CHATTELIN AUDIO SYSTEMS De noodzaak van systeem tuning 35 Heden ten dage is er sprake van een ware aardverschuiving in de audiobranche. Winkels en importeurs zijn steeds vaker genoodzaakt hun deuren te sluiten en de zekerheden van gisteren zijn de onzekerheden van vandaag, morgen en misschien zelfs ook van overmorgen. Hoofdredenen zijn naast de slechte economische situatie in ons land, een verzwakt en versnippert consumentenuitgavepatroon en een gestaag oplopende verschuiving van de reguliere vakhandel naar internetwinkels en personen die producten niet gehinderd door enige vakkennis, tegen een veel lagere prijs doorschuiven. In dit artikel neemt Peter Chattelin van Chattelin Audio Systems uit Den Haag, mij een dag mee bij het fi netunen van een set. En vooraf kan ik u al verklappen dat hier veel meer bij komt kijken dan menigeen denkt! Het is maandagochtend 6 augustus jongstleden, als ik een opmerkelijk ontspannen Peter Chattelin tref in dit keer een Amsterdams in plaats van Haags eetcafé. Reden van onze samenkomst is overleg over de aanpak van dit systeem tuning artikel en een later bezoek aan een Amsterdamse muziekliefhebber. Een rasechte muziekliefhebber die steeds een stapje verder wil doorgroeien, op weg naar een steeds beter en completer top high-end systeem. Door het prachtige weer waarbij de zomerzon door het ontbreken van wolken optimaal in staat wordt gesteld zijn zonnestralen subtiel door het bladerdak van de aanwezige bomen te laten sijpelen, ontstaat er al snel een boeiend gesprek. Naast NEXT
36 de drukke activiteiten voor zijn succesvolle Pink Floyd tribute band genaamd Pink Project (die pas geleden voor een tweede keer in een uitverkocht Ahoy speelde!), is het al snel duidelijk dat Peter zich naast irritatie, vooral grote zorgen maakt over hoe het er momenteel in de Nederlandse audiobranche aan toe gaat. Peter (kijkt peinzend voor zich uit): Net als ik, weet jij zelf ook dat er de laatste vijf jaar naast de reeks bestaande importeurs en winkeliers, veel wildgroei bij is gekomen. Het gaat daarbij niet om nieuwe importeurs of de reguliere winkels, maar om verkooppunten die het enkel en alleen om zo veel mogelijk eigen gewin gaat. Ze hebben doorgaans geen of slechte demonstratiefaciliteiten en hebben net zoveel vakkennis als ik nu ineens als leek in een garage als automonteur aan de slag zou gaan. Koelvloeistof bijvullen en ruitenwisserbladen vervangen zal mij dan nog wel lukken, maar veel moeilijker moet het verder dan toch niet worden. Zo is het precies met deze nepcollega s gesteld. Een doos uitpakken en apparaten voorzien van bekabeling lukt ze uiteraard prima, maar ze zijn doorgaans niet in staat om een klankmatig passende combinatie samen te stellen. Laat staan deze ook nog eens akoestisch correct in een ruimte in te passen. En het is deze valkuil waar vandaag de dag helaas veel consumenten nodeloos invallen. Op zich snap ik natuurlijk best wel de reden, want bij de reguliere vakhandel betaald men doorgaans aanzienlijk hogere bedragen voor ogenschijnlijk hetzelfde product. Het probleem is echter dat je bij een audioset niet in één enkel component kunt en mag denken! Alles hangt namelijk aan elkaar vast en moet elkaar op een juiste manier completeren en versterken. Als je theoretisch de beste cd-speler, streamer, versterker, luidsprekers en kabels zou nemen en deze zo maar aan elkaar koppelt, kom je zeer waarschijnlijk van een koude kermis thuis. En zal er dan bijna zeker een volslagen onsamenhangend totaalgeheel ontstaan. Het bewijs van deze verkeerde verkoopmethode is heel gemakkelijk af te zien aan de eindeloze rijen op zich uitstekende audiocomponenten, die dagelijks tweedehands op internet en bepaalde winkels worden aangeboden. Enorme bedragen gaan hierbij verloren en al met één enkele misaankoop is minstens alle winst en waarschijnlijk nog veel meer geld wat ogenschijnlijk was verdiend door niet bij de reguliere vakhandel te kopen, volledig in rook opgegaan. En het vervelende is dat je dan nog steeds niets goeds hebt staan en nog verder van huis bent als je daarvoor bent begonnen! Een bijkomend en heel vervelend aspect is dat deze high-end discounters langzaam maar zeker de reguliere handel aan het ondermijnen zijn. Want zonder voldoende betalende consumenten kan de reguliere vakhandel de winkelpanden met hun uitgebreide faciliteiten, ook steeds minder goed vervullen. Een afbraak van kennis en kunde, een steeds schraler wordend assortiment en uiteindelijk totale sluiting en teloorgang van een complete branche, is dan uiteindelijk het
trieste gevolg. En dat is iets waar geen enkele consument uiteindelijk baat bij heeft. Op dit moment is het nog niet te laat, maar het zou wel goed zijn als meer mensen zouden beseffen dat ze met deze handelswijze uiteindelijk vooral zichzelf de das aan het omdoen zijn. is te vinden. De rechter- en achtermuur zijn naast de twee raampartijen, voorzien van sfeervol gekozen textiel behang. De vloer is bedekt met visgraatparket, terwijl aan de zijkant voor de ramen dikke, niet licht doorlatende gordijnen hangen. Buiten de audioset zelf waarover later meer, is de ruimte als laatste voorzien van een tweetal witleren designfauteuils en een comfortabel zachte, blauw/groen leren sofa. Het is voor mij al de tweede keer dat ik bij Kees op bezoek ben en net als tijdens mijn eerste bezoek staat er nog steeds een indrukwekkende high-end set opgesteld. Een systeem welke is opgebouwd uit een paar Avalon Eidolon luidsprekers. Als bron fungeert een Spectral SDR-4000S Pro cd-speler, terwijl een nieuwe Spectral DMC- 30 MKII voorversterker en DMA-360 MKII eindversterkers voor de versterking zorgdragen. Kabels zijn tenslotte de kostbare en volledig compromisloos opgebouwde MIT MA-X serie 2. Tijdens mijn eerste bezoek was de set al in basis goed door Peter opgesteld, maar waren er verder nog geen bijzondere (akoesmeer warm en hartelijk en onze gastheer blijkt een open persoonlijkheid te zijn die goed kan aangeven wat hij wel of niet goed vind. Wanneer we na een lekkere kop dampende koffi e de trappen beklimmen naar de etage met luisterruimte, betreden we eenmaal boven gekomen een ruime hal met daaraan grenzend de luisterruimte zelf. En net zoals mijn eigen ruimte blijkt ook deze ruimte een echte dedicated luisterruimte te zijn. Ideaal dus! De afmetingen schat ik iets van 4,5 tot 5 meter breed bij een lengte van 8 meter. Een mooie maat en door de hoge ligging boven het aardoppervlak, heb je door de verschillende ramen een mooi uitzicht over het nabij gelegen groen en het desbetreffende deel van Amsterdam. Mede door de rustige buurt met maar nauwelijks doorgaand verkeer, is er binnen dan ook totaal niets van enig rumoer te horen. Prima en zeker een groot voordeel als je op dit hoge weergaveniveau van muziek wilt genieten. De linkeren achterzijde van de ruimte is voorzien van een hele grote boekenkast. Waarbij naast boeken, ook heel veel software De systeem tuning sessie Na dit gepassioneerde en gloedvolle betoog is het de hoogste tijd om al deze wijze woorden om te zetten in de realiteit. In de winkel van Peter, Chattelin Audio Systems, heb ik al vaak genoeg mooie en uitgebalanceerde demo s meegemaakt. Maar het is vooral erg interessant om te weten wat een nieuwe klant allemaal mee- en doormaakt wanneer hij met serieuze intenties voor een eerste keer voet over de drempel van deze winkel zet. In Amsterdam gaan we daarom op bezoek bij Kees, een fervente muziekliefhebber die over een mooi ruim pand beschikt waarin zowel zijn kantoor, woonruimte en aparte luisterruimte op verschillende etages zijn ondergebracht. De ontvangst is zonder- NEXT 37
38 tische) voorzieningen aangebracht. Het systeem presteerde toen op zich al prima, maar ik had wel een licht knagend gevoel dat het nog beter zou moeten kunnen. Toen ik dit Peter vertelde kwam er een gegrinnik uit zijn mond. Peter: Klopt helemaal wat je hoort hoor Werner. Ik heb aan het systeem naast een correcte plaatsing van de luidsprekers in eerste instantie ook nog niet veel gedaan. Dit omdat niet alleen de Spectral versterkers nog erg nieuw waren dus nog moesten inspelen, maar dat ook de MA-X kabels die toen net een upgrade hadden ondergaan, wat meer uren op de teller moesten hebben. Nu is dat alles inmiddels voor een groot deel achter de rug en heeft het pas zin om verder te gaan kijken. DAAD s Peter: Vóór ons bezoek van vandaag heb ik al uitgezocht wat een eventueel volgende stap zou moeten worden en ik heb mede door wat vragen en wensen van Kees, besloten om hier een aantal DAAD s te gaan plaatsen. DAAD s verkorten de refl ectietijd in bepaalde (hinderlijke) gebieden en anderzijds is er zowel een absorbeer zijde als diffusor gedeelte in verwerkt. Hierdoor is een DAAD een subtiel, maar tegelijk ook heel krachtig stuk akoestisch gereedschap waarbij je bij een reeds uitgewogen set, echt de puntjes op de i kunt zetten. Deze akoestische werktuigen zijn echter geen wondermiddel en een beroerde akoestiek of echte (laag) problemen kunnen ze eenvoudigweg niet oplossen. Daar zijn weer heel andere producten voor zoals de Polifemo variabele resonator of andersoortige basstraps. Voor de ruimte van Kees heb ik voor deze sessie twee DAAD 4 s meegenomen en één studio DAAD (DAAD 2 met statief). En door verschillende opstellingen en posities uit te proberen zal ik hier laten horen wat er voor verschillen te realiseren zijn. Het is daarbij vooral een kwestie van heel goed luisteren en kunnen interpreteren wanneer iets beter of juist weer minder goed word. Na deze uitleg gaan we van start. De studio DAAD wordt precies in het midden achter het rack met audiocomponenten, zoveel mogelijk naar de achterwand geplaatst en met de diffusiekant naar de luisterruimte gedraaid. De twee DAAD 4 s zijn bij deze eerste opstelling aan beide zijkanten en iets achter de twee luisterstoelen geplaatst. The proof of the pudding Op dat moment komt ook één van Kees zijn luistervrienden Arjan, toevallig even op bezoek en daardoor gaan we deze probeersessie in met in totaal vier getrainde luisteraars. Arjan is ook bekend met de situatie bij Kees en kan dus ook gemakkelijk beoordelen wanneer er wat veranderd ten opzichte van de oude situatie. Tijdens het daadwerkelijk luisteren naar deze opzet zijn al wel wat verschillen aan te wijzen, maar moeten we allemaal bekennen dat ze toch wat aan de beperkte kant zijn. Wat nog het meeste opvalt, is de toename in het dieptebeeld, wat eerst toch ietwat beperkt was. Ook een stabielere centrering van het stereobeeld is een mooie plus en door de achter geplaatste DAAD 4 s is een subtiele wenselijke afname van kamergalm te constateren. Niet dat de luisterruimte van Kees eerst een galmbak was, dat zeer zeker niet, maar de DAAD s maken het allemaal net een klein beetje intiemer waardoor er beter op de muziek zelf kan worden geconcentreerd. De volgende stap heeft maar weinig met deze absorbers/difusors te maken, maar meer met een evenwichtige tonale balans. Voor deze sessie, hadden Kees en Arjan al eens eerder geconstateerd dat verder achter de luisterplek, het laag drukvoller was en verder naar onderen doorliep. Iets wat op de huidige luisterplek meer naar het midden van de kamer, toch wat word gemist. Maar meer naar achteren was er ook een vertroebeling van het stereobeeld waarneembaar en een lichte verdikking in het laag. En dat is de reden dat de luisterstoelen toch in eerste instantie zijn blijven staan waar ze nu nog
staan. Tijdens de huidige sessie oppert Peter dat het nuttig kan zijn dit toch nog een keer te proberen en zo gezegd zo gedaan. Al luisterend lopen we eerst door de ruimte om gehoormatig de plaats te bepalen waar de meest evenwichtige tonale balans ontstaat. Op die plaats worden vervolgens de stoelen neergezet. Maar er wordt nog meer belangrijks gedaan. Zo wordt nu ook het grote vloerkleed meeverschoven, zodat er voor de luisterplek geen hinder ontstaat van de harde refl ecties van de parketvloer zelf. Mede door deze maatregel en de twee achter geplaatste DAAD s, ontstaat er direct een weergave van een beduidend hoger niveau. De tonale balans klopt nu ineens veel beter en door de nauwkeurig gecentreerde studio DAAD achter de luidsprekers en audioset, heeft het centrumbeeld genoeg kracht gekregen om de grotere luisterafstand te overbruggen. Want de luidsprekers zelf zijn immers wel op de originele plaats blijven staan en de afstand tussen luidsprekers en luisterstoelen is nu zeker 6 meter geworden en dat is toch aanzienlijk. Zoals verwacht heeft dit voordeel ook een nadeel in de vorm van een verhoudingswijs te smal stereobeeld om volledig geloofwaardig over te komen. En ook voor dit soort akoestische puzzels zijn DAAD s bijzonder geschikt en worden de DAAD 4 s vervolgens verplaatst van achter in de ruimte naar ongeveer halverwege, met de diffusiekanten op de luisterpositie gericht. En dat blijkt meteen een hele goede set te zijn. Zowel de ruimtegalm als intimiteit verdwijnen naar een onopvallend niveau en het breedtebeeld en het 3D podium nemen enorm toe. Het verschil is in Kees zijn ruimte zo groot en zo opvallend, dat we allemaal verbaasd zijn over het verschil. Het moge duidelijk zijn dat er op deze wijze opgesteld, die middag nog heel veel is geluisterd. Geluisterd naar mooie muziek en zeker ook geluisterd naar elkaar en hoe we deze mooie hobby ooit zijn begonnen. Conclusie Als er al een pleidooi is voor de extra meerwaarde die een goede hifi winkel kan bieden, dan is deze vandaag wel gegeven. Het is bijna ongeloofl ijk welke grote verbeteringen met in dit geval relatief bescheiden akoestische middelen te bereiken zijn. En in dit geval maakt dit het verschil tussen een mooi uitgewogen maar ook nog steeds ietwat naar hifi klinkend high-end systeem, tot een set waarbij de techniek geheel op de achtergrond verdwijnt en de muziek volledig bezit kon nemen van de luisterruimte en onze geest. En Kees en Arjan? Die trokken vervolgens de ene na de andere cd uit de rijk gevulde softwarekast en vertelden daar hun eigen verhaal omheen. Dit is uiteindelijk precies zoals ook mijn persoonlijke ideaalbeeld van onze hobby eruitziet. Soms alleen en vaak ook samen lekker van mooie muziek genieten en eigenlijk helemaal niet meer praten over apparaten, luidsprekers, kabels en andere hardware, maar veel meer over de artiesten en hun muziek. Zonder hulp van Peter Chattelin of een andere vakzaak worden dit soort kostbare systemen eigenlijk vaak gedegradeerd tot een ordinaire hifi set. Een technisch geheel wat klanken verspreid en op zich wel muziek kan weergeven, maar niet de muzikale boodschap en het bijbehorende gevoel. En is dat laatste niet waar we deze hobby allemaal uiteindelijk om begonnen zijn? 39 Tekst & fotografi e: Werner Ero CHATTELIN AUDIO SYSTEMS TEL: 070-3632050 E-MAIL: INFO@CHATTELIN.NL WWW.CHATTELIN.NL END