Navigator Gebruikershandleiding

Navigator Gebruikershandleiding Stentec Software, december 2004 Handleiding versie 1.0 Wijzigingen voorbehouden www.stentec.com

Inhoudsopgave 1. Introductie 3 1.1 Over deze handleiding 3 1.2 Over WinGPS 4 3 1.3 Het nieuwe DKW2 formaat 4 1.4 DKW Builder 4 1.5 Naadloze kaart 4 1.6 WinGPS 4 op uw computer 5 2. GPS 6 2.1 De GPS-ontvanger 6 2.2 Satellietontvangst 7 3. Kaarten 8 3.1 Installeren van kaarten 8 3.2 Kaartenbeheer 8 3.3 BaZ updates automatisch verwerken 9 3.4 Basisvaardigheden kaarten 10 4. De praktijk 11 4.1 Een virtuele reis in simulatie mode 11 4.2 Trajecten 11 4.3 Windvector 12 4.4 Afstandsmeting 13 4.5 Waypoints 14 4.5.1 Importeren van waypoints 15 4.5.2 Ga naar Waypoint 15 4.6 Routes 16 4.7 Ankerwacht 18 4.8 Nachtscherm 18 4.9 Logboek 19 Bijlage: Gebruikte navigatietermen en afkortingen

1 Introductie 1.1 Over deze handleiding Door het lezen van deze handleiding en het droog oefenen met de GPS-simulatorfunctie kunt u leren navigeren met WinGPS 4. U krijgt inzicht in GPS-navigatie, raakt op de hoogte van de mogelijkheden van het programma en leert zelf problemen oplossen. Tussendoor worden er handige tips gegeven. Ook het gebruik van hulpprogramma s, DKW Manager voor het installeren en bijwerken van DKW2 kaarten, en DKW builder voor het zelf produceren van (gescande) DKW2 kaarten, wordt beschreven. Soms leest u ergens nog te implementeren in 2005. Dit betekent dat deze functie nog niet in het programma zit, maar bij een volgende update gratis te downloaden zal zijn. Om deze handleiding kort en inzichtelijk te houden wordt voor een beschrijving van alle toetsen en schermen verwezen naar de context gevoelige helpfile onder functietoets F1. De handleiding is zo geschreven dat de deze een startende GPS-navigator volgt van voorlichting, installatie, oefenen, reisvoorbereiding, onderweg, tot en met analyse achteraf. Tips van lezers m.b.t. deze handleiding worden erg op prijs gesteld. 1.2 Over WinGPS 4 WinGPS 4 beperkt zich tot het navigeren met GPS en digitale kaarten op uw notebook of PC aan boord. Andere NMEA instrumenten zoals windmeter of autopilot worden niet ondersteund. Dit zou voor de meeste gebruikers een te complex programma opleveren. Als u hierin geïnteresseerd bent kunt u als licentiehouder voordelig upgraden naar WinGPS 4 Pro. Als licentiehouder van WinGPS 4 krijgt u van Stentec Software het recht om het programma voor navigatie op een navigatie-laptop of PC aan boord te installeren. Ook is een extra backup installatie toegestaan bijv. op uw PC thuis. Zo kunt u thuis oefenen en uw reis voorbereiden. Als u internettoegang heeft kunt u met de ingebouwde Programma Update Service moeiteloos nieuwe updates van het programma installeren en ook uw DKW1800-kaartensets (vanaf 2004) bijwerken. Deze files zijn ook op CD-ROM/USB-dongle te zetten voor later gebruik aan boord. Om illegaal kopiëren tegen te gaan dient WinGPS 4 voor gebruik eerst geactiveerd te worden. Hierbij wordt uw installatie op een systeem aangemeld bij de Stentec licentie-server op internet. Dit is eenmalig. Bij her-installatie op hetzelfde systeem is geen activatie nodig. Hetzelfde geldt voor de meeste digitale kaarten, zoals de 1800-serie en de ANWB N-NL kaartenset in DKW2 formaat. Hydrografische diensten gaan steeds meer eisen stellen aan kopieerbeveiliging. Een zelfde activatiesysteem wordt ook door Maptech gebruikt voor de BSB4 kaarten, welke ook in WinGPS 4 kunnen worden gelezen. - 3 -

1.3 Het nieuwe DKW2 formaat Voor WinGPS 4 is een speciaal nieuw DKW2 formaat gedefinieerd, waarmee de rasterkaarten alleen te gebruiken zijn op een geactiveerd systeem. De 1800-serie van 2004 is nog te converteren naar het niet beveiligde DKW formaat van WinGPS Pro 3. Verwacht wordt dat in de komende jaren alleen kopieerbeveiligde formaten zullen mogen worden uitgegeven. De conversie-optie van DKW2 naar DKW zal daarmee komen te vervallen. De 2004 edities van de Navkom kaarten van o.a. Oostzee en Noordzee worden nog in DKW2 formaat zonder activatie-vereiste uitgegeven, en met mogelijkheid tot conversie naar DKW. WinGPS 4 leest intern alleen DKW2 kaarten. DKW1800-serie en ANWB/VVV Digitale Waterkaarten worden uitgegeven in beveiligd DKW2 formaat. DKW of BSB kaarten kunnen via kaartenbeheer in WinGPS 4 worden omgezet naar DKW2 formaat. BSB4 kaarten dienen vooraf wel geactiveerd te worden via www.maptech.com. 1.4 DKW Builder Met het losse programma DKW Builder kan de gebruiker zelf DKW2 kaartensets maken voor privégebruik. Bij kalibratie dient u van 2 of 3 punten op de gescande kaart de precieze coordinaten op te geven. Het eindresultaat van DKW Builder is een kaartarchiefbestand (*.chv) welke u met DKW Manager kunt installeren. Zo kunt bijv. uw stapel zeekaarten inscannen en geschikt maken voor navigatie met WinGPS 4. Als gebruiker dient u dient zelf zorg te dragen dat er geen copyright wordt geschonden. Een digitale kopie maken voor privé-gebruik is geoorloofd mits bronmateriaal- en licentiehoudergegevens duidelijk in de DKW builder worden aangegeven. In WinGPS 4 kan deze kaarteninformatie worden opgevraagd. Met de gratis DKW Builder Lite kunt u kleine kaartensets maken m.b.v. uw A4 scanner. Voor meer informatie over zelf kaarten maken wordt verwezen naar de handleiding van DKW Builder (Lite). 1.5 Naadloze kaart Alle met DKW Manager geïnstalleerde en in WinGPS 4 bij kaartenbeheer aangezette DKW2 kaarten worden naadloos met elkaar verbonden tot één grote kaart. Zoomen en schuiven is het enige wat nog nodig is. Deze kaart heeft hetzelfde kaartbeeld als dat van de originele papieren kaart, welke u waarschijnlijk ook aan boord heeft. Dit is een groot voordeel t.o.v. sommige vectorkaarten, waar symbolen en kleuren volslagen anders zijn. In plaats van of in aanvulling op de originele kaart aan boord kunt u met WinGPS 4 haarscherpe screendumps maken van met BaZ bijgewerkte kaarten, zelf inclusief uitgezette routes en gevaren trajecten. Tijdens het productieproces van DKW2 kaarten worden d.m.v. polygoonclipping alle gebieden waar geen kaart in beeld is, afgesneden, zodat u in WinGPS 4 niet op witte kaartranden of hoeken met informatie kunt varen. Dit laatste is wel het geval als u oudere DKW kaarten omzet naar DKW2. Van BSB kaarten wordt wel de daar gebruikte polygoonclipping overgenomen. Polygoonclipping wordt ook ondersteund door DKW Builder voor zelfgescande kaarten. - 4 -

1.6 WinGPS 4 op uw computer Door slimme DKW2-techniek draait WinGPS 4 zelfs nog op een oude Pentium 1 laptop met Windows 98 en 32 Mb RAM geheugen. Wel moet er enkele honderden Mb s vrij op uw harde schrijf, omdat DKW2 kaarten vanwege de kopieerbeveiling hierop geïnstalleerd moeten worden. Een CD-drive is daarom ook noodzakelijk. Een Seriële of USB-poort moet vrij zijn om een GPS aan te kunnen sluiten. U kunt er echter ook voor kiezen een BlueTooth GPS of Compact Flash GPS (via PCMCIA-slot) te gebruiken. Ook het BaZ-updaten van DKW1800-kaarten is met zo n 32 Mb systeem nog goed te doen. Een internetverbinding is hiervoor aan te raden maar niet noodzakelijk. De DKW Builder is zelfs in staat om een gescande A0 kaart om te zetten naar een heleboel 256*256 pixel tiles van het DKW2-formaat. De moderne laptop met Windows 2000/XP en groot helder beeldscherm is ideaal geschikt voor GPSnavigatie. Aansluiting van de GPS gaat meestal via de USB-poort omdat geen seriële poort meer aanwezig is. Tip! Zorg ervoor dat u altijd de nieuwste versie gebruikt, zowel aan boord als op de PC thuis. U kunt updates gratis downloaden via het menu Help / Zoek naar updates. - 5 -

2. GPS 2.1 De GPS-ontvanger Bijna ieder type GPS kunt u gebruiken met WinGPS 4. De enige eis aan de GPS-ontvanger is dat deze een uitgang heeft en signalen verzendt volgens NMEA 183-protocol, vanaf versie 1.5. Veelgebruikte GPS-typen zijn Een moderne USB GPS-Muis welke stroom trekt uit de USB poort kan direct worden aangesloten. Er is ook een seriële uitvoering voor de wat oudere laptops. Omdat een seriele kabel geen stroom kan leveren voor de GPS is de kabel gesplitst en dient voor stroom ook met de PS2 (muis/toetsenbord) poort te worden aangesloten. Voor handheld GPS en zijn bij de leverancier speciale gesplitste kabeltjes met tevens een 12 volt accu-aansluiting te verkrijgen. De 9-pins seriële stekker moet via een USB naar Serieel interface kabel aangesloten worden op de USB-poort van de PC. Voor een inbouw-gps met externe antenne kan een 3-aderig NMEA kabeltje met 9 pins seriële aansluiting worden gebruikt welke weer aangesloten kan worden op een USB naar Serieel interface-kabel. In boten met stalen of aluminium opbouw, heeft uw GPS binnen (te) weinig ontvangst. Bij of uit het raam leggen is een oplossing. Beter is het dan om een Compact Flash GPS te nemen, voorzien van een extra (magnetische) antenne, die op het dak of voordek kan worden geplaatst. De CF-GPS wordt via een PCMCIA-adapter in de zijkant van uw notebook geschoven. Ook kan een draadloze Bluetooth (BT) GPS worden gebruikt. Als in uw laptop geen BT is geïnstalleerd, kunt u een USB BT dongle gebruiken. Standaard BT heeft 10 m bereik. Houd rekening met maximaal 5 m bij vrij zicht. Wilt u ook op het voordek navigeren kies dan voor een 80/100m BlueTooth GPS. Een 80/100m BlueTooth GPS is ook voor een boot met stalen opbouw een goede oplossing. Deze BT-straling gaat makkelijk door deur-, luik- of raamopeningen. Tip! Soms kan bij opnieuw opstarten van uw PC met Windows XP/2000 de COM-poort van uw USB GPS wijzigen waardoor u geen communicatie krijgt. Gebruik dan de detectie-knop (bij Bestand/Eigenschappen/GPS) om de juiste COM-poort te vinden. Als u steeds dezelfde USBpoort gebruikt komt dit niet vaak voor. Tip! Sommige apparaten (zoals mobiele telefoons) scannen automatisch alle COM-poorten af, waardoor uw USB GPS niet gevonden kan worden. Probeer voor deze apparaten de optie automatisch detecteren uit te zetten. Tip! Als Windows XP of 2000 zelf bij opstarten de USB poorten scant, kan uw USB GPS als USB muis herkend worden, waardoor de muisscursor gaat bewegen en er vensters worden geopend. Start in dat geval uw PC op zonder GPS op een USB-poort. - 6 -

2.2 Satellietontvangst Bedenk hierbij dat een GPS het meest nauwkeurig is met vrij zicht omhoog. In ieder geval moeten altijd minimaal 3 satellieten ontvangen worden. Half vrij zicht naar voren is daarom een minimum. In een sluis of achter natte bomen kan het GPS signaal dan al snel uitvallen. Een opbouw van katoen, polyester of hout levert geen problemen op voor een handheld- of Muis- GPS. Een te korte USB GPS Muis-kabel kan worden verlengd tot maximaal 5 m.. Wilt u groter dan zijn er speciale 5 m. USB-verlengkabels verkrijgbaar met ingebouwde versterker. Als er minder dan 3 satellieten ontvangen worden kan de GPS geen positie berekenen, en is er de melding NO FIX. Bij 3 satellieten is er een zgn. 2D FIX. De nauwkeurigheid is slecht en de hoogte ontbreekt. Bij 4 of meer satellieten is er ook hoogte, dit heet een 3D Fix. De nauwkeurigheid is nu goed. Bij GlobalSat GPS en knippert het LED je bij een FIX. Bij NO FIX brandt het constant. Bij andere merken is het soms net andersom. Moderne 12- of 16-kanaals GPS-ontvangers ondersteunen ook WAAS, waarmee in de VS (WAAS), Europa (EGNOS) en ook in Japan (MSAS) de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid te verbeteren is. Dit wordt bereikt door de atmosferische storing te corrigeren via stationaire satellieten. Volgens hetzelfde principe maar met een zendmast werkt ook DGPS, alleen dan zonder abonnement. GPS en zonder display en menu, zoals bovengenoemde muis, CF- en BT-onvangers kunnen meestal via een hulpprogramma (zoals GPSinfo van GlobalSat) worden ingesteld op WAAS. Ook zorgt WAAS ervoor dat satellieten met interne storing niet mee doen bij de positiebepaling. Zonder WAAS kan bij satellietuitval tot grote onnauwkeurigheid leiden. Deze instelling blijft behouden voor WinGPS 4, als de GPS wordt gestopt en dit hulpprogramma wordt afgesloten. Ook geeft dit hulpprogramma de vertikale (VDOP) en horizontale (HDOP) nauwkeurigheid in meters. Bij veel satellieten en met WAAS ingeschakeld is deze zelfs enkele meters. Met WAAS ingeschakeld is over het algemeen het stroomverbruik van de GPS hoger dan zonder. Voor navigatie op de PC s is dit natuurlijk veel minder van belang dan voor een PDA. - 7 -

3 Kaarten 3.1 Installeren van kaarten M.b.v. de DKW Manager kunt DKW2 kaarten installeren zoals de DKW1800-serie of Navkom DKW2 kaarten. Ook kunt hiermee deïnstalleren, activeren en bijwerken. DKW1 kaarten van WinGPS Pro 3.3 of BSB kaarten van Maptech kunt u via Kaarten/kaartenbeheer installeren in DKW2-formaat en deïnstalleren. U kunt een bestaande of nieuwe map aangeven waarin deze kaarten in kaartenbeheer worden weergegeven. 3.2 Kaartenbeheer Alle geïnstalleerde DKW2 kaarten worden aangemeld in het register van Windows. Bij opstarten van WinGPS 4, 4L, of 4 Pro wordt dit register uitgelezen en de kaarten in kaartenbeheer geplaatst. Met de optie kaartenbeheer geeft u aan welke van de geïnstalleerde kaarten u nodig heeft voor uw reis. Schakel kaarten die in meerdere sets voorkomen uit, en ook overzichtskaarten zonder kaartinformatie, zoals bijv de eerste kaarten uit alle geïnstalleerde sets van de 1800- serie (bijv. 1810.01). Naar voorgrond onder de rechter muisknop geeft een lijst met alle kaarten op de plaats van de cursor. Door deze naar de voorgrond te halen kunt u ook bepalen, welke kaarten er uitgeschakeld moeten worden. Meer kaarten aanzetten dan nodig is vraagt extra processor-capaciteit. Er is soms een winst van 5 Watt te bereiken, wat voor sommige zeilers de moeite waard kan zijn. De processorcapaciteit kunt u bij Windows XP bekijken met de systeemmonitor uit systeembeheer. - 8 -

3.3 BaZ updates automatisch verwerken De BaZ Update Service is als volgt georganiseerd: Ieder jaar wordt een nieuwe editie van de 1800-serie uitgegeven door de Hydrografische Dienst. Stentec maakt van het bestand dat naar de drukker gaat van de papieren kaarten, via renderen (digitaal naar bitmap omzetten) een exacte digitale kopie in full color. Onze cartograaf verwerkt bijna wekelijks de BaZberichten tot een digitale up-to-date kaart. Met een speciaal BaZ Builder programma maakt hij een updates.package aan, waarin alle wijzigingen zitten t.o.v. de originele kaart op CD- ROM. Deze file wordt op www.stentec.com geplaatst. Via het menu van WinGPS 4 onder kaarten/kaarten bijwerken wordt DKW Manager rechtstreeks opgestart voor het automatisch laten verwerken van de BaZ s op de DKW2 kaarten. Hierbij wordt eerste de updates.package file gedownload, en worden daarna de BaZ s verwerkt. Dit werkt alleen als u over de kaartensets van het betreffende jaar/de betreffende editie beschikt. Bij kaarten/kaartinformatie krijgt u voor een (met de linker muisknop) geselecteerde kaart alle kaartinformatie in beeld, inclusief datum laatste BaZ update en een tekst van alle verwerkte BaZ wijzigingen (per nummer). De laatste wijzigingen staan onderaan. Soms wordt met de BaZ een compleet deel van een kaart vervangen. Verplaatsingen van boeien met enkele honderden meters komen regelmatig voor. Ook worden regelmatig boeien verwijderd. Updaten van kaarten wordt daarom ten zeerste aangeraden voor u uw route uitzet en van wal steekt. Varen op de Waddenzee zonder bijgewerkte kaarten is niet verantwoord. Op de Westerschelde is het zelfs verplicht om recente kaarten aan boord te hebben. Belangrijke delen van uw bijwerkte 1800-serie kaarten, zoals havenaanlopen kunt afdrukken en meenemen aan boord. Als u geen internet op uw navigatie-laptop heeft, kunt u het updates.package-bestand via een andere internetcomputer binnenhalen met de DKW Manager of direct vanuit WinGPS 4. Deze zet u op CD-ROM, op uw memorystick of op floppies om later met de DKW manager of WinGPS 4 de BaZ s te verwerken, bijv. aan boord. Tip! Als u uw DKW1800-serie kaarten regelmatig bijwerkt kost dit per keer weinig tijd, en kan daarom zelfs vanaf boord met een mobieltje of GPRS-kaart. Selecteer in dat geval alleen de 1800-set waarop u vaart. Tip! Koop ieder jaar nieuwe 1800-serie kaarten. U kunt deze dan tot volgende jaar de nieuwe editie komt gratis updaten via internet. Veiligheid staat immers voorop. - 9 -

3.4 Basisvaardigheden kaarten Bij dubbelklikken op een bepaalde kaart, gaat deze naar 100%. Dit is de meest scherpe stand. Door vervolgens uit te zoomen worden de kaarten op 50% en 25% etc. zo scherp mogelijk getoond. Tussenliggende percentages zijn minder scherp. Met de rechter muistoets kunt een onderliggende (detail) kaart naar de voorgrond brengen. De andere kaarten blijven hier dan onder liggen. Eventueel kunt u ook een kaart naar de achtergrond plaatsen. Met de rechtermuisknop kunt u ook de kaartvolgorde herstellen, en ook de kaartrand aanzetten van een naar de voorgrond gebrachte kaart. Deze kan nuttige informatie bevatten zoals kaartprojectie, datum en soms zelfs getijdentabellen. De belangrijkste kaartgegevens kunt u ook bekijken bij het menu/kaarten/kaartinformatie. Zoveel mogelijk kaart in beeld krijgt u door de knoppenbalk uit te schakelen via menu/beeld. In- en uitzoomen kunt u dan doen met de toetsencombinatie Ctrl+ en Ctrl-. Als de knop centreren of 100% aanstaat staat het varende schip op een vaste plaats op uw scherm en de kaart beweegt er onderdoor. Deze plaats van centreren is met de rechter muisknop via zet GPS centreer positie te wijzigen, bijv. met het doel om zo veel mogelijk water voor je te hebben. Als 100% aanstaat en het schip vaart naar een andere kaart verandert de schaal, zodat de nieuwe kaart weer 100% scherp getoond wordt. Bij het invaren van een de haven wordt dan automatisch uitgezoomd naar de schaal van de betreffende detailkaart. Uiteraard is het in deze stand niet mogelijk om te zoomen of te schuiven. Als de 100% stand uit wordt gezet wordt de centreerstand aangezet, en is zoomen wel mogelijk maar schuiven niet. Pas als de centreerstand wordt uitgezet is zowel zoomen als schuiven mogelijk. Het varende schip beweegt in deze mode over een stilstaande kaart. Tip! Als u bijv. na zoomen en schuiven een onscherp kaartbeeld heeft kunt u het volgende doen: herstel de kaartvolgorde met de rechtermuisknop (indien van toepassing). Zoom in naar 100% door te dubbelklikken op het kaartdeel dat u scherp wilt zien. Zoom eventueel uit naar 50% of 25% voor meer overzicht. - 10 -

4. De Praktijk 4.1 Een virtuele reis in simulatie mode Een virtuele reis maken met WinGPS 4 is mogelijk dankzij de simulatieoptie. I.p.v. een GPS aan te sluiten wordt een NMEA183 GPS-signaal door de computer zelf aangemaakt. Zet hiervoor de GPS-cursor op een goede plek op de kaart (met de rechter muistoets). Start GPSsimulatie vanuit het menu, en stel snelheid en koers in. Als u de navigatie-informatie aandoet ziet u uw schip varen op de 100% detailkaart. Bij huidige status staat uw snelheid SOG (speed over ground) en uw koers COG (course over ground). Er wordt een vector (pijl) getekend waarvan de grootte de afstand is die in een bepaalde tijd met de huidige snelheid wordt gevaren. Deze tijd en onderverdeling in minuten is instelbaar bij bestand/eigenschappen/navigatie. Voorbeeld: 5 segmenten van 2 minuten betekent dat u over 10 minuten op de plaats bent waar nu de punt zit. Dit geldt natuurlijk alleen als u rechtuit vaart met de huidige snelheid (SOG). Als u 2 maal zo hard gaat wordt de vector 2 maal langer. Tip! Pas de tijd aan aan de schaal van de kaart. 4.2 Trajecten Uw boot laat een traject (spoor) achter op de kaart. Langs dit spoor kunt u via bestand/eigenschappen/navigatie tijdlabels zetten (bijv. om het uur) en tijdpunten (bijv. om de 10 minuten). Aan de afstand tot te punten kunt u zien hoe hard u voer. Met stroom tegen staan de punten dichter bij elkaar dan met stroom mee. Een leuke optie is het bekijken van het gevaren traject door in het menu bij trajecten trajectinformatie aan te zetten. Al u nu met de muiscursor op het traject gaat verandert deze in een bootje in de gevaren richting. Het trajectinformatie-schermpje toont trajectnaam, datum, tijd, snelheid, koers en windsterkte. Via het schuifbalkje kunt u het hele traject doorlopen. Als u op het schuifbalkje heeft geklikt kan dit ook met de pijltjestoetsen. - 11 -

4.3 Windvector Een GPS-navigatieprogramma voor zeilers en andere watersporters kan natuurlijk niet zonder een windvector. Het eerste wat u immers doet voordat u gaat varen is kijken waar de wind vandaan komt en hoe hard het waait. Als u op de kaart ziet waar de wind vandaan komt kunt u hier beter rekening mee houden met bijv. het uitzetten van een route of het zoeken van een beschutte ankerplaats. De windvector rond de GPS-cursor kunt u aanzetten door de windknop in te drukken. Getekend wordt de ware wind, welke net als uw SOG, t.o.v. de grond gedefinieerd is. In tegenstelling tot stroming wordt de wind altijd genoemd naar waar hij vandaan komt. De blauwe pijl staat daarom naar de GPScursor toe. De vector is in te stellen door opgave van de richting en Beaufort-sterkte (zoals NNW4) in het windschermpje. Ook kunt u met de muiscursor de ware wind-vector van grootte en richting veranderen. In het rood wordt, afhankelijk van de instelling in het windschermpje, het windvaantje of de schijnbare windvector getekend. Een goede manier om tijdens het varen zonder windmeter, de windvector in te stellen gaat als volgt: zet eerst de windrichting goed uit waarneming van de golven, vlaggen, etc.. Stel vervolgens de grootte zo in, dat het rode vaantje op uw scherm klopt met die boven in uw mast. Ook kan de vlag achterop uw schip worden gebruikt voor de windsnelheid op het achterdek zo te bepalen. Deze is natuurlijk lager dan bovenin de mast. Met een hand-windmeter aan boord meet u de relatieve windsterkte. Stel de ware-windvector zo in, dat de gemeten relatieve windsnelheid overeenkomt met die in het windschermpje. Als windvector zichtbaar is worden richting en kracht in Beaufort rechts op uw onderste balk getekend, zodat u niet altijd het windschermpje aan hoeft te zetten. Als de windvector zichtbaar is, en u het logboek heeft aanstaan, worden windrichting en sterkte opgeslagen bij automatische en handmatige logboekingave. Zeilers kunnen in het windschermpje een overstaghoek opgeven, en deze optie aanzetten. De overstagkoersen worden dan getoond in de GPS-cursor. Er wordt vanuit gegaan dat uw schip goed getrimd is zodat de overstaghoek over beide boegen dezelfde is. - 12 -

4.4 Afstandsmeting Met eenvoudige muisklikken kunt u een meervoudige lijn (polygoon) tijdelijk op uw digitale kaart klikken en de punten hiervan verschuiven. Tussen de punten wordt zowel afstand als koers aangegeven en bij ieder punt ook de afstand vanaf het eerste punt. Als u het eerste punt op uw schip klikt dan beweegt dit punt mee met uw schip en kunt u de afstand ervan tot vaste kaartobjecten. Deze handige functie kunt u gebruiken om snel even te kijken welke koers u moet varen, of hoeveel afstand of graden twee objecten uit elkaar liggen. Dit laatste bijv. om uw radarbeeld juist te interpreteren. Ook als routevoorbeiding is deze functie handig. Omdat de koers erbij staat en u de punten kunt verschuiven is de afstandmeetoptie in principe ook te gebruiken voor bijv een driehoekspeiling als uw GPS uitgevallen is. Tip! De afstandsmeting kunt u ook gebruiken om te bepalen wanneer u overstag moet gaan om een boei te ronden. Zet de windvector in de juiste richting en trek een lijn tussen schip en boei. Als de verschilhoek nul wordt dient u overstag te gaan. - 13 -

4.5 Waypoints Een waypoint is niets anders dan een object dat wordt gebruikt om uw weg te vinden tijdens uw reis, ofwel voor navigatie. Een waypoint kan een kerktoren zijn voor een vogel, of een boei voor een zeiler. In WinGPS 4 worden waypoints gedefinieerd als verschuifbaar icoontje afh. van het type met naam en WGS84-coördinaten. Een type is bijv. normale rode boeien. De naam van waypoints wordt alleen op de kaart getoond als u dit heeft aangegeven in het menu bij bestand/eigenschappen/navigatie. Nog te implementeren in 2005: Aan een waypoint kan ook een plaatje, geluidsbestand of tekst worden gekoppeld. Dit kan een tekstbestand zijn die met notebook opstart, een plaatje (jpg), of een geluidsbestand. Als u met de muiscursor over zo n waypoint beweegt wordt de bestandsnaam getoond. Als u er op klikt zal het bestand worden opgestart. Door invullen van een benaderingsafstand kan worden aangegeven of een waypoint benaderbaar is. Door met de muis over een benaderbaar waypoint te gaan ziet u een cirkel om het waypoint heen en de naam van het bestand dat opstart als u deze cirkel binnenvaart. Als u weer uit de cirkel vaart of erbinnen de afstand tot het waypoint afneemt wordt het benaderingsbestand weer afgesloten. Ook moet worden aangegeven tot welke groep het waypoint behoort (bijv. Boeien IJsselmeer). Groepen waypoints kunt u aan- of uitzetten via waypointbeheer. Alleen de waypointgroepen die u heeft aangevinkt in waypointbeheer, worden op de kaart getoond. Door de groepsindeling zijn ook grote aantallen waypoints eenvoudig te beheren. Deze koppeling met bestanden, het benaderbaar maken en de groepsindeling biedt interessante mogelijkheden, zoals: Haveninformatie koppelen aan haven-icoontjes zoals bij de ANWB wateralmanak Een wrakken-database beheren. Aangeven van locale vaarinformatie zoals ondieptes, al dan niet benaderbaar met waarschuwing via geluid. De namen van benaderbare waypoints, welke u opgenomen heeft in een route, laten omroepen als u de cirkel ervan binnenkomt. Automatisch luchtfoto s of toerististische informatie opstarten als deze nadert. Groepen boeien beheren en deze zelf op de juiste postie leggen als vector-elementen. Dit kunnen gewijzigde bestaande boeien zijn maar ook wedstrijdboeien. - 14 -

4.5.1 Importeren van waypoints Waypoints zijn te importeren en exporteren als compact binair bestand ( *.4wdb ), maar ook als leesbaar (ASCII) tekstbestand ( *.txt ). Mogelijk heeft u waypointlijsten in een ander textformaat. Deze kunt met Notepad, Editplus of Word of via Excell in het formaat van WinGPS 4 omzetten. Dit formaat kunt u eenvoudig bekijken door even een aantal waypoints aan te maken en deze te exporten naar een txt bestand. De coordinaten van de waypoints moeten in WGS84 worden opgegeven. Bij in- en uitvoeren van waypoints en routes moet het formaat van de coördinaten worden gekozen. D.DD Graden 52.5000d D.MM * Hele graden en minuten 52d 30.000m D.N.S * Hele graden, hele minuten en seconden 52d 30m 10.123s Omrekenen met D.DD = D + M/60 + S/3600 is niet meer nodig met de juiste formaatkeuze. * nog te implementeren in 2005 4.5.2 Ga naar Waypoint Een bepaald waypoint kan ook actief worden gemaakt, via kaartenbeheer of met de knop GtWP (ga naar waypoint)*. Er wordt dan een lijn getekend van de bootpositie naar het waypoint. In het navigatieinformatie scherm staat het actieve waypoint, en wordt de DTG (Distance To Go) en CTS (Course To Steer) weergegeven. * nog te implementeren in 2005-15 -

4.6 Routes Naast waypoints bestaan er ook routepunten. Routepunten vormen in een bepaalde volgorde een route. Uitzetten van een route kan eenvoudig door routepunten op de kaart te klikken. U begint door in het menu Routes de optie Nieuwe route te kiezen. Ook kan een routepunt op een bestaand waypoint wordt geklikt, wat dan met naam en eigenschappen wordt opgenomen in de route. Als u dat waypoint in Bewerk WP mode naderhand verschuift dan wordt de route automatisch aangepast. Rond ieder routepunt is een cirkeltje gedefinieerd, waarvan de straal (radius) kan worden opgegeven. Standaard staat deze op 50 m.. Deze afstand wordt gebruikt om een veilige weg over het water op te geven. De afstand tot de ideale routelijn wordt ook wel de Cross Track Error genoemd. Deze XTEwaarde wordt in het routeinformatieschermpje gegeven. Als in het bovenstaande geval de XTE groter wordt dan 50 m zou u in onveilig gebied kunnen komen. Het XTE-alarm gaat dan af en u krijgt aanwijzigen welke kan u op moet varen. In een speciaal XTE-venster wordt dit grafisch duidelijk aangegeven Om routes zichtbaar te maken op uw scherm dient u deze in via het menu bij routes/routebeheer aan te vinken. In routebeheer kunt u een route kiezen die u wilt wijzigen door er met de linker muisknop op te klikken. Deze wordt dan blauw. Druk dan op Bewerken. Nu kunt u de positie van routepunten met de muiscursor eenvoudig wijzigen. Als u het navigatie-info-schermpje opstart kunt u daarin een route selecteren, welke de actieve route wordt genoemd. In het invulschermpje daarondeer kunt u het actieve waypoint (of beter routepunt) selecteren hetgeen uw huidige bestemming is. - 16 -

Als voorbereiding van een reis kunt u van de te varen routes via routebeheer routetabellen afdrukken. Mocht de GPS of PC uitvallen dan heeft u toch nog voldoende info om uw route met kompas of hand- GPS langs te varen. Voor de actieve route is deze tabel ook tijdens het varen op het scherm te plotten. De routetabel bevat een lijst met routepunten, afstanden en koersen. Ook wordt uit de bij Bestand / Eigenschappen / Navigatie opgegeven waarden van gemiddelde vaarsnelheid en brandstofverbuik de verwachte aankomsttijd en brandstofverbruik bij ieder routepunt berekend. Evenals waypoints kunt u ook routes importeren en exporteren in binair (*.w4db) formaat of ASCII formaat (*.txt). Ervaar het juiste formaat door een uitgezetten route te exporteren in.txt-formaat. Zie verder bij waypoints. - 17 -

4.7 Ankerwacht Als energiebeheer geen probleem voor u is kunt u voor anker de ankerwacht-optie gebruiken. Na activeren wordt er een ankertje getekend op de plek waar voor anker ligt. U kunt nu de afstand instellen hoe ver het schip zich mag verplaatsen. Houd hierbij rekening met stroom of wind draaiingen, en de ankerlijn-/kettinglengte. WinGPS 4 waarschuwt u met geluid en beeld als uw schip meer dan de ingestelde afstand van zijn oorspronkelijke positie afwijkt. 4.8 Nachtscherm Met de nachtscherm-knop of via het menu Beeld / Nachtbeeld schakelt u het nachtscherm in, om bijvoorbeeld verblinding tegen te gaan bij avondlicht. Met de toetsen F11 en F12 kunt het nachtscherm traploos lichter of donkerder maken. De intensiteit van het nachtscherm kunt u ook aanpassen via het menu Beeld of via Menu / Eigenschappen /Navigatie. - 18 -

4.9 Logboek Als u een reis gaat maken kunt u deze volledig documenteren met de html logboek-functie van WinGPS 4. De reis kan bestaan uit verschillende routes. Voordat u op reis gaat, maakt u een nieuw logboek aan. Open dit logboek en geeft via bewerken het de juiste naam. Het logboek dat actief is, staat onderop de balk van WinGPS 4 vermeld. Voeg bij het informatieveld gegevens toe van schip, bemanning en bestemming. Geef ook de tijdseenheid van de de automatische logboek-functie op. Voor toerzeilers op de meren is om het kwartier een mooie waarde en voor een meerdaagse reis om het uur. Op deze tijdstippen wordt dan automatisch de tijd, positie, snelheid, koers en wind (indien deze aanstaat) opgeslagen in het logboek. Indien deze gegevens niet bekend zijn worden ze afgeleid uit een voorgaand tijdstip. Er staat dan een vraagteken achter. Als de GPS uitgevallen is worden de logboek gegevens hiervan in het rood geplot, net als de melding GPS uitgevallen in het navigatie-info schermpje. Als u een route start of stopt dan wordt dit vermeld in het logboek. Ook wordt automatisch vermeld wanneer en op welke afstand de routepunten gepasseerd worden. Ook is handmatige logboek-invoer mogelijk. U kunt hier tekst, plaatjes en links invoeren. De logboekinvoer wordt ook op de kaart aangegeven. Door hier op te klikken start het logboekinvoerschermpje met de opgegeven informatie. De navigatiegegevens van de handmatige invoer kunt zelf bewerken. Rechts van de logboekinvoer-regels staan de woorden: bewerk, link of verwijder. Door hierop te drukken kunt u tekst, foto s of internetlinks (URL) toevoegen. De navigatiegegevens van de automatische invoer en routepassages zijn niet te bewerken. Een actief logboek start automatisch weer op als u uw laptop weer opstart, tenzij u dit voorheen bewust heeft afgesloten. Een nieuw gestarte route wordt gewoon bijgehouden. Een afgesloten logboek kunt u gewoon weer openen en uw reis hiermee vervolgen. Ook is het te bewerken of af te drukken. Ook exporteren als html-bestand is mogelijk, waardoor het met een internetbrowser kunt openen. Het is zelfs direct op uw website te plaatsen. Ook kunt u met Word het html-bestand inlezen en het logboek verder bewerken. - 19 -

Bijlage: Gebruikte navigatietermen en afkortingen Uit het navigatie-info-scherm WP - Waypoint DTGt (Distance To Go total) - Totale nog af te leggen afstand DOG (Distance Over Ground) - Afgelegde afstand ToR (Time of Route) - Tijd verstreken tijdens route VMG (Velocity Made Good) - Snelheid in de richting van het volgende routepunt DTG (Distance To Go) - Afstand tot het volgende routepunt CTS (Course To Steer) - Koers naar het volgende routepunt TTG - Tijd die nodig is tot het volgende routepunt SOG (Speed Over Ground) - Werkelijke snelheid XTE (Cross Track Error) - Afwijking t.o.v. ideale routelijn COG (Course Over Ground) - Huidige koers (niet de kompaskoers) Uit het logboek SOG (Speed Over Ground) - Werkelijke snelheid COG (Course Over Ground) - Koers op dat moment (niet de kompaskoers) DOG (Distance Over Ground) - Afgelegde afstand Uit de route-informatietabel DOG (Distance Over Ground) - Afstand tussen twee opeenvolgende routepunten DOGt (Dist. Over Ground total) - Totale afstand vanaf het eerste routepunt COG (Course Over Ground) - Koers tussen twee opeenvolgende routepunten TTG (Time To Go) - Tijd die nodig is tussen twee routepunten TTGt (Time To Go total) - Tijd die nodig is voor de gehele route SOG (Speed Over Ground) - Gemiddelde snelheid tijdens de route