Better City, better life, less heritage.

Transcriptie

1 BetterCity,betterlife,lessheritage. DezoektochtnaareenverdwenenSjanghai. MasterthesisArchitectuurgeschiedenis&Monumentenzorg JorisRoovers Begeleider:WimDenslagen Tweedelezer:Marie ThérèsevanThoor Juni2011

2 2

3 3 LessthanacenturyagoShanghaiwaslittlemorethanananchorageforjunks,withafew villagesscatteredalongthelow,muddybanksoftheriver.whatitwillbeahundredyearsfrom nowisatestfortheimagination.principalgatewaytochina,servingahinterlandpopulationof morethan200,00,000,manycloseobserversbelieveitwillbecomethelargestcityintheworld. AllaboutShanghai.AStandardGuidebook 1934

4 4 Voorwoord DezethesisisgeschreventerafsluitingvandemasterArchitectuurgeschiedenisen MonumentenzorgaandeuniversiteitvanUtrechtenhoopteenbijdrageteleverenaande discussieomtrenthetbehoudvanhetcultureelerfgoedinsjanghai.in2010hebiknaeenmooie rondreisdoorchinaeenbezoekgebrachtaandewereldtentoonstellinginsjanghai.dit evenementwasvoorsjanghaieenuniekemogelijkheidomzichaandewereldtepresenteren. Datgrotedelenvandestadwerdengesloopttijdensdevoorbereidingvanditevenement,leek voordechineseregeringslechtseenbijzaak.dewereldtentoonstellingwerdgezienalseen hoogtepuntindemoderniseringvanchina,metinhetbijzonderdievansjanghai.inhetbegin vandejarennegentigvondenerindestadgrootschaligesloopactiesplaatsindeontwikkeling naareenmodernesamenleving.destedelijkemetamorfosediesjanghaiindetwintigsteeeuw heeftdoorgemaakt,heeftmegeïnspireerdomnadezereishiermijnafstudeerthesisaante wijden. IkwilindeeersteplaatsWimDenslagenbedankenvoorzijnleerzamebegeleidingen daarnaastmarie ThérèsevanThoordiealstweedelezerwildeoptreden.Tevenswilikmijn oudersbedankendiemealtijdhebbengesteundinmijnstudiekeuzesenmijnvriendinwaarmee ikdezereisdoorchinahebgemaakt.bovendienheeftzemetenalletijdengesteundtijdenshet schrijvenvanmijnthesis. JorisRoovers,juni2011.

5 5 Inhoudsopgave Lijstafbeeldingen 6 Lijstkaartmateriaal 8 Inleiding 9 1. HistorischkaderSjanghai( ) Sjanghaitot Deopeningvaneeninternationalehandelshaven( ) 1.3 DeBund 1.4 Sjanghai skapitalisme 1.5 Stedelijkeontwikkeling 1.6 CommunistischSjanghai( ) 2. Stedelijkebeschrijving DeBund 2.2 DeInternationaleconcessie 2.3 DeFranseconcessie 2.4 DeChinesestad 3. Haipai ReligieusSjanghai 4. Sjanghaiopentzichopnieuw( ) Alternatiefmodern 4.2 Sjanghaitheincomparable 4.3 Oudversusnieuw Pudong Puxi 4.4 Nostalgischverleden 5 Sjanghai scultureelerfgoed HistoricalProtectionZones 5.2 Sjanghaialsattractiepark 5.3 ICOMOSChina 6 Waardering KosmopolitischSjanghai 6.2 Verganeglorie 6.3 Sjanghaiinde21 e eeuw 7 Conclusie 64 8 Bibliografie 68 BijlageI: Afbeeldingen 70 BijlageII:Kaartmateriaal

6 6 Lijstafbeeldingen Hierondervolgteenoverzichtvandeafbeeldingen.Titelsdiedikgedruktzijn,zijnbijgevoegdin dethesis.zievooreenvolledigoverzichtvandeafbeeldingendebijgevoegdecd rom. HistorischkaderSjanghai( ) 1.1:DeBund,omstreeks :SintIgnatius,omstreeks :SintFrancoisXavieruskerk,omstreeks :Britsconsulaat,omstreeks :DeBund,omstreeks :OmwallingChinesestad, :StraatindeChinesestad,omstreeks :Chineesdouanegebouw(2 e gebouw),omstreeks Stedelijkebeschrijving 2.1:DeBundgezienvanafdescheepswerven,omstreeks :DeBund,omstreeks :HongKong&ShanghaiBank,omstreeks :Russisch ChineseBank,omstreeks :PalaceHotel, :ConcordiaClub,omstreeks :PublicGarden,omstreeks :DeGardenBridge,omstreeks :DeGardenBridge,omstreeks :AstorHouse,omstreeks :AstorHouse,omstreeks :DeBund,eindjarendertig. 2.13:DeBund, :FoochowRoad, :FoochowRoad,omstreeks :NankingRoad,omstreeks :SincereDepartmentstore, :SunSunDepartmentStore. 2.19:NankingRoad,omstreeks :PlattegrondRecreationground,omstreeks :CountryClubaandeBubblingWellRoad,omstreeks :ShanghaiRaceClub,omstreeks :BubblingWellRoad,omstreeks :ThibetRoadmetlinksdeRacetrack,omstreeks :RenminSquare,omstreeks :ZhangGardens,omstreeks :ArcadiaHall,omstreeks :VerandaArcadieHall,omstreeks :ToegangspoortHardoonPark,omstreeks :ShanghaiExhibtionCentre,omstreeks :BethAharonSynagogue. 2.32:ShanghaiBankersGuild, :Mixedcourt,omstreeks :Franseconsulaat,omstreeks :FranseBund,omstreeks :HotelColonies,omstreeks

7 7 2.37:SintJozef,omstreeks :ToegangspoortNingboGilde,omstreeks :PlekwaardeeersteChineseCommunistischePartijisopgericht. 2.40:Sun Yatsen shuis,omstreeks :StandbeeldLuXun,HongkouPark,omstreeks :VillaMoller, :ChineseBund,omstreeks :Noordelijkepoort,omstreeks :WooSingDing, :YuYuantuinen,1982. Haipai 3.1:Canidrome,omstreeks :Canidrome,omstreeks :DeGreatWorld,omstreeks :DeGreatWorld,omstreeks :HolyTrinityChurch,omstreeks :JadeBuddaTemple. 3.7:XujiahuiObservatory,omstreeks Sjanghaiopentzichopnieuw( ) 4.1:LocatievanPudongtenopzichtvanSjanghai. 4.2:Pudong,nieuwestedelijkeontwikkeling. 4.3:ZichtopindustrieelPudongvanafdeBund,omstreeks :SkylinePudong. 4.5Pudong. 4.6:Pudong, :Lupubrug, :lilongwijk. 4.9:Plattegrondstandaardlilongwijk. 4.10:Zichtoplilongwijk, :Zichtoplilongwijk, :NanjingRoad. 4.13:Nagebouwdelilongstrateninhethistorischmuseum. Sjanghai scultureelerfgoed 5.1:Herkenbaaralsmonument. 5.2:ShanghaiHistoricalProtectionZones. 5.3:poortNingboGilde, :VillaMoller, :SintIgnatiusKathedraalZikawei,omstreeks :SintIgnatiusKathedraalZikawei,omstreeks :Nanshi. 5.8:DeBund2010,fotovanafhetrestaurantophetdak. 5.9:Xintiandi,2007.

8 8 lijstkaarten Hetkaartmateriaalisopgenomenineenapartebijlage.Hierondervolgteenoverzichtvan bijgevoegdekaarten. I Shanghai1840. II Shanghaiin1855. III AmapoftheForeignSettlementsofSjanghai,1904 IV Centraaldistrict&Franseconcessie,uitvergrotingkaart1904. V Noordelijkdistrict,uitvergrotingkaart1904. VI DeBund1857. VII DeBund1939. VIII OverzichtstratenSjanghai,uitvergrotingkaart1904. IX Centraaldistrict. X Chineseommuurdestad,1929. XI Sjanghai1937. XII Sjanghaitouristmap1982. XIII BeschermdegebouwenaandeBund,1991. XIV Shanghai2007,tennoordenvandeHuangpurivier. XV Shanghai2007,ommuurdestadenPudong. XVI Shanghai2007,voormaligFranseconcessieenXujiahui. XVII Nanshi,saneringsproject

9 9 Inleiding Sjanghaiheeftindetwintigsteeeuweenenormestedelijkeontwikkelingondergaanen magzichmeteeninwonertalvanbijnatwintigmiljoenmensennurekenentoteenvande grootsteenmodernemetropoolsvandewereld.dewereldtentoonstellingvan2010moest Sjanghaidefinitiefopdewereldkaartzetten. 1 Methetthema Bettercity,betterlife wildede expoaandachtvragenvooreenbetereleefomgevingintoekomstigestedelijkegebieden.het themareflecteerdevolgensdeorganisatiedenatuurlijkebehoeftevandemensomindestadte wonenendeactueleaandachtdiedeinternationalegemeenschapbesteedaandetoekomsten duurzameontwikkelingvandestad. 2 HoewelderegeringvanChinaenvooralSjanghaide tentoonstellingzagalseenkansomzichzelftepromoten,wasnietiedereenblijmetdestedelijke transformatiealsgevolgvanditevenement.zo n18.000huizenaandeoeversvandehuangpu rivierwerdengesloopttijdensdevoorbereidingvandeexpo.debestaandebebouwingmoest plaatsmakenvooreenmoderneinfrastructuur.hetverwachtebezoekersaantalvanzeventig miljoenmensenvroegomeengrootschaligeherstructureringvandestad.dekritiekopdesloop vandebestaandebebouwingkreegnauwelijkspubliciteitensjanghaiwerdtotaandeopening ontdaanvanallenegatieveconnotatiesomzichoptimaaltepresenterenaanderestvande wereld.zomochternietmeeropstraatgespuugdworden,mochtenchinezennietinpyjamade straatop eendagelijksgebruikindetraditionelevolkswijken endiendemenbeleefdtezijn tegenbuitenlandsebezoekers. Dewereldtentoonstellingvormtslechtseenkleineschakelindestedelijketransformatie diesjanghaiindetwintigsteeeuwheeftdoorgemaakt.destadkendeindejarentwintigen dertigeeneconomischebloeidiedestadberoemdheeftgemaaktoverdehelewereld.sjanghai waseenmodernestadwaareuropeanenenchinezensamenleefdenendecombinatievan verschillendeculturenmaaktevansjanghaieenwereldstad.sjanghaiondervondnadeglorieuze periodeechtereengroteterugvaldoorveranderingenindenationalepolitiekenpassindsde jarennegentigvandetwintigsteeeuwkwamhierveranderingin.chinahadzichsinds1949 zowelpolitiekalseconomischafgeslotenvoorhetwestenenwerdin1978weeropengesteld voorwesterseinvloeden.chinawildezichontwikkelentoteenmodernenatieensjanghaiwerd hetgrotevoorbeeldvoordemoderniseringvanderestvanchina.menverlangdeterugnaarde oudegrandeurvansjanghai.sjanghaigroeideineenpogingomhaaroudereputatieteevenaren indelaatstedecenniauitvaneenslapendeindustriestadtoteenbloeiendemetropool.deze transformatiehadechtergrotegevolgenvoordebestaandestedelijkestructuurenhetbehoud 1BrookLarmer, ShanghaiDreams,inNationalGeopgraphic,vol.217,Nr.3(2010),p Expo2010ShanghaiEditorialOffice,AnOverviewoftheWorldExpositionShanghaiChina2010,Sjanghai 2010,p.10.

10 10 vanhetcultureelerfgoed. Stedelijketransformatiesvormengeennieuwissueinhetdebatoverhetbehouden conserveringvanhetcultureelerfgoed.historischestedenzijnaleeuwenlangverwoestdoor gewapendeconflicten,nieuwetechnologischeontwikkelingenengrootschaligeevenementen. ArchitectuurcriticusAnthonyMaxTungbeschreefin2001inPreservingtheWorld sgreatcities detwintigsteeeuwalseeneeuwvandestructie.historischecentrawerdeningeslotendoor nieuwestedelijkegebiedendietegenstrijdigwarenmethettraditionelekaraktervandestad.de hieruitvoortvloeiendearchitectuurbrakmetdeherkenbareesthetiekencreëerdeeennieuwe visieopdestedenbouwenarchitectuur. 3 Devoortdurendeglobaliseringvandestedenzorgt tevensvooreennieuwedreigingvoorhetbehoudvanhethistorischerfgoed,eenontwikkeling dieduidelijkzichtbaarisinhethuidigesjanghai.dehistorischestadstaatindeschaduwvan duizendennieuwewolkenkrabbersensjanghaiisbinnendelaatstetwintigjaarveranderdin eeninternationalegeoriënteerdestad,vergelijkbaarmetsingapore,hongkongofnewyork.de doorgevoerdeglobaliseringheeftechtergevolgenvoordeoorspronkelijkeidentiteitvandestad. Dieidentiteitwordtvooreengrootgedeeltebepaalddoorhetcultureelerfgoed,maardatlijktin deglobalistischestedenvanondergeschiktbelangtezijn. DezethesisrichtzichopdetransformatiesdiehebbenplaatsgevondeninSjanghaiinde twintigsteeeuwensteltdaaromdevolgendeonderzoeksvraag:welkeinvloedhebbende stedelijkeveranderingenopdehistorischecontinuïteitvansjanghaiendeomgangmethaar cultureelerfgoed? Ineenpogingomdezevraagtebeantwoordenishetnoodzakelijkomeerstde ontstaansgeschiedenisvansjanghaiinkaarttebrengen.sjanghaibeschiktovereeninteressante geschiedenisdiegrofwegindrieepisodesisonderteverdelen;deopeningvansjanghaials internationalehandelshaven,sjanghaionderhetcommunistischbewindvanchineespoliticus MaoZedong( )enSjanghainadeOpendoorPolicyvandejarenzeventiginde twintigsteeeuw.elkeperiodeheefthaareigenstempelgedruktopdearchitectuurende stadsontwikkeling.hethuidigestadsbeeldiseenzichtbareoptelsomvandiegeschiedenis.om eenbeterbeeldtekrijgenvandestedelijkemorfologievansjanghaiishetnoodzakelijkomde ontwikkelingvandestadeerstineenhistorischkaderteplaatsen.metnamehetpolitieke klimaatheeftgroteinvloedgehadopdearchitectuurendestedenbouwkundigeontwikkeling. DeleidraadvoorhethistorischekaderbestaatuithetrecentestandaardwerkvanMarie Claire Bergère:Shanghai.China sgatewaytomodernityuit2002.bergèreisprofessorchinese hedendaagsegeschiedenisenheeftmeerdereartikelengepubliceerdoverhetkapitalismein 3AnthonyMaxTung,Preservingtheworld sgreatcities:thedestructionandrenewalofthehistoric metropolis,newyork2001,pp

11 11 China.HetoorspronkelijkFransewerkisin2009inhetEngelsvertaalddoorJanetLloyd. 4 VoorafgaandaandeuiteenzettingvanSjanghaialsinternationalehandelshavenbeschrijfikeerst beknoptdestadvoor1842. Inhoofdstuktweevolgteenbeschrijvingvandefysiekestadaandehandvan reisbeschrijvingenenhandboekendieindetwintigsteeeuwzijnuitgegeven.sjanghaiwerdna deopenstellingvandehaveneentoevluchtsoordvoorreizigersengelukszoekersvanoverde helewereld.dezenieuwebezoekershaddenbehoefteaaneenhandleidingomdestadte bezoeken.degepubliceerdereisbeschrijvingengeveneenbeeldvandeberoemdestadindein deloopvandetwintigsteeeuw.inhoofdstuktweebeschrijfikaandehanddiversegidsende belangrijkstebezienswaardighedenendeveranderingendiedestadindeloopvandeeeuw heeftondergaan. Hoofdstukdrieisgewijdaanhetniet tastbarekaraktervandeberoemdestad,de zogenaamdehaipai.ditbegripstondvoorhetkosmopolitischekaraktervandestaduitdejaren twintigendertigvandetwintigsteeeuw.haipaiuittezichonderandereindelevensstijlvande inwonersenwaszichtbaarinallerleiaspectenvansjanghaizoalseenbruisendnachtleven,een internationalekeukeneneendiversiteitaangebouwenenmensen.hetwasjuistdezehaipaidie wellichtnogeenveelbelangrijkererolinnamdandeimposantefysiekestadeneenbeschrijving vanhetoudesjanghaiisnietcompleetzonderditaspectvansjanghainadertoetelichten. HoofdstukviergaatinopdegroteommekeerdieinSjanghaiheeftplaatsgevonden. Onderhetcommunistischregimegedurende vervuldeSjanghaieensecundairerol ophetnationaletoneelenwerddestadalsindustrieenarbeidersstadbestempeld.najarende belangrijkstestadvanchinatezijngeweest,werdzijondergeschiktaandeontwikkelingvan anderegebiedeninchina.metdeopeningvanchinain1978onderleidingvandengxiaoping werdsjanghaiopnieuwdevoorlopervanchina.dithadgrotestedelijkeveranderingentot gevolgendithoofdstuktoontdestadsontwikkelingindejarennegentig. HoofdstukvijfgaatinophetbehoudvanhetcultureelerfgoedvanSjanghaiende omgangmetconservatie.indithoofdstukzienwedatgrotedelenvandestadzijnverwoestten behoevevandemoderniseringzonderoogtehebbenvoorhetcultureelerfgoed.indithoofdstuk beschrijfikdeaandachtvoorconserveringsprincipesenenkelepraktijkvoorbeeldenvan restauratie. Hetlaatstehoofdstukgeefteenbeeldvandewaarderingvandestaddoorauteursinde twintigsteeeuw.deauteursvanreisgidsenenreisbeschrijvingengavenimplicietofexpliciethun meningoverhetdagelijkselevenindestad.dezemeningenkunnenwordengezienalseen 4Oorspronkelijketitel:Marie ClaireBergère,HistoiredeShanghai,Parijs2002.

12 12 weerspiegelingvanhetpolitiekeklimaatencreëreneenbepaaldebeeldvormingdierelevantis voordeconserveringsprincipesdiezijntoegepastinsjanghai.deconclusiegeeftnaasteen resumévanhetonderzoekeenantwoordopdegesteldeprobleemstellingenprobeert bovendieneentoekomstbeeldteschetsenvansjanghai. Binnenditonderzoekhebikmemoetenbeperkentotdewesterseliteratuurofwesterse vertalingenvanchineseliteratuur.ikhadmegraagbeziggehoudenmetdeverschilleninkritiek vanuitwestersenchineesoogpuntbetreffendedeconserveringvanhetcultureelerfgoed,maar hetgebrekaanvertalingenheeftmebeperktindemogelijkheidombeidestandpuntente vergelijken.detoegenomenliteraireaandachtnadeopenstellingvanchinain1978maakthet hopelijkmogelijkomindetoekomstdezekritiekenalsnognaderteonderzoeken.

13 13 1.HistorischKaderSjanghai 1.1Sjanghaitot1842 Sjanghaibestonduiteenaaneenschakelingvanvijfverschillendedorpjesengroeideuit toteenhandelsstadindeloopvandevijftiendeeeuw.degroeivandestadkwamvoortuitde velelandbouwactiviteiteninhetachterlandendeproductievankatoen.alvroegbegonsjanghai metdeexportvangewevenstoffen,katoenenzijdenaarachterliggendeprovinciesen importeerdezijrijstenthee. 5 In1684werdhetheersendeverbodophandelviadescheepvaart opgeheven.ditverboddateerdeuitdemingdynastie( )enbeperktedeeconomische bloeivansjanghai,zodatpekingdebelangrijkstestadvanchinableef.dekangxikeizervande Qingdynastie( )beslootechterdehavensopnieuwteopenenvoordescheepvaarten daaropontwikkeldesjanghaizichalsbelangrijkehavenstad,metnamevoorjapanenandere landeninzuidoostazië.deqingdynastieprobeerdetevensdeheersendecorruptietebeperken doordeinvoeringvanhandelsbelasting. 6 TotaanhetmiddenvandenegentiendeeeuwdreefSjanghaivoornamelijkhandelmet hetaziatischeachterlandenwarenderelatiestussenchinaeneuropabeperkt.sindsheteinde vandeachttiendeeeuwvonderalhandelplaatstussengroot BrittanniëenChina,maarzonder detussenkomstvanofficiëleregeringenofinstituties.hoeweldehavenvancantontoegankelijk wasvoorinternationalehandel,slaagdedeeuropeanenernietinomzichbinnenhetchinese handelssysteemtemengen.vanwegedebeperktehandelsmogelijkhedenindefabriekenende moeizamerelatiemetcantonprobeerdenbritsekoopmannennieuweafzetmogelijkhedente vinden. 7 In1832vaardeeenschipvandeOostIndischeCompagnie,onderleidingvankapitein Mr.HughHamiltonLindsay( ),langsdekustvanChinaomtoegangtekrijgentoteen vandehavens.naweigeringbijamoy,foochowenningporeisdehijdoortotsjanghai.hoewel hemhierookdirectdetoegangontzegdwerd,dronghijaanopeengesprekmetdetaotai,de officiëletoezichthouderopdehandel.alsnelwerdlindsayduidelijkgemaaktdathandelmet SjanghaionmogelijkwasenhemwerdgeadviseerdterugtereizennaarCanton,vooralsnogde enigehavenwaaruitheemsekoopmannenbeperktehandelmochtenbedrijven. 8 Deenorme technischevooruitgangenindustriëleproductiezorgdeechtervooreenommekeerinde handelsrelaties.westersevolkerenpleittevooreenopeningvanchinavoorinternationale 5Marie ClaireBergère,Shanghai.China sgatewaytomodernity,stanford2009,p.24. 6LindaCookeJohnson,CitiesofJiangnaninlaterimperialChina,NewYork1993,p Bergère2009,p.16. 8FrancisListerHawksPott,AshorthistoryofShanghai,Sjanghai1928p.27.

14 14 handel,eendiehenlangetijdgeweigerdwerden.dezeonstabielesituatieleiddeuiteindelijktot hetuitbrekenvandeeersteopiumoorlogin DezeoorloghadhetdoelChinatedwingentoterkenningvandenieuwekapitalistische ordeindewereldendeopenstellingvanhandelspostenvoorinternationalehandelmethet westen.deoorsprongvanhetconflictlagineenongelijkehandelsbalanstussenchinaenhet BritseKoninkrijk.DeBrittenimporteerdenopgroteschaalproductenuitChina,zoalsporselein enthee.daarentegenkochtendechinezen,metuitzonderingvanenkelespecerijen,nauwelijks goederenuithetbritsekoninkrijk.dehandelsbalansvoordebrittenwasdaarmeezeernegatief. AlsgevolgdaarvanexporteerdendeBrittengrotehoeveelhedenIndiaseopiumenbemachtigde zijdaarmeeeenzeerlucratievehandelspositie.degrootschaligeinvoervanopiumresulteerde inovervloedigopiumgebruikonderdechinesebevolkingenhetgebrekaanchineeszilver omdatditalsbetaalmiddelwerdgebruikt.voordechineseoverheidrestteergeenandere maatregeldandeinvoervanopiumaanbandenteleggen.chinaverbooddeinvoervanopium endebeslagleggingopeenjaarvoorraadopiumwasvoorhetbritsekoninkrijkdedirecte aanleidingomeenoorlogaftekondigen.dezeoorlogwerdsuccesvoldoordebrittengewonnen enleiddeuiteindelijktothetnanjingakkoord. 1.2Deopeningvaneeninternationalehandelshaven( ) Op29augustus1842aanboordvandeCornwalliswerdhetNanjingakkoordgetekend. DitverdragbetekendedeopeningvandehavenstedenvanCanton,Amoy,Foochow,Ningpoen SjanghaivoorBritsekoopmannen.DeBrittenmochtennietlangerongelijkbehandeldwordenin hunhandelsactiviteitentenopzichtevandechinezen.bovendieneistendebrittenlage invoerrechtenenzorgdeditakkoordvoorvrijheidvanhandeltussendewesterseenchinese mogendheden.hetnanjingakkoordwasvoorhetbritsekoninkrijkhetbeginvaneenbloeiende handelopchineesgrondgebied. Op8november1843arriveerdeGeorgeBalfour( ),eenIndiaselegerofficierin Sjanghai.Hijkwamnaardestadomzijnpositiealsconsulintenemenendegeslotenhandelin destadopentebrekenvoorbuitenlanders.debritsedelegatiewerdzonderfeestelijke ceremoniesontvangen.op17novemberkondigdebalfourdeofficiëleopeningaanvandehaven enwerderbegonnenmetdeonderhandelingenoverstukkengrondwaarbritsekoopliedenzich kondenvestigen.deplaatsingvandenieuwkomersinconcessiesbuitendechinesestadwashet resultaatvanonderlingeafsprakentussenbalfoureneengezaghebbervandetaotai.deze afsprakenpastenbinnendeoudetraditiesvanchinaenhaaromgangsvormenmetandere bevolkingsgroepen: inhismanagementofforeignaffairs,taotaigongthusadoptedtheclassic 9Bergère2009,p.23.

15 15 Chinesestrategiesforcontrollingbarbarians:segregation,collectiveresponsibility,andpartial integrationintothechineseadministrativestructures. 10 DeBrittenkregenvolgensdeplaatselijkewettendemogelijkheidomeenstuklandte bebouwen.hetlandbleefechtereigendomvandechinezenendenieuweinwonersmoestenhet stuklandpachten.alsnelwerderdoorproblemenmetdetaalenadministratieeenplaatselijke consulaangewezenvooronderhandelingenmetdechineseautoriteiten.deregelsmeldden explicietdatgeenenkelechineseinwonerzichbinnendebritseconcessiekonvestigen,hoewel aandatzelfdeverbodvoornieuwkomersdienietbritswarengeengehoorwerdgegeven.het wasnietdeeerstekeerdaterbuitenlandersinsjanghaikwamen,maarintegenstellingtotde reizigersofsoldatendietijdendeopiumoorloginsjanghaigelegerdwaren,haddendereizigers vannudeintentieomzichvooreenlangeretijdtevestigen.deeerstebritsenederzetting inspireerdeookanderelandenomaftereizennaarsjanghai. VierjaarnadeaankomstvandeeersteBrittenarriveerdendeFransenonderleidingvan defransediplomaatcharlesdemontigny( ).Zijntaakwashetopenenvaneen consulaatinsjanghaienzoeenblijvendefransestempelopdestadtedrukken.bijaankomst vestigdehijzichopeenstuktussendeoorspronkelijkechineseommuurdestadendebritse concessie.vanwegeeengebrekaanfranseinwonersenkoopliedenrichttemontignyzichin eersteinstantieopdeverspreidingvanhetkatholiekegeloof.hetgebiedwaarmontignyde Fransevlagheesin1848behoordetoetotaankatholiekemissionarissen,maarnadatdeeerste FransekoopmanerzichwildevestigenwerdalsnelaanvraaggedaanomeeneigenFranse concessietestichten. Indedaaropvolgendeperiodeontwikkeldedestadzichmetdeverschillendeconcessies tennoordenvandestad.denieuwontstanegebiedenmeteenregelmatigstratenpatroonineen noord zuidenoost westoriëntatieverschildenenormvandekleinesteegjesdiekriskrasdoor deoudestadliepen.erbestondgeenalgemeenuitbreidingsplanvoordestad.elkgebied respecteerdedeoorspronkelijkewaterwegenenbreiddezichafzonderlijkvanelkaaruit.de Franseconcessiebleefechterlangetijdeenleegstukgrond,deenigecontributiediezijaan architectuurgeleverdhebbenindeperiodetussen1840en1850wasdekathedraalvansint FranciscusXavierusinbarokkestijlendeSintIgnatiuskerk,gebouwdindevormvaneen GrieksetempelmeteenChineselantaarnerop.BeidegebouwenwarenbuitendeFranse concessiegesitueerd Bergère2009,p Bergère2009,pp

16 16 1.3DeBund Aanderivierwerdendoordeuitheemsenieuwelingendeeerstehuizengebouwd.Deze huizenindezogenaamdecompradorofanglicaansindiasestijl,kendeeeneenvoudigegrandeur. Doorhetgebrekaanarchitectentekendenkoopliedenzelfhunbouwtekeningen.Dehuizen,vaak bestaandeuitslechtséénverdieping,werdenomringddooreenverandamettuin,geschiktvoor beplantinguithunoorspronkelijkeland.aandevoorzijdekeekhethuisuitoverderivierenaan deachterzijdebevondenzichdedienstvertrekken,opslagplaatsenenstallen.dechinese landafsprakenvan1845gavenhetrechttoteenwegvanderivierhuizentotaanderivieren daarmeekwamdeontwikkelingvandebund,toennogeendrassigemodderbank,ingang.het comitévanwegenbouw,ontstaanin1846zagdaaropdenoodzaakomderivierbankenvande Huangputeverhogenendewegenaanzienlijkteverbeteren. 12 In1852verkreeghetBritseConsulaateenstukgrondaandeuiterstenoordzijdevande BundvanwaarzijdebelangenvandekoopmannenenhetBritseRijkkondenbehartigen. DaarnaastbouwdenzijeenAnglicaansekerkeneenrenbaanindeBritseconcessie.Deze gebouwenwarennietzozeerbedoeldomkolonialegrandeuruittestralen,maarwerdeneerder gezienalsnoodzakelijkevoorzieningenomdeinwonersinhunbehoeftetevoorzien. Inslechts tienjaarwasdestadaanzienlijkveranderdmettallozevoorzieningenvoordeuitheemse inwoners,hoewelerslechtseenhandjevolmensenwoonden.inmiddelswasereensterk contrastontstaantussendeoudechinesestadmetzo n200,000chinezenendestaddiewas gecreëerddoorhaarnieuweinwoners.bergèrespreektvantweeapartesteden: Thevast Europeanresidences,setintheirflower filledgardens,andtheregularnetworkofthestreetsin theconcessionscontrastedstronglywiththecrampedbuildingsofthetownandthehiggledypiggledyconfusionofitsalleyways. [..]TherewerenowtwotownsinShanghai,linkedby commercialinterestsbutlivingapart. 13 IndedaaropvolgendejarengingSjanghaigebuktondergeweldtijdensde burgeroorlogenmetdetaipingrebellen.inchinavondlangzaameenpolitiekehervorming plaatsinderichtingvaneenmodernesamenleving.dezogehetensmallswords,eenpolitiekeen militaireorganisatie,namin1853dechineseommuurdestadinhandenenzorgdevooreen instabielesituatieinsjanghai.derebellenhaddenhetdoelhetregimevandeheersende dynastieomvertewerpen.insjanghaiontstondeengecompliceerdesituatiedoordevele westerseinwonersdiehuneigenbelangenwildenverdedigen.deconcessiesblevenechter onaangetastdoorderebellenmetalsresultaatdatduizendenchinezenindebuitenlandse 12Bergère2009,p Bergère2009,p.35.

17 17 concessiesvluchtten.in1860werdereeneindegemaaktaandezeoorlognadatfranseenbritse troepenpekinghaddenbezetendekeizerdwongentotaftreden Sjanghai skapitalisme Sjanghaigroeidetotinhetbeginvandetwintigsteeeuwuittoteenmoderne samenleving.erwasgeeneenduidigeleiderdiedeontwikkelingencoördineerde,de industrialisatievandejarentwintigkwamvoortuitprivé initiatieven.uitheemseenchinese inwonerscreëerdentezameneenbloeiendehandelsrelatiediezorgdevooreconomische voorspoed.tussen1920en1940reguleerdesjanghaizo nveertigàvijftigprocentvande internationalehandelvanchina. 15 Chineseproducten,bestemdvoordeexport,kwamenvanuit hethelelandinsjanghaiterecht.sjanghaiwashetbruisendecentrumvannieuwe productiemethodenmetkatoenalsbelangrijksteexportproduct.laterwerddegraanindustrie, deolie industrieendeproductievansigarettenbelangrijk.debloeivandejarentwintig creëerdeeenhoopvoleconomischbeeldvoordetoekomst.desondankswarenermeerdere factorendiedetransformatienaareeneconomischegrootmachtnauwelijksmogelijkmaakten. DeChinesefinanciëlemarktkwammoeilijkopgangendeinternationaleinvloedwasafgezwakt doordeuitbraakvandeeerstewereldoorlog.dezeonzekerhedenendegefragmenteerdemarkt zorgdenvooreeninstabielhandelsklimaat. Ondernemerswildeninplaatsvanrendementoplangeretermijnzosnelmogelijkeen kapitaalvergaren,vooraldoorspeculaties.geldwerdgefinancierdinbedrijvenofdeaankoop vanlandenhuizenindeconcessiesennietlangerinlandbouwgrond.ditiseengroteommekeer indeklassediesjanghaidomineerdeaanheteindvanhetkeizerlijkrijk.ondernemershadden gebrokenmethuneeuwenoudetraditiesenwettenvanhetouderegime.denieuwebourgeoisie omarmdemethodesuithetwestenenpastendietoebinnendechinesemaatschappij.de rationelemaniervanzakendoenwonsterkterreinentechnologischeinnovatiespeeldedaarbij eenbelangrijkerol.hetimagovandechineseondernemerwasveranderdvolgensbergère: The Shanghaientrepeneursofthegoldenagehadatastefortechnologicalinnovationandaknackof exploitingit,whereascantonesebusinessmenweremoredrawntotradingormanaging money. 16 In1923brakereengrotecrisisuitdiedriejaarduurde.Dezecrisisdieinhetwesten begon,maakteduidelijkdatdemodernesectorsterkafhankelijkwasvandewereldhandelende crisishadookgrotegevolgenvoordechineseeconomie.derevolutionairebewegingkreeg daardoormeervoetaandegrondenhetpolitiekeklimaatwasonderhevigaanverandering.met 14Ibidem. 15Bergère2009,p Bergère2009,p.157.

18 18 denationalistischeregeringdiedoordepoliticuschiangkai Shek( )in1927was ShekzagSjanghaialsdemodelstadvoorhetmoderneChina Stedelijkeontwikkeling DestadkendeinhetbeginvandetwintigsteeeuweengrootverschiltussendeChinese wijkenendebuitenlandseconcessies.hoeweldeconcessiesgenotenvandenieuwste ontwikkelingenophetgebiedvanhygiëne,straatverlichtingenstedenbouw,blevendechinese wijkennogveronderontwikkeld.in1912werdendemurenvandeoudechinesestad afgebrokenenvervangendooreenrondlopendeboulevard.in1914werdhetkanaaltussende FranseconcessieendeInternationaleconcessieopgevuld.Debeoogdescheidingtussende industrieenhetcommerciëlelevenkwamnogniettotstandendefabriekenwerdenbinnenhet stedelijkeweefselgeïntegreerd. Doornieuweconstructietechniekenendetoepassingvannieuwematerialenzoalsstaal, betonenglaswerdenanderegebouwtypenontwikkelddiemetnamedehoogteingingen.in 1916vondmeneengeschiktefunderingvoorhoogbouwindevormvaneenbetonnen geïnstalleerd,kwamermeeraandachtvoordefysiekeontwikkelingvandestad.chiangkai bodemplaattervervangingvandevoorheenmoerassigegrond.daaropontstondtussen deconstructievandeBundmethaarneoklassiekeaanzicht.Vanaf1925zienwehetvroeg modernismehaarintrededoenmetverticale,purelijnen,rijkversierdmetartdecoornamenten. VolgensBergèrepastedezestijlgoedbijhetlevendigekaraktervanSjanghaiendeverandering vanhetstedelijkelandschap: Thisdynamicstyle,inspiredbytheNewWorld,wasnicelyin keepingwithshanghai svitality.thenewcustomshousemarkedthetransition. 18 Hetnieuwe douanegebouwbezateendorischegevel,maarwerdgeflankeerddooreenklokkentorenvan85 meterhoog. Hoeweldenieuwegebouwendoordeuitheemsebevolkingmetluidgejuichwerden ontvangen,warendechinezengematigdenthousiast.dehogegebouwenschotenals paddenstoelenuitdegrond,temiddenvandetraditionelechineselagehuizenvanmaximaal tweeverdiepingenhoog.hoeweldehogegebouwenmetbewonderingwerdenbekeken ondervondendenieuwestructurenineenreisgidsookdenodigekritiek: Allthesemodern buildingssprangupinthemidstofchinesehousesbuiltofwoodandbricks,nomorethanone ortwostorieshigh.the greatmagicbuildingssoaringskywards (motiandalou)fascinatedthe Chinese.Butsomemockedthe greattowersbuiltsoastowithstandtherisingwatersofthe Guangpu, whileothersremainedindifferent: ThoseplaceshavenothingtodowithusChinese, 17Bergère2009,p Bergère2009,p.246.

19 19 aguidebookofthetimestates. 19 VolgensveelChinezenhaddendenieuwegebouwennietste makenmetdechinesestadenhetchineseleven. DenieuweregeringonderleidingvanChiangKai Shekhadalsdoeldezeverschillen tussendechinesewijkenendebuitenlandseconcessiesteverkleinen.menwildedechinese wijkenverbeteren,eenvoorsteldatdoorderoerige,gewelddadigetijdenlangzaamvande agendawasverdwenen.dekleinestraatjesenhetgebrekaaneenstructureelstedelijkplanhad totslechteleefconditiesgeleid.bovendienlietookdebereikbaarheidenhetopenbaarvervoer binnendechinesewijkentewensenover.voorheteerstwerdereengemeentelijkorgaan opgerichtdatzichbezighieldmethetgroteresjanghaienzichnietalleenbeperktetotdeoude ommuurdestadofdeopzichzelfstaandeconcessies, TheSpecialMunicpalityofShanghai.De Chinesewijkenwerdendoorhaartoedoenaanzienlijkverbeterd.Hetwegennetwerkwerd uitgebreid,detramlijnvandechineseommuurdestadwasaangeslotenopdelijnennaarde concessiesendeaanlegvanelektriciteitenschoonwaterwerdverbeterd. MetdeherstructureringvandeChinesewijkenkwamookeenandergeluidbijde organisatienaarvoren.ondanksdeverbeteringvandestedelijkevoorzieningenwildemende buitenlandseinvloedinsjanghaiterugbrengenomzohetchinesegedachtegoedbeterte profileren: Anotherpointinthemunicipalgovernment sfavor,inadomainstronglysupportedby thecentralgovernment,wasacertaindeclineinforeigninfluenceinshanghai.thestatusofthe concessionswasnotreversed,butthechineseauthoritiesdidmanagetoregainsomerightsthehad losthroughabusivepractices. 20 DeChineseautoriteitenslaagdeerinomenkeleverlorenrechten terugtevorderen.zokreegzijweercontroleoverdewegenrondomdeconcessiesdoormiddel vantolheffingendebouwvanpolitieposten.hoeweldechineseautoriteitendebuitenlandse invloedwildebeperken,washetjuistdeaanwezigheidvanbuitenlandersdienoodzakelijkwas voordeontwikkelingtoteenwereldstadvanformaat. 1.6CommunistischSjanghai( ) Chinesecommunism,borninShanghai,interruptedthecity scareer. 21 TweejaarvoorhetuitbrekenvandeTweedeWereldoorlogbrakinSjanghaideSino Japanseoorloguit.HetconflictvondplaatstussendelokaleAziatischebevolkingendeJapanse 19LeoOufanLee,Shanghaimodern:thefloweringofanewurbancultureinChina, ,Cambridge 1999,p Bergère2009,p AckbarAbbas, PlayitagainShangha:UrbanPreservationintheglobalarea inmariogandelsonased., Shanghaireflections.Architecture,UrbanismandtheSearchforanAlternativeModernity,HongKong2002, p.43.

20 20 gemeenschapdiesinds1932eeneigendeelbinnendeinternationaleconcessietoegeëigend hadden.hetoverigedeelvandeinternationaleenfranseconcessieswarenernietbijbetrokken. DeaanwezigheidvandeJapannerszorgdevoorspanningentussenhetJapansegarnizoenende ChineseautoriteitenenChangKai Shekzelfleiddeop13augustus1937Sjanghaideoorlogin. MetdeaanvalophetJapanselegerwerdeennieuwepolitiekefaseingegaan.Denationalistische troepenwareninnovembervandatzelfdejaaralverslagenendejapanseovernamevan Sjanghaiwaseenfeit.DeJapansebezettingmarkeerdehetbeginvaneenonzekeresituatievoor deuitheemsebevolkingendegrootschaligevernederingvandechinesepopulatie. DoordeaanvalvandeJapansevlootopPearlHarborop7december1941werdSjanghai meegesleurdindepacificwarvan dietevensheteindebetekendevande internationaleconcessieenlaterdefranseconcessiein1943.destadgingdonkeretijden tegemoetenmetdeverdwijningvandeconcessiesverdweenookdebehoeftenaarde consumptieenhetextravaganteamusement.slechtseenhandjevolnazileiders,zowelduitsals Japans,lietenzichnoglavenaanplezierengenot,maaroverhetalgemeenwerdenalle activiteitengedurendedeoorlogsjarenverbodenofonmogelijkgemaakt.nadebevrijdingin 1945kwamdestadweerbijhaarpositievenenbegondeindustrieeneconomieweeropgangte komen,maarditwasslechtsvankorteduur.in brakereencrisisuitdiedegehele stadverlamde.erontketendezicheenrevolutietoenin1949hetlegervandechinese CommunistischePartij(CCP),hetPeople sliberationarmy,hetgezagoverdestadinhanden nam.hetcommunismewasvolgenshendeenigemanieromhetideevaneenmoderne samenlevingteomarmen. 22 HetgedachtegoedvandeCCP,datwasontstaanvanuitdeboerengemeenschap,stond lijnrechttegenoverdekapitalistischelevensstijldievoorheeninsjanghaiheerste.departij pleittevooreensamenlevingwaariniedereengelijkwasenwaarhetcollectiefvoorrangkreeg bovenhetindividu.arbeidersgenotendevoorkeurbovendeelitairebourgeoisie.sjanghaiwerd daaromgezienalseenplekvanverderf,maaromdathetookeenvandebronnenwasvande revolutieendechinesecommunistischepartijin1912zijnoorsprongvondindezestad,diende zetocheenbelangrijketaakindeopbouwvanhetmodernechina.sjanghaivormdehet economischehartvoordecommunistischehervormingeninderestvanhetland.erwerden collectievearbeiderswijken,fabriekenenindustriëlecentraopgericht,maardaarmeestoktede stedelijkeontwikkeling.sjanghaiwerdgestraftvoorhaarkolonialeverledenenwerdslachtoffer vaneenpolitiekdiedeindustrialisatieverderdoorvoerde,maartegelijkertijddestedelijke ontwikkelingtegenhield.beijingwerdhetgezichtvandenieuwemaatschappij.sjanghai vervuldeslechtseenrolachterdeschermenenwerdeconomischuitgebuitomandereregio ste 22Bergère2009,p.323.

21 21 voorzieninhunbehoeften.hetduurdetotnadeculturelerevolutievan1966toenereen ommekeerplaatsvondindeondergeschikterolvansjanghai. DieCultureleRevolutiemoestdeinmiddelsontstanekritiekopdeCCPdekopindrukken endebevolkingopnieuwdebelangrijkebeginselenvanmaoendeideologievanhet communismebijbrengen.erwaslangzaameenintellectueleeliteontstaandievraagtekenszette bijhethuidigebewindendatbrachtdesamenlevingvolgensmaoingevaar.doormiddelvan propagandaenterreurprobeerdemaohetvolkweerinzijnmachttekrijgen.erwerdenspeciale scholenontwikkeldenhetverplichttelezenrodeboekjemetuitsprakenvanmaowerd verspreid.hoewelsjanghainiethetmassalebloedvergietenkende,zoalsinanderegrotesteden tijdensdezeperiode,gingzijtochgebuktonderhetbewind.maozedongwerdbijgestaandoor vierpartijgenoten,dezogenaamdegangoffour,dietotaanzijndoodsjanghaialsthuisbasis hielden.metdedoodvanmaoin1976kwamereeneindaandejarenlangemachtoverdestad. Hetradicalismeindestadverdweenevenalsdeleidersdiedituitdroegen.Destadhadinmiddels eenslechtereputatieverworvenenhetzouzelfsonderdenieuwechineseleiderdengxiaoping ( ),diein1978aandemachtkwam,nogeenaantaljaardurenvoordatSjanghaizich weervrijkonontwikkelen Bergère2009,pp

22 22 2.Stedelijkebeschrijving Shanghai,themostcosmopolitancityintheworld,thefishingvillageonamudflatwhich almostliterallyovernightbecameagreatmetropolis. 24 Sjanghaibevondzichindejarentwintigendertigvandetwintigsteeeuwineentijdvan vooruitgangenrijkdom.metheteindevandeboxeropstandvan ,waareenChinese nationalistischebewegingzichverzettetegenhetwestersimperialismeinchina,werdsjanghai opnieuwdestadvanonbegrensdemogelijkhedensindsdeeersteopenstellingvandehavenin 1842.Destadbestondvoordriekwartuiteenverzamelingvanuitheemsenationaliteiten.De inwonerswarenafkomstiguitamerika,europa,japanenanderedelenvanchina.de populariteitvandesiberiëexpressmaaktevansjanghaieengeschiktvertrekpuntvoorinwoners vanhetverreoostendienaareuropawildenreizenensjanghaiwerdgezienalseenpopulaire tussenstopvoorreizigersvanuithongkongopwegnaarjapan. DiereizigershaddenvolgensCharlesEwartDarwent( ),eenmissionarisvan deunionchurch,behoefteaaneenreisgids,maarerwasalleeneenchineestaligegidsuit1876 voorhanden. 25 DaarombeslootDarwentzelfeenreisgidssamentestellen:Shanghai.A handbookfortravellersandresidents 26 uit1905,deeersteniet Chinesereisgids,wasbedoeldom toeristendemooisteenbelangrijksteplekkenvansjanghaitelatenzien.darwentbenadrukte dathetgeengeschiedenisboekwas,maareenhandboekmetpraktischeinformatie.bovendien wasditboekookbestemdvoordechineseinwonersvansjanghaidievolgenshemgeenidee haddenvandeinteressantedingendieertezienwarenindestad: Ifihavesucceededin dissipatingtheideathat thereisnothingworthseeinginshanghai, Ishallbesatisfied. 27 De reisgidsvandarwentwasslechtseenvandevelepublicatiesdieinhetbeginvandetwintigste eeuwwerdenuitgegeven.mensenvanoverdehelewereldkwamennaarsjanghaiener ontstondeenbehoefteomdestadinkaarttebrengenvoorreizigersopdoorreisofvoormensen diezicherinmiddelsvoorlangetijdgevestigdhadden.daarnaastwerdenerookwesterse publicatiesuitgegevendiedekolonialehandelsactiviteiteninhetoosteninbeeldmoesten brengen. 24Zonderauteur,AllaboutShanghai.AStandardguidebook,Shanghai1938,p.1. 25YuanxuGe,Huyouzaji(MiscellaneousnotesonvisitingShanghai),Sjanghai CharlesEwartDarwent,,Shanghai.Ahandbookfortravellersandresidents,Shanghai Darwent1905,p.10.

23 23 In1908verscheenTwentiethcenturyimpressionsofHongKong,Shanghai,andother treatyportsofchina 28,eenwerkvandeBritseauteursArnoldWrightenH.A.Cartwright.Het doelvandepublicatiewasombetrouwbareinformatieteverstrekkenoverde handelsactiviteitenindeuithoekenvanhetbritserijk,inhetbijzonderdevoorhetwesten opengesteldehavensvanchina.meerdandehelftvandeimportenexportvanchinaverliepvia dezeinternationalehavensenhethandboektoondeeenbeeldvanhetdagelijkselevenineen handelshavenenvooralhoedebrittenhetzakelijktenopzichtevanhunconcurrentiededen.de openstellingvandeeerstevijfhavensvanchinawashetdirectegevolgvandeinvloedvande Brittenindenegentiendeeeuwenverdiendedaaromvolgensdeauteursbijzondereaandacht. 29 HethandboekbeschreefdaarnaastdebezienswaardighedenvanSjanghaienwasbedoeldvoor eeniederdieinteressehadindeontwikkelingvanhetbritsekoninkrijk. DereisbeschrijvingenschetseneenbeeldvanhetSjanghaidatinhetbeginvande twintigsteeeuwberoemdwerdoverdehelewereld.naasteenbeschrijvingvandestadmethaar belangrijkebezienswaardigheden,bestehotelsenrestaurantskomterdezeauteursookeen bepaaldwaardeoordeelnaarvoren.allaboutshanghai.astandardguidebook,eenreisgidsuit 1934,noemdeSjanghaidemeestekosmopolitischestadvandewereld,eenwalhallavoor reizigers.destadstondvolgensdeonbekendeauteurinschrilcontrastmetdeouderwetse, rommeligechinesesteden.sjanghaileekinnietsmeeropdeoudeaaneengeschakeldedorpjes, maarwasveranderdvaneenvissersdorpineenmodernestadmetgeplaveidestraten,luxe hotels,gedistingeerdeclubsenmodernvervoer.sjanghaibezateendiverskarakter,bestonduit uiteenlopendecontrastenenkendeinwonersuitalledelenvandewereld.bovendienwas Sjanghaivolgensdeauteurmetgeenenkeleanderestadtevergelijken: vital,vibrant,vivacious, strident,turbulent,glowing ShanghaiistheBigParadeofLifeofeverycolour,race,tempo;the bitterendofthelongtrailformanywastrelsouls;thedawnafterthedarkfortheothers. Shanghaitheincomparable! 30 HetSjanghaiinhetbeginvandejarentachtigleeknauwelijksopdeoudestadmethaar bloeiendehandel,veelzijdigebevolkingenbruisendenachtleven.desino Japanseoorloghad duidelijkhaarsporennagelatenendewestersemogendhedenwarenlangzaamuithet straatbeeldverdwenen.hetrijke,wereldlijketijdperkvandestadhadplaatsgemaaktvooreen soberkarakter.debevrijdingvandejapansebezettingin1945leiddedestadeenheleandere richtinginenhoewelsjanghaivolgensvelennietechtchineeswas,ontkwamookzijnietaan hervormingenopnationaalniveau.deeenszoglorieuzestadleekvoorgoedhaarglanstezijn 28ArnoldWrightandH.A.Cartwright,TwentiethcenturyimpressionsofHongKong,Shanghai,andother treatyportsofchina,shanghai Wright,Cartwright1908,p AllaboutShanghai1938,p.44.

24 24 verloren.nadeopenstellingvanchinain1978kwamerweeraandachtvoordestadvan buitenlandsetoeristen.debeschikbarereisgidsendateerdenechterallenvanvoordeoorlog. Chineseauteurszagendenoodzaakomdestadopnieuwtebeschrijvenenprobeerdenietsvan deoorspronkelijkegrandeurterugtevinden.ininsearchofoldshanghaiuit1982gingde ChineseauteurPanLing(1945 )opzoeknaarhetberoemdesjanghaivandejarendertig.ling richttezichinhaarboekopdeovergeblevensporeninhetovergeblevensjanghaidieverwezen naarhetberoemdeverledenvandestad.zeverbaasdezichinhaarinleidingoverdesnelle veranderingvanhaargeboortestad.devoorspoeddiedestadeenszoberoemdmaakte,leek slechtsinenkeledecenniatezijnverloren.hoewelhetboeknietalsreisgidsbedoeldwas,kon hetvolgenshaarwelgebruiktwordenalsaanvullingopeendergelijkwerk. SjanghaiwasvolgensAguidetoShanghai 31 uit1984voornamelijkeenbelangrijke industrie enhavenstad,eencentrumvanwetenschapentechnologiedatbeschikteover bedrijveninverschillendesectoren. 32 DegidsbehandeldeSjanghaiaandehandvaneenaantal historischeplaatsenenaantrekkelijkebezienswaardighedenvoortoeristen,maarvande oorspronkelijkelofzangdoorwestersereisgidseninhetbeginvandetwintigsteeeuwwas nauwelijksmeersprake.hetboekscenicspotsandhistoricalsitesinshanghaivandechinese auteurjiayouyang 33,eenreisgidsuit1984toondedebelangrijkstebezienswaardighedenmet eenduidelijkvoorkeurvoordechineseattracties.degidsbehandeldeuitgebreiddeoude tempelsinenrondomdestadennoemdeterloopsooknogenkelegebouwenaandebund.de reisgidsenuitdejarentachtiggevenonbewustinzichtindestedelijkeveranderingennade ingrijpende,politiekehervormingenonderhetcommunistischeregimeenzijnslechtseengreep uitdegepubliceerdewerkenoversjanghaiindetwintigsteeeuw. Dithoofdstukprobeertaandehandvandiversehandboekenenreisbeschrijvingeneen beeldteschetsenvansjanghaiindeloopvandetwintigsteeeuw.hoezietdestaderuit?wat moetenbezoekersabsoluutnietmissenenbovenal,hoewordtdestadindeliteratuur gewaardeerd?denadrukligtopdebeschrijvingvandestadmethaarinteressante bezienswaardigheden.hethoofdstukgeefteenvisueelbeeldvansjanghaienbeschrijftde positieveennegatieveontwikkelingendieafzonderlijkestadsdelenhebbenondergaan. 2.1DeBund Darwentverdeeldedestadindriedistricten:hetcentrale,noordelijkenwestelijk district.defranseconcessie,debundendeoorspronkelijkechinesestadwerdenapart beschreven.zijngidsbegonmetdebeschrijvingvandebund.geenenkelebezoekervan 31Zhang,Wei e,andwu,li,aguidetoshanghai,hongkong ZhangandWu1984,introductie. 33 JiayouYang,ScenicspotsandhistoricalsitesinShanghai,Sjanghai1984.

25 25 SjanghaikondeberoemdeBundoverslaaneniedereendiemetdebootaankwam,zettezijn eerstestappenopdezepromenade.halverwegedenegentiendeeeuwbestonddebundnoguit modderbankenzondervoetpad,bomenofbeplantingenvijftigjaarlaterwasheteenimposante entreevooriedereendiemetdebootinsjanghaiarriveerde.langsderivierbankenlageen geasfalteerderondweg,omringddooreenbomenrijdiehetoogplezierdeenbovenalvoor schaduwzorgdeindehetezomers.depromenadeboodeenlevendigschouwspelvanchinezen enbuitenlandersmetopdeachtergrondimposantegebouwenineenstijldienieteerderin Chinatezienwas.AandeBundstondendekantorenvandemeestebankenenenkele koopmanshuizen.debouwstijlenvarieerdenenorm,maardemeestegebouwenwaren opgetrokkenineenclassicistischestijlmetwitgepleisterdegevels.volgensdarwentpastende witbepleisterdegebouwenbeterbijhetsubtropischeklimaatintegenstellingtotdesaaierode bakstenengebouwendietoentertijdveelvuldigindestadverrezen. 34 Deeerstegebouwenbestondenuitnietmeerdandrieverdiepingen,maardemeer recenterestructurenhaddenmeerdereetagesalsgevolgvandetoegenomenwaardevande grond.enkelevooraanstaandegebouwenwarendehongkongenshanghaibank(1923)door hetbritsearchitectenbureaupalmerenturner,derussisch ChineseBank(1902)doorde DuitsearchitectHeinrichBecker( ),deDuits AziatischeBankenhetPalaceHotel ( )doorhetarchitectenbureauScott&Carter.TweegebouwendievolgensCartwright eruitsprongenwarenclubconcordia(1907),eenzeerelegantgebouwindestijlvandeduitse renaissanceenhetchinesedouanegebouw(1927)doorpalmerenturnerindetudorstijl,in groenenrodesteen. 35 Naastdezegebouwenwasernogeenbelangrijkerolweggelegdvoorde ShanghaiClub(1910).HoewelhetgebouwarchitectonischvolgensDarwentverrevan interessantwas,namheteenbelangrijkeplekinvoorsocialeenzakelijkeinteractie.deshanghai Clubwasdemeestvooraanstaandedependancevoordeuitheemse,socialegemeenschap. 36 AandenoordzijdevandeBundbevondenzichdeopenbaretuinen,opdevoormalige plekvanhetbritseconsulaat,endegardenbridgediehetcentraalgelegendistrictscheiddevan hetnoordelijkegelegenhongkewdistrict.vanafdezehoutenbruguit1873hadmeneen interessantuitzichtophetdagelijksechineselevenendeduizendenschependiedewateren rondsjanghaidoorkruisten.in1908werdmetdeintroductievandetramdezehoutenbrug vervangendooreenstalenconstructie.deopenbaretuinenwareneengeliefderustplekomte verblijvenenstondenvolmetuiteuropageïmporteerdebloemenenplanten.aandenoordkant vandebrug,richtinghethongkewdistrict,stondhetastorhouse.ditberoemdehotelstondop 34Darwent1905,pp Wright,Cartwright,1908pp Darwent1905,p.10.

26 26 dehoekvanbroadwayenwhangpooroadenbekleeddeeenprominenteplek.dearchitectuur uit1846voegdeallerminstietstoeaandefaamvanhethotelendaaromwerdhethotelin1910 grondigverbouwd,zodathetzichkonmetenmetdeanderegebouwenaandebund. 37 HetAstor HouseisinmiddelshernoemdtothetSwatchHotel. DeauteurvanAllaboutShanghai.AStandardGuidebookroemdedemagische transformatievandebundvanmodderigezandbanktoteenvandemooistestedelijkeentrees vandewereld,metaandeenezijdeeenindrukwekkendestraatgevelenaandeanderezijdede Huangpurivier.Ditwasheteerstewatdereizigerzagdiearriveerdeperschipenmenig bezoekerzouonderdeindrukzijnvandebedrijvigheidopdebund. 38 DeeersteblikopdeBund waseenidealereferentievoorderestvandestad.dediversiteitvansjanghaiwerdduidelijkin debontestoetvanvoertuigendiedebundpasseerden:eenmengelingvantrams,bussen,auto s, motoren,rijtuigenenriksjaszorgdenvooreenkleurrijkmozaïek,representatiefvoorhet veelzijdigekaraktervansjanghai. 39 Eindjarendertigverscheenerechterookeenkritischgeluid overdeberoemdepromenade.ineenreisbeschrijvingvanchina,journeytoawar,beschreven debritsedichterwystanhughauden( )endeBrits Amerikaanseschrijver ChristopherIsherwood( )hunvisievanSjanghai.VolgenshenwasdeBundnietmeer daneengrootdecorstukomdeachtergelegenstadteverbloemen: Seenfromtheriver,towering abovetheircouchantguardianwarships,thesemi skyscrapersofthebundpresent, impressively,thefacadeofagreatcity.butitisonlyafacade. 40 Achterdezefaçadebevondzich eenvieze,rommeligestadzonderergenseenruimelaanofeengrootpark. 41 DeBundheeftgedurendedeperiode nauwelijkseenveranderingondergaan. Eenwandelingopdezepromenadeindejarentachtigbrachtjeterugindetijd.Deaanwezige architectuurwaseenoverblijfselvanhetsjanghaiinhetbeginvandetwintigsteeeuw.ling noemdehetdouanegebouw,dehongkongenshanghaibankalsmeestimposantegebouwen aandebund.overdeshanghaiclubwaszeechterminderenthousiast.volgenshaarwashet gebouwenkeleentransplantatievan thesnobbishtraditionsofthelondonclub opchinees grondgebied. 42 HoewelYangafzonderlijkegebouwenaandeBundvangrotearchitectonische waardeachtte,klonkereveneenseenkritischgeluid.debundwasvolgenshemvoornamelijk eenuitingvanchineesmeester vakmanschapinplaatsvanwestersegrandeur: Thebuildingson thebundareamonumenttothecraftmanshipandartisticskillsandtheinfiniteingenuityofthe 37WrightandCartwright1908,p AllaboutShanghai1938,p CarlCrow,HandbookforChina,Shanghai1933,p WystanHughAudenandChristopherIsherwood,Journeytoawar,NewYork1938,ongepagineerd. 41Ibidem. 42Ling1982,p.41.

27 27 Chineseworkingclass. 43 AGuidetoShanghainoemdedeBundtenslottenauwelijks.Degids beschreefhetnaoorlogse,industriëlekaraktervandewaterkant.deskylineaandehuangpu rivierwerdvolgensdeauteursbepaalddooreencombinatievanfabrieken,scheepswervenen hogegebouwenintegenstellingtotdeberoemdeclassicistischegebouwenvoortkomenduitde internationalehandelvansjanghaiinhetbeginvandetwintigsteeeuw. 44 Ditiseenopmerkelijk verschilmetdeeerdergenoemdereisbeschrijvingen.inhoofdstukzeszalikhierverderopin gaan. 2.3DeInternationaleconcessie NahetdoorkruisenvandeBundkwammeninhetcentraledistrict,voorheendeBritse concessie.ingrotelijnenwashetonderstegedeeltetussendebundenkiangseroadniet Chinees,derestrichtingThibetRoadwasvrijwelgeheelChinees.Debelangrijkstedoorgangin hetcentraledistrictwasfoochowroad.jevondhiermodieuzeopiumwinkels,cantonese theehuizeneneersteklaschineserestaurants.volgensdarwentwasfoochowroadhet PiccadillyCircusvanChinaenberoemdinheelhetBritseKoninkrijk. 45 Deinternationale concessie,eensamengaanvandevoormaligebritseenamerikaanseconcessie,werdookwel ModelSettlementgenoemd,hetgrotevoorbeeldvoordeanderedistricten. 46 TennoordenvanNankingRoadbevondzichdekerkvandeHeiligeDrie eenheid,de zetelvandeanglicaansebisschopinmiddenchina.darwentnoemdehetdemooistekerkinhet oostenenincontrastmetdemoderneomringendegebouwenvormdevolgenshemeen indrukkwekkendeverschijning. 47 Deoorspronkelijkekapelwerdvervangendooreenontwerp vandebritsearchitectsirgilbertscott( )in1869.Debestewinkels,zowelinheems alsuitheems,vondjeopnankingroad,demeesteberoemdewinkelstraatvansjanghai.deze straatevenaardededrukteenbedrijvigheidvandebund.naastdiversewinkelsvondjehier traditionele,chinesetheehuizenmethoutensnijwerkenindegevel. NankingRoadisaltijddebelangrijkstewinkelstraatvanSjanghaigeweest,nietalleen vanwegedevelewinkelsmetdemeestuiteenlopendehandelswaar,maarvooralomdatdestraat eenvoorchinaonbekendemoderniteituitstraalde.nankingroadwerdgedomineerddoorde BigFour,ofteweldeviergrootstewarenhuizendiedoorChinesefamilieswarenopgericht:de Sincere(1917),deWingOn(1918),deSunSun(1926)endeSun(1936).DeSincerebestonduit zesverdiepingenmetopdebovensteetageeenimposanteklokkentoren.hetgebouwbevond zichopdehoekvannanjingroadenzhejiangroadenwasgeoriënteerdnaardebund.dewing 43Yang1984,p ZhangandWu1984,p Darwent1905,pp WrightandCartwright1908,p Darwent1905,p.22.

28 28 onbestonduittweegebouwenwaarvanheteerstegebouwdateerdeuit1918,naareenontwerp vanpalmerenturnerenhettweedegebouwuit1933,naareenontwerpvaneliotthazzard ( 1943).Nadebevrijdingin1945werddenaamvandewinkelveranderdindeNo.10 DepartmentStore.Deberoemdewarenhuizenzijninmiddelsvannaamveranderd,maarzezijn nogaltijdintactenvormennogsteedshetwinkelhartvannankingroad. NankingRoadwerdineenoostelijkenwestelijkgedeeltegescheidendoorTibetRoad. AanheteindevanNankingRoadlagdeRecreationGround,hetgebiedvoorrecreatieensport. Ditgebiedwasvooraleenontmoetingsplek.DeRaceClub,deCricketclubdeGolfClubende CountryClubwarendesociëteitenwaardeuitheemsebevolkingzichgraaglietzien.Metname decountryclubwerdeensteedsbelangrijkersociaalcentrum,nadatdeshanghaiclubaande Bundzichmeertoteenzakencentrumhadontwikkeld.DeCountryClubwasarchitectonisch gezieneenfraaigebouwineenneoclassicistischestijl.vooraldefaçadeaandezuidkantmet haarzuilengalerijendeomliggendetuinenwarenvanongekendeschoonheid. 48 Viade RecreationgroundkwamjeopdeBubblingWellRoad,eenlangewegdiezichuitstrektetotinde meestgeliefdewoonwijkendiesjanghaikende.voorheenwasbubblingwellroadeenprivéweg naardevoormaligeracebaan,maarindejarentwintigwasdestraatvoorveelinwonerseen mooiezondagsritindebuitenwijkenvandeconcessie.dewegwasomringddoorimposante bomenencharmantehuizenen demixvanoudeennieuwe,zowelbuitenlandsealschinese gebouwenmaaktedezelaanzobijzonder.eenvoudigetraditioneleboerderijenstondenzijaan zijmetluxeeuropesevillas. 49 DitwasdebuurtwaarderijkeEuropeanenwoonden.Devroegere renbaandieaanbubblingwellroadlag,isechterverlorengegaan.deraceclubwerdhet onderkomenvandegemeentelijkebibliotheekin1952enlaterhetkunstmuseumvansjanghai. DehelftvanderenbaanisomgevormdtothetRenminPeople sparkendeanderehelftvormt RenminSquare,eenuitgestrektbetonnenplein. 50 Hetpleinstaattegenwoordigrepresentatief voorhetculturelehartvansjanghaimetdeopeningvanhetshanghaimuseumin1996enhet GrandTheatrein1998. TenzuidenvanNankingRoadWest,waardestraatkruistmetTaixingRoad,lageengoed onderhoudenparkbekendalszhanggardens.indezebuitenwijkkwamenveleinwonersomte relaxen,maarookomteflanereninhunmooistekleding.dezebelangrijkerecreatieplekwas eveneensvolledigverdwenendoordeconcurrentiemetanderetuinenenplekkenvanvermaak, zoalshetentertainmentcentrumde GreatWorld (1923).Detuinbestonduitvijvers, rotspartijenenbamboebossenmetaanderandvanhetparkeengebouwineenmoderne, 48Darwent1905,p Darwent1905,p Ling1982,pp