Boomtechnisch onderzoek 21 bomen Witte Kerkje Noordwijkerhout

Boomtechnisch onderzoek 21 bomen Witte Kerkje Noordwijkerhout

Boomtechnisch onderzoek 21 bomen Witte Kerkje Noordwijkerhout Opdrachtgever: Team: Gemeente Noordwijkerhout Ruimtelijk Beheer Adres: Postbus 13 2210 AA Noordwijkerhout Contactpersoon: De heer H. van den Brink Beleidsmedewerker groen en milieu Telefoon: (0252) 34 38 86 E-mail: hvdbrink@noordwijkerhout.nl Projectcode: 14083 Datum: 7 april 2014

Inleiding In opdracht van de gemeente Noordwijkerhout, team Ruimtelijk Beheer, de heer H. van den Brink, heeft Bomenwacht Nederland een boomtechnisch onderzoek uitgevoerd bij 21 bomen rond het Witte Kerkje te Noordwijkerhout. Aanleiding van dit onderzoek vormt de teruglopende conditie van de bomen rond het Witte Kerkje. De bomen hebben een groot maatschappelijk belang, vandaar dat de mogelijkheden voor eventuele vervanging goed dienen te worden uiteengezet. De doelstelling van het boomtechnisch onderzoek is meerledig. Ten eerste dient de kwaliteit van de onderzoeksbomen in de huidige situatie te worden vastgesteld. Ten tweede dient ten aanzien van de aspecten veiligheid en onderhoud een gericht advies te worden verstrekt. Ten derde dient inzicht te worden verkregen in de mogelijkheden om de bomen (duurzaam) te behouden, met daaraan gekoppeld een raming van de beheerkosten voor de komende 10 jaar. Ten vierde dient een plan te worden opgesteld voor het vervangen van de huidige bomen door een nieuwe, duurzame boombeplanting (binnen de door de gemeente gestelde kaders). Ook van de kosten van een dergelijke vervanging dient een raming te worden opgesteld. Het onderzoek is uitgevoerd op 26 maart 2014 door P. van Es (European Tree Technician), boomtechnisch adviseur bij Bomenwacht Nederland. Boomtechnisch onderzoek 1 Witte Kerkje

De linden vormen een ringvormige boombeplanting rond de kerk. De bomen staan aan de buitenzijde van de tuinmuur. Op een oude foto (1938) staan de bomen in de tuin van de kerk (bron: Wikimedia). 10 bomen maakten vermoedelijk deel uit van de oorspronkelijke aanplant. Witte Kerkje 2

Situatie De onderzoeksbomen staan rond het Witte Kerkje aan de Dorpsstraat te Noordwijkerhout. Het gaat om zilverlinden (Tilia tomentosa) die in verschillende ontwikkelingsstadia verkeren. De bomen staan in een enkele rij in een ringvorm rond het kerkgebouw. Aan de westzijde bevindt zich de Dorpsstraat, aan de zuidzijde de Havenstraat en aan de oost- en noordzijde van de Dorpsringweg. De bomen staan aan de buitenzijde van een lage tuinmuur, in boomspiegels die voorzien zijn van grind met daaromheen een verharding van straatklinkers. De bomenrij vertoont geen uniform beeld, door vroegtijdige uitval en vervanging zijn in de loop der jaren wisselende stamdiameters en boomhoogten ontstaan. De 10 dikste bomen (stamdiameter 50-75 cm) zijn naar schatting circa 80 à 90 jaar oud. De overige bomen (stamdiameter 17-43 cm) zijn jonger. Volgens informatie van de opdrachtgever is bij de bomen sprake van gevoeligheid voor luizen (en het daarmee samenhangende druipen ). Op historisch beeldmateriaal (bron: Wikimedia, jaartal 1938) is te zien dat de bomen vroeger deel uitmaakten van de tuin van de kerk. De tuin heeft kennelijk een ruimere afmeting gehad, waardoor de bomen destijds binnen de grenzen van de tuin vielen. Rond de tuin stond toen nog een sierhekwerk. Bij een eventuele vervanging van de huidige bomen is het uitgangspunt van de opdrachtgever dat er een duurzame boombeplanting dient te worden gerealiseerd. Nadere kaders of uitgangspunten voor een eventuele vervanging zijn momenteel nog niet vastgesteld. In bijlage A is een overzichtstekening van de locatie opgenomen, waarop de genummerde onderzoeksbomen terug te vinden zijn. Boomtechnisch onderzoek 3 Witte Kerkje

Onderzoeksmethode Het boomtechnisch onderzoek bestaat uit een kwaliteitsbeoordeling en een ondergronds onderzoek. Hieronder wordt de methode van het onderzoek nader toegelicht. Kwaliteitsbeoordeling De huidige kwaliteit van elke onderzoeksboom is vastgesteld aan de hand van drie aspecten: conditie, veiligheid en beheerbaarheid. Bij de conditiebeoordeling is met name gekeken naar de scheutlengte, de kroonstructuur en de knopgrootte en -bezetting. Tevens is er gelet op symptomen die wijzen op een aantasting (insecten, bacteriën, virussen, schimmels). Bij de beoordeling van de veiligheid is gekeken naar biologische en mechanische aspecten die van invloed kunnen zijn op de stabiliteit en breukveiligheid van de boom. Voorbeelden hiervan zijn aantastingen, holten, scheuren, zware takken en plakoksels. De beheerbaarheid is beoordeeld aan de hand van diverse factoren. Naast de conditie en veiligheid zijn onder andere ook de standplaats, de groeifase, de boomsoort en het boombeeld bepalend. Ondergronds onderzoek Het ondergronds onderzoek is uitgevoerd door (handmatig) een aantal profielsleuven te graven en profielboringen te verrichten in de nabijheid van de onderzoeksbomen. Met behulp van deze sleuven en boringen zijn het aanwezige bodemprofiel (bodemopbouw, -type en -structuur) en het bewortelingspatroon (worteldikte, intensiteit) in beeld gebracht. Tevens is de actuele grondwaterstand bepaald. Aan de hand van het bodemprofiel zijn de verschillende grondlagen, de diverse grondsoorten en de bodemvochtigheid in kaart gebracht. Het aanwezige bewortelingspatroon laat zien tot op welke afstand en diepte de beworteling zich heeft ontwikkeld, in welke kwaliteit en met welke hoeveelheid. Hieruit is af te leiden welke invloed de bodemomstandigheden hebben (gehad) op de wortelontwikkeling. Witte Kerkje 4

Advisering Op basis van de onderzoeksresultaten is een gericht advies geformuleerd ten aanzien van de aspecten veiligheid en onderhoud. Indien actieve veiligheidsmaatregelen noodzakelijk zijn om de risico s voor de omgeving te minimaliseren, is de boom benoemd als risicoboom. Vergen de afwijkingen in de huidige situatie (nog) geen actieve maatregelen maar is jaarlijkse inspectie wel gewenst, dan is de boom als attentieboom aangemerkt. Daarnaast is een inschatting gemaakt van de maatregelen die nodig zijn om de bomen de komende 10 jaar (indien mogelijk) in stand te houden. Ten slotte is een plan opgesteld voor het vervangen van de huidige bomen door een nieuwe, duurzame boombeplanting (binnen de door de gemeente gestelde kaders). Resultaten kwaliteitsbeoordeling Hieronder worden de resultaten van de kwaliteitsbeoordeling besproken. Van de 21 onderzoeksbomen is tijdens de beoordeling 1 boom niet aangetroffen. Bij de bespreking van de resultaten wordt dan ook uitgegaan van 20 onderzochte bomen. Per boom zijn de beoordelingsresultaten terug te vinden op het registratieformulier in bijlage B. Conditie De conditie is bij 6 bomen als voldoende beoordeeld. Van 3 bomen is de conditie als matig aangemerkt (waarderingscijfer: 5). Het betreft bomen met een verminderde groei, waardoor de kroonomvang nauwelijks toeneemt. Bij 5 bomen is de conditie als onvoldoende beoordeeld. Het gaat om bomen die te kampen hebben met een stagnerende groei. Het afsterven van oudere twijgen en de vorming van nieuwe twijgen wisselen elkaar af, waardoor het totale kroonvolume niet meer toeneemt. Boomtechnisch onderzoek 5 Witte Kerkje

Bij 6 bomen is de conditie als voldoende beoordeeld. Van 5 bomen is de conditie als onvoldoende aangemerkt. 6 bomen verkeren in een slechte conditie. De groeiplaatsen zijn omgeven door verharding. Witte Kerkje 6

Van 6 bomen (nummers 2 tot en met 6 en 21) is de conditie als slecht aangemerkt. Hier is sprake van een afname van het kroonvolume, doordat aan de bovenzijde van de kroon uiteinden van gesteltakken afsterven. Veelal gaat het hier om oudere bomen. Veiligheid De veiligheid is bij 14 bomen als (ruim) voldoende beoordeeld. Deze bomen vertonen geen noemenswaardige afwijkingen in het kader van de veiligheid en vereisen dan ook geen gerichte veiligheidsmaatregelen. Van 6 bomen (nummers 2 tot en met 6 en 21) is de veiligheid als matig aangemerkt (waarderingscijfer: 5). Bij deze bomen is sprake van afstervingsverschijnselen. In de huidige situatie brengt dit nog geen veiligheidsrisico met zich mee, maar in de toekomst kan er wel takbreukgevaar ontstaan. Bovendien is bij boom 2 een rotting in de stamvoet gesignaleerd. Bij toename van deze rotting kan de stamvoet breukgevoelig worden. Vanwege het mogelijke gevaar in de toekomst zijn deze 6 bomen als attentieboom benoemd. Actieve maatregelen zijn op dit moment niet noodzakelijk. Wel dient tijdens de toekomstige jaarlijkse inspecties extra aandacht te worden besteed aan de aangetroffen afwijkingen (zie Conclusie en advies). Beheerbaarheid De beheerbaarheid is bij 6 bomen als voldoende beoordeeld. Bij 8 bomen is de beheerbaarheid als onvoldoende aangemerkt. Deze bomen kampen met conditieproblemen. Bij 6 bomen (nummers 2 tot en met 6 en 21) is de beheerbaarheid als slecht beoordeeld. Het betreft de bomen die afstervingsverschijnselen vertonen. Aangezien het hier gaat om een onomkeerbaar aftakelingsproces, wordt duurzaam behoud van deze bomen niet mogelijk geacht. Boomtechnisch onderzoek 7 Witte Kerkje

Bij 6 bomen is ondergronds onderzoek uitgevoerd. In het humusloze zand is weinig beworteling waargenomen. In de tuin is bomenzand aangetroffen. De beworteling reikt tot aan het grondwater op circa 310 cm diepte. Witte Kerkje 8

Kwaliteitsbepaling Op basis van de conditie, veiligheid en beheerbaarheid is de kwaliteit van de onderzoeksbomen bepaald. De volgende tabel laat zien hoe de bomen verdeeld zijn over de diverse kwaliteitscategorieën. Kwaliteitscategorie Aantal Slecht 6 Matig 8 Voldoende 6 Niet aanwezig 1 Totaal 21 Resultaten ondergronds onderzoek Het ondergronds onderzoek is uitgevoerd door bij 6 onderzoeksbomen profielsleuven te graven en profielboringen te verrichten. Het bodemprofiel blijkt onder de verharding tot op een diepte van circa 30 cm beneden maaiveld te bestaan uit humusloos zand. Hierin heeft zich weinig beworteling ontwikkeld. Daaronder is tot op een diepte van 100 à 150 cm beneden maaiveld humusarm tot humusrijk zand aangetroffen, met daarin (matig) intensieve fijne beworteling. Dieper in het profiel is weer humusloos zand aangetroffen, hierin is geen beworteling waargenomen. Rond de grondwaterstand, op circa 310 cm beneden maaiveld, blijkt een mengsel van zand en veen aanwezig te zijn waarin zich intensieve fijne beworteling heeft ontwikkeld. Aan de binnenzijde van de tuinmuur is bomenzand aangetroffen tot op een diepte van 70 à 100 cm beneden maaiveld. Bij bomen 2 en 6 is een mengmonster samengesteld op een diepte van 30 tot 60 cm beneden maaiveld. Dit monster is geanalyseerd door een bodemkundig laboratorium. De resultaten van de bodemanalyse zijn terug te vinden in bijlage C. Boomtechnisch onderzoek 9 Witte Kerkje

Uit de analyseresultaten blijkt dat de bodem weinig humus en veel kalk en nitriet bevat. Het feit dat het vochtgehalte van de bodem als laag is bestempeld, is te verklaren doordat er gedurende de periode vóór het onderzoek weinig neerslag is gevallen. Conclusie en advies Op basis van de onderzoeksresultaten volgen hieronder de conclusie en het advies. De kwaliteit van de zilverlinden rond het Witte Kerkje neemt duidelijk af. Van de 21 bomen is recentelijk 1 exemplaar verwijderd en hebben 14 exemplaren een matige tot slechte kwaliteit vanwege conditieproblemen. Bij slechts 6 bomen is de kwaliteit als voldoende aangemerkt. Daarnaast is er binnen de ringvormige boombeplanting geen sprake meer van een uniform beeld. Door uitval in het verleden resteren nog 10 bomen die vermoedelijk tot de oorspronkelijke aanplant hebben behoord. De groeiplaatsen bestaan onder de verharding uit voedingsarm zand en in de tuin van de kerk uit bomenzand. Voor de linden moeten deze groeiplaatsen als ontoereikend worden beschouwd. De gesignaleerde conditieproblemen bij de bomen hangen hiermee samen. Advies veiligheid 6 bomen (nummers 2 tot en met 6 en 21) zijn als attentieboom aangemerkt vanwege afstervingsverschijnselen en, bij boom 2, een rotting in de stamvoet. Deze bomen dienen jaarlijks visueel te worden geïnspecteerd, met extra aandacht voor de gesignaleerde gebreken. Advies onderhoud Onderhoudsmaatregelen zijn op dit moment niet noodzakelijk. Bij alle bomen is namelijk sprake van een aanvaard boombeeld. Witte Kerkje 10

Advies behoud boombeplanting Wordt de huidige boombeplanting gehandhaafd, dan zal het beheer in de loop der jaren intensiever worden. Vooral bomen met een slechte conditie zullen vaker gecontroleerd moeten worden op de vorming van (breukgevaarlijk) grof dood hout. Snoei zal noodzakelijk zijn om dit dode hout te verwijderen. Een (indicatieve) raming van de beheerkosten voor de komende 10 jaar is terug te vinden in bijlage D. Advies vervanging boombeplanting Vanwege de teruglopende kwaliteit achten wij het wenselijk om tot vervanging van de boombeplanting over te gaan. Om een uniforme en duurzame bomenrij te kunnen creëren, is het van belang de bomenrij in één keer in zijn geheel te vervangen. Ook de 6 bomen waarvan de kwaliteit momenteel voldoende is, zullen daarbij moeten worden vervangen. Bij een dergelijke vervanging zijn onder meer de volgende aandachtspunten van belang: Het verdient de voorkeur de nieuwe bomen aan te planten binnen de tuin van de kerk, zoals dat in het verleden ook is geweest. De huidige groeiplaatsen (in de verharding) zijn namelijk niet geschikt voor nieuwe bomen. De oudere bomen hebben in het verleden hun wortelgestel kunnen ontwikkelen, maar hebben in de loop der tijd te maken gekregen met veranderende groeiplaatsomstandigheden als gevolg van moderne civieltechnische eisen. De huidige conditieverslechtering hangt samen met de veranderde groeiplaatsomstandigheden. Wanneer de nieuwe bomen toch buiten de tuinmuur moeten worden aangeplant, is een specifieke groeiplaatsinrichting nodig om een duurzame boombeplanting te kunnen realiseren. De groeiplaatsen moeten voldoende groeiruimte bieden, toegesneden zijn op de gekozen boomsoort en voldoende stabiel zijn voor de inrichtingseisen van de omliggende straten. Om hieraan te voldoen, dient onder de muur door een verbinding te worden gemaakt naar de kerktuin, zodat de boomwortels daar gebruik kunnen maken van de relatief gunstige omstandigheden. Boomtechnisch onderzoek 11 Witte Kerkje

Daarnaast dienen de bomen te worden aangeplant in vakken van circa 3 bij 5 meter, die voorzien zijn van een dragende constructie in verband met de belasting van het wegprofiel. Voor een verdere detaillering van de eisen verwijzen wij naar het Handboek Bomen 2014, een uitgave van het Norminstituut Bomen. Qua boomsoort kan er worden gekozen voor de huidige zilverlinde (Tilia tomentosa). Als er bij deze soort geen sprake is van conditieproblemen, is er ook geen sprake van gevoeligheid voor luizen (en het daarmee samenhangende druipen ). Bij wijze van alternatief kan er gekozen worden voor een resistente iepensoort. Afhankelijk van de locatie van de nieuwe bomen (binnen of buiten de tuin) en de gekozen boomsoort dient het aantal bomen te worden bepaald. Bij aanplant binnen de tuin zal de onderlinge plantafstand kleiner worden, mogelijk dient dan het huidige aantal van 21 stuks te worden bijgesteld. Een (indicatieve) raming van de vervangingskosten is terug te vinden in bijlage D. Witte Kerkje 12

Bijlagen Bijlage A Bijlage B Bijlage C Bijlage D Overzichtstekening Registratieformulier Resultaten bodemanalyse Indicatieve kostenraming Bijlagen 13 Witte Kerkje