Inhoud Inleiding 2 1 Waarlijk(Felix(gaat(eene(groote(toekomst(tegemoet( 5( JoannesdeClercqenhetsuccesseizoen1864/1865 2 EenveranderendemarktvoorconcerteninAmsterdam 3 Openheid? 19 4 Eenverstrengeldeconcertpraktijk 29 Conclusie 41 Literatuurlijst 43
Eenvandeeerstefoto svanhetgebouwvanfelixmeritisaandekeizersgracht. Bronafbeelding:StadsarchiefAmsterdamBeeldbank,CollectieKunsthandelGebr.Douwes.Glasnegatieven: Keizersgracht374X370en332X314enlagervoorbijdeBerenstraatmetopnummer324verenigingsgebouwFelix Meritis,1867X1875. Inleiding In2013viertAmsterdamfeest.Nietalleenishetditjaarexact400jaargeledendatdestad begonmetdeaanlegvandegrachtengordel,ookviereneenaantalbelangrijke Amsterdamsecultureleinstellingenhunjubilea.Artisbestaatditjaar175jaar,het Concertgebouwen Orkestvierenhun125 ste verjaardagenookcarrégingafgelopen decemberhaar125stelevensjaarin.inalhetfeestgedruiswordtbijnavergetendatookde oudsteconcertzaalvanamsterdam,felixmeritis,ditjaar225jaarbestaat.terwijlhet ConcertgebouwenCarrémetprachtigejubileumboekenkomenblijfthetditjaaropvallend stilrondomfelixmeritis.datisjammer,wantvanderijkegeschiedenisvandezeconcertzaal valtveelteleren.deachttiendexeeuwsemuziektempelmoestin1888haardeurensluiten omdatzijnietmeekonkomenmetdeveranderingenbinnenhetamsterdamseculturele levenvandietijd.indehuidigeculturelevernieuwingsstormwaarinopnieuwoude instellingenalsdeooitzosuccesvolleomroeporkestensneuvelen,ishetverhaalvande ondergangvanfelixmeritisactuelerdanooit. DemajestueuzethuisbasisvanhetgenootschapFelixMeritis(Latijnvoor Gelukkig doorverdiensten )aandekeizersgracht324,werd225jaargeleden,op31oktober1788 meteenfeestelijkconcertofficieelgeopend.hetgenootschapwasalenkelejarendaarvoor opgerichtdoorhorlogemaker(enverdienstelijktekenaar)willemwrits,metalsdoelom ondergelijkgestemdenzowelhandelskunde,natuurkunde,tekenkunstenletteren,als muziektebeoefenen.voordevijfdisciplineswerdenbijdeoprichting departementen ingesteld,dieopeenvasteavondindeweekbijeenkwameninwrits huisaande Leidsegracht,datalsnelveeltekleinwas.Toennajarenvanplannenmakerijen geldinzamelinghetnieuwepandin1788geopendwerdgroeidehetgenootschapdanook snel.hetmaximumaantalledenwerdgesteldopvierhonderdenerwerdeenstrenge ballotageingesteld.mededoordezebeslotenheidgingfelixmeritisbehalveals kennisinstituutsteedsmeerfungerenalssocialeontmoetingsplekvoordeamsterdamse 2
gegoedeburgerij.iederedagvandeweekwarenerlezingenendemonstratiestebezoeken, waardeledeninkleingezelschapwetenschappelijkeenartistiekearbeidverrichtten.eensin demaandopvrijdagkwamendeledenvanalleafdelingensamenophetconcertvande afdelingmuziek,waarhetorkestvanfelixmeritisoptradinsamenwerkingmetbekende binnenxenbuitenlandsesolisten.zovormdefelixmeritistijdensdekalmeeerstehelftvan denegentiendeeeuweenbruisendmuzikaalmiddelpuntvoordehogeresocialegroepenin Amsterdam. MaarvanafhetmiddenvandenegentiendeeeuwbegondestadAmsterdamomFelix Meritisheeninsneltempoteontwikkelen.Waarhetgenootschapvanafhaaroprichting altijdeenvoortrekkersrolhadgespeeld,werdzijnuvanverschillendekanteningehaalddoor nieuwemuzikale,artistiekeenwetenschappelijkeinitiatieven.trouwaanhaarachttiendex eeuwsegrondslagen,luktehetfelixmeritisnietommeetegaanindegolvenvan professionalisering,specialisatieensocialeverbreding,diedeindezeperiodedoorhet Amsterdamseculturelelevenging.Toenindejaren1880vanuiteenaantalwelgestelde Amsterdamseondernemershetinitiatiefkwamomeennieuweconcertzaalopterichtendie aanalleeisenvandemodernetijdvoldeed,moestfelixmeritisplaatsmaken.inhet Concertgebouwvondzijin1888eenwaardigetroonopvolger.Detijdenwarenveranderd. Ookbuitendegrachtengordelzouvoortaanmuziekklinken.WaaromluktehetFelixMeritis nietomteoverlevenbinnendezeveranderendeomstandighedeninhetamsterdamse cultureleleven?ditisdecentralevraagvanditonderzoek.dooropzoektegaannaarde problemenwaarfelixmeritismeetekampenkreegindelaatstedecenniavanhaarbestaan, geeftditonderzoeknietalleeninzichtindeachtergrondenvandeondergangvanfelix Meritis,maarlaathetookzienwatdeimpactwasvangroteontwikkelingenals professionalisering,specialisatieendemocratiseringopdepraktijkvanhetamsterdamse uitgaansleven.ommijnhoofdvraagtekunnenbeantwoordenhebikervoorgekozenomdit onderzoektelatenbeginnenbijdeaanstellingvandedirigentdiehetlangstealsdirigentbij hetgenootschapactiefwas:johannesverhulst(1864x1886),enteeindigenbijhaarlaatste dirigent:juliusröntgen(1886x1888). ErismaarweinigonderzoekgedaannaardegeschiedenisvanFelixMeritisinhet algemeenennaardeachtergrondenvandeondergangvanhetgenootschapinhet bijzonder.dirkvanderheuvelschreefin1991eenbachelorscriptieoverdeprogrammering indeeerstejaren1788x1801 1 enoverdecompletegeschiedenisvanfelixmeritiszijntwee mooiejubileumboekenuitgegeven. 2 Hoewelhierinkortaandachtwordtbesteedaande opheffingin1888,gaandeauteursvanbeidewerkenvooraluitvandeverslagenvanhet AlgemeenBestuurvanFelixMeritis,zodatzijalleenvanuitditperspectiefdeproblemenvan hetgenootschapbespreken.inditonderzoekbenaderikdemoeilijkhedenwaarfelixmeritis tegenaanliepnietvanuithetperspectiefvanééngroepenéénbron,maarvanuitdeideeën vanverschillendegroepentijdgenoten.zeeruiteenlopendenegentiendexeeuwershebben hunmeninggegevenoverdegesteldheidvanfelixmeritisenhunadviezengeuitoverwat volgenshendebestekoersvoorhetgezelschapzouzijn.zijkrijgenindezegeschiedenisvan deondergangvanfelixmeritiseenstem.iederegroepdieindehieropvolgende hoofdstukkenaanbodkomt,kijktnaarhetgenootschapfelixmeritisvanuiteenandere invalshoek.zobenaderthetbestuurdeproblemenwaarzemeekampenduidelijkfinancieel, komtervandekantvandedagbladenjournalistiekeenmeersocialeanalyseengevende muziekrecensentendeproblematiekvanfelixmeritisvanuitmuzikaalperspectiefweer. Doordatditonderzoekaldezeinvalshoekenweergeeft,ontstaateenzeercompleetbeeld vandeondergangvanfelixmeritis,zoalsdiewerdgeziendoortijdgenoten. Naastdesubjectievecommentarenvantijdgenoteninkranten,tijdschriftenen 1 DirkvanHeuvel,Over(smaak(valt((niet)(te(twisten.(De(concertprogramma s(van(de(maatschappij(felix(meritis(in( de(periode(1788c1801(utrecht1991). 2 ChrisvanderHeijden,Felix(Meritis(1787C1987(Amsterdam1987)enLoesGompesenMerelLigtelijn, Geschiedenis(van(Felix(Meritis.(Spiegel(van(Amsterdam((Amsterdam2007). 3
4 muziekvakbladen,vormenconcertprogramma senbezoekerslijstenbelangrijkefeitelijke kadersinditonderzoek.hiermeesluitikaanopeenvrijrecenteinternationaleontwikkeling indegeschiedschrijvingvanhetnegentiendexeeuwsemuziekleven.terwijlnederlandse historicivandenegentiendeeeuwtotenmetdejaren1990nogsterkdenadruklegdenop degespeeldestukkenendelevensvangrotemusiciencomponisten,gaanrecentere buitenlandsestudiessteedsmeeruitvandesociaalculturelecontextvanhetconcert.indit nieuweonderzoekvanonderanderewilliamweber,jamesh.johnson,christinabashford enjenniferhallxwitthebbenbronnenalsabonnementslijstenenconcertprogramma shet mogelijkgemaaktomgroteontwikkelingenindeprogrammeringendesocialefunctievan concertenaantetonen.inlondenheeftditallesgeleidtotgrootschaligemuziekhistorische projectenzoalshetconcertprogrammesproject(2002x2007)endeconcertlifein NineteenthXCenturyLondonDatabase(1999X2004),beidezeeromvangrijkedatabasesvan enkelehonderdduizendennegentiendexeeuwseconcertprogramma senbezoekerslijsten waarvangretiggebruikwordtgemaaktdoorzowelhistoricialsmusicologen.hoewelinde Amsterdamsearchievenookeenschataandergelijkbronnenmateriaalaanwezigis,hebben Nederlandsehistoricihiervannognauwelijksgebruikgemaaktvoorsystematischonderzoek naardeontwikkelingvandeamsterdamseconcertpraktijk.inditonderzoekzullendeze bronnengebruiktwordenomdeontwikkelingvandeprogrammeringendesociale samenstellingvanhetledenbestandvanfelixmeritisdoordejarenheensystematischte onderzoeken.hetresultaatiseencasestudydieeenstemeerlaatzienhoeverhet AmsterdamsemuzikaleleveninhaarontwikkelingachterliepopderestvanEuropa. Ditonderzoekbegintinheteerstehoofdstukbijhetindividu.Vanuithetperspectief vanfelixlidjoannesdeclercqwordtinditopeningshoofdstukeenimpressiegegevenvande standvanzakenbijfelixmeritistijdenshetseizoen1864/1865,toenfelixmeritisnogopde laatstetopvanhaarsucceswas.hettweedehoofdstukblijftbijhetperspectiefvanfelix Meritis,maarbehandeltdeeerstefinanciëleproblemenvanhetgenootschapzoalsdiedoor hetbestuurvandemaatschappijwerdengeformuleerd.opbasisvannognieteerder bestudeerdenotulenvanalgemenebestuursvergaderingenwordtindithoofdstuk aangetoonddaterindejarenzeventigingrijpendehervormingsvoorstellenwerdengedaan dooreenprogressieveminderheidbinnenhetbestuur,dieernietinslaagdedemeerderheid vandezemaatregelenteovertuigen. Inhetderdehoofdstukverplaatsthetperspectiefvervolgensrichtingde dagbladenjournalistiek,waarbijduidelijkzalwordendatindepersdeovertuigingheerste datfelixmeritishetenkelezoureddenwanneerzijzichzouopenstellenvooreensociaal brederpubliek.ikzallatenziendathetbestuurdeledendiehiervoorstandervanwaren metsymboolpolitiektegemoetkwam,maardatdezemaatregelenindepraktijknauwelijks veranderingbrachten.inhetlaatstehoofdstukzullentenslottedemoeilijkhedenvanfelix Meritisvanuitdekritiekenvanmuziekjournalistiekuiteenwordengezet.Volgensde recensentenhieldfelixmeritismethaarconservatievemuzikalebeleidderestvanhet Amsterdamsemuziekleventegeninhaarontwikkeling,terwijlinderestvanEuropade programmeringendeconcertpraktijkinhoogtempoevolueerden.pasmetdehulpvande DuitsXNederlandsedirigentJuliusRöntgenin1886,zoudendeeerstestappenvoorwaarts wordengezet.maardehulpkwamtelaat.deplannenvoorhetconcertgebouwlagen inmiddelsalopdetekentafel. (
1. Waarlijk(Felix(gaat(eene(groote(toekomst(tegemoet 3 ( JoannesdeClercqenhetsuccesseizoen1864/1865 JoannesdeClercqwerdin1860lidvanFelixMeritis.Hijwastoenachttienenwerddoorzijn vaderpieterdeclercq,diesinds1834lidwas,geïntroduceerdbijhetbeslotengenootschap. AlsoudstezoonvaneenwelgesteldFelixliddatdiebovendien13jaarofficierwasgeweest bijdeamsterdamseschutterij 4,kwamdejongerechtenstudentredelijkmakkelijkdoorde strengeballotageheen. 5 Beideheren,vaderenzoon,waren algemeenlid vanfelixmeritis. Datwilzeggen:zewarennietlidvaneenvandevijfafdelingen,maarwerdenzoalsvelen vooralaangetrokkendoordathetalgemeenlidmaatschaptoeganggaftotdeconcerteninde prachtigeovaleconcertzaalvanfelixmeritis.dezezaalgoldgedurendedeeerstehelftvan denegentiendeeeuwalshetbelangrijkstepodiumvoorserieuzemuziekuitvoeringenin Amsterdam. 6 JoannesdeClercqbehoordetoteennieuwegeneratiejonge,welgestelde Amsterdammersdiesindseindjaren1850actiefdoorFelixMeritiswerdenaangetrokken.De generatievanzijnvaderhadindejaren1857x1859nogdeplotselingeterugvalvanhet aantalledenvanhetgenootschapmeegemaakt,toenveelledentijdensdehandelscrisis gedwongenwarenomtebezuinigenophunculturelegenoegens. 7 Omhetledenaantalweer vlottetrekkenwerdvanaf1859hetlidmaatschapsgeldvoor ongehuwdeleden onderde30 jaarverlaagdvanf.60naarf.30,eenmaatregeldieeenzeersnellestijgingvanaantaljonge ledenmetzichmeebracht.inslechtsvijfjaartijdsteeghetaantal jonge ledenvan9in 1860,naar86in1865.DeaanstellingvanJohannesVerhulstin1864vergroottehetsucces vandeconcertennogeensverder:hetdoorverhulstgemotiveerdeorkestwerdinde kritiekengeroemdenhetbestuurengageerdebekendesolistenzoalsclaraschumann, JosephJoachim,HenriVieuxtempsenHenrykWieniawski. 8 Thuisgekomenvanhetconcert op9december1864schrijftjoannesdeclercqindekantlijnvanhetprogrammavandie avond: Waarlijk Felix gaat eene grote toekomst tegemoet t Aantal leden boven de 300. Tachtigjongelui,inplaatsvaneenhalfdozijnwaarwijvoorvierjarenbegonnen,eene goede,flinkespiritonderonsallen.daaropeeneinzetvan tmaisonzoomooialseen mens maar kan verlangen, ten Cate, Beets, Reville, de Spoorwegkwestie, Verhulst, Coenen,wederalseersteviool,datklinktallesenwijhopennudatallesinordeisen wijnaalhetdoorgestanedetoekomstmetvertrouwentegemoetkunnengaan 9 3 StadsarchiefAmsterdam[hiernaSAA],ArchiefvandeFamilieDeClercqenAanverwanteFamilies[hierna ArchiefFam.deClercq],inv.nr.415ProgrammasenmededeelingenderMaatschappijFelixMeritismet aanteekeningenvanjoannesdeclercq,1864x1865aldaar:commentaarbijhettweedeconcert,vrijdag9 december1864. 4 SAA,ArchiefFam.deClercq,inv.nr.141BenoemingenenontslagvoorPieterdeClercqGz.totofficiervande schutterijvanamsterdam,alszoodanigdeelgenomenhebbendaandentiendaagschenveldtocht,1827 1840. 5 Inartikel12vanAlgemenewetvandeMaatschappijwordtbepaalddat indiendevoorgesteldeeenzoonvan eenderledenis,denvoorgesteldenhetrechtheeftdeneerstenrangderkandidatentedoenaannemen. 6 Informatiesamengestelduit:SAAArchiefFCinv.nr.414DiplomavoorJoannesdeClercqbenoemdtoteffectief lidvandemaatschappijfelixmeritis.1860oct.15;418aanteekeningen,gehoudenopeencollegeinhet handelsrecht,gehoudendoorprof.c.m.f.asser1864 1866;144BewijsvanlidmaatschapvoorPieterdeClercq Gz.vandeMaatschappijFelixMeritis. 7 TheovanTijn,Twintig(jaren(Amsterdam.(De(maatschappelijke(ontwikkeling(van(de(hoofdstad,(van(de(jaren( 50( der(vorige(eeuw(tot(1876((amsterdam1965)168. 8 SAAArchiefvandeMaatschappijvanVerdienstenonderdeZinspreukFelixMeritis[hiernaArchiefFM]inv.nr. 343Concertprogrammas.Methiaten1842X1889. 9 SAAArchiefArchiefFam.deClercqinv.nr.415Programma senmededeelingendermaatschappijfelixmeritis metaanteekeningenvanjoannesdeclercq,1864x1865aldaar:commentaarbijhettweedeconcert,vrijdag9 december1864. 5
2. EenveranderendemarktvoorconcerteninAmsterdam Wijkunnennietontveinzendatdeweinigebelangstellingvanonzestadgenooteninde concerten der Felix Meritis ons teleurstelt, en ons soms doet vrezen dat de muzikale uitvoeringeninfelixmeritisteeenigertijdzullenmoetengestaaktworden. 25 In1874werddoorhetbestuurvanFelixMeritisdeeerstecrisisvergaderingbelegd.De tekortenopbalansvanhetseizoen1873/1874kondennietmeermetkleineaanpassingen rechtgetrokkenworden.deproblemendieindejaren1870opdebalanszichtbaarwerden stijgendekostenvoordeorganisatievankwalitatiefhoogstaandeconcertenendalende belangstellingvoordiezelfdeconcerten warenaleindjaren 50begonnen.Inhet jaarverslagvan1857uittedevoorzittervandeafdelingmuziekvoorheteerstzijnzorgen overdeteruglopendeopkomstvandeledenbijdeconcertenvandemaatschappij.inde daaropvolgendejarenzoudenverschillendeelkaaropvolgendebestuursledenmeermaalsde oorzakenvandeverslechterendefinanciëlesituatievanfelixmeritisproberenblootte leggen.daarbijwezenzijsteedsweeropdeveranderendemarktvoorconcerten,zowelaan deaanbodxalsaandevraagzijde,waarinfelixmeritis,vasthoudendaanhaartraditionele beleid,moeilijkstandhield. IndithoofdstukwordendeproblemenbijFelixMeritisindejaren1857X1877 besprokenzoalsdievanuithetbestuurvandemaatschappijwerdenuiteengezet.vervolgens zullendemaatregelendiefelixmeritisnamomdemaatschappijaandeveranderende situatieaantepassenaanbodkomen.integenspraakmethetrecentegedenkboekvanloes GompesenMerelLigtelijn,wordtindithoofdstukopbasisvannognieteerderbestudeerde notulenvanalgemenebestuursvergaderingenaangetoonddaterindejarenzeventigeen grotehervormingsgezindheidwasbijeenzeeractieveminderheidbinnenhetbestuur.veel ingrijpendehervormingendieindejarenzeventigdoordezebestuurderswerden aangedragenstuittenechteropverzetvaneenbehoudendemeerderheid,dieweliswaar schoorvoetenderkendedatdemaatschappijnietmeeraandeeisenvandetijdvoldeed, maarnaardebuitenwereldtoemooiweerwildeblijvenspelen.degrondslagenvanfelix Meritis beslotenenencyclopedisch warenvoorhentijdloos,zoblijktuitdevele discussies.omdezegrondslagentebeschermenlegdenzijnaarbuitentoesteedsdenadruk opexternefactorendiedeproblemeninhunmaatschappijzoudenveroorzaken,daarmee deaandachtafleidendvandeinterneproblemen. 26 Datondanksdezeinspanningende interneproblemenbijfelixmeritisindejaren1870allangenbreedindepubliekeopinie werdenuitgemetenzalindehieropvolgendehoofdstukkenaanbodkomen. Hoofdstedelijkevernieuwing OmstreekshetmiddenvandenegentiendeeeuwbegonnenveelAmsterdammerstevoelen dathunstadinhaarontwikkelingachterwaskomenteliggenopdeanderegrotewestx Europesesteden.NaminAmsterdamdebevolkingindeeerstehelftvandenegentiende eeuwmethoogstenstwintigprocenttoe,indeanderehoofdstedenverdubbeldeof verdrievoudigdezichdestedelijkebevolking.stedenalslonden,parijsenwenenwarenin deperiodetussen1811en1848inadembenemendtempouithunvoegengebarsten.hun centrahaddenzichdoormiddelvanmonumentalevormgevingenverfraaiingontwikkeldtot imponerenderepresentatiesvandemachtenhetaanzienvandegroteeuropesestaten. HoewelhetbeeldindetraditionelehistoriografievanhetvroegnegentiendeXeeuwse Amsterdamals slapendestedenmaagd doordebijdragenvanremiegaertsenpietderooy 25 BCAlgemeenverslagderMaatschappijFelixMeritis,aldaar:Verslagvandeafdelingmuziekseizoen1878/1879 26 SAAArchiefFMinv.nr.34NotulenvandevergaderingenvanhetAlgemeenBestuur1850X1871eninv.nr.35 ibidem1871 1889. 11
4. Eenverstrengeldeconcertpraktijk Lesconcertssesuiventetseressemblent.[...]Maar,menishetvanoudszoogewend.En indieniemandopdegedachtekwam,deconcertprogramma sopeennieuwemanier samentestellen,endaarbijvooralnaareenheidenharmonietestreven,geloofik,dat menhemditzeerkwalijkzounemen.tenminstezoumenindenbeginnezeerverbaasd zijn,en...onneveutpasêtreétonné 81 ( Alindeeerstehelftvandenegentiendeeeuwbegondevormeninhoudvanconcerteninde groteeuropesestedenteveranderen.parallelaandesocialeverbredingvanhet concertpubliekdieinhetvorigehoofdstukwerdbesproken,veranderdedeprogrammering enwerdeenprofessionaliseringvandemuziekpraktijkingezet. 82 Netalsveelvandegrote negentiendexeeuwseontwikkelingendrongookdezeprofessionaliseringpaslaatdoortot hetnederlandsebewustzijn.sterkernog,volgensdebekendemusicoloogeduardreeser werdpasindejaren1880inamsterdameeneerstestapgezetindezeontwikkeling.het eersteconcertinamsterdamvandemeiningerhofkapellein1885wasvolgensreesereen beslissendkeerpunt.pasvanafdatmomentbegonnenmusicienpubliektebeseffenhoe verdebestaandeamsterdamseorkesteninniveauachterlagenophunduitsecollega s. Eenbesefwaarvandesporenzijnterugtevindenindeoprichtingvanhet Concertgebouworkest,datvanaf1888eennieuwestandaardvanensemblespelzette, 83 aldusreeser.ookbijfelixmeritiswerdgevaarlijklanggewachtmetaanpassingeninhet muzikalebeleidendeprogrammering.pasmetdeaanstellingvanjuliusröntgenalsdirigent in1886zagmendeprogramma senrepetitiewijzeveranderen.maardezevernieuwing kwamtelaat;tegendietijdwashetfaillietvanfelixmeritistweejaarlateralonafwendbaar. FelixMeritisisdaarmeeeengoedvoorbeeldvanhetgebrekaanvernieuwinginde AmsterdamseconcertpraktijkdatReeserconstateert.NetalsdebeslotenheidbijFelix MeritiswerdookditmuzikaleconservatismeechternietzondermeerdoordeAmsterdamse muziekliefhebbergeaccepteerd.dekritiekenophetmuzikalebeleidvanfelixmeritisinhet specialistischemuziektijdschriftcaecilialatenziendaterindehoofdstadweldegelijkalvoor 1885deroepomvernieuwingklonk.MaarwaaromwerdmetdezeoproepdoorFelixMeritis indepraktijknietsgedaan?indithoofdstukwordendeproblemenbijfelixmeritisop muzikaalgebieduiteengezet.allereerstzalikaandehandvaneenvergelijkingmethet bredeeuropeseonderzoeknaarconcertprogrammeringvanhistoricuswiliamweberlaten zienhoegrootdeachterstandwasvanfelixmeritisophetgebiedvanprogrammering. VervolgenswordendekritiekeninmuziektijdschriftCaeciliaopdeconcertenbijFelixMeritis behandeld.ikzallatenziendatfelixmeritisinreactieopdekritiekennogsterkeraanhaar eigentraditievanprogrammerenprobeerdevasttehouden,maardoordetoenemende verstrengelingvandeverschillendeamsterdamsemuziekinitiatievenluktehetdeoudste concertzaalnietomvolovertuigingtegendestroominteblijvenzwemmen. VasthoudenaanachttiendeOeeuwseprogrammering InzijnboekThe(great(transformation(of(musical(tastetoontWilliamWeberaanhoevanaf hetmiddenvandeachttiendeeeuwtot1875concertprogramma sindegroteeuropese stedentransformeerdeninderichtingvanhetconcertprogrammadatwijvandaagdedag kennen.parallelaandesocialehergroeperingvanhetconcertpubliektoonthijeen ontwikkelingvandesmaakindeprogrammeringaan,waarbijpopulaireliedjesenserieuze 81 Anoniemerecensent, Binnenlandsnieuws.Amsterdam Caecilia:(algemeen(muzikaal(tijdschrift(van(Nederland( 35(1878),45. 82 WilliamWeber,The(great(transCformation(of(musical(taste.(Concert(programming(from(Haydn(to(Brahms (Cambridge2008). 83 Reeser,Eduard,Een(eeuw(Nederlandse(muziek(1815C1915((Amsterdam1950)187X189. 29
19 3. Openheid? ( Nietdevolksbeschavingmaardeonderlingeontwikkelingderledenwasenbleefhet voornaamste.[...]deredenwaaromzooveelwatdoorfelixop tgetouwgezetwerdin anderehandenmeerbloeienlevenvertoonde,moetonzesinziensinnietsanders wordengezochtdaninhetbeperktevandewerkkring. 50 Inhetvoorjaarvan1877,toenhetbestuurvanFelixMeritisnetwasbekomenvandelaatste ruziesrondomdemisluktehervormingspogingenvandejaren1874x1876,werdeen FeestcommissiebelastmetdeorganisatievanhetEeuwfeestvanhetgenootschap.Inde maandvandefeestelijkheden,november1877,werdinverschillendekrantenpaginagroot aandachtbesteedaanhetjubileumvandeoudsteconcertzaalvanamsterdam.inde kritiekenwerddebalansopgemaakt.dealgemeneconclusiewasdathetfelixmeritisniet lukteomaantesluitenbijdeontwikkelingenbinnenhetconcertxengenootschapslevenin Amsterdamwaarbijgenootschappenzichsteedsverderspecialiseerdeneneenduidelijkere maatschappelijkerolgingenspelenalsinstrumenttotdeverheffingvanhetvolk.erwasveel veranderdinhetamsterdamseculturelelevenendealoudebeslotenheidvanfelixmeritis wasallangnietmeervanzelfsprekend. Indithoofdstukwordendeanalysesenkritiekenindealgemenekrantenrondom heteeuwfeestvanfelixmeritisbesprokenengeplaatstindealgemenehistoriografievan hetnegentiendexeeuwsegenootschapsxenconcertleven.ikzallatenziendatdesociale ontwikkelingendiedoortijdgenotenwerdengezienopvallendhelderterugkomeninde sociaalhistorischestudiesvanboudiendevriesoverhetgenootschapsleveninamsterdam envanonderanderewilliamweberoverdesocialeontwikkelingvanhetnegentiendex eeuwsemuzieklevenineuropesehoofdsteden.vervolgenskomtindithoofdstukdereactie vanfelixmeritisopdekritiekenaanbod.uiteenbesprekingvandejubileumtoespraakdoor vooraanstaandhoogleraartheodoorjorissen,waarvaneenzeergrootdeelaaneenreactie opdekritiekenwerdgewijd,zalblijkendathetbestuurvanfelixmeritisgeloofdedathet genootschapsindshetmiddenvandenegentiendeeeuwreedseenveelgrotereopenheid hadbereikt.hoegrootdieopenheidwas,zozalikbetogen,valtechtermaartebezien.uit eenanalysevandeledenlijstenuitdeperiode1874x1888blijktimmersdatdesocialegroep waaruitfelixmeritishaarledenwierfindezeperiodenauwelijksveranderde.destructurele hervormingenindeballotagediefelixmeritiszoumoetendoorvoerenombijhetzich verbredendegenootschapsxenmuzieklevenaantesluitenblevenuit. Dejournalistiekmaaktdebalansop Openbarepublicatiesoverbeslotengebeurtenissenzoalsconcertenwaren,zoalsinhet vorigehoofdstukalduidelijkwerd,tothetmiddenvandenegentiendeeeuwredelijk schaars.hoewelvanafdejaren1850steedsvakerverslagenvanopenbareconcertenin bijvoorbeeldhetparkenodeonindealgemenekrantenverschenen,werdendeconcerten bijfelixmeritisnauwelijksindeopenbaarheidgebracht.vooractiviteitenbijfelixmeritis werdvaakalleeneenkorteaankondiginggeplaatstindekrant;wieuitgebreide besprekingenvanfelixconcertenwildelezenmoesteenabonnementnemenophet Algemeen(muzikaal(tijdschrift(Caecilia.Desteopvallenderisdaaromhetgroteaantal krantenartikelendatinhetjubileumjaar1877verscheenrondomheteeuwfeestvanfelix Meritis.Het(Nieuws(van(de(Dag,(Het(Algemeen(Handelsblad,(De(Standaard,(de(JavaCbode(en( de(sumatraccourant(publiceerdenallemeerderelangeartikelenwaarinvooruitof teruggebliktwerdopheteeuwfeest. 50 Ibidem.