunt u eventueel zelf invoeren na inloggen op de UPPER-website.
U P P E R 3 Van het UPPER-stagebureau Het UPPER-stagebureau organiseert de studentenstages en alles wat daarmee samenhangt. Hieronder bieden we naast informatie over stageperioden informatie over een aantal ontwikkelingen en achtergronden betreffende de stages. Minimumeisen stageadres staat gepland voor dit najaar. Dit doen we bij apotheken waar we minimaal 2 evaluaties van hebben ontvangen (dit ter wille van de anonimiteit van de student). Als u in het eindgesprek met een stagiair gewend bent terug te blikken op de samenwerking en de student en u durven daarin eerlijk te zijn, dan zal er vermoedelijk niets nieuws voor u in staan. Een apotheek is geschikt om studenten op te leiden indien aan een aantal voorwaarden wordt voldaan: Er is een geregistreerde openbaar apotheker met minimaal 1 jaar werkervaring in de stageapotheek, die leiding geeft aan het team en die de stagiair begeleidt; Er is een FTO en werkoverleg, waaraan de student kan en mag deelnemen; Er wordt farmaceutische patiëntenzorg geleverd van een voldoende niveau; Er is structurele aandacht voor de kwaliteit van de taakuitvoering; Er is tijd en aandacht voor de stagiair, zowel bij het team als bij de apotheker; De student krijgt de tijd om aan de leerdoelen en het stagedossier te werken; De stagiair is welkom; het team en de apotheker zorgen ervoor dat de stagiair zich op zijn gemak voelt en vragen durft te stellen. Durft u een negatieve beoordeling te geven? Wat doet u als een stagiair niet het gewenste eindniveau van de leerdoelen behaalt binnen de geplande stagetijd? Wij hopen dat u eerlijk bent tegen de student, hoe pijnlijk dit ook kan zijn. Een onvoldoende betekent niet dat de student vervolgens langer bij u stage loopt. Het kan juist veel beter zijn een extra stage elders te volgen. Wel hopen we dat u tijdig eventuele problemen met de student bespreekt, zodat de student de kans krijgt zijn/haar gedrag bij te stellen. Door de student een kort verslag te laten maken van het evaluatiegesprek, weet u zeker dat de boodschap goed is overgekomen. Uiteraard kunt u ons altijd bellen voor overleg in dergelijke situaties. Wie zijn onze praktijkdocenten? Sommige eisen zijn nog nader in te vullen. Mocht u daarin met ons mee willen denken dan bent u welkom (stagebureau: stage@pharm.uu.nl). Naast kwaliteitseisen voor de werkzaamheden in de apotheek, is uw eigen rol als stagebegeleider van groot belang. Studenten hebben het onderling vaak over hun ervaringen met stageadressen. Het stagebureau inventariseert deze ervaringen. Meestal zijn studenten tevreden, maar soms is er kritiek. Het gaat dan om de begeleiding, de feedback, de werkzaamheden of de beoordeling. Als de gesignaleerde problemen vaker voorkomen in een apotheek en niet worden opgelost, dan kan dit leiden tot het stopzetten van de samenwerking rond stagiairs. Wij willen dit liever voorkomen, maar soms is dit nodig om stagiairs te beschermen tegen ongewenste situaties. Onze terugrapportage van studentenevaluaties aan de stageapotheken Om studenten in het leerproces tijdens de stage te kunnen begeleiden en om hen correct te beoordelen, is praktijkervaring nodig. De praktijkdocenten van het stageteam spelen hierin een belangrijke rol. Tijdens de onderwijsbijeenkomsten op de terugkomdagen, wisselen studenten stage-ervaringen uit onder leiding van de praktijkdocenten. Het zijn ook de praktijkdocenten die de stagedossiers beoordelen, waarbij zij ook gebruik maken van uw beoordeling van de stagiair. Praktijkdocenten voor de openbare farmacie zijn: Tekko de Boer (Apotheek Zwaaiplein, Veenendaal), Peter Chen (Apotheek De Roerdomp, Nieuwegein) en Liesbeth Haasnoot (Apotheek Stadsweiden, Harderwijk). Voor de ziekenhuisfarmacie zijn de praktijkdocenten Paul van Asten, Fred Schobben (Apotheek Universitair Medisch Centrum Utrecht) en Hans Fokkens (Apotheek Groene Hart Ziekenhuis, Gouda).
4 Stageprojecten in apotheken Slotdag keuzestages Voor de studenten is de laatste stage een keuzestage waarin zij leren om zelfstandig een project uit te voeren. Zij kunnen ervoor kiezen om het project in een openbare of ziekenhuisapotheek dan wel elders (bijvoorbeeld in de industrie of bij instanties als RIVM, Lareb, IGZ, etc.) uit te voeren. Alleen voor keuzestages bestaat de extra mogelijkheid om voor de stage naar het buitenland te gaan. De belangstelling voor de verschillende stages is nagenoeg gelijk verdeeld: ongeveer 1/3 van de studenten doet een project in de openbare farmacie, 1/3 kiest voor een project in de ziekenhuisfarmacie en 1/3 kiest voor een stageadres bij het bedrijfsleven of (semi-)overheid. Ongeveer 1 op de 8 studenten gaat voor zijn keuzestage naar het buitenland. Abstracts van keuzestageprojecten worden verzameld in boekjes die per afstudeergroep worden samengesteld. De uitgevoerde projecten zijn zeer verschillend en gaan ondermeer over projecten op het gebied van medicatiebeleid in een hospice, polyfarmacie in verpleeghuizen, instructies rond de afhandeling van interacties en medicatiebewaking rond zelfzorg. Een overzicht met abstracts van recente keuzestageprojecten, waarvoor goedkeuring voor publicatie is ontvangen, staat op de UPPER-website (www.upper.pharm. uu.nl): klik op Stage>Apotheker>Hoofdstages). In de abstracts kunt u lezen over projecten die al door anderen zijn uitgevoerd en die u mogelijk helpen bij het realiseren van nieuwe activiteiten of het bedenken van een project voor een stagiair. Tijdens de terugkomdag rond de keuzestage geven studenten presentaties over hun stage. Studenten en hun stagebegeleiders zijn daarbij welkom en ontvangen ter plaatse het bovengenoemde boekje met de abstracts van de keuzestages die de groep heeft uitgevoerd. De eerstkomende terugkomdag rond de keuzestage vindt plaats op 18 november aanstaande, van 13-17 uur in het Wentgebouw. Stageverleners die studenten uit deze afstudeergroep tijdens hun keuzestage hebben begeleid, zullen hiervoor worden uitgenodigd. Maar ook andere stageverleners zijn welkom. Als u interesse heeft om de presentaties bij te wonen, kunt u zich hiervoor via de e-mail opgeven bij het stagebureau, stage@pharm.uu.nl. Stagerooster 2005-2006 Voordat u naar de stageperioden kijkt, wijzen we u op enkele belangrijke aanpassingen in het stageprogramma naar aanleiding van de ervaringen tot nu toe. Het betreft uitsluitend wijzigingen in de hoofdstages. Zo zal de ziekenhuisstage 8 weken duren (was 7 weken) en de openbare apotheekstage 6 weken (was 7 weken). In de Masterfase van de opleiding Farmaceutische Wetenschappen volgen studenten in totaal 12 weken stage in de openbare farmacie (namelijk tweemaal 3 weken in het vierde jaar en 6 weken in het zesde jaar) en in totaal 9 weken in de ziekenhuisfarmacie (één week in het vierde jaar en 8 weken in het zesde jaar). Verder wordt de keuzestage een periode van 5 weken (voorheen 4 weken). Nieuwe lichting stagiairs voor over 3 jaar.
U P P E R 5 Wanneer komt er een student? Even geen studenten. In het onderstaande overzicht van stageperioden kunt u zien wanneer de stages plaats zullen vinden. Of er ook daadwerkelijk een student bij u geplaatst wordt, is afhankelijk van de voorkeuren van de studenten zelf. Ongeveer 2 maanden voor aanvang van een stageperiode krijgen zij een lijst van de apotheken die een stageplaats beschikbaar hebben. Hierop staan alle apotheken waarmee wij samenwerken en die ons geen bericht van verhindering hebben gestuurd. Nadat studenten aan ons hun voorkeuren hebben gemeld, volgen de toewijzingen en informeren wij de stageadressen hierover. Ongeveer 3 weken voor de start van een stage ontvangt u van het stagebureau per e-mail het verzoek om voor een student een stageplaats beschikbaar te stellen. Vervolgens zal de student met u contact opnemen voor een afspraak om met u kennis te komen maken. Mocht u in een bepaalde periode geen stagiair kunnen begeleiden, wilt u ons dat dan tijdig laten weten? In dat geval blokkeren wij uw apotheek voor de door u aangegeven periode. Bij voorkeur vernemen we dit 2 maanden voor aanvang van de periode van verhindering, zodat we uw blokkade kunnen verwerken in het overzicht van beschikbare apotheken. Dit voorkomt dat wij studenten teleur moeten stellen. Horen wij niets van u, dan nemen wij aan dat u in principe bereid bent stagiairs te ontvangen. In dat geval hoeft u ons geen bericht hierover te sturen. Stageperioden 4de-jaars Openbare farmacie: 10-28 oktober en 5-23 december 2005 20 maart - 7 april en 15 mei - 2 juni 2006 Ziekenhuisfarmacie: 30 januari- 3 februari of 6-10 februari 2006 Stageperioden 6de-jaars Openbare farmacie: 31 oktober - 9 december 2005 2 januari - 10 februari 2006 20 februari - 31 maart 2006 Ziekenhuisfarmacie: 29 augustus - 14 of 21 oktober 2005 2 januari - 24 februari 2006 13 februari - 7 april 2006 10 april - 2 juni 2006 Tijdens de stage vinden ook onderwijsbijeenkomsten rond de stage plaats. De student informeert u over deze verplichte bijeenkomsten, zodat u weet wanneer hij/zij niet in de apotheek aanwezig is. U kunt ook op onze website zien wanneer onderwijsbijeenkomsten gepland zijn voor stagiairs (www.upper. pharm.uu.nl). Klik op Stage, vervolgens op Apotheker en dan op de link naar het stagerooster 2005-2006. n Keuzestage: 9 januari - 10 februari 2006 27 februari - 31 maart 2006 24 april - 26 mei 2006 5 juni - 7 juli 2006.
6 Van het UPPER-onderzoeksbureau Het onderzoeksbureau van UPPER coördineert en faciliteert het onderzoek dat in samenwerking met praktijkapothekers wordt uitgevoerd. De onderzoekers zijn voor het merendeel medewerkers en (bijvak-)studenten van Farmaceutische Wetenschappen, maar er zijn ook onderzoekers van buiten de faculteit. De opzet is dat de deelnemers aan de onderzoeken worden geworven onder de praktijkapothekers die deel uitmaken van het UPPER-netwerk. Zij ontvangen een e-mail met een korte beschrijving van de opzet en het doel van het onderzoek. Als hun interesse voldoende is gewekt, kunnen zij een uitgebreide beschrijving vinden op de UPPER-website. Als zij mee willen doen kunnen zij zich daar online aanmelden voor deelname. Vervolgens zal de onderzoeker contact met hen opnemen om verdere afspraken te maken. Het is de bedoeling dat deelnemers aan de onderzoeken direct profijt hebben van hun deelname. Zij krijgen terugmelding over de resultaten van het onderzoek, bij voorkeur met een indicatie van de resultaten van de deelnemer zelf ten opzichte van de groep van overige deelnemers. Verder krijgen zij een tekst aangeleverd die zij kunnen opnemen in hun kwaliteitsjaarverslag voor de zorgverzekeraar. Het streven van UPPER is om de nieuw verkregen inzichten zoveel mogelijk ten goede te laten komen aan de deelnemers van het onderzoek, en uiteraard ook aan het gehele veld, met als doel de farmaceutische patiëntenzorg te verbeteren. Lopende en afgeronde onderzoeken Op dit moment loopt er een viertal onderzoeken via het onderzoeksbureau. De onderzoeken gaan over zeer uiteenlopende onderwerpen. Er is een onderzoek naar de invloed van de apotheker op therapietrouw bij patiënten met hypertensie (het zogenaamde MEMS-onderzoek), een onderzoek naar de oorzaken van het stoppen van het gebruik van antidepressiva (het SSRI-onderzoek), een marketingonderzoek naar de invloed van de farmaceutische industrie op voorschrijfgedrag van apothekers en huisartsen en een onderzoek naar oorzaken en gevolgen van door haloperidol geïnduceerd parkinsonisme. Dit laatste vindt plaats in samenwerking met de Afdeling Geriatrie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Een beschrijving van deze lopende onderzoeken is voor de deelnemers van UPPER in te zien op de UPPER-website: http://www.upper.pharm.uu.nl. Het onderzoek naar het vóórkomen van geneesmiddelinteracties en de afhandeling ervan in apotheken (in samenwerking met het SIR Instituut voor Farmaceutisch Praktijkonderzoek) is inmiddels afgerond. De deelnemers hebben kennis kunnen nemen van de resultaten van dit onderzoek. Het (bijvak-)onderzoek naar de invloed van de begeleiding van eerste en tweede uitgiften op therapietrouw is gedeeltelijk afgerond. Het onderzoek zal nog worden voortgezet. De resultaten van het eerste gedeelte zullen
U P P E R 7 binnenkort aan de deelnemers van het onderzoek worden meegedeeld. Over het geplande onderzoek van de prijswinnaar van de prijsvraag Win een onderzoek kunt u elders in deze nieuwsbrief lezen. Hoe kan men participeren? Stageapothekers zijn automatisch deelnemer aan het onderzoeksnetwerk van UPPER. Om aan een onderzoek mee te kunnen doen, moeten zij op de website inloggen en zich vervolgens aanmelden (zie ook de informatie onder de help -knoppen op de website). Alle UPPERdeelnemers hebben inmiddels een wachtwoord toegekend gekregen, zodat zij kunnen inloggen. Mocht men dit niet meer paraat hebben, dan kan het opgevraagd worden via de UPPER-website: klik op de knop inloggen, vul het e-mailadres in en klik op de knop Verzenden. Het wachtwoord wordt vervolgens automatisch toegezonden. UPPER attendeert de UPPER-deelnemers steeds via een e-mailbericht op de projecten die gaan starten. Per project kan men kiezen of men wil meedoen. Indien men geen belangstelling heeft voor deelname aan onderzoek, dan hoeft dat niet gemeld te worden. We gaan dus uit van actief opgeven per project. Deelname wordt echter zeer op prijs gesteld. We hopen dat elke apotheek ongeveer eenmaal per jaar zal willen deelnemen aan een onderzoek. In de afgelopen twaalf maanden hebben al ruim 60 verschillende apotheken aan tenminste een van de onderzoeken meegewerkt. Zij hebben gemiddeld per apotheek aan 1,3 onderzoeken meegedaan. Aanmelden van een nieuw onderzoek Uit de reacties op de prijsvraag Win een onderzoek ter gelegenheid van de UPPER-onderzoeksbijeenkomst van 29 juni j.l. (zie ook elders in deze nieuwsbrief) is gebleken dat er in de praktijk een groot aantal vragen leven die door middel van praktijkonderzoek beantwoord zouden kunnen worden. Deze vragen uit de praktijk kunnen dus leiden tot nieuwe onderzoeksinitiatieven die mogelijk gerealiseerd kunnen worden met behulp van het UPPER-netwerk. Op de website van UPPER kunt u meer lezen over de procedure voor het indienen van een onderzoeksvoorstel. Als u een onderzoeksvoorstel heeft kunt u dit mailen naar upper@pharm.uu.nl. n Colofon: Tekst: UPPER, Vormgeving & lay-out: DGV, Farmaceutische Wetenschappen Druk: Grafidruk BV
8 Verslag UPPER-onderzoeksbijeenkomst 29 juni 2005 UPPER organiseert een jaarlijkse onderzoeksbijeenkomst voor onderzoekers en praktijkapothekers. Dit jaar vond de bijeenkomst plaats op 29 juni s ochtends in het Universiteitsmuseum te Utrecht. Onderzoekers deden aan ruim 30 belangstellenden verslag van hun onderzoek dat zij hadden uitgevoerd met behulp van het UPPER-netwerk. De volgende vier projecten kwamen aan bod: 1. Interactiesignalen in de apotheek (promotieonderzoek van drs. H. Buurma) 2. Tweede-/eerste-uitgiftebegeleiding (bijvakonderzoek van Kim Lara Bos, uitgevoerd onder begeleiding van en gepresenteerd door dr. R. van Hulten) 3. Compliance bij antihypertensiva (promotieonderzoek van drs. B. van Wijk) 4. Medicatie-geïnduceerd Parkinsonisme (promotieonderzoek van drs. W. Knol, arts). De sheets van deze presentaties zijn, evenals die van de presentaties van de andere sprekers van deze ochtend, te weten prof.dr. B. Leufkens, prof.dr. T. Egberts en dr. F. de Koning, te bekijken via de links op de UPPERnieuwspagina. Prijsvraag Win een onderzoek Dit jaar werd voor de eerste keer de UPPER-Stimuleringsprijs voor het beste en origineelste onderzoeksvoorstel vanuit de praktijk uitgereikt. De prijs is ingesteld om praktijkapothekers meer te betrekken bij het bedenken, ontwerpen en uitvoeren van farmaceutisch praktijkonderzoek. Het winnen van de prijs houdt behalve de loftuitingen van de UPPER-organisatie ook in dat de winnaar door UPPER zal worden ondersteund bij het uitvoeren van het onderzoek. De voor de prijsvraag ingediende onderzoeksvoorstellen waren dit jaar: 1. Hoe op grond van medicatiegegevens een goede scheiding te bewerkstelligen tussen astma en COPD? 2. Wanneer men in de apotheek op grond van medicatiegegevens concludeert dat gastroprotectie nodig is en op grond daarvan de huisarts adviseert preventieve maatregelen te nemen, in hoeverre neemt de implementatiegraad, en nog mooier, het aantal ziekenhuisopnames af ten opzicht van de non-interventiepatiënten? 3. De elektronische communicatie tussen huisarts en apotheek verloopt niet vlekkeloos. Is dit afhankelijk van het apotheekinformatiesysteem resp. huisartsinformatiesysteem? Welke rol speelt U-zorg of E-zorg? 4. Voor de behandeling van schimmelinfecties van nagels zijn twee oraal werkzame preparaten ter beschikking. Behandeling is een relatief groot probleem (hoge kosten, lange kuren, interacties, bijwerkingen, enz.), terwijl profylaxe erg simpel is. Daartoe is een preparaat ontwikkeld waarvan de werkzaamheid aangetoond moet worden. 5. Is OZIS wel zo betrouwbaar als we denken? De winnaar voor 2005 is: Ruud Briedé Kring-Apotheek Boomstede te Maarssen. Zijn voorstel houdt in om onderzoek te doen naar de effectiviteit van een preventieve behandeling van teennagels tegen schimmel met een oplossing van miconazol in isopropylmyristaat. In de praktijk wordt dit product reeds voorgeschreven en afgeleverd, maar er is nog geen wetenschappelijk bewijs voorhanden wat betreft de effectiviteit van de behandeling. UPPER zal in overleg met de winnaar een onderzoeksvoorstel schrijven. Het onderzoek zal vervolgens onder auspiciën van Farmaceutische Wetenschappen worden uitgevoerd. De bevindingen en resultaten zullen te zijner tijd worden gepresenteerd aan de deelnemers aan het UPPER-netwerk. We kijken terug op een naar onze mening nuttige en gezellige ontmoeting tussen praktijkapothekers en de academische wereld, in een prachtige ambiance. Door dit soort bijeenkomsten hopen we de brug tussen beide werelden te leggen. De bijeenkomst in 2006 wordt al weer gepland. De bedoeling is een dagvullend programma op te stellen waarbij een deel van het programma zal worden gewijd aan onderzoek en het andere deel aan stages. Wanneer de datum en het programma bekend zijn zult u een uitnodiging van UPPER ontvangen. n