Inhoudsopgave Voorwoord wetenschappelijk jaarverslag 2009 Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability, and Effectivity Programma Grenzen van fiscale soevereiniteit Deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit Deelprogramma Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit Programma Hervorming van sociale regelgeving Deelprogramma Hervorming van het stelsel van sociale zekerheid Deelprogramma Hervorming van de arbeidsverhoudingen Programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction Deelprogramma Sovereignty, International Governance and Global Values Deelprogramma Regulering van internationaal economisch verkeer Deelprogramma Trias Europea: de verhoudingen tussen de overheidsmachten in de EU en de lidstaten in een bewegend constitutioneel landschap Deelprogramma De bescherming van fundamentele rechten in een integrerend Europa - 1 -
Deelprogramma Rule of Law and Development: Formation, Implementation and Improvement of Law and Governance in Developing Countries Programma Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering Programma Vraagstukken van vermogensrecht Deelprogramma Constitutionalisering, transnationalisering en de eenheid van Nederlands vermogensrecht Deelprogramma Europees en vergelijkend ondernemings- en effectenrecht De niet-programmagebonden publicaties Overzicht boeken verschenen in de facultaire Meijers-reeks Promoties 2009-2 -
Voorwoord wetenschappelijk jaarverslag 2009 Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability and Effectivity Het onderzoek van onze Faculteit der Rechtsgeleerdheid richt zich vooral op de rechtsgeleerdheid en de criminologie. Behalve juristen en criminologen kent de faculteit een variëteit aan onderzoekers uit ándere wetenschapsdisciplines: filosofie, rechtssociologie, rechtsantropologie, psychologie en sociologie, bestuurskunde, economie en rechtseconomie, en bedrijfswetenschappen. De onderzoekers fellows en promovendi werken in zeven verschillende onderzoeksprogramma s (zie hierna). Die programma s geven vorm aan de onderlinge samenwerking tussen de onderzoekers en zij bieden een inspirerende omgeving. De bestuurlijke vormgeving van het onderzoek van de faculteit is in de loop van het verslagjaar iets veranderd. Het lijkt goed daaraan op deze plaats kort aandacht te besteden. Het blijven uiteraard de onderzoekers die de onderzoekslijnen uitzetten, onder leiding van de coördinatoren van de programma s. Elke programmacoördinator is verantwoordelijk voor de samenhang en de kwaliteit van dat programma. Gezamenlijk vormen de programmacoördinatoren het onderzoeksbestuur van de faculteit. Dat bestuur staat onder voorzitterschap van de wetenschappelijk directeur/tevens decaan. De vergaderingen van het onderzoeksbestuur worden actief bijgewoond door de promovendidecaan, door een vertegenwoordiger van de promovendi en door een ambtelijk secretaris. Het bestuur komt maandelijks bijeen. Het houdt toezicht op de voortgang, samenhang en de kwaliteit van het totale facultaire onderzoek. Het onderzoeksbestuur speelt voorts een belangrijke rol in de coördinatie van het facultaire onderzoeksbeleid (gemeenschappelijke vragen, wetenschappelijke integriteit, grensoverschrijdende samenwerking tussen programma s) en in de kwaliteitszorg. Zo evalueert het bestuur de programma s, toetst het de kwaliteit van onderzoekers in de driejaarlijkse fellowrondes en adviseert het over elke benoeming tot fellow in een programma. Het afgelopen jaar heeft zo n fellowronde plaatsgevonden. De uitkomst was uitstekend. De wetenschappelijk directeur/decaan is eveneens dean van de facultaire Graduate School (voorheen het Meijers Instituut), als het opleidingenhuis van de faculteit. Hierin zijn de promovendiopleiding en het mastertalentprogramma ondergebracht. De staf van de Graduate School - 3 -
ondersteunt de onderzoeksprogramma s en faciliteert de onderzoekers. De promovendidecaan draagt vanuit de Graduate School in het bijzonder verantwoordelijkheid voor de promovendi: hij is contactpersoon en vertrouwenspersoon en draagt zorg voor een adequate opleiding en begeleiding van die promovendi. De lijnorganisatie van de faculteit bestaat thans uit vijf wetenschappelijke instituten, met steeds een wetenschappelijk directeur aan het hoofd. Deze instituten leveren de onderzoekscapaciteit voor de programma s: fellows en promovendi zijn in rechtspositionele zin aangesteld binnen de naar rechtsgebied georganiseerde achttien afdelingen van de vijf instituten. Als de kwaliteit van een individuele onderzoeker onder de maat is, spreekt de programmacoördinator de leidinggevende wetenschappelijk directeur van het instituut waarvan betrokkene deel uitmaakt daarop aan. De verantwoordelijkheden van de verschillende organen van de faculteit en daaruit vloeiende taken liggen vast in het Faculteitsreglement 2009. De Raad van Advies voor het onderzoek, ten slotte, adviseert het onderzoeksbestuur op alle terreinen waarop het een taak heeft. Deze raad bestaat uit onafhankelijke experts uit wetenschap en rechtspraktijk en wordt voorgezeten door een onafhankelijke voorzitter. In 2008 is onze universiteit overgegaan op een organisatie van zes graduate schools. De reikwijdte van onze graduate school beperkt zich tot de promovendiopleiding en het facultaire mastertalentprogramma. In 2009 kende het instituut de volgende zes onderzoeksprogramma s: 1. Criminal Justice; Legitimacy, Accountability, and Effectivity (programmacoördinatoren J.P. van der Leun en C.P.M. Cleiren); 2. Grenzen van fiscale soevereiniteit (programmacoördinator A.O. Lubbers); 3. Hervorming van sociale regelgeving (programmacoördinator: K.P. Goudswaard); 4. Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction (programmacoördinator W.J.M. Voermans); 5. Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering (programmacoördinator A. Ellian); 6. Vraagstukken van vermogensrecht (programmacoördinator A.G. Castermans). Onderzoeksprogramma s kennen een minimale looptijd van circa vijf jaar. De programma s bevinden zich in uiteenlopende stadia van hun cyclus, deels omdat ze op verschillende momenten zijn gestart, deels omdat ze tussentijds zijn gewijzigd. Ook in de komende tijd zullen enkele programma s worden beëindigd, resp. worden samengevoegd tot een nieuw programma. Herijking vindt doorgaans plaats naar aanleiding van een visitatie. De herijking heeft in 2009 geleid tot het beëindigen van het programma Geschillenbeslechting. Op onze website is de meest recente stand van zaken te vinden. In 2009 vond een nieuwe, landelijke onderzoeksvisitatie onder leiding van prof. Koers plaats. De visitatie beslaat voor onze faculteit de periode 2006-2008. Bij het schrijven van dit voorwoord is het rapport bekend. De uitslag was heel goed, zowel voor de programma s als de organisatie van de Graduate School. In het vroege najaar van 2010 zullen de resultaten van de visitatie tot mogelijke wijzingen in de programma s leiden. - 4 -
Een andere ontwikkeling is die van de universitaire profileringsgebieden. Onze faculteit participeert in drie profileringsgebieden. Het belangrijkste is Interaction between Legal Systems. Er is voor dit thema gekozen omdat het aansluit bij een lange en rijke traditie, maar ook omdat het zijn neerslag vindt in de verschillende onderzoeksprogramma s die de faculteit kent. Dit is wellicht het meest manifest in het programma Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction, maar ook in de andere programma s vormt veellagig gericht onderzoek een rode draad. Omdat de universiteit nu eenmaal niet kan investeren in excellentie op alle onderzoekgebieden, heeft zij ervoor gekozen de focus te leggen op een selectie van onderzoeksterreinen. Op deze terreinen heeft de universiteit voldoende kwantitatieve en kwalitatieve massa om aanzien te behouden of te verwerven, om substantieel mee te dingen naar externe subsidies en om aantrekkelijk te zijn voor excellente onderzoekers. De gebieden zijn over het algemeen interdisciplinair en sluiten aan bij grote maatschappelijke vraagstukken. De profileringsgebieden zijn in 2008 vastgesteld en zullen een groeiende rol gaan spelen in financieel- en benoemingenbeleid. Trekkers zijn de hoogleraren Castermans, Lawson en Gerards. In de loop van 2010 zullen de eerste aio s in het gebied worden benoemd. Daarnaast participeert onze faculteit in nóg twee universitaire profileringsgebieden: Political Legitimacy: Institutions and Identities en Asian Modernities and Traditions. Voor meer informatie kan men onze (onderzoeks)website raadplegen en de speciale website voor de universitaire profileringsgebieden. Dit digitale onderzoeksverslag beperkt zich tot de wetenschappelijke- en de vakpublicaties van 2009. Onze facultaire onderzoekers produceerden in totaal 563 wetenschappelijke publicaties (boeken en artikelen) en 523 vakpublicaties. Enkele publicaties zijn geschreven door gastonderzoekers. Er waren voorts 20 promoties, waarmee de faculteit opnieuw erg goed scoorde. In 2009 is opnieuw veel aandacht besteed aan de zichtbaarheid van onze publicaties. Meer en meer publicaties zijn, vrijwel onmiddellijk na verschijnen, op het internet (het universitaire repositorium) op te vragen en te lezen. Belangrijke vindplaatsen van Leidse onderzoeksresultaten zijn het repositorium van de Universiteitsbibliotheek, waarin bijvoorbeeld ook alle proefschriften te vinden zijn, en de verschillende persoonlijke webpagina s van onderzoekers, en voorts de on-line bibliotheek van het SSRN, het Social Science Research Network. Ten slotte. Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om dank te zeggen aan de programmacoördinatoren voor hun inzet, Joanne van der Leun en Tineke Cleiren, Allard Lubbers, Kees Goudswaard (tevens vicevoorzitter van het onderzoekbestuur), Afshin Ellian en Alex Geert Castermans. In het bijzonder dank ik collega Janneke Gerards. Zij werd opgevolgd door Wim Voermans en verrichtte voortreffelijk werk voor het internationaalrechtelijke programma. Ook de trekkers van onze profileringsprogramma s verdienen veel lof voor hun inspirerende werk. Verder dank ik de staf van de Graduate School voor hun grote inzet het afgelopen jaar, en voor wat betreft dit jaarverslag in het bijzonder, Petra van der Weel. Zij verzamelde alle gegevens voor dit verslag met grote nauwkeurigheid. Mijn grootste dank gaat uit naar de onderzoekers om wie het in dit verslag allemaal draait. In tijden waarin het onderwijs meer en meer acuut aandacht vraagt, verschuift veel onderzoek naar de - 5 -
avonden, de weekenden en zelfs de vakanties. Het is hun grote enthousiasme en de gedrevenheid van onze onderzoekers jong en oud, onder wie de promovendi waarop ik erg trots ben. Namens het faculteitsbestuur Carel Stolker, decaan, Leiden, augustus 2010-6 -
- 7 -
Prof. dr. J.P. van der Leun en prof. mr. C.P.M. Cleiren programmacoördinatoren Programma Criminal Justice: Legitimacy, Accountability and Effectivity - 9 -
- 10 -
Centrale vraagstelling Het begrip Criminal Justice bestaat in de Angelsaksische wereld sedert de twintiger jaren van de vorige eeuw. Met het begrip wordt gedoeld op het stelsel van principes, regels, handelingstypen ( practices ) en instituties, waarmee de overheid sociaal ongewenst gedrag sanctioneert en deze sancties ten uitvoer legt, met inbegrip van de daarbij behorende rechtvaardigheidseisen. Het concept veronderstelt en daarin ligt ook zijn kracht - dat het erom gaat wetgeving, beleid, politiepraktijk, rechtspraak etc. als één stelsel op te vatten. Het concept veronderstelt ook dat het bestuderen van criminaliteit en de aanpak daarvan niet los van elkaar kan en moet staan. Het vereist een bij uitstek multidisciplinaire aanpak, waarbij op een geïntegreerde manier gebruik wordt gemaakt van de expertise die de disciplines van de rechtswetenschap en de criminologie en hun aanpalende disciplines hebben opgebouwd. Empirische bestudering van criminaliteit en aanpak en normatieve vragen daaromtrent zijn direct met elkaar en met maatschappelijke ontwikkelingen verbonden. In het onderzoeksprogramma Criminal Justice:Legitimacy, Accountability, and Effectivity is de centrale vraag hoe nu én in de toekomst kan worden gewaarborgd dat wetgeving, preventie, opsporing, handhaving, berechting en sanctionering onderling congruent zijn. Tegelijkertijd moeten ze aansluiten op de bevindingen van de criminologie en de forensische wetenschappen, op internationalisering van het recht, op eisen en idealen van de rechtsstaat, op maatschappelijke ontwikkelingen, op verwachtingen van de burger en op eisen van effectiviteit. In het onderzoek worden criminaliteit en de aanpak daarvan bestudeerd met een geïntegreerde juridische en sociaalwetenschappelijke blik. Het belang van een dergelijke benadering van een van de grote maatschappelijke problemen in onze tijd - sociaal ongewenst gedrag in brede betekenis - is zowel met het oog op maatschappelijk belangen als vanuit wetenschappelijk perspectief groot. Bovendien zijn zowel de aanpak van criminaliteit, als datgene wat strafbaar wordt gesteld, als de omvang van criminaliteit, als de manier waarop het gepleegd wordt, voortdurend in verandering. De studie van - 11 -
deze dynamieken van criminaliteit en de reacties daarop, en de wisselwerking daartussen, zijn gebaat met deze geïntegreerde benadering. - 12 -
Refereed articles Calster, P.J.V. Van & Schuilenburg, M.B. On Gabriel Tarde, Complexity Theory and Complex Interactions. In R. Lippens & P. Van Calster (Eds.), New Directions for Criminology. Notes from Outside the Field (p. 171-190). Antwerpen/Apeldoorn/Portland: Maklu. Calster, P.J.V. Van, Overpeinzingen van een Gonzo-criminoloog. In T. Vander Beken, P. Ponsaers, W. Bruggeman, P.J.V. Van Calster & G. Vermeulen (Eds.), Van Pionier tot Onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon (p. 562-576). Antwerpen: Maklu Publishers. Calster, P.J.V. Van, Studying Society, Safety, and Security: Notes on Observer Involvement. In R. Lippens & P. Van Calster (Eds.), New Directions for Criminology. Notes from Outside the Field (p. 17-38). Antwerpen/Apeldoorn/Portland: Maklu. Dirkzwager, A.J.E., Nieuwbeerta, P. & Fiselier, J.P.S. Onbedoelde gevolgen van vrijheidsstraffen. Een literatuurstudie. Tijdschrift voor Criminologie, 51(1), p. 21-41. Doreleijers, T.A.H., Delinquent Development in Dutch Childhood Arrestees: Developmental Trajectories Risk Factors and CO-morbidity with Adverse Outcomes during Adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 37(1), p. 93-105. Koemans, M.L., The political reasons for tackling Anti-social behaviour. In M. Hildebrandt (Ed.), Controlling security in a culture of fear. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Koppen, V. van, Poot, C. de, Kleemans, E. & Nieuwbeerta, P., Late starters en volwassen daders. Georganiseerde misdaad en justitiële voorgeschiedenissen. Tijdschrift voor Criminologie, 51(1), p. 3-20. - 13 -
Koster, F., Goudriaan, H.. & Schans, C. van der, Shame and punishment. An international comparative study on the effects of religious affiliation and religiosity on attitudes to offending. European Journal of Criminology, 6(6), p. 481-495. Leun, J.P. van der & Bijleveld, C.C.J.H., Empirisch onderzoek in de Nederlandse criminologie. Een inventarisatie van 25 jaar methoden en technieken. Tijdschrift voor Criminologie, 51(2), p. 190-204. Lippens, R. & Calster, P.J.V. Van, Why Criminal Law? Why Break it? If Broken, Then What? In P. Van Calster & R. Lippens (Eds.), New Directions for Criminology. Notes from Outside the Field (p. 7-16). Antwerpen/Apeldoorn/portland: Maklu. Nieuwbeerta, P., Blokland, A.A.J. & Nagin, D., Assessing the Impact of First-Time Imprisonment on Offenders Subsequent Criminal Career Development: A Matched Samples Comparison. Journal of Quantitative Criminology, 25, p. 227-257. Nieuwbeerta, P., Rakt, M. van der & Apel, R., Association of criminal convictions between family members: Effects of siblings, fathers and mothers. Criminal Behaviour and Mental Health, 19, p. 94-108. Nieuwbeerta, P., Liem, M.C.A. & Deerenberg, I., Homicide followed by suicide. A comparison with homicide and suicide. Suicide and Life-Threatening Behavior, p. 451-459. Nieuwbeerta, P., Liem, M.C.A. & Postulart, M., Homicide-Suicide in the Netherlands. An Epidemiology. Homicide Studies, p. 99-123. - 14 -
Nieuwbeerta, P., Bersani, B. & Laub, J.H., Marriage and desistance from crime in The Netherlands: Do gender and socio-historical context matter. Journal of Quantitative Criminology, 25, p. 3-24. Nieuwbeerta, P., Bushway, S. & Sweeten, G., Measuring Long Term Individual Trajectories of Offending Using Multiple Methods. Journal of Quantitative Criminology, 25, p. 259-286. Nieuwbeerta, P., Bersani, B. & Laub, J.H., Predicting Trajectories of Offending over the Life Course: Findings from a Dutch Conviction Cohort. Journal of Research in Crime and Delinquency, 46, p. 468-494. Nijboer, J., Weerman, F., Kleemans, E., Donker, A.G. & Enhus, E., Vijftig jaar Tijdschrift voor Criminologie. Vooruitgang en verandering in de Nederlandstalige Criminologie. Tijdschrift voor Criminologie, 51(2), p. 99-114. Nijboer, J.F., Current Issues in Evidence and Procedure - Comparative Comments from a Continental Perspective. International Commentary on Evidence (digitaal tijdschrift), 6(2), Article-7. Rakt, M. van de, Ruiter, S., Nieuwbeerta, P. & Graaf, N.D. de, Verklaringen voor intergenerationele criminaliteit: Statische versus dynamische theorieën. Mens & Maatschappij, 84(2), p. 126-151. Wermink, H., Blokland, A, Nieuwbeerta, P. & Tollenaar, N., Recidive na werkstraffen en na gevangenisstraffen. Een gematchte vergelijking. Tijdschrift voor Criminologie, 51(3), p. 211-227. - 15 -
Wesselink, L., Calster, P.J.V. Van & Schuilenburg, M.B., De Collectieve Winkelontzegging. Tijdschrift voor Veiligheid, 8(1), p. 6-19. Wijck, P.W. van, Welvaartseffecten van vroegtijdig ingrijpen. Tijdschrift voor Openbare Financiën, 41(3), p. 158-173. Non-refereed articles Broeders, A.P.A., De blinde onderzoeker. Trema Tijdschrift voor de Rechterlijke Macht, p. 237-243. Bruinsma, G.J.N. & Walgrave, L., Institutionalisering van de criminologie in Nederland en Vlaanderen: Laveren tussen overheid en autonomie. Tijdschrift voor Criminologie, 51(2), p. 134-152. Bruinsma, G.J.N., Een balans in politiestudies in Nederland: pleidooi voor onafhankelijke bestudering van fundamentele vraagstukken. In: G. Meershoek (Ed.), Politiestudies: terugblik en vooruitzicht. Een bundel essays voor Kees van der Vijver (p. 225-237). Dordrecht: SMVP. Bruinsma, G.J.N., Geografische criminologie in Nederland: inspiratie uit de 'oude' verklaringen van de Chicago-school? In: Chr. Brants & S. van der Poel (Eds.), Diverse kwesties. Liber Amicorum prof. dr. F. Bovenkerk (p. 267-280). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Bruinsma, G.J.N., Weisburd, D. & Bernasco, W., Units of Analysis in Geographic Criminology: Historical Development, Critical Issues and Open Questions. In: D. Weisburd, - 16 -
W. Bernasco & G. Bruinsma (Eds.), Putting Crime in its Place; Units of Analysis in the Study of Geographic Criminology (p. 3-31). New York: Springer. Calster, P.J.V. Van, Decorte, T. & Zaitch, D., (Auto)biografische Methoden. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (p. 339-372). Leuven/Den Haag: Acco. Calster, P.J.V. Van & Schuilenburg, M.B., Burgernet vanuit een nodal governanceperspectief. Justitiële verkenningen, 35(1), p. 93-112. Cleiren, C.P.M., De behandeling van een zaak in appèl door dezelfde OM-functionaris als in eerste aanleg. Mogelijkheden en wenselijkheden. NJB, 84(11), p. 664-670. Cleiren, C.P.M., Het spreekrecht in het Nederlands strafproces getoetst aan een emancipatoir slachtofferperspectief. Herstelrecht, 09(1), p. 40-51. Cleiren, C.P.M., Zorgen voor morgen. Bescherming van privacy in het strafrecht in een veranderend veiligheidslandschap. Strafblad, 7(2), p. 112-121. Cleiren, C.P.M., Het slachtoffer, een persoon met rechten? In: A.G. Castermans, Jac. Hijma, K.J.O. Jansen, P. Memelink, H. Snijders & C.J.J.M. Stolker (Eds.), Ex Libris Hans Nieuwenhuis (p. 479-492). Deventer: Kluwer. Dirkzwager, A.J.E., Lamet, W., Blokland, A.A.J., Laan, P. & Nieuwbeerta, P., Onbedoelde effecten van gevangenisstraf. Rechtstreeks, 1, p. 6-34. - 17 -
Dubelaar, M.J. & Vanderveen, G.N.G., Beeld en geluid in het strafproces; implicaties van de opkomst van (audio)visuele technieken en materialen voor communicatie en besluitvorming in de strafrechtspraktijk. Nederlands Juristenblad, 84(30), p. 1954-1960. Dubelaar, M.J., Betrouwbaarheid versus rechtmatigheid in strafzaken. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, (3), p. 93-105. Geelhoed, W., Omzetting van het kaderbesluit slachtofferzorg in beleidsregels van het Openbaar Ministerie of in formele wetgeving? Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht, p. 328-334. Huls, N.J.H., Hoogste gerechten, legitimiteit en leiderschap. Justitiële verkenningen, 4, p. 112-130. Jonge van Ellemeet, H. de, Leun, J.P. van der & Bogaerts, A.F.A.., De rol van culturele achtergrond in overige uitbuitingszaken. Proces, Tijdschrift voor berechting en reclassering, 88(5), p. 263-275. Koetsenruijter, A.W.M. & Vanderveen, G.N.G., The all American girl and the wolf in sheep s clothing. A case study of imaging victims and offenders. In: T. van Haaften, H. Jansen, J.C. de Jong & A.W.M. Koetsenruijter (Eds.), Rhetoric in Society. Papers Second conference (CD). Leiden: Rhetoric in Society. Laagland, D.C., Leun, J.P. van der, Meij, P.P.J. van der & Leerkes, A.S., Het strafrecht als vicieus sluitstuk van het beleid ten aanzien van criminele vreemdelingen. Het sluimerende probleem van de niet-uitzetbare ongewenst verklaarde vreemdeling. Delikt en Delinkwent, p. 697-724. - 18 -
Leun, J.P. van der & Ilies, Maria, Illegal immigrants in the Netherlands: a National Expert Report for Clandestino/Eliamep. Athene: EU-financed Special Targeted Research Project: Undocumented Migration: Counting the Uncountable. Data and Trends Across Europe (Clandestino). Leun, J.P. van der & Leupen, A., Informele huwelijken in Nederland; een exploratieve studie. Leiden: Universiteit Leiden. Meij, P.P.J. van der, Het EHRM en het recht op toegang tot een raadsman vanaf het eerste politieverhoor. Over hooggespannen verwachtingen omtrent het aanwezigheidsrecht van de raadsman in het strafrechtelijk vooronderzoek. Strafblad, p. 74-87. Muller, E.R., Aanbevelingen voor crisismanagement. In: E.R. Muller, U. Rosenthal, I. Helsloot & E.R.G. Dijkman van (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (p. 953-990). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., Crisis en crisismanagement in perspectief. In: E.R. Muller, U. Rosenthal, I. Helsloot & E.R.G. Dijkman van (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (p. 991-1006). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., Kerckhaert, F. & Mekel, M., De veiligheidsregio. In: K. Breed, M. Van Haeften & K. Veldhuizen (Eds.), Het wegen van publieke waarden (p. 149-166). Den Haag: Raad voor het Openbaar Bestuur. Muller, E.R., Detentie in perspectief. In: E.R. Muller & P.C. Vegter (Eds.), Detentie: Gevangen in Nederland 2e herziene druk (p. 643-662). Deventer: Kluwer. - 19 -
Muller, E.R., Het crisisbestel beschouwd. In: E.R. Muller, U. Rosenthal, I. Helsloot & E.R.G. Dijkman (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (p. 825-852). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., De geheime dienst gecontroleerd. Ars Aequi, 58(april 2009), p. 223-232. Muller, E.R., Veiligheid en privacy verkend. Strafblad, 7(2), p. 122-135. Nijboer, J.F., Het 'self-referential' karakter van het recht als belemmering voor interdisciplinariteit. Expertise en Recht, 4, p. 81-86. Ölcer, F.P. Noot bij: EHRM 04-12-2008, Strafblad -2, (S. en Marper v. Verenigd Koninkrijk en de Britse DNA-databank). p. 102-109. Ölcer, F.P. Noot bij: EHRM 10-03-2009, EHRC -7, 69, (Noot bij EHRM 10 maart 2009, nr. 4378/02 Bykov tegen Rusland). p. 746-773. Pheijffer, M., Het vakgebied van de forensische accountancy. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 29-36. Pheijffer, M., IAASB: gewijzigde controlestandaarden en strategie 2009-2011. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 152-158. Pheijffer, M. & Wallage, P., Meldplicht witwassen en terrorismefinanciering. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, p. 240-246. - 20 -
Pheijffer, M., Onregelmatigheden in de bouw. Tijdschrift voor Bouwrecht, maart 2009(3), p. 224-229. Pheijffer, M., The Accounting Establishment. In: G. Vande Walle & P. Van Calster (Eds.), De criminologische kant van het ondernemen (p. 99-112). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Reef, J., Diamantopoulou, S., Meurs, I.. van, Verhulst, F. & Ende, J. van der, Child to adult continuities of psychopathology: a 24-year follow-up. Acta Psychiatrica Scandinavica, 120(3), p. 230-238. Schoep, G.K., Van terughoudend naar directief. Wetgevingsdiscours dat raakt aan de vrijheid van de rechter bij de straftoemeting. Delikt en Delinkwent, 39(8), p. 793-814. Schuilenburg, M.B., Coenraads, A. & Calster, P.J.V. Van, Onder de mensen; de aanpak van transportcriminaliteit door politie, verzekeraars en schade-experts. Justitiële verkenningen, 35(1), p. 43-62. Schuyt, P.M., Het bepalen van de straf: een taak van de rechter. Trema Tijdschrift voor de Rechterlijke Macht, 32(straftoemetingsbulletin 1), p. 13-16. Velthoven, B.C.J. van & Moolenaar, D.E.G., Loont de SOV/ISD-maatregel? Een eerste verkenning. Justitiële verkenningen, 35(02), p. 31-53. Voorde, J.M. ten & Stam, M., Getraumatiseerde veteranen in het strafrecht. Over de doorwerking van posttraumatische stressstoornis bij veteranen in enkele schulduitsluitingsgronden. Delikt en Delinkwent, p. 539-562. - 21 -
Voorde, J.M. ten, Noodweerexces in ontwikkeling. Strafblad, 7(6), p. 548-559. Wingerden, S.G.C. van & Ecoma-Verstege, D., Ook de mondelinge motivering van de straftoemetingsbeslissing laat te wensen over. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 88(1), p. 36-46. Woude, M.A.H. van der, Brede benadering terrorismebestrijding. Openbaar Bestuur, 11, p. 2-5. Woude, M.A.H. van der, Is terrorismebestrijding ten koste van de persoonlijke levenssfeer noodzakelijk? Strafblad, 7(2), p. 163-174. Woude, M.A.H. van der, Over het verleden, het heden en de toekomst van strafrechtelijke terreurbestrijding in Nederland. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 88(1), p. 5-14. Refereed book Beken, T. Vander, Ponsaers, P., Bruggeman, W., Calster, P.J.V. Van & Vermeulen, G, Van Pionier tot Onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon. Antwerpen: Maklu Publishers. Books Muller, E.R., Rosenthal, U., Helsloot, I. & Dijkman, E.R.G. (Eds.), Crisis: Studies over crisis en crisisbeheersing (Orde en Veiligheid). Deventer: Kluwer. Muller, E.R. & Vegter, P.C. (Eds.), Detentie: Gevangen in Nederland 2e herziene druk (Orde en Veiligheid). Deventer: Kluwer. - 22 -
Schijndel, P. van. Identiteitsdiefstal. Leiden: Jongbloed juridische boekhandel. Schoep, G.K. & Schuyt, P.M. Straftoemeting in milieu- en gezondheidszaken. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Schuyt, P.M., Verantwoorde straftoemeting (dissertatie in Nijmegen op 2 januari 2010). Deventer: Kluwer. Walle, G. Vande & Calster, P.J.V. Van (Eds.), De Criminologische Kant van het Ondernemen. Den Haag: Boom Juridische uitgevers (Het Groene Gras). Weisburd, D., Bernasco, W. & Bruinsma, G.J.N. (Eds.), Putting Crime in its Place; Units of Analysis in the Study of Geographic Criminology. New York: Springer. Refereed book chapters Broeders, A.P.A., Decision-making in the Forensic Arena. In H. Kaptein, H. Prakken & B. Verhey (Eds.), Legal Evidence and Proof. Statistics, Stories and Logic (p. 71-92). Farnham and Burlington: Ashgate Publishing Limited. Calster, P.J.V. Van, Het Onderzoek naar Interne Fraude door Private Onderzoeksbureaus. In G. Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het Ondernemen (p. 225-239). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Calster, P.J.V. Van, Interne fraude: onregelmatigheden in een cultuur van onzorgvuldigheid? Over processen van sense-making en decision-making in organisaties naar aanleiding van interne fraude en het daaropvolgende onderzoek door een privaat onderzoeksbureau. In G. - 23 -
Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het Ondernemen (p. 240-258). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Calster, P.J.V. Van, Mansvelt, W. van, Witte, N. & Wingerde, K. van, Keeping up appearances! Over (schijn)integriteit, de onmacht van regelgeving en de social license theorie. In G. Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het Ondernemen (p. 25-39). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Calster, P.J.V. Van & Walle, G. Vande, Organisatiecriminologie in Nederland en België: op zoek naar een nieuw ritme. In G. Vande Walle & P.J.V. Van Calster (Eds.), De Criminologische Kant van het Ondernemen (p. 1-11). Den Haag: Boom Uitgeverij (Het Groene Gras). Wilsem, J.A. van, Urban streets as micro contexts to commit violence. In D. Weisburd & W. Bernasco (Eds.), Putting Crime in its Place. Units of Analysis in Geographic Criminology (p. 199-216). New York: Springer. Book chapters Calster, P.J.V. Van, Het Gebruik van Egodocumenten voor Traditioneel Moeilijk Toegankelijke Onderzoeksdomeinen. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve Methoden en Technieken in de Criminologie (p. 365-366). Leuven/Den Haag: Acco. Calster, P.J.V. Van, Over Michel Foucault, Lepra en Pest. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve Methoden en Technieken in de Criminologie (p. 321-322). Leuven/Den Haag: Acco. - 24 -
Calster, P.J.V. Van, Leun, J.P. van der & Hasselt, N., The Netherlands. In: Ph Hadfield (Ed.), Nightlife and Crime. Social Order and Governance in International Perspective (p. 99-115). Oxford: Oxford University Press. Calster, P.J.V. Van, The Tragedy of Late Modernity. In: J. Seijdel (Ed.), Social Engineering (p. 194-204). Rotterdam: Nai Publishers. Vanderveen, G.N.G. & Kaal, H.L., Foto's laten zien en laten maken: kwalitatieve interviews met daklozen. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (p. 395-395). Leuven/Den Haag: Acco. Vanderveen, G.N.G., Visuele data en methoden in de criminologie. In: T. Decorte & D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (p. 374-406). Leuven/Den Haag: Acco. Voorde, J.M. ten & Siesling, M., The Paradox of Cultural Differences in Dutch Criminal Law. In M.-C Foblets & A. Renteln (Eds.), Multicultural Jurisprudence. Comparative perspectives on the Cultural Defense (Onati International Series in Law and Society) (p. 145-173). Oxford: Hart Publishing. PhD-theses Dane, N.M. (10 februari 2009). Overheidsaansprakelijkheid voor schade bij legitiem strafvorderlijk handelen. Universiteit Leiden.Tilburg: Celsus Juridische Uitgeverij. Promotor: prof. mr. C.P.M. Cleiren. Koelewijn, W.I. (4 november 2009). Privacy en politiegegevens. Over geautomatiseerde normatieve informatie-uitwisseling. Universiteit Leiden. Leiden: Leiden University Press. Promotoren: prof. dr. H.J. van den Herik & prof. mr. A.H.J. Schmidt, copromotor: - 25 -
dr. L. Mommers. Oehmichen, A. (16 juni 2009). Terrorism ant Anti-Terror Legislation - the Terrorised Legislator. Universiteit Leiden. Promotoren: prof. mr. J.F. Nijboer & prof. dr. dr. h.c. H.H. Kühne. Wartna, B.S.J. (5 maart 2009). In de oude fout.over het meten van recidive en het vaststellen van het succes van strafrechtelijke interventies. Universiteit Leiden. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Promotoren: prof. dr. mr. L.M. Moerings, prof. dr. P.G.M. van der Heijden & prof. dr. F.J. Leeuw. Professional publications Cleiren, C.P.M., Redactioneel. Strafblad, 7(2), p. 91-93. Cleiren, C.P.M., Redactioneel Strafblad Themanummer Artikel 12 Sv. Strafblad, 7(5), p. 451-452. Cleiren, C.P.M., Boek I, Titel I, Afdeling 1. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 5-11). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. & Barels, M., Boek I, Titel I, Afdeling 2 en 3. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 11-24). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Boek II, Titel V. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1019-1060). Deventer: Kluwer. - 26 -
Cleiren, C.P.M., Boek IV, Inleidende opmerkingen, Titel V. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1749-1750). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Boek IV, Titel V. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1750-1755). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1-4). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen Boek IV, Titel VI. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1757-1767). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen Boek IV, Titel VIA. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p.1769-1784). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Inleidende opmerkingen Boek IV, Titel VIII. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p.1799-1801). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M., Nijboer, J.F. & Paridaens-van der Stoel, D.J.M.W. (Eds.), Tekst & Commentaar Internationaal strafrecht (derde druk). Deventer: Kluwer. Cleiren, C.P.M. & Nijboer, J.F. (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (achtste druk). Deventer: Kluwer. Crijns, J.H. & Schoep, G.K., Commentaar bij (delen van) de Wet op de rechterlijke organisatie. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p.2171-2213). Deventer: Kluwer. - 27 -
Crijns, J.H., Commentaar bij Titel III, Afdeling 4B-4D, art. 226g t/m art. 226l Sv. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 881-903). Deventer: Kluwer. Crijns, J.H., Commentaar bij Titel IVA - Vervolging door een strafbeschikking. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 965-1017). Deventer: Kluwer. Dubelaar, M.J., Commentaar bij Titel IIC - De deskundige. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 209-223). Deventer: Kluwer. Haas, N.E., Maatschappelijke steun voor eigenrichting. Tijdschrift Conflicthantering, 4(2), p. 36-40. Helm, Peer van der & Donker, A.G., Veelplegers in Leiden. Meer samenwerking tussen professionals vereist. Sozio, Vakblad voor Sociale en Pedagogische beroepen, 14(88), p. 42-45. Leun, J.P. van der & Ilies, Maria, Irregular Migration in the Netherlands, researchbrief Clandestino. [Online] Brussel: EU. Available from: http://www.irregularmigration.hwwi.net/research_briefs.5911.0.html [18-02-2009]. Meij, P.P.J. van der, Afgeschermde getuigen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 903-915). Deventer: Kluwer. - 28 -
Meij, P.P.J. van der, Bedreigde getuigen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 865-881). Deventer: Kluwer. Meij, P.P.J. van der, Betekenis van sommige in het wetboek voorkomende uitdrukkingen. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 659-682). Deventer: Kluwer. Meij, P.P.J. van der, Rechterlijke bevelen tot handhaving van de openbare orde. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1785-1797). Deventer: Kluwer. Muller, E.R., Compromissen over veiligheids- en politiebestel: vragen blijven bestaan. Tijdschrift voor de Politie, 71(2). Muller, E.R. & Zannoni, M., Veiligheidsbeleid Eindhoven: Op weg naar integrale veiligheid. Den Haag: COT. Nijboer, J.F., De Wet deskundige in strafzaken: is Nederland een station verder dan België? In: P.J.V. Van Calster, T. Vander Beken, P. Ponsaers, W. Bruggeman & G. Vemeulen (Eds.), Van pionier naar onmisbaar - over 30 jaar Panopticon (p. 236-245). Antwerpen: Maklu Publishers. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Accountancy en andere zaken onder de loep. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Pheijffer, M. & Hoogenboom, A.B., Financiele decadentie, toezicht en compliance. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. - 29 -
Pheijffer, M., Bij twijfel niet inhalen. Accountancynieuws, dec 2009(23), p. 18. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Compliance: creatief of ethisch? MCA. Tijdschrift voor organisaties in control, jaar 13(oktober 2009), p. 14-19. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Een ongemakkelijke waarheid over creative compliance. De Accountant, mei 2009(5), p. 14-17. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Financiele decadentie en ingepakt toezicht. Crimelink, jaar 2(3), p. 18-23. Pheijffer, M., Nogmaals witwassen en fiscaliteit. Nieuwsbrief controle, jaar 6(5), p. 12-15. Pheijffer, M., Valse start accountantskamer. De Accountant, juni 2009(6), p. 56-57. Pheijffer, M., Vonnis Ahold: control- & sideletters en ethiek. De Accountant, maart 2009(3), p. 30-32. Pheijffer, M., Weigering WID- en MOT-controle door advocaat. Nieuwsbrief controle, jaar 6(7), p. 14-15. Pheijffer, M. & Hoogeboom, B.B., Compliance report 2009. Hilversum: Seedes de Boer. Schoep, G.K. & Nijboer, J.F., Boek II, Titel VI, Vierde Afdeeling (artikel 358-360). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1254-1285). Deventer: Kluwer. - 30 -
Schoep, G.K., Boek II, Titel VI, Vierde Afdeeling (artikel 361-366a). In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1294-1311). Deventer: Kluwer. Schoep, G.K., Boek II, Titel VII. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering (p. 1313-1341). Deventer: Kluwer. Schoep, G.K., Boek II, Titel VIII. In: C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (Eds.), Tekst & Commentaar Srafvordering (p. 1343-1365). Deventer: Kluwer. Schrover, M.L.J.C., Leun, J.P. van der, Lucassen, Leo & Quispel, G.C., Illegale migratie vanuit een genderperspectief. In: Kritiek. Jaarboek voor socialistische dicussie en analyse (p. 11-36). Amsterdam: Aksant. Schuyt, P.M., Het slachtoffer en de straf. Sancties, p. 313-316. Schuyt, P.M. & Duker, M.J.A., Rubriek Straftoemeting (1). Delikt en Delinkwent, 39(1), p. 43-49. Slob, P., Nieuwbeerta, P. & Dirkzwager, A., Heeft strafoplegging zin? Een criminologische analyse van de bedoelde en onbedoelde effecten van detentie. Fiat Justitia, 21, p. 18-21. Vanderveen, G.N.G., Lammers, M. & Kaal, H.L., Verslag van de tweede vervolgmeting overlast- en veiligheidsbeleving rond het project Nieuwe Energie. Faculteit der Rechtsgeleerdheid. - 31 -
Voorde, J.M. ten & Siesling, M., Verdediging in culturele strafzaken (Praktijkcahiers Strafrecht, 7). Den Haag: Sdu Uitgevers. Voorde, J.M. ten, Beccaria: Dei delitti e delle peine (Over misdaden en straffen) (1764). Ars Aequi, 58(5), p. 342-344. Voorde, J.M. ten, Brusselse initiatieven inzake tolken en vertalers in strafzaken. Nederlands Juristenblad, 84(37), p. 2424-2425. Wilsem, J.A. van, Draait het om de buurt, de stad, of de school? [Bespreking van het boek Youth delinquency in Dutch cities and schools. A multilevel approach]. Tijdschrift voor Criminologie, 51(3), p. 311-314. Wilsem, J.A. van, Open Fire. Understanding Global Gun Cultures [Bespreking van het boek Open Fire. Understanding Global Gun Cultures]. International Journal of Urban and Regional Research, 33(1), p. 258-259. Woude, M.A.H. van der, Werken in een Justitieel Kader. Vol. 3. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging (p.127-128). Publications aimed at the general public Donker, A.G., Leids eerherstel is niet op zijn plaats. Mare, 32(22), p. 11. Pheijffer, M., Het BFT moet blijven bestaan! Toezicht, jaar 5(1), p. 16. Pheijffer, M., Toezichthoudersdilemma. Toezicht, jaar 5(2), p. 12. - 32 -
Pheijffer, M., Van de hemel naar de hel. Crimelink, jaar 2(2), p. 6. Pheijffer, M. (11-04-2009). Accountant moet rode vlaggen zien. Het Financieele Dagblad. Pheijffer, M. (12-02-2009). Accountants, neem nu je verantwoordelijkheid. Het Financieele Dagblad. Pheijffer, M. (18-12-2009). Accountantskantoren. Het Financieele Dagblad. Pheijffer, M. (30-01-2009). Bedrog bij Ahold is geen schoonheidsfoutje. NRC Handelsblad. Pheijffer, M. (01-09-2009). De Commissie-Maas en de CRO. FD Outlook. Pheijffer, M., Frauderisico's. In: Koninklijk NIVRA (Ed.), Risk management: business meets audit risk (p. 60-65). Amsterdam: Kleine Uil. Pheijffer, M., Over verantwoordelijkheidsbesef en gewoon doen waarvoor je betaald wordt. In: W. Verhoog & R. Kamerling (Eds.), Diversificatie van de economie: investeren in de toekomst (p. 99-107). Amsterdam: NIVRA. - 33 -
- 34 -
Programma Grenzen van fiscale soevereiniteit Prof. dr. mr. A. O. Lubbers, programmacoördinator - 35 -
Centrale vraagstelling Traditioneel houden fiscale wetenschappers zich bezig met het in kaart brengen van fiscale regelingen, het signaleren van knelpunten in die regelingen en het aanreiken van oplossingen voor die knelpunten. Dit type onderzoek wordt echter ook volop verricht door praktijkfiscalisten, die werkzaam zijn bij belastingadvieskantoren, in de rechterlijke macht of bij de belastingdienst. De Leidse fiscale onderzoeksgroep heeft de ambitie om het fiscaalrechtelijke onderzoek verder te brengen dan de bestudering en becommentariëring van het positieve belastingrecht. Hiervoor heeft zij onderzoeksthema s gekozen die wetenschappelijk van aard zijn en die ook de komende jaren actueel en maatschappelijk relevant zijn. Om het onderzoeksprogramma uit te voeren wordt ernaar gestreefd een mix tot stand te brengen van echte fiscalisten die behoren tot de top van hun vakgebied en onderzoekers met een economische, filosofische of historische achtergrond. Fiscale soevereiniteit Het begrip fiscale soevereiniteit suggereert macht de macht om een inbreuk te maken op eigendomsrechten van burgers via heffing van belastingen. Maar deze macht is op verschillende manieren begrensd. Het Leidse fiscale onderzoeksprogramma richt zich sinds 2006 op een tweetal begrenzingen van de macht van een staat om inbreuk te maken op de eigendomsrechten van burgers om belastingen te heffen. In de eerste plaats is de nationale heffingsmacht begrensd doordat ook andere staten belastingen heffen. Daarbij kunnen normen van internationaal en supranationaal recht regulerend werken, met als gevolg dat de handelingsvrijheid van de nationale fiscale wetgever wordt verkleind. De vraag in hoeverre de fiscale soevereiniteit van staten wordt beperkt door het internationale (fiscale) verdragenrecht, het Europese gemeenschapsrecht en andere regels van internationaal en - 36 -
supranationaal recht is object van het deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit. In de tweede plaats is de uitoefening van nationale fiscale soevereiniteit begrensd door normen van rechtsstatelijkheid en door maatschappelijke opvattingen over de gewenste reikwijdte en de effectiviteit van het staatsoptreden. Van de wetgever wordt verwacht dat hij (ook) in de fiscale wetgeving rechten waarborgt, en daarmee het inbreukmakende karakter van belastingheffing zo veel mogelijk vermindert. Tegelijk heeft de wetgever tot taak om de effecten van belastingheffing zo goed mogelijk te richten op het realiseren van sociaal-economische beleidsdoelstellingen, en wordt zijn machtsuitoefening in zoverre beperkt door marktwerking. De uitoefening van nationale fiscale soevereiniteit vindt dus zijn grenzen in zowel rechtsstatelijke normen als sociaal-economische gevolgen van belastingheffing. De kwalitatieve balans tussen de rechtsstatelijke en de instrumentele kant van fiscale wetgeving is het onderzoeksobject van het deelprogramma Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit. De indeling van dit programma in deelprogramma s is zowel thematisch als in personele zin welbewust niet zeer scherp. Onderzoekers uit beide groepen werken, ook samen, aan vragen met betrekking tot de doorwerking van de internationale fiscale omgeving in het nationale recht en in nationale fiscale beleidskeuzen. - 37 -
Deelprogramma: Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit Coördinator: prof. mr. T. Bender Centrale onderzoeksvraag De wetenschappelijke bestudering van het internationaal belastingrecht heeft zich tot voor kort vooral gericht op de nationale regels voor grensoverschrijdende betrekkingen in een staat, en op de interpretatie en de toepassing van bilaterale belastingverdragen in hun relatie met het nationale belastingrecht. Daarbij wordt het internationaal belastingrecht vooral vanuit het nationale rechtsstelsel benaderd. Het deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit beoogt internationaalfiscale vraagstukken meer (maar niet geheel) los van specifieke nationale rechtsstelsels te bezien. De relatie met het gemeenschapsrecht en het internationale publiekrecht spelen hierin een belangrijke rol. Het deelprogramma Internationale en supranationale grenzen aan fiscale soevereiniteit bevindt zich op het snijvlak van het internationaal belastingrecht, het gemeenschapsrecht en het algemene volkenrecht. De centrale onderzoeksvraag luidt: In hoeverre wordt de fiscale soevereiniteit van staten beperkt door het internationale (fiscale) verdragenrecht, het Europese gemeenschapsrecht en andere regels van internationaal en supranationaal recht? Daarmee draagt het bij aan het onderzoek binnen het universitaire profileringsgebied Interaction between legal systems. Door de toenemende internationalisering van de samenleving wordt internationale regelgeving in het belastingrecht steeds belangrijker. Daarbij gaat het niet alleen om belastingverdragen, maar ook om het primaire en secundaire EG-recht, geschreven en ongeschreven regels van het algemene volkenrecht (dat is in de laatste jaren meer centraal komen te staan in het - 38 -
onderzoek binnen de onderzoeksgroep) alsmede om andere supranationale regelgeving (zoals mensenrechtenverdragen en regels van de World Trade Organisation). De onderzoeksgroep richt zich specifiek op drie onderzoeksvragen. De eerste onderzoeksvraag heeft betrekking op de rol die het gemeenschapsrecht in het bijzonder de fundamentele vrijheden en het staatssteunverbod speelt bij de afbakening en uitoefening van fiscale jurisdictie. De tweede onderzoeksvraag richt zich op de rol die het algemene internationale publiekrecht speelt in het internationale belastingrecht. Daarbij gaat het onder meer om de invloed van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht en de daaraan ten grondslag liggende beginselen op de interpretatie en toepassing van belastingverdragen. De derde onderzoeksvraag bouwt voort op een langjarige traditie en internationale reputatie van de onderzoeksgroep. Het bestudeert het internationaal belastingrecht op de meer klassieke manier en onderzoekt de vraag welke problemen optreden bij de afbakening van de jurisdictie in belastingverdragen en de Nederlandse nationale wet en welke oplossingen daarvoor mogelijk zijn. - 39 -
Refereed articles Hemels, S.J.C., Are We in Need of a European Charity? How to Remove Fiscal Barriers to Cross-Border Charitable Giving in Europe. Intertax, 37(8/9), p. 424-435. Raad, C. van & Avery Jones, J.F., The Definitions of Dividends and Interest in the OECD Model: Something lost in Translation? British Tax Review, p. 406-452. Non-refereed articles Bender, T., Over driehoeken met een dubbele bron. Weekblad Fiscaal Recht, (6808), p. 469-478. Bender, T. & Hamers, R., Verrekening van bronbelasting op octrooiboxroyalty's. Weekblad Fiscaal Recht, (5063), p. 57-63. Bender, T., Wat is er mis met de credit? NTFR, 10(2541), p. 1-7. Hemels, S.J.C., References to the Mutual Assistance Directive in the Case Law of the ECJ: a Systematic Approach. European Taxation, 49(12), p. 583-591. Raad, C. van, Model: Operation and Effect of Article 4 (1) in Dual Residence - Issues under the Updated Commentary. Bulletin-IT, (5-6), p. 187-190. Vleggeert, J., De verplichte groepsrentebox en de aftrekbeperkingen van de rente getoetst aan twee criteria. Weekblad Fiscaal Recht, (6822), p. 960-968. Vording, H., Renneberg vs Staatssecretaris van Financiën- the Problems of an Extended Schumacker Rule. British Tax Review, 2009(1), p. 67-73. - 40 -
Vording, H., Towards a Clear Tax Environment for Cross-Border Work. What the ECJ Can and Cannot Achieve. In: P. Minderhoud & N. Trimikliniotis (Eds.), Rethinking the Free Movement of Workers: the European Challanges Ahead (p. 211-222). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Book chapter Raad, C. van, Nondiscrimatory taxation of foreign taxpayers - with special regard to deduction of personal expenses, personal allowances and tax rates.conference Papers of the 2009 Sho Sato Conference of Japanese Law. Berkeley: University of California Berkeley. PhD-thesis Vleggeert, J. (23 juni 2009). Aftrekbeperkingen van de rente in het internationale belastingrecht. Universiteit Leiden. Deventer: Kluwer. Promotoren: prof. mr. F.A. Engelen & prof. mr. R.J. de Vries. Professional publications Douma, S.C.W. & Remie, S., De grensoverschrijdende fiscale eenheid. pecunia non olet, p. 32-38. Douma, S.C.W., Sinterklaasbrief: fiscale-eenheidsvoordelen zonder fiscale eenheid! NTFR, 10(2599), p. 1-3. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-02-2009, NTFR 2009, 468. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-11-2009, NTFR 2009, 2519. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 09-01-2009, NTFR 2009, 164. - 41 -
Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-02-2009, NTFR 2009, 467. Douma, S.C.W. Noot bij: HR 20-02-2009, NTFR 2009, 466. Douma, S.C.W. Noot bij: ECJ 11-11-2008, Highlights & Insights on European Taxation 2009, Case C-285/07 (A.T). Douma, S.C.W. Noot bij: ECJ 27-11-2008, Highlights & Insights on European Taxation 2009, Case C-418/07 (Papillon). Douma, S.C.W. Noot bij: HvJ EG 12-02-2009, NTFR 2009, 727, Case C-67/09 (Block). Engelen, F.A., De gevolgen van de zaak Papillon voor de Nederlandse fiscale eenheid. NTFR, 10(73), p.1-5. Raad, C. van, Internationaal Belastingrecht.Studenteneditie - Cursus belastingrecht - Internationaal belastingrecht. Deventer: Kluwer. - 42 -
- 43 -
Deelprogramma: Grenzen aan de uitoefening van fiscale soevereiniteit Coördinator: prof. dr. mr. A.O. Lubbers Centrale onderzoeksvraag Binnen dit deelprogramma staat de kwaliteit van fiscale regelgeving centraal. Vanuit praktijk en wetenschap worden met enige regelmaat zorgen geuit met betrekking tot de kwaliteit van fiscale regelgeving. Ondanks deze zorgen besteedt de fiscale wetenschap relatief weinig aandacht aan fundamenteel onderzoek met betrekking tot de wijze waarop die kwaliteit kan worden gemeten en structureel kan worden verbeterd. Er wordt nog relatief weinig fundamentele onderzoek gedaan naar de kwaliteit van fiscale regelgeving. Op dit punt ziet de Leidse fiscale onderzoeksgroep dan ook een taak voor de wetenschap weggelegd. In de eerste plaats wordt onderzoek verricht naar de vraag hoe de kwaliteit van fiscale regelgeving kan worden gemeten. De onderzoeksgroep bouwt daarbij voort op de zes kwaliteitscriteria uit Zicht op wetgeving. Het onderzoek naar de kwaliteit van fiscale regelgeving richt zich overigens niet alleen op de kwaliteit van fiscale regels die afkomstig zijn van de wetgever; ook wordt de positie van de belastingrechter onderzocht daar waar hij optreedt als wetgever-plaatsvervanger. Twee kwaliteitscriteria staan centraal in het onderzoek. De nadruk wordt ten eerste gelegd op de wijze waarop de fiscale regelgever te werk zou moeten gaan bij het wijzigen van fiscale regels. Hier is met name de rechtszekerheid in het geding. De onderzoeksgroep verricht uitgebreid onderzoek naar fiscaal overgangsbeleid van wetgever, uitvoerder en rechter. De nadruk wordt ten tweede gelegd op het kwaliteitscriterium doeltreffendheid en doelmatigheid. Hierbij wordt onderzocht of de resultaten die - 44 -