Joods Erfgoed in Den Haag Joods leven toen, nu en later
Colofon Genootschap Pomona, 2015 In samenwerking met Stichting Joods Erfgoed Den Haag en Museon Foto s: JEDH, Beeldbank WO II Als u delen uit deze lesbrief gebruikt voor andere samenstellingen op uw eigen school, stellen wij het op prijs ons als bron te vermelden. 2
Inhoud WOORD VOORAF... 5 ONDERDEEL 1. JOODSE HISTORIE... 7 LES 1. DE EERSTE WANDELING... 8 LES 2. JOODSE LIEDJES... 10 LES 3. EEN GEDICHT SCHRIJVEN... 13 LES 4. DE TWEEDE WANDELING... 15 ONDERDEEL 2. OORLOG EN BEZETTING... 17 LES 5. VIJF JAAR OORLOG... 18 LES 6. COMMUNICATIE TOEN EN NU... 22 LES 7. EEN TONEELSTUK OVER OORLOG EN BEZETTING... 25 LES 8. WAT WETEN OUDEREN NOG VAN DE OORLOG?... 27 LES 9. KRANTEN IN DE OORLOG... 29 ONDERDEEL 3. JOODS LEVEN NU... 31 LES 10. JOODSE FEESTEN... 32 LES 11. DE JOODSE KEUKEN... 33 LES 12. ZELFVERTROUWEN... 34 LES 13. VERDRAAGZAAMHEID... 36 LES 14. OVEREENKOMSTEN TUSSEN DE RELIGIES... 38 EINDOPDRACHT... 40 LES 15. EEN WERKSTUK MAKEN... 41 EINDRESULTAAT... 44 3
4
Woord vooraf De Stichting Joods Erfgoed Den Haag wil haar educatieve activiteiten op het gebied van de Joodse gemeenschap in Den Haag graag delen met de Haagse scholen. Daarvoor is dit lespakket ontwikkeld. Samen met de PowerPoint presentatie over de historie van Joods Den Haag in vele facetten en Joods Den Haag in de Tweede Wereldoorlog geeft dit lespakket je informatie over de Joodse gemeenschap in Den Haag, zowel wat betreft het verleden als het heden. We hopen daarmee dat je iets te weten komt over het joodse aandeel in de culturele, maatschappelijke, economische en religieuze ontwikkeling in de stad. Een belangrijke doelstelling van de stichting is om de jonge generatie zodanige informatie te verschaffen, dat zij kan bijdragen aan een leefklimaat van verdraagzaamheid en respect en daardoor aan de integratie van alle bevolkingsgroepen in onze stad. Het uitgewerkte programma is een samenwerkingsproductie van de Stichting Joods Erfgoed Den Haag, het Museon en het Genootschap Pomona. Mede namens Museon en Genootschap Pomona, Martin Driessen voorzitter Stichting Joods Erfgoed Den Haag Dit lespakket is een uitgave van de Stichting Joods Erfgoed Den Haag, het Museon en Genootschap Pomona. 5
6
Onderdeel 1. Joodse historie 7
Les 1. De eerste wandeling Situatie In Den Haag was een levendige Joodse buurt. Daar woonden en werkten de joden, gingen de kinderen naar school en maakten men plezier met elkaar. Sommige stukjes van die buurt zijn er nog. Als je door de buurt wandelt, krijg je een goede indruk van deze geschiedenis. Die indruk neem je mee naar de volgende lessen, als je een tekening, schilderij of ander product gaat maken. Taak In deze les ga je een wandeling door de Joodse buurt maken. Tijdens de wandeling doe je ideeën op voor de tweede wandeling aan het einde van dit project. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Spreek met de leraar af wanneer jullie de wandeling gaan maken. Luister naar wat de leraar vertelt over de Joodse buurt. 3. Loop samen de wandeling. Kijk goed rond en luister naar de uitleg. 4. Maak aantekeningen tijdens de wandeling. Je gebruikt die om straks te gaan tekenen, schilderen of iets anders waarmee je de Joodse geschiedenis laat zien. 5. Je mag ook foto s of een filmpje maken. 8
6. Maak na afloop van de wandeling een samenvatting van 1 A4. Schrijf daarin: hoe je de wandeling vond; wat je het meeste is opgevallen; welk idee je voor de volgende opdracht hebt opgedaan; wat je er verder over wilt vertellen. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een korte samenvatting van de wandeling. 9
Les 2. Joodse liedjes Situatie Door de eeuwen heen zingen mensen liedjes. Daarmee laten ze horen wat er allemaal is gebeurd en hoe men dat vindt. Geluk, verdriet, oorlog en vrede, alles hoor je terug. Taak In deze les ga je Joodse liedjes leren. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Luister naar de liedjes die de leraar laat horen. 3. Zoek een liedje uit dat je aanspreekt. Zoek informatie over dit liedje. Waarover gaat dit liedje? Werd het op speciale dagen gezongen? Wat vertelt dit liedje over de Joodse geschiedenis? Schrijf kort op waarom je dit liedje hebt gekozen. 4. Leer het liedje uit je hoofd. Misschien wil je het tijdens de tweede wandeling zingen. 10
5. Lees de tekst van het liedje Sjabbe. 11
Wat is het onderwerp van dit lied? Welke woorden herkennen jullie? 6. Oefen samen met de klas het liedje. Dit zingen jullie straks allemaal samen. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: de liedtekst van het eigen gekozen liedje; informatie over dit liedje. 12
Les 3. Een gedicht schrijven Situatie De Joodse geschiedenis kent veel tradities. Ook gedichten schrijven hoort daarbij. In een gedicht laat je horen wat jij over de joodse geschiedenis wilt vertellen. Taak In deze les ga je een gedicht schrijven over de verdwenen Joodse buurt en haar geschiedenis. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Kijk naar de PowerPoint over de Joodse geschiedenis. Maak aantekeningen over wat je opvalt. 3. Luister naar de leraar. Je gaat het rijmwoordspel spelen. 4. Maak een woordweb over een onderwerp uit de joodse geschiedenis. Luister naar de instructie van de leraar. 5. Schrijf de eerste versie van je gedicht. Neem voldoende tijd en gebruik je woordweb erbij. Kies de vorm voor je gedicht Tip: Schrijf de eerste versie met pen en papier en nog niet op de computer. 6. Luister naar de uitleg over hoe je feedback geeft. 7. Ga in een groepje van drie zitten. Lees je gedicht voor. Vraag feedback aan de anderen. 13
8. Heb je voldoende feedback gekregen? Schrijf dan de tweede versie. Kijk goed wat je wilt gebruiken. Denk erom dat het jouw gedicht is en blijft. Jij maakt dus de keuzes. 9. Controleer nog een keer de laatste versie van de gedichten, ook op spelling. Typ de laatste versie op de computer (of vraag het aan iemand). Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een woordweb; het gedicht. 14
Les 4. De tweede wandeling Situatie Je hebt al veel gehoord en gelezen over de geschiedenis van de verdwenen buurt. Alles wat je hebt gemaakt neem je mee naar de tweede wandeling. Taak In deze les ga je opnieuw wandelen door de Joodse buurt. Tijdens de wandeling laten jullie horen wat je in de afgelopen lessen hebt gemaakt. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Spreek met de leraar af wanneer jullie de tweede wandeling gaan maken. 3. Neem samen de route van de wandeling door. Spreek af op welke plek wie wat gaat voorlezen of zingen. 4. Tijdens de wandeling maak je foto s of een filmpje. 5. Maak na afloop van de wandeling een collage. Verwerk daarin: hoe je de wandeling nu vond; wat de leerlingen hebben voorgelezen of gezongen; 15
wat je het meeste is opgevallen; wat je er verder over wilt vertellen. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een collage. 16
Onderdeel 2. Oorlog en bezetting 17
Les 5. Vijf jaar oorlog Situatie De Tweede Wereldoorlog duurde vijf jaar. In die jaren gebeurde er veel. Er werd gevochten aan het front. En er werden mensen naar kampen vervoerd. Ook waren er bombardementen. In het begin van de oorlog en aan het einde. De meeste mensen probeerden gewoon te leven in die vijf jaar. Ondanks geweld en bezetting. Hoe lang vind jij vijf jaar? Taak In deze les ga je uitzoeken hoe lang vijf jaar is en wat er in vijf jaar kan gebeuren. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Zoek naar informatie over de oorlog. Kies de belangrijkste uit van elk jaar. Maak een tijdlijn: Wat gebeurde er in het eerste jaar van de oorlog? En in het tweede jaar? En in het derde jaar? En in het vierde jaar? 18
Het vijfde jaar was het jaar van de bevrijding. Maar wat gebeurde er nog meer in dat jaar? 3. Vooral in het begin en aan het einde van de oorlog waren er bombardementen. In Den Haag was er een bombardement op het Bezuidenhout. In welke stad of wijk woonden je ouders? Was daar ook een bombardement? In welk oorlogsjaar was dat? Wat kun je er over vinden? Zoek foto s op. 4. Nu maak je een tijdlijn van jezelf. Hoe oud was jij vijf jaar geleden? Wat gebeurde er in jouw leven in die vijf jaren? Schrijf dat voor elk jaar op. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een tijdlijn van de oorlog; een tijdlijn van vijf jaar uit jouw leven. 19
Tijdlijn Wereldoorlog II jaar 20
Tijdlijn jouw leven jaar 21
Les 6. Communicatie toen en nu Situatie In de oorlogstijd was er communicatie op twee manieren. Een ervan is de propaganda die de bezetter geeft. Daarnaast kunnen burgers bijna niet meer met elkaar communiceren. Er was nauwelijks telefoonverkeer en de radio mocht alleen op zenders die de bezetter goedkeurde. Dit had grote gevolgen voor de communicatie. Taak In deze les onderzoek je hoe een wereld zonder telefoon en dergelijke eruit ziet. 22
Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Stel dat er geen radio, telefoon of mail is. Hoe praat je dan met mensen? Voer een kringgesprek hierover. 3. Luister naar de radiofragmenten. Wat vind je daarvan? Wanneer is het positief en wanneer negatief? Stel dat jij iets aan andere mensen wilt laten weten. Je maakt er propaganda voor. Maar dan wel positieve! Wat zou jij aan de hele wereld willen laten weten? Schrijf die boodschap eerst op. Maak daar dan een mooie affiche van. 4. De bezetter maakte speciaal propaganda om Jodenhaat te creëren. Als je niets anders hoort dan dat, ga je het misschien allemaal wel geloven. Voer een kringgesprek daarover. Ken je voorbeelden van nu die haat propaganderen? Wat vind jij daarvan? Hoe kun je zelf nagaan of het klopt wat er wordt gezegd? 5. Heb jij een mobieltje? Wanneer gebruik je dat? En waarvoor: sms en, bellen, op internet kijken? En hoe vaak bel je iemand op? Maak een overzicht van de laatste twee weken. Vul de tabel in. Wanneer gebruikt Week 1 maandag Communicatiemiddel dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 23 Waarvoor gebruikt
Week 2 maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 6. Je hebt nu een aantal vormen van communicatie besproken. Welke vormen ken je nog meer? Maak een collage van alle communicatievormen die jij kent of gevonden hebt. 7. Nu zelf aan de slag. Maak een blikjestelefoon en test hem uit. De instructie krijg je. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een overzicht van communicatiemomenten; een affiche met propaganda; een collage over communicatievormen; een blikjestelefoon. 24
Les 7. Een toneelstuk over oorlog en bezetting Situatie Vlak na de oorlog vertelden de mensen niet veel over hun ervaringen. Ze wilden verder, een nieuwe toekomst tegemoet. Pas veel later begonnen schrijvers te schrijven over die ervaringen. Of werden er dagboeken uitgegeven, zoals het dagboek van Anne Frank. Dankzij deze boeken kan het leed uit de oorlog niet vergeten worden en bijdragen aan het voorkomen van nieuwe oorlogen. Taak In deze les lees je (delen) van boeken over Joodse kinderen in de oorlog. Met een groepje kies je een fragment uit dat je uitwerkt in een toneelstukje. Let op: de inhoud van deze les verdeelt de leraar over verschillende dagen. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Kies uit de lijst boeken die de leraar heeft. Als je zelf een boek hebt waarmee je aan de slag wilt, kan dat natuurlijk ook. Overleg dan wel even met de leraar. 3. Maak groepjes van vier. Overleg welk boek jullie willen nemen. 4. Lees het boek of een deel van het boek dat jullie hebben gekozen. Schrijf op een vel papier welke fragmenten jou aanspreken. Dit kan een steekwoord en het paginanummer zijn; je moet het snel kunnen terugvinden. 5. Maak met je groepje een keuze uit de fragmenten. Welke vonden jullie zo goed dat je dat wilt uitwerken in een toneelstukje? 6. Maak een opzet voor het toneelstukje. Welke rollen zijn er? Denk aan de personages uit het boek. Wat gebeurt er in het fragment dat jullie gaan uitwerken. Zet alle acties onder elkaar. Wat zeggen de personages tegen elkaar? Schrijf voor elk personages (rol) de tekst die dat peronage gaat zeggen. 25
Waar speelt het fragment zich af? Schrijf dat ook op. Denk na hoe je die omgeving kunt laten zien straks. Je hebt niet de beschikking over decors en dergelijke. Maar je kunt wel iets suggereren met een tekening, foto of iets dergelijks. Werk de opzet uit. 7. Laat jullie opzet lezen door de leraar. Moeten jullie nog iets veranderen? Pas de opzet eventueel aan. 8. Oefen met jullie groepje het toneelstukje. Spreek af wie welke rol speelt, wie voor de organisatie zorgt en wie de foto s straks maakt. 9. De leraar geeft aan wanneer de toneelstukjes worden opgevoerd. Daar maken jullie een mooie toneelvoorstelling van. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: Het script van een toneelstuk; een fotoverslag van het toneelstukje. 26
Les 8. Wat weten ouderen nog van de oorlog? Situatie Veel Joden zijn niet teruggekomen uit de concentratiekampen. Gelukkig zijn er mensen die de oorlog hebben overleefd. Zij kunnen nog over de oorlog vertellen. Taak In deze les ga je bij oudere Joodse mensen vragen wat zij weten over de oorlog. En wat zij erover willen vertellen. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Er komen ouderen vertellen over de oorlog. Ken jij iemand die de oorlog heeft meegemaakt? 3. Welke vragen wil jij stellen? Schrijf er vijf op. Die kun je straks stellen aan de ouderen. 4. Luister goed naar wat de ouderen vertellen. 5. Heb je goed geluisterd? Welke woorden zijn je bijgebleven? Schrijf die woorden op een leeg vel papier. Schrijf met die woorden een gedicht, een Elf. Luister goed naar de docent. 27
Het interview 6. Je gaat met een groepje van drie iemand interviewen. Weet jij hoe dat gaat: interviewen? Luister goed hoe je dat doet. 7. Houd het interview. En werk het samen uit. Vraag ook naar foto s. Misschien mag je die in je interview plakken. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een gedicht; een uitgewerkt interview. 28
Les 9. Kranten in de oorlog Situatie In een oorlog bepaalt de bezetter wat de mensen aan nieuws krijgen in de kranten. De bezetter had er belang bij dat de bewoners op de hand zouden komen van die bezetter. En dat ze net als de bezetter de Joden weg wilden hebben. Dus schreven ze op een bepaalde manier over Joden en over de landen die Nederland wilden bevrijden. Hoe dat werkt, ervaar je in deze les. Taak In deze les lees je wat voor nieuws oorlogskranten gaven en hoe beeldvorming ontstond. En maken jullie samen een krant over oorlog en vrede. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. In de oorlog verschenen er kranten. Lees een paar van die kranten. Voer een gesprek over kranten in de oorlog. 29
3. Wat komt er straks in jullie krant? Bedenk welke onderwerpen jullie willen in de krant over oorlog en vrede. Wat heb je nodig om de krant te kunnen maken? Zoek ook in de resultaten van de vorige lessen. Daar zitten vast ook onderwerpen voor de krant in. Verdeel de taken: wie gaat wat doen? 4. In een krant staan feiten en meningen. Hoe werkt dat? Luister naar de docent. Schrijf mee. 5. En dan nu de krant. Schrijf de krant, zoek er tekeningen en foto s bij. Maak de krant mooi op. De kranten komen straks op de tentoonstelling. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: jouw aandeel in de krant. 30
Onderdeel 3. Joods leven nu 31
Les 10. Joodse feesten Situatie Zoals je weet, staat in de Nederlandse grondwet dat iedereen die hier woont zijn eigen godsdienst mag hebben. En ook de feesten mag vieren die bij die verschillende godsdiensten horen. De Joodse religie heeft ook een aantal feesten en gebruiken. Een van die gebruiken is de sabbat. De moeder in het gezin bakt elke sabbat een mooi gevlochten brood, een challes. Taak In deze les onderzoek je welke joodse feesten er zijn en maak je een PowerPoint over die feesten. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Zoek informatie over de verschillende joodse feesten. Denk bijvoorbeeld aan de wekelijkse Sjabbat, over de gebruiken van Choepa en wat Bar Mitswa is. Je zult ontdekken dat sommige feesten bekend zijn ook al heb je niet het Joodse geloof. 3. Maak groepjes van vier leerlingen. Kies met je groepje één van de feesten uit. Overleg met elkaar welk feest jullie kiezen. Verdiep je in de betekenis en inhoud van het gekozen feest. Zoek er plaatjes en foto s bij. Schrijf er een korte tekst met uitleg bij. Is er een feest binnen je eigen geloof dat overeenkomsten heeft met het joodse feest dat jullie hebben gekozen? Zoek daar ook een plaatje/foto bij en schrijf er ook uitleg bij. 4. Maak eerst een indeling voor de PowerPoint presentatie over jullie feest. Let op de verdeling van beeld en tekst. Zijn jullie tevreden over de indeling? Maak de presentatie dan af. 5. Laat jullie presentaties aan elkaar zien. De woordvoerder van elk groepje vertelt over de presentatie. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: 32
een PowerPointpresentatie van het gekozen feest. Les 11. De joodse keuken Situatie De joodse keuken kent regels op het gebied van voeding die vallen onder het begrip kasjroet. Bepaalde levensmiddelen zijn geoorloofd, andere niet of alleen maar als ze zijn geproduceerd onder rabbinaal toezicht. Dit zijn koshere, zuivere, producten. Ook zorgt men ervoor niet tegelijkertijd vlees en zuivel te eten. Ook de Islam en het Hindoeïsme kennen voedingsregels. Taak In deze les ga je recepten uitzoeken en maken voor de feestmaaltijd van Pésach. Ook stel je een kookboek samen. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Verzamel recepten uit de joodse traditie rond Pésach voor de feestmaaltijd in je klas. Zoek de recepten op het internet op. 3. Bespreek wie wat maakt. Stem op elkaar af. Vraag je vader en/of moeder om te komen helpen. 4. Maak het gekozen recept. Maak er ook foto s van. 5. Dek de tafel met zorg. Maak foto s van de gezamenlijke maaltijd voor in het joods kookboek. 6. Maak van alle verzamelde recepten een joods kookboek. Per bladzijde het recept en de foto die je hebt gemaakt. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: recepten met de foto s van je groepje; het gezamenlijke Joods kookboek. 33
Les 12. Zelfvertrouwen Situatie Religies zorgen nogal eens voor botsingen tussen mensen. Dat komt onder andere doordat ze vooral naar de verschillen kijken. Jullie gaan in Les 14 bekijken welke overeenkomsten er zijn tussen die religies. Deze twee lessen Les 12 en Les 13 bereiden je daarop voor. Deze les gaat over zelfvertrouwen. Door zelfvertrouwen ontdek je je eigenwaarde. Als je weet wie je bent, kun je je omgeving gaan ontdekken. Wat zou onze omgeving er eentonig uitzien als we allemaal hetzelfde zouden zijn. Denk maar aan het liedje 15 miljoen mensen op dit kleine stukje aarde, die zien er niet hetzelfde uit, die laat je in hun waarde. Taak In deze les ga je een zelfportret maken met als doel de vraag Wie ben ik te beantwoorden. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Kijk goed in je spiegel. Teken jezelf. Kies wasco of kleurpotlood. 3. Maak tweetallen. Kies één van de volgende vragen om te beantwoorden: o Kies jij wie je bent? o Ben jij hetzelfde als andere mensen? o Kijk je graag in de spiegel? o Vind je het leuk om ouder te worden? 34
Beantwoord de vraag met: ja, want of nee, want.... Schrijf het antwoord op een post-it. 4. Maak nu met de hele groep een groeps-woordspin. Schrijf in het midden de centrale vraag Wie ben ik? 5. Bespreek de meningen. Zoek naar het antwoord dat vandaag geldig is. 6. Maak van de zelfportretten een portrettengalerij in de klas. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: een zelfportret; de groeps-woordspin. 35
Les 13. Verdraagzaamheid Situatie Verdraagzaamheid is niet altijd gemakkelijk. Iemand anders kan je zo behandelen, dat je wel boos moet worden! Vind je dan! Maar is dat ook zo? Of kijk je naar die ander vanuit vooroordelen: een allochtoon is al snel een crimineel en een man vol tatoeages gebruikt drugs Taak In deze les onderzoek je wat verdraagzaamheid is en hoe verdraagzaam jij bent. Je schrijft een brief aan je beste vriend(in). Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Luister naar de leraar. Hij leest een brief voor. 3. Lees nu de tekst van het lied De Tegenpartij van Clouseau. Je krijgt de tekst van de leraar. Er zit ook een stukje bij met de mening van Koen en Kris Wauters over dit lied. 4. Luister daarna naar het lied. 5. Schrijf een brief aan je beste vriend(in) over een gebeurtenis waarin jouw verdraagzaamheid een grote rol speelde. Onderwerpen in de brief zijn ook: Wat deed je? Hoe voelde je je? Hoe reageerde de anderen? 36
6. Bespreek met de leraar de brieven. Wat gaan jullie met de brieven doen? Resultaat Aan het einde van de les lever je een gezamenlijk werkstuk in: een kopie van je brief. 37
Les 14. Overeenkomsten tussen de religies Situatie In Den Haag werd nog niet zo lang geleden jaarlijks de Wereldreis in eigen stad gehouden. Als je die reis maakte dan leerde je over verschillende gewoontes en geloofsovertuigingen van de inwoners van Den Haag. Er werd een markt gehouden waar je elkaars eten kon proeven. En je kon een moskee, een Hindoestaanse tempel, een synagoge en een schuilkerk bezoeken. Taak In deze les leer je religies kennen door naar elkaar te luisteren en met elkaar te praten over de overeenkomsten tussen het Jodendom, Islam, Christendom en Hindoeïsme. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Zoek informatie over de verschillende religies. Je vindt veel informatie op de site www.wereldgodsdienstensamsam.net. 3. Voer het gesprek over de overeenkomsten tussen de religies. Je doet dat op de Socratische methode. De kenmerken zijn: je denkt na over wat je gaat zeggen; je formuleert een betekenisvolle beginvraag; 38
4. je vertelt je eigen ervaring met de vraag; je luistert goed naar wat de ander zegt; je laat elkaar uitpraten; je begint niet meteen met reageren maar vat eerst samen wat je hebt gehoord; je zoekt gezamenlijk naar de grootste overeenkomst en het grootste verschil. Geef je mening over het gesprek in 100 woorden. Resultaat Aan het einde van de les lever je een gezamenlijk werkstuk in: je mening over het gesprek. 39
Eindopdracht 40
Les 15. Een werkstuk maken Situatie Je hebt nu een aantal taken gemaakt over het joodse leven toen en nu. Als afronding van deze lesbrief maak je een werkstuk waarin je het joodse leven toen en nu laat zien. Daarbij gebruik je de aantekeningen en de resultaten uit de vorige lessen. Taak In deze les ga je een werkstuk over de Joodse buurt maken. Denk daarbij aan een schilderij, tekening, collage, maquette of filmpje. Activiteit 1. Welke woorden ken je niet? Zoek de betekenis ervan op en schrijf die in je woordenschrift. 2. Lees alles door wat je tot nu toe hebt gedaan. Onderstreep ideeën voor je werkstuk. Bekijk ook de resultaten die je hebt ingeleverd. 3. Wil je het werkstuk alleen maken of met een paar klasgenoten? zijn: Bespreek dit met de leraar. 41
Maak je met een of twee anderen een werkstuk? Bepaal dan wat jullie gaan maken. Denk aan een tekening, schilderij, filmpje, collage of maquette. 4. Brainstorm over je werkstuk. Alles mag nog. Of het haalbaar is bekijk je later. Schrijf in het midden van de cirkel werkstuk Joodse buurt. Schrijf in de cirkels ernaast zoveel mogelijk woorden die bij je opkomen. Doe dit niet langer dan vier minuten. Schrijf vlug. 42
5. Lees alles door wat je hebt opgeschreven. Onderstreep waarmee je verder wilt. 6. Ontwerp je werkstuk. Maak schetsen van wat je wil gaan maken. 7. Werk je ontwerp uit. Kijk steeds wat je wilt laten zien of vertellen over de Joodse buurt. 8. Laat de werkstukken zien aan elkaar. Luister goed naar de opmerkingen van de anderen. Misschien wil je er nog iets aan veranderen. Resultaat Aan het einde van de les lever je in: het ontwerp; een werkstuk. 43
Eindresultaat De resultaten van alle lessen of de behandelde lessen laten jullie in een tentoonstelling zien aan de ouders en leerlingen van de andere klassen. Overleg met de leraar hoe jullie dit aanpakken. 44