Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012

Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Herman van Dam (Adviseur Water en Natuur, Amsterdam) 15 november 2012 Inleiding Ten behoeve van de regionale watersysteemrapportages worden door of namens de waterbeheerders in een aantal vennen regelmatig monsters van diatomeeën genomen. Het is de voornaamste algengroep binnen het kwaliteitselement fytobenthos. Diatomeeën of kiezelwieren zijn ééncellige algen, die in alle watertypen zijn te vinden (Figuur 1). In vennen komen enkele honderden soorten voor. Ze zijn zeer gevoelig voor milieudrukken als verzuring en eutrofiëring. Bij afwezigheid van deze drukken (pressoren) zijn er veel doelsoorten, die zijn aangepast aan het zwakgebufferde, (matig) voedselarme venmilieu. A B C D E Figuur 1. Microfoto s van diatomeeën. A. De verzuringsindicator Eunotia exigua. B. De doelsoort Rossithidium petersenii. C. De doelsoort Eunotia serra. D. De eutrafente soort Cocconeis placentula. E. De eutrafente soort Craticula ambigua. De lengte van de witte lijntjes bedraagt 0,01 mm. Foto s A, C en E uit Van der Wal (2008), B en D uit Van der Wal (2007). Methode Door Arts e.a. (2002) is een beoordelingssysteem ontwikkeld, dat berust op de aanwezigheid van de soorten die indicatief zijn voor verzuring en eutrofiëring en de doelsoorten. Voor elke pressor krijgt een monster een score krijgen tussen 1 (als de hoeveelheid laag is) en 5 (bij grote hoeveelheid). Bij de doelsoorten loopt de schaal precies andersom (1 bij veel doelsoorten en 5 als doelsoorten afwezig zijn). De scores worden opgeteld en gedeeld door drie. Dit gemiddelde is dan een kwaliteitsgetal tussen 1 en 5, waarvan het bereik in vijf klassen is onderverdeeld. Door Van der Molen & Pot (2007a,b) is dit systeem in iets aangepaste vorm overgenomen voor de maatlatten van de KRW. Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 1 van 9

De gegevens uit de periode 1919 2007 zijn overgenomen uit een eerdere rapportage (Van Dam 2008). De kwaliteitsgetallen tussen 1 en 5 zijn echter omgerekend naar EKR-waarden tussen 0 en 1 volgens de formules van Van der Molen & Poot (2007a,b). Voor de periode zijn door de betrokken waterbeheerders analysegegevens aangeleverd. De monsters zijn gedetermineerd door (zeer) ervaren analisten van Grontmij en Aquon. Een aantal van de door hen genoemde soorten zijn pas recent beschreven en werden in oudere monsters gedetermineerd onder andere namen. De ecologische indicaties van deze soorten zijn voor de berekeningen gelijk gesteld aan die van de oudere soorten. Voor- of achteruitgang van EKR-waarden is getoetst met de t-toets voor gepaarde waarnemingen (Hammer 1999 2011). Om de relaties tussen het fytobenthos en de waterchemie vast te stellen is gebruik gemaakt van de jaargemiddelden van enkele chemische variabelen, die werden gemeten in de periode 2008-2011. Tussen ecologische groepen en waterchemische variabelen zijn Spearmanrangcorrelaties berekend en getoetst, waarbij gebruik is gemaakt van de formules uit de spreadsheet statspearman van McDonald (2009). Er zijn rangcorrelaties berekend in plaats van product-momentcorrelaties omdat de ruwe gegevens verre van normaal zijn verdeeld. Resultaten In totaal zijn er 51 toetsingen uitgevoerd op monsters uit 29 vennen. Van enkele vennen die wel bij eerdere rapportages zijn betrokken zijn geen gegevens ontvangen. De volledige resultaten zijn, samen met de eerder uitgevoerde toetsingen, vermeld in Bijlage 1 en samengevat in Tabel 1. Tabel 1. Kwaliteitsscores van diatomeeën uit RWSR-vennen van 1919 tot en met 2007. De arcering geeft aan dat er onvoldoende diatomeeën zijn geteld voor een betrouwbare beoordeling. Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 2 van 9

Legenda zeer goed goed matig ontoereikend Water- Van 1919 1975 1997 2000 2004 2008 Ven schap Tot 1925 1957 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2003 2007 2011 Brabantse Goudbergven (Patersmoer),37,53 Delta Kleine Meer,50,23,50 Leemputten Dorst, ven 1,43,57 Leemputten Dorst, ven 2 0,63,43 Meeven,53,37,63 Padvindersven,43,87,70 Rondven,30,53,63 Rozenven,60,82,73 Subtotaal WS Brabantse Delta,46,55,60 Dommel Achterste Goorven,84,53,37,50,57,50,63,57,61,67 Bankven,43,50,57 Biesven,37,57,47 Groot Huisven,87,37,57,50,43,37,50,60,40 Hazeputten,63,63,67 Hoenderboom,77,77,76 Kanunikensven,87,77,84 Klotven,63,70,77 Middelste Wolfsputven,77,30,43,63,63,70,77,73,82 Pannegoorven,37,23,43 Schaapsloopven,57,57,52 Schaapsven,63,70,37,30,63,70,63,73,79 Staalbergven,57,55,54,70 Winkelsven-West,70,59,76 Zandbergsven 20,63,43,50 Zwartven,63,50,67 Subtotaal WS De Dommel,78,70,39,37,57,53,55,59,60,59,65 Aa en Buntven,77,82 Maas Ganzenven,43 Groot Ganzenven,50 Kamerven,82,63 Langven,63 Nieuwe Karreput,82 Rauwven,70,77,63 Subtotaal WS Aa en Maas,67,77,70 Totaal alle RWSR-vennen,78,70,39,37,57,53,55,59,59,58,64 Anders dan bij de rapportage in 2008 zijn de soorten nu vrijwel steeds tot op soort en waarschijnlijk ook wel juist gedetermineerd. Van vier (geïsoleerde) vennen zijn tijdreeksen vanaf 1919-29 tot 2007 bekend. In de oudste monsters is de kwaliteit (zeer) goed. Een dieptepunt is de periode van 1975 tot 1982, toen de verzuring door atmosferische depositie van verzurende stoffen het hevigst was: de kwaliteit was toen vrijwel steeds ontoereikend tot slecht. Vooral door de afname van de verzurende depositie is de situatie geleidelijk verbeterd. De gemiddelde EKR is voor alle onderzochte vennen in de periode 2008 2011 weliswaar hoger dan die voor de periode 2004 2007, maar significant is dat verschil niet. De jaargemiddelden van de aangeleverde chemische gegevens over de periode 2008-2011 zijn vermeld in Bijlage 2, samen met de procentuele hoeveelheden van ecologische groepen in de aangeleverde fytobenthosanalyses. In grote trekken zijn de correlaties op grond van zomerhalfjaargemiddelden hetzelfde als de correlaties met de jaargemiddelden, maar bij de jaargemiddelden zijn er meestal wat sterkere correlaties. Daarom zijn in Tabel 2 de jaargemiddelden gebruikt. In Figuur 2 zijn enkele markante verbande geïllustreerd. Zoals verwacht heeft de verzuringsindicator een significant negatieve correlatie met de ph. Sterker nog zijn de correlaties van de verzuringsindicator met de concentraties van stikstofverbindingen, waarvan vooral ammonium bijdraagt tot verzuring, door omzetting in nitraat. Opmerkelijk is het Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 3 van 9

ontbreken van een significant verband van de trofie- en storingsindicatoren met nutriënten. Mogelijk wordt dat veroorzaakt doordat de verzuringindicator ook tolerant is voor hoge nutriëntenconcentraties en dus buiten de groep van trofie en storingsindicatoren ligt. Tabel 2. pearmanrangcorrelatiecoëffciënten tussen procentuele ecologische groepen van fytobenthos en jaargemiddelden van chemische variabelen (periode 2008 2011). Significanties: *** p < 0,001, ** p < 0,01, * p < 0,05. Variabele Verzuringsindicator Doelsoorten Trofie- en storingsindicatoren Zuurgraad (ph) -0,40 * 0,26 0,64 *** 0,18 Chloride 0,12 0,18 0,64 *** -0,14 Sulfaat 0,39-0,12 0,46 * -0,44 * Ammonium-stikstof 0,69 *** -0,15-0,06-0,41 * Nitraat-stikstof 0,42 * -0,29 0,32-0,54 ** Totaal-stikstof 0,42 * -0,31 0,37-0,51 ** Ortho-fosfaat 0,06-0,04 0,36-0,16 Totaal-fosfaat 0,06 0,00 0,04-0,08 EKR S Figuur 2. A. Relatie tussen ph en hoeveelheid van enkele ecologische groepen van fytobenthos. B. Relatie tussen totaal-stikstof en EKR fytobenthos. Uit de berekeningen is duidelijk dat een hoge EKR niet kan voorkomen bij hoge concentraties van totaal-stikstof. Conclusies en aanbevelingen De door de diatomeeën geïndiceerde kwaliteit in de vennen is sinds 1920 zeer sterk afgenomen. Tussen 1980 en 1990 is weer snel een gedeeltelijk herstel opgetreden door de afname van de verzurende depositie. Na een aanvankelijke stagnatie lijkt het herstel vanaf 2008 verder door te zetten, maar het verschil tussen de perioden 2004 2007 en 2008 2011 is nog niet significant. Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 4 van 9

Het verdient aanbevelingen na te gaan in hoeverre het herstel in sommige vennen samenhangt met de daar genomen beheersmaatregelen. Dat kan door vergelijking van de EKR-waarden, maar nog beter door te kijken naar de verandering in soortensamenstelling van het fytobenthos en het relateren daarvan aan veranderingen in beheer en waterchemie. De kwaliteit van de determinaties en tellingen van het fytobenthos is de laatste vier jaar verbeterd tot een goed niveau. Literatuur AquaSense (2004): Monitoring van diatomeeën in het Waterschap 'Aa en Maaskant' 2003. Eindrapport 1841-4b. Amsterdam. 24p. AquaSense (2005): Monitoring van diatomeeën in vennen in het Waterschap 'De Dommel' 2004. Eindrapport 2005.1841-5a. Amsterdam. 35p. Arts, G.H.P., H. van Dam, F.G. Wortelboer, P.W.M. van Beers & J.D.M. Belgers, (2002): De toestand van het Nederlandse ven. Alterra-rapport 542 / AquaSense-rapport 02.1715. Alterra, Wageningen / AquaSense, Amsterdam / RIVM, Bilthoven. 123p. Bijkerk, R., C.A. Bultstra & G.L. Verweij (2002): Soortensamenstelling van epifytische kiezelalgen in wateren van het Waterschap De Maaskant, 2002, met een ecologische typering van de waterkwaliteit. Rapport 2002-34. Koeman en Bijkerk B.V., Haren. 92p. Dam, H. van & A. Mertens, (2008): Monitoring van vennen 1978-2006: effecten van klimaatverandering en vermindering van verzuring. Rapport 202542, Grontmij AquaSense, Rapport 606, Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur, Amsterdam. 100p. Dam, H. van (2008): Diatomeeën uit Brabantse RWSR-vennen. Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur, Amsterdam. 5p. Hammer, O. (1999-2011): PAST Paleontological Statistics Version 2.09. Natural History Museum, Oslo. 214p. McDonald, J.H. (2009): Handbook of biological statistics, 2nd ed. Sparky House Publishing, Baltimore. 313p. Molen, D.T. van der & R. Pot (red.) (2007 a): Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water. STOWA-rapport 2007-32 / RWS-WD-rapport 2007.018. STOWA, Utrecht / Rijkswaterstaat Waterdienst, Lelystad. 362p. Molen, D.T. van der & R. Pot (red.) (2007 b): Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water: aanvullingen kleine typen. STOWA-rapport aanvulling op 2007-32. STOWA, Utrecht / Rijkswaterstaat Waterdienst, Lelystad. 166p. Wal, J. van der (2006): Waterschap De Dommel: monitoring van diatomeeën in vennen 2005. Rapport U06.075. Gemeenschappelijk Waterschaps Laboratorium, Boxtel. 54p. Wal, J. van der (2007): Waterschap De Dommel. Monitoring van diatomeeën in RWSR-vennen 1997-2001/2002-2006. Rapport U07.128. Gemeenschappelijk Waterschaps Laboratorium, Boxtel. 49p. + bijl. Wal, J. van der (2008): Waterschap De Dommel. Monitoring van diatomeeën in vennen 2007. Rapport U08.079. Gemeenschappelijk Waterschaps Laboratorium, Boxtel. 47p. + bijl. Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 5 van 9

Bijlage 1. Beoordeling kwaliteit diatomeeën vennen Noord-Brabant, 1919-2011 Scores volgens ecologische indeling Arts e.a. (2002) Bronnen zeer goed 1 1 RWSR 2000-2003 goed 2 2 WS Brabantse Delta, ongepubl. gegevens matig 3 3 Van Dam & Mertens (2008) ontoereikend 4 4 AquaSense (2005) slecht 5 5 Van der Wal (2006) te lage telling voor betrouw - bare beoordeling 6 Van der Wal (2007) 7 Van der Wal (2008) 8 WS Aa en Maas, ongepubliceerde gegevens 9 Bijkerk e.a. (2003) 10 AquaSense (2004) 11 WS De Dommel, ongepubl. gegevens Waterbeheerder / ven Maand/jaar bemonstering Verzuringsindicatoren Doelsoorten Trofie- en storingsindicatoren Gem iddelde score EKR (= kwaliteit) Bron Waterschap Brabantse Delta Goudbergven (Patersmoer) 6/2000 5 5 1 3,7 0,37 1 Goudbergven (Patersmoer) 6/2004 5 5 1 3,7 0,37 2 Goudbergven (Patersmoer) 4/2007 2 3 1 2,0 0,70 2 Kleine Meer 5/2002 1 4 3 2,7 0,57 1 Kleine Meer 11/2003 1 4 5 3,3 0,43 1 Kleine Meer 5/2005 4 5 4 4,3 0,23 2 Kleine Meer 5/2008 1 2 5 2,7 0,57 2 Kleine Meer 9/2011 3 4 3 3,3 0,43 2 Leemputten Dorst, ven 1 5/2006 1 5 4 3,3 0,43 2 Leemputten Dorst, ven 1 5/2009 2 2 4 2,7 0,57 2 Leemputten Dorst, ven 2 5/2006 1 3 3 2,3 0,63 2 Leemputten Dorst, ven 2 5/2009 4 3 3 3,3 0,43 2 Meeven 5/2002 1 4 3 2,7 0,57 1 Meeven 9/2002 2 3 4 3,0 0,50 1 Meeven 6/2005 1 5 5 3,7 0,37 2 Meeven 5/2008 1 5 2 2,7 0,57 2 Meeven 5/2011 1 2 3 2,0 0,70 2 Padvindersven 6/2000 3 5 2 3,3 0,43 1 Padvindersven 5/2004 1 1 1 1,0 1,00 2 Padvindersven 4/2007 1 1 1 1,0 1,00 2 Padvindersven 5/2010 2 2 2 2,0 0,70 2 Rondven 6/2000 4 5 3 4,0 0,30 1 Rondven 5/2004 4 5 1 3,3 0,43 2 Rondven 5/2007 1 5 1 2,3 0,63 2 Rondven 5/2010 1 5 1 2,3 0,63 2 Rozenven 5/2002 3 3 3 3,0 0,50 1 Rozenven 9/2002 3 2 1 2,0 0,70 1 Rozenven 6/2005 1 1 2 1,3 0,87 2 Rozenven 5/2008 2 1 3 2,0 0,70 2 Rozenven 4/2011 1 1 3 1,7 0,77 2 Waterschap De Dommel Achterste Goorven 12/1919 1 2 1 1,3 0,87 3 Achterste Goorven 11/1924 1 1 1 1,0 1,00 3 Achterste Goorven 9/1975 4 4 1 3,0 0,50 3 Achterste Goorven 11/1978 5 2 1 2,7 0,57 3 Achterste Goorven 5-11/1982 5 5 1 3,7 0,37 3 Achterste Goorven 5-11/1986 5 3 1 3,0 0,50 3 Achterste Goorven 5-11/1990 5 2 1 2,7 0,57 3 Achterste Goorven 5-11/1994 4 4 1 3,0 0,50 3 Achterste Goorven 5-11/1998 2 4 1 2,3 0,63 3 Achterste Goorven 2001 3 3 1 2,3 0,63 1 Achterste Goorven 5-11/2002 4 4 1 3,0 0,50 3 Achterste Goorven 4/2004 4 4 1 3,0 0,50 4 Achterste Goorven 11/2004 4 3 2 3,0 0,50 4 Achterste Goorven 5/2006 4 3 2 3,0 0,50 6 Achterste Goorven 11/2006 2 3 1 2,0 0,70 6 Achterste Goorven 5-11/2006 3 2 1 2,0 0,70 3 Achterste Goorven 6/2007 2 3 1 2,0 0,70 7 Achterste Goorven 11/2007 2 3 1 2,0 0,70 7 Achterste Goorven 5/2009 1 1 1 1,0 1,00 11 Achterste Goorven 11/2009 1 1 2 1,3 0,87 11 Achterste Goorven 5/2010 4 4 3 3,7 0,37 11 Achterste Goorven 11/2010 4 2 1 2,3 0,63 11 Achterste Goorven 5/2011 2 2 1 1,7 0,77 11 Achterste Goorven 11/2011 4 2 2 2,7 0,57 11 Bankven 1997 3,0 0,50 6 Bankven 2001 1 4 5 3,3 0,43 1 Bankven 8/2006 1 4 4 3,0 0,50 6 Bankven 5/2009 1 4 4 3,0 0,50 11 Bankven 8/2009 1 2 4 2,3 0,63 11 Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 6 van 9

Bijlage 1 (vervolg) Waterbeheerder / ven Maand/jaar bemonstering Verzuringsindicatoren Doelsoorten Trofie- en storingsindicatoren Gemiddelde score EKR (= kwaliteit) Bron Biesven 1997 3,3 0,43 6 Biesven 2001 5 5 1 3,7 0,37 1 Biesven 8/2006 3 3 2 2,7 0,57 6 Biesven 5/2010 4 5 1 3,3 0,43 11 Biesven 8/2010 4 4 1 3,0 0,50 11 Groot Huisven 7/1929 1 1 1 1,0 1,00 3 Groot Huisven 11/1978 5 5 1 3,7 0,37 3 Groot Huisven 9/1986 3 4 1 2,7 0,57 3 Groot Huisven 10/1990 5 2 2 3,0 0,50 3 Groot Huisven 9/1994 4 2 4 3,3 0,43 3 Groot Huisven 9/1998 5 5 1 3,7 0,37 3 Groot Huisven 9/2002 5 2 2 3,0 0,50 3 Groot Huisven 9/2006 4 2 1 2,3 0,63 3 Groot Huisven 9/2006 4 2 2 2,7 0,57 6 Groot Huisven 5/2009 4 5 1 3,3 0,43 11 Groot Huisven 7/2009 4 4 3 3,7 0,37 11 Hazeputten 1997 2,0 0,70 6 Hazeputten 2001 1 2 4 2,3 0,63 1 Hazeputten 8/2006 2 2 3 2,3 0,63 6 Hazeputten 5/2010 2 1 2 1,7 0,77 11 Hazeputten 8/2010 4 2 2 2,7 0,57 11 Hoenderboom 1997 2,7 0,57 6 Hoenderboom 2001 1 3 1 1,7 0,77 1 Hoenderboom 8/2006 1 2 2 1,7 0,77 6 Hoenderboom 5/2009 1 2 1 1,3 0,87 11 Hoenderboom 7/2009 1 2 3 2,0 0,70 11 Kanunikensven 1997 1,0 1,00 6 Kanunikensven 2001 1 1 1 1,0 1,00 1 Kanunikensven 8/2006 1 3 1 1,7 0,77 6 Kanunikensven 5/2009 2 1 1 1,3 0,87 11 Kanunikensven 7/2009 1 1 1 1,0 1,00 11 Klotven 2001 1 3 3 2,3 0,63 1 Klotven 8/2006 1 2 3 2,0 0,70 6 Klotven 5/2010 1 1 3 1,7 0,77 11 Klotven 8/2010 1 1 3 1,7 0,77 11 Middelste Wolfsputven 2/1922 2 2 1 1,7 0,77 3 Middelste Wolfsputven 11/1978 5 4 3 4,0 0,30 3 Middelste Wolfsputven 10/1982 4 3 3 3,3 0,43 3 Middelste Wolfsputven 9/1986 4 2 1 2,3 0,63 3 Middelste Wolfsputven 9/1994 3 2 2 2,3 0,63 3 Middelste Wolfsputven 9/1998 2 1 3 2,0 0,70 3 Middelste Wolfsputven 9/2002 2 1 2 1,7 0,77 3 Middelste Wolfsputven 9/2006 2 1 2 1,7 0,77 3 Middelste Wolfsputven 9/2006 1 2 3 2,0 0,70 6 Middelste Wolfsputven 5/2009 1 1 1 1,0 1,00 11 Middelste Wolfsputven 7/2009 2 1 2 1,7 0,77 11 Pannegoorven 2001 5 5 1 3,7 0,37 1 Pannegoorven 8/2006 5 5 3 4,3 0,23 6 Pannegoorven 5/2009 5 4 1 3,3 0,43 11 Pannegoorven 8/2009 5 2 3 3,3 0,43 11 Schaapsloopven 8/1997 1 3 4 2,7 0,57 3 Schaapsloopven 8/2001 1 3 5 3,0 0,50 3 Schaapsloopven 9/2002 1 1 4 2,0 0,70 3 Schaapsloopven 5/2003 1 3 3 2,3 0,63 3 Schaapsloopven 8/2003 1 4 5 3,3 0,43 3 Schaapsloopven 5/2004 1 3 5 3,0 0,50 3 Schaapsloopven 8/2004 1 2 4 2,3 0,63 3 Schaapsloopven 5/2005 1 3 4 2,7 0,57 5 Schaapsloopven 9/2005 1 4 3 2,7 0,57 5 Schaapsloopven 6/2006 2 4 5 3,7 0,37 6 Schaapsloopven 9/2006 2 3 5 3,3 0,43 6 Schaapsloopven 6/2007 1 2 5 2,7 0,57 7 Schaapsloopven 9/2007 1 3 5 3,0 0,50 7 Schaapsven 7/1922 2 2 3 2,3 0,63 3 Schaapsven 10/1957 2 1 3 2,0 0,70 3 Schaapsven 9/1975 5 5 1 3,7 0,37 3 Schaapsven 11/1978 5 3 3 3,7 0,37 3 Schaapsven 10/1982 5 4 3 4,0 0,30 3 Schaapsven 9/1994 4 1 2 2,3 0,63 3 Schaapsven 9/1998 3 1 2 2,0 0,70 3 Schaapsven 9/2002 3 1 3 2,3 0,63 3 Schaapsven 9/2006 1 1 3 1,7 0,77 3 Schaapsven 9/2006 2 1 3 2,0 0,70 6 Schaapsven 5/2009 1 1 2 1,3 0,87 11 Schaapsven 8/2009 1 1 3 1,7 0,77 11 Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 7 van 9

Bijlage 1 (slot) Waterbeheerder / ven Maand/jaar bemonstering Verzuringsindicatoren Doelsoorten Trofie- en storingsindicatoren Gem iddelde score EKR (= kwaliteit) Bron Staalbergven 8/1997 2 3 3 2,7 0,57 3 Staalbergven 8/2001 1 5 3 3,0 0,50 1 Staalbergven 9/2002 3 4 2 3,0 0,50 3 Staalbergven 5/2003 1 4 3 2,7 0,57 3 Staalbergven 8/2003 2 2 3 2,3 0,63 3 Staalbergven 5/2004 1 4 1 2,0 0,70 3 Staalbergven 8/2004 2 3 3 2,7 0,57 3 Staalbergven 5/2005 2 4 4 3,3 0,43 5 Staalbergven 9/2005 2 4 4 3,3 0,43 5 Staalbergven 6/2006 4 2 3 3,0 0,50 6 Staalbergven 9/2006 4 2 4 3,3 0,43 6 Staalbergven 6/2007 1 3 2 2,0 0,70 7 Staalbergven 9/2007 3 2 3 2,7 0,57 7 Staalbergven 5/2010 1 2 3 2,0 0,70 11 Staalbergven 8/2010 2 1 3 2,0 0,70 11 Winkelsven-West 2001 1 4 1 2,0 0,70 1 Winkelsven-West 8/2006 2 3 1 2,0 0,70 6 Winkelsven-West 6/2007 1 3 4 2,7 0,57 7 Winkelsven-West 9/2007 2 3 4 3,0 0,50 7 Winkelsven-West 5/2009 1 1 3 1,7 0,77 11 Winkelsven-West 8/2009 1 1 3 1,7 0,77 11 Winkelsven-West 5/2010 1 1 3 1,7 0,77 11 Winkelsven-West 8/2010 2 1 3 2,0 0,70 11 Winkelsven-West 5/2011 1 1 3 1,7 0,77 11 Winkelsven-West 8/2011 1 1 3 1,7 0,77 11 Zandbergsven 20 2001 1 5 1 2,3 0,63 1 Zandbergsven 20 8/2006 4 4 2 3,3 0,43 6 Zandbergsven 20 5/2010 1 5 2 2,7 0,57 11 Zandbergsven 20 8/2010 2 4 4 3,3 0,43 11 Zw artven 2001 1 5 1 2,3 0,63 1 Zw artven 8/2006 2 3 4 3,0 0,50 6 Zw artven 5/2010 1 3 1 1,7 0,77 11 Zw artven 8/2010 4 2 2 2,7 0,57 11 Waterschap Aa en Maas Buntven 2003 1 2 2 1,7 0,77 19 Buntven 9/2009 1 1 2 1,3 0,87 8 Ganzenven 2002 5 4 1 3,3 0,43 9 Groot Ganzenven 2002 4 2 3 3,0 0,50 9 Kamerven 2003 1 2 1 1,3 0,87 10 Kamerven 5/2010 1 5 1 2,3 0,63 8 Langven 2002 1 2 4 2,3 0,63 9 Nieuw e Karreput 2002 1 2 1 1,3 0,87 9 Rauw ven 2003 2 2 2 2,0 0,70 10 Rauw ven 5/2005 1 1 3 1,7 0,77 8 Rauw ven 5/2011 2 2 3 2,3 0,63 8 Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 8 van 9

Bijlage 2. Jaargemiddelden chemie en gemiddelde ecologische indicaties periode 2008 2011 X = verzuringsindicator, D = doelsoorten, E + S = trofie- en storingsindicatoren Chemie Fytobenthos Water- Ven Cl NH4 NO3 Ntot ph PO4 Ptot SO4 X D E+S EKR schap mg/l mg/l mg/l mg/l - mg/l mg/l mg/l % % % - Brabantse Kleine Meer 25,9 0,05 1,86 4,27 6,2 0,015 0,12 31,3 3 8 32 0,50 Delta Leemputten Dorst, ven 1 5,4 0,09 0,09 1,55 7,0 0,007 0,12 6,1 2 12 29 0,57 Leemputten Dorst, ven 2 9,8 0,08 0,99 1,23 5,8 0,005 0,02 45,0 16 10 6 0,43 Meeven 7,0 0,31 0,05 1,79 5,9 0,093 0,20 6,2 0 8 7 0,63 Padvindersven 8,4 0,43 0,23 1,48 5,0 0,021 0,06 14,3 4 16 1 0,70 Rondven 3,1 0,05 0,06 0,86 5,1 0,005 0,03 6,9 0 0 0 0,63 Rozenven 8,5 0,06 0,11 1,09 7,2 0,009 0,03 11,1 1 60 8 0,73 Gemiddelde BD 9,7 0,15 0,48 1,75 6,0 0,022 0,08 17,3 4 16 12 0,60 Dommel Achterste Goorven 6,7 0,83 0,05 1,57 5,5 0,006 0,05 7,7 9 25 1 0,70 Bankven 21,5 0,03 2,58 4,14 8,3 0,008 0,06 35,3 0 7 38 0,57 Biesven 4,4 1,11 0,15 2,83 4,5 0,005 0,22 8,9 24 1 0 0,47 Groot Huisven 7,2 0,54 0,07 1,17 4,6 0,005 0,06 9,0 25 3 2 0,40 Hazeputten 6,1 0,54 0,07 2,14 5,3 0,007 0,25 4,8 9 39 2 0,67 Hoenderboom 4,7 0,02 0,03 0,90 5,7 0,005 0,09 2,5 0 12 2 0,78 Kanunnikesven 4,9 0,03 0,03 0,72 4,8 0,005 0,06 4,7 1 75 0 0,93 Klotven 34,5 0,02 0,03 0,59 8,6 0,005 0,18 36,3 0 64 16 0,77 Middelste Wolfsputven 5,8 0,04 0,03 0,71 5,2 0,012 0,14 4,7 1 74 1 0,88 Pannegoorven 14,6 5,36 0,51 6,42 4,6 0,136 1,00 121,5 69 8 5 0,43 Schaapsven 6,8 0,03 0,03 1,09 5,5 0,007 0,12 2,5 0 51 4 0,82 Staalbergven 10,9 0,09 0,09 0,74 5,8 0,011 0,06 12,9 2 34 4 0,70 Winkelsven-West 8,4 0,11 0,17 1,30 6,2 0,005 0,09 12,9 0 65 11 0,76 Zandbergsven 20 4,0 0,15 0,06 1,29 4,6 0,008 0,06 4,9 2 1 18 0,50 Zwartven 1,6 0,14 0,18 1,28 4,6 0,005 0,14 7,3 5 18 1 0,67 Gemiddelde DO 9,5 0,60 0,27 1,79 5,6 0,015 0,17 18,4 10 32 7 0,67 Aa en Buntven 6,1 0,81 0,14 1,82 4,7 0,007 0,07 6,7 0 70 2 0,87 Maas Kamerven 2,8 0,03 0,05 0,87 4,9 0,008 0,17 4,2 0 1 0 0,63 Rauwven 10,4 1,26 0,04 2,82 5,6 0,012 0,22 15,2 4 18 11 0,63 Gemiddelde AM 6,4 0,70 0,07 1,83 5,1 0,009 0,15 8,7 1 29 4 0,71 Totaalgemiddelde 9,2 0,49 0,31 1,79 5,6 0,016 0,14 16,9 7 27 8 0,65 Fytobenthos uit Brabantse RWSR-vennen 2012 Pagina 9 van 9