HersenletselCongres 2013 5 november A7 Niet Rennen maar Plannen Cognitieve revalidatie na niet-aangeboren hersenletsel voor patiënten met milde cognitieve problemen Chantal Geusgens Consortium cognitieve revalidatie Ontwikkeling protocollen voor cognitieve strategietraining Wetenschappelijk onderbouwd Patiëntenpopulatie: NAH patiënten in revalidatiecentrum Gebruik door cognitief trainer / psycholoog 1
Waarom NRMP? Toepasbaarheid van bestaande protocollen bij poliklinische revalidatie in ziekenhuis? Verschil in patiëntenpopulatie: ernst van het letsel / ervaren beperkingen Verschil in frequentie en duur revalidatietraject (Soms) verschil in betrokken disciplines: cognitief trainer in huis? Waarom NRMP? Behandelaars selecteren de onderdelen van de protocollen die aansluiten bij eigen setting Waarom iedereen zelf het wiel laten uitvinden? Doel: omzetten van bestaande protocollen voor cognitieve revalidatie naar vorm die toepasbaar is in poliklinische revalidatie in ziekenhuizen 2
Project NRMP Subsidie innovatieprogramma ZonMw Projectgroep: Prof. dr. C. van Heugten Prof. dr. A. Visser-Meily Drs. A. Baars-Elsinga Dr. C. Geusgens Tijdspad maart mei 2011 september december 2011 januari juni 2012 ontwikkelen conceptversie tes/ase in 7 ziekenhuizen Evalua<e evaluatie door deskundigen aanpassingen NRMP Implementa)e 3
Evaluatie 1: conceptversie Beoordeling door deskundigen: patiëntenorganisatie neuropsychologen / ergotherapeuten / cognitief trainers / revalidatieartsen ontwikkelaars van de oorspronkelijke protocollen Belangrijkste wijzigingen toevoegen module vermoeidheid toevoegen handleiding behandelaar Testfase 7 ziekenhuizen multidisciplinair revalidatieteam ergotherapeuten en neuropsychologen 21 patiënten doorliepen 1 of meer modules educatie 18 vermoeidheid 15 geheugen 8 tijdsdruk 4 planning 2 4
Evaluatie 2: testversie Beoordeling door Behandelaars: registratie tijdens behandeling evaluatieformulier interview Patiënten interview evaluatie van tijdens training gestelde doelen Ervaringen van patiënten Eerst dacht ik, moet dat wel? Heb ik dat echt wel nodig? Ik moet dat toch zelf op kunnen lossen? Nou, mooi niet dus! Fijn dat je de tekst ook aan je omgeving kunt laten lezen, zodat ze beter begrijpen wat er in je hoofd gebeurt; dat is soms lastig uit te leggen. Het helpt bij het leren accepteren van wat je gehad hebt en wat de gevolgen zijn. Als je dat weet, kan je er mee aan de slag. 5
Inhoud NRMP Uitleg behandelaar Informatiemodule: oorzaken van hersenletsel en mogelijke cognitieve gevolgen Trainingsmodule: vermoeidheid na hersenletsel, wat nu? Trainingsmodule: omgaan met tijdsdruk; vertraagde informatieverwerking Trainingsmodule: werken aan geheugenproblemen Trainingsmodule: grip op planning Uitleg behandelaar Doelgroep behandelaars: (neuro)psychologen / cognitief trainers / ergotherapeuten Niet getest, maar vermoedelijk te gebruiken door andere disciplines met kennis van cognitieve revalidatie Doelgroep patiënten: volwassenen met cognitieve problemen na NAH, die poliklinisch revalideren in een ziekenhuis Niet getest maar vermoedelijk te gebruiken in andere zorgsettings gericht op NAH Indicaties en contra-indicaties inzicht in eigen functioneren leervermogen abstract redeneervermogen psychologische / psychosociale problematiek 6
Uitleg behandelaar Rationale psychoeducatie en cognitieve strategietraining aanleren van nieuw gedrag Diagnostiek en kiezen van modules subjectief ervaren klachten geobjectiveerde klachten (neuropsychologisch ondz) Meerdere modules? Welke volgorde? start altijd met informatiemodule opbouw in trainingsmodules: vermoeidheid à tempo à geheugen à planning MAAR: stem af op patiënt Informatiemodule Uitleg meest voorkomende oorzaken NAH Mogelijke gevolgen van NAH fysiek cognitie gedrag en emoties Uitleg cognitieve functies informatieverwerking geheugen planning 7
HersenletselCongres 2013 5 november Opbouw van trainingsmodules Psychoeducatie Doelen stellen Uitleg compensatiestrategieën Toepassing: (huiswerk)opdrachten Terugblik 8
Het gebruik van doelen Ik wil de dagen zo plannen dat ze niet te vol zijn en niet alleen bestaan uit poetsen van het huis. Hoe goed kunt u op dit moment omgaan met dit probleem? (heel slecht) 0 -- 1 -- 2 -- 3 -- 4 -- 5 -- 6 --7-8 -- 9 -- 10 (heel goed) Naar welk cijfer wilt u toewerken? (heel slecht) 0 -- 1 -- 2 -- 3 -- 4 -- 5 -- 6 --7-8 -- 9 -- 10 (heel goed) Terugblik Wat is het belangrijkste dat u heeft geleerd in deze module? Welke strategieën helpen u hierbij? Wat zijn de signalen dat het minder goed gaat? Wat kunt u doen om uzelf weer op het juiste pad te krijgen? Evaluatie doelen: In welke mate heeft u uw doel bereikt? 9
Vermoeidheid: educatie NAH cognitie lichaam gevoelens & gedrag beperkte belastbaarheid Vermoeidheid: educatie Klachten die gerelateerd zijn aan beperkte belastbaarheid Vermoeidheid Hoofdpijn Prikkelbaarheid Somberheid en gespannenheid Cognitieve klachten Prikkelgevoeligheid 10
Vermoeidheid: educatie NAH cognitie lichaam gevoelens & gedrag beperkte belastbaarheid Vermoeidheid: educatie Reacties op beperkte belastbaarheid overbelasten: (proberen) om op zelfde niveau als voor NAH te functioneren onderbelasten: activiteiten vermijden om vermoeidheid te beperken à deconditionering Combinatie: hollen en stilstaan profiteren van een goede dag extra rust nemen op slechte dag 11
Vermoeidheid: registratie opdracht Weeklijst bijhouden Registreer uw activiteiten en vermoeidheidsscore Nabespreking: kleurcodering Vermoeidheid: registratieopdracht Rust Ontspanning Mentale inspanning/ activiteiten Fysieke inspanning/ activiteiten 12
Vermoeidheid: registratieopdracht Nabespreking: patronen zichtbaar? Vermoeidheid: strategieën Verdelen, variëren, pauzeren Opdracht: Hoe zag uw dag er uit? wanneer nam u rust / pauze? rust u teveel of te weinig? wat zijn de meest belastende activiteiten (denk vs doe) wat zijn de minst belastende activiteiten? (denk vs doe) wisselt u denk en doe activiteiten voldoende af? Plannen Opdracht: plan 2 dagen en voer planning uit, houd rekening met verdelen / variëren / pauzeren Ontspannen Opdracht: na NAH verandering in wat ontspannend is? 13
HersenletselCongres 2013 5 november Tijdsdruk: educatie Wat is informatieverwerking? Wat is tijdsdruk? Tijdsdruk door kenmerken van de taak zelf anderen die u tijdsdruk opleggen 14
Tijdsdruk: registratieopdracht Waarbij ondervond u tijdsdruk? Ik vroeg iemand de weg naar het station, hij praatte snel waardoor ik niet meer wist wat er gezegd was Ik was aan het koken en raakte in paniek toen water kookte en de telefoon ging Waar was dit (plaats)? Wanneer was dit (tijdstip)? In Utrecht Dinsdag om 16.00, nadat ik op bezoek was geweest bij een vriendin Thuis donderdagavond Tijdsdruk: strategie 15
Tijdsdruk: opdracht toepassen van strategie Bij welke activiteit voorziet u dat tijdsdruk zal ontstaan? Vul voor deze activiteit het stappenplan in Voer stappenplan uit Evalueer: ontstond er tijdsdruk? wat deed u toen? hoe ging dat? welke stappen van het stappenplan heeft u gebruikt? Geheugen: educatie Hoe werkt het geheugen? Opnemen: aandacht en tijd Opslaan: herhaling en ordening Ophalen: vooruitkijken en terugkijken 16
Geheugen: registratieopdracht Geheugen: strategieën Misverstanden over strategieën Schaamte voor gebruik van strategieën Onderscheid externe vs interne strategieën Tips voor efficiënt gebruik Voorbeeld externe strategie: briefjes geen losse briefjes maar notitieblok vaste plek pen bij notitieblok afstrepen en weggooien plannen: overnemen in agenda altijd meenemen 17
HersenletselCongres 2013 5 november Geheugen: opdracht toepassen van strategieën Planning: educatie Uitleg planning en uitvoerende functies Doelen voor lange, middel lange en korte termijn Om doel te bereiken is goede planning en uitvoering van planning van belang 18
Planning: registratieopdracht Zelfbeoordelingslijst vaardigheden voor planning en uitvoering: dit kan ik goed/redelijk/niet goed Beoordeel o.a.: Inzicht weten wat mijn sterke en zwakke kanten zijn Planning mezelf er aan herinneren dat ik iets moet doen Initiatief beginnen aan een plan dat ik heb gemaakt Mezelf evalueren mezelf controleren of alles loopt zoals ik had bedacht Planning: strategieën Externe strategieën agenda to-do lijst memo bord Tip voor gebruik externe strategieën: 4 W s wanneer wat wie waar waarom 19
Opdracht algemene planningsaanpak Welk doel wilt u bereiken? Maak een stappenplan, incl benodigde materialen en tijd Hoeveel tijd denkt u dat de uitvoer in totaal zal kosten? Hoe goed denkt u de taak uit te kunnen voeren? (schaal 0-10) Voer de deelstappen uit en controleer het resultaat van iedere stap Opdracht algemene planningsaanpak - evalueer Is het doel bereikt? Hoe goed heeft u de taak uitgevoerd? cijfer 0-10 vergelijk met eerdere inschatting: beter of slechter? hoe verklaart u dit verschil? Hoeveel tijd kostte de uitvoer van het plan? vergelijk met eerdere inschatting: langer of korter? hoe verklaart u dit verschil? Wat ging er goed en waarom? Wat ging er minder goed en waarom? Wat zou u anders kunnen doen om een beter resultaat te bereiken? 20
NRMP: overwegingen NRMP biedt structuur bij het aanbieden van cognitieve revalidatie Gebruik van NRMP dient te worden afgestemd op de individuele patiënt: tempo waarin modules worden doorlopen zelf lezen of lezen tijdens therapie? teksten laten lezen door systeem? opdrachten als huiswerk of tijdens therapie? herhaling van educatie / opdrachten? hele werkboek / hele module / stukjes van module meegeven? educatie en opdrachten als bevestiging of als manier om inzicht in functioneren te geven? Meer weten? Voor vragen: chantal.geusgens@mumc.nl aelsinga@umcutrecht.nl NRMP bestellen kenniscentrum@dehoogstraat.nl 21
Oorspronkelijke protocollen Boelen, D. & Fasotti, L. (2011). Voorlichting revalidant. Boom: Amsterdam. van Kessel, M., Fasotti, L., Berg., I., van Hout, N. & Wekking E. (2010). Training geheugenstrategieen. Amsterdam: Boom. Spikman, J., Fasotti, L., Boelen, D. & Lamberts, F. (2007). Protocol behandeling dysexecutieve syndroom. ZonMw. Winkens, I. & Fasotti, L. (2010). Omgaan met tijdsdruk. Een neuropsychologische behandeling bij mentale traagheid. Amsterdam: Boom. Zedlitz, A. & Fasotti, L. (2010). Omgaan met beperkte belastbaarheid. Amsterdam: Boom. Vragen? 22