Aan Burgemeester en Wethouders van de gemeente Enschede Postbus 20 7500 AA Enschede Correspondentieadres: Gemeente Enschede, Zorg en Welzijn Postbus 20, 7500 AA Enschede, Telefoon (053) 4818181, E-mail: info@wmoraadenschede.nl www.wmoraadenschede.nl Enschede, 24 augustus 2015 Betreft: Advies Kaders en actieplannen vrijwillige inzet en mantelzorg Geacht College, In uw brief d.d. 3 augustus jl. kenmerk 1500087938 vraagt u ons advies over de Kaders en actieplannen vrijwillige inzet en mantelzorg. Graag voldoen wij aan uw verzoek om advies. Zoals u van ons gewend bent maken wij eerst enkele algemene opmerkingen en vervolgens, waar nodig bij de verschillende onderdelen, krijgt u van ons specifieke opmerkingen, veelal gevolgd door een advies. Algemeen. 1. Van de notitie Kaders voor vrijwillige inzet en mantelzorg hebben we kennisgenomen. Wij vragen ons af wat de meerwaarde van toezending van deze notitie is, zeker omdat vele onderdelen terugkomen in de actieplannen. Daar komt bij dat deze notitie niet op alle onderdelen even helder is en zelfs hier en daar chaotisch overkomt. Advies: verwerk de kaders als inleiding bij de actieplannen. 2. Gesproken wordt over actieplannen. Wij hebben ons afgevraagd of deze plannen deze benaming verdienen. Dit omdat het vooral plannen zijn waarin de nodige uitwerkingen met een tijdpad worden aangekondigd. Na de ons inziens lange voorbereidingstijd hadden wij concretere plannen verwacht. Immers verschillende aandachtspunten (o.a.: informatie naar en voor mantelzorgers; samenwerking met zorgverzekeraars, -aanbieders en huisartsen; innovatie en domotica; bedrijfsleven en mantelzorg e.d.) worden al vermeld in het Actieplan Mantelzorgondersteuning van de gemeente d.d. 9 oktober 2012. Ook daarin stonden tijdpaden genoemd. Overigens is ons opgevallen dat dit actieplan maar ook de nota Help de mantelzorger helpen, een gezamenlijk advies van de Gehandicaptenraad en de Seniorenraad van april 2012 in de literatuurlijst ontbreken. In genoemd Actieplan Mantelzorgondersteuning, dat een reactie was op de genoemde nota van de adviesraden, werd ook een aantal actiepunten genoemd met een tijdpad. Dat leidt automatisch tot de vraag in hoeverre uw college de genoemde tijdpaden deze keer wel realistisch acht. Advies: maak de actieplannen concreter en geef aan hoe deze (al of niet) voortvloeien uit het eerder vastgestelde Actieplan mantelzorgondersteuning van oktober 2012.
3. Het beleid vrijwillige inzet en mantelzorgondersteuning vraagt om een verder gelegen visie en focus in een bestendige lijn. Continuïteit is essentieel voor het opbouwen van bekendheid bij onze inwoners en is eveneens voorwaarde om vertrouwen te wekken bij mantelzorgers en (zorg)vrijwilligers. In de actieplannen wordt 2018 als eindstreep genoemd. Dan valt echter op dat veel startdata liggen in 2016 en zelfs 2017. Wij vragen ons af of na de benodigde ontwikkel- en implementatietijd voor de verschillende voornemens wel voldoende tijd resteert voor evaluatie en, zo nodig bijstelling van beleid, na de implementatie van het beleid. Wij kunnen in de actieplannen hierover geen nadere informatie vinden. Advies: wij adviseren u in de notitie ook een tijdpad op te nemen over de evaluatie en bijstelling van de voornemens (zie ook pt 9). 4. Wij missen in de stukken definities van mantelzorg, mantelzorger, vrijwilliger en zorgvrijwilliger. In het onderdeel Feiten & Cijfers (pg. 19) wordt wel vermeld dat 25% van de mantelzorgers dit meer dan 8 uur per week doet. In verschillende definities wordt dit o.a. ook als een tijdscriterium voor mantelzorgers genoemd waarbij daarnaast uitgegaan wordt van een inzet gedurende tenminste 3 maanden. Het is ons bekend dat begrippen als mantelzorger, zorgvrijwilliger en vrijwilliger vaak door elkaar gebruikt worden. Vandaar dat een heldere definiëring noodzakelijk is. Het zijn van mantelzorger overkomt je, voor vrijwilligerswerk kies je. Advies: wij adviseren u in de actieplannen een definitie op te nemen van de begrippen mantelzorg, mantelzorger, vrijwilliger en zorgvrijwilliger. 5. Aansluitend aan dit punt valt het op dat u nergens in de plannen ingaat op de beschikbare middelen. Advies: in de actieplannen een overzicht van de beschikbare (financiële) middelen opnemen. Actieplan vrijwillige inzet. 6. In dit plan wordt zwaar ingezet op de rol van een vrijwilligerscoördinatiepunt, V053, nu nog Vrijwilligers053. Ons is onbekend wat op dit moment de sterke en minder sterke punten van Vrijwilligers053 zijn. Eerder meenden we vernomen te hebben dat de kwantitatieve bezetting een van de aandachtspunten is. Bekend is ook dat veel vrijwilligers vrijwilliger zijn zonder enige bemiddeling of begeleiding van dit punt. Advies: in de actieplannen opnemen hoe u de expertise en de meerwaarde van V053 ziet en welke (financiële) middelen worden ingezet om dit te realiseren? 7. In pt 2. Bevorderen meedoen specifieke doelgroepen wordt een plan betrekken bedrijfsleven genoemd. Is dit een bestaand plan of dient dit nog ontwikkeld te worden? Graag ontvangen wij hierover nadere informatie. Actieplan Mantelzorgondersteuning. 8. Voor het uitbrengen van onze adviezen oriënteren wij ons o.a. ook op ontwikkelingen elders, zo ook op adviezen van landelijke organisaties. Een daarvan is Movisie. Op 2 juli jl. heeft deze organisatie een artikel gepubliceerd (zie www.movisie.nl/artikel/tien-tips-gemeenten-ommantelzorgondersteuning-goed-te-regelen) met tien tips voor gemeenten om mantelzorgondersteuning goed te regelen. O.a. de tips over het opsporen van mantelzorgers en de mantelscan zouden ons inziens in de notitie moeten worden verwerkt. Advies: wij stellen voor in de notitie concreter op te nemen op welke wijze u mantelzorgers wilt opsporen en waar nodig (laten)begeleiden. Bij dit laatste kan de mantelscan een rol spelen (zie ook pt 10).
9. Bij verschillende onderdelen van dit actieplan worden te behalen kwantitatieve resultaten genoemd. Essentieel daarvoor is het bestaan van een zogenaamde nulmeting. Hoewel in de literatuurlijst verwezen wordt naar de Monitor Wmo, meting 2013 en idem 2015, is voor ons niet duidelijk welke informatie hierover nu voorhanden is. Daarbij zijn wij vooral ook geïnteresseerd in het antwoord op de vraag of informatie voorhanden is over het effect van huidige en toekomstige maatregelen op de mantelzorger. In andere gevallen zijn onder andere de te behalen resultaten op geen enkele wijze SMART geformuleerd. Een aandachtspunt waarvoor wij, zoals bij u bekend, al meerdere keren aandacht hebben gevraagd. Dat geldt evenzo voor de huidige actieplannen. Advies: wij stellen voor in de actieplannen feitelijke cijfers op te nemen zodat de te behalen resultaten daadwerkelijk meetbaar zijn en deze ook als SMART te formuleren. 10. Een ander, door u op pg. 18 geconstateerd probleem is dat de maatregelen met betrekking tot de kostendelersnorm een rem dreigt te zetten op de inzet van mantelzorgers. Het is voor ons onaanvaardbaar dat mantelzorgers de dupe worden van inconsistent rijksbeleid. Aan de ene kant wenst de politiek meer inzet van burgers terwijl dezelfde politiek door andere maatregelen dit (bijna) onmogelijk maakt. Graag vernemen wij van u of en op welke wijze u mogelijkheden ziet om dit ongewenste neveneffect van rijksmaatregelen te voorkomen. Temeer daar wij uit uw plan menen te mogen afleiden dat op dit punt tussen u en de Wmoraad geen verschil van mening bestaat. 11. Eveneens worden bij verschillende onderdelen overbelaste mantelzorgers genoemd. Wij missen een voorstel om mantelzorgers in het algemeen en zeker de overbelaste mantelzorgers op te sporen (zie ook pt 8). Daarbij willen wij specifiek aandacht vragen voor de (overbelaste) mantelzorger van allochtone afkomst. Het landelijk Kennis Platform Integratie en Samenleving kwam hierover tot de volgende conclusie: allochtone mantelzorgers lopen meer risico op overbelasting dan autochtone mantelzorgers. Ze zoeken vaak geen hulp en tegelijkertijd weten hulpverleners deze veelal geïsoleerde groep niet (goed) te bereiken. Advies: wij adviseren u een plan te maken voor het opsporen van (overbelaste) autochtone en allochtone mantelzorgers en met zorginstellingen, huisartsen en schakelwijkverpleegkundigen afspraken te maken over de uitvoering hiervan. 12. In het actieplan wordt in algemeenheid over mantelzorgers gesproken. In de literatuur en onderzoeken over mantelzorg worden verschillende specifieke groepen genoemd die extra aandacht zouden behoeven. Daarbij kan gedacht worden aan werkende mantelzorgers, mantelzorgers voor naasten met verstandelijke/psychiatrische beperking en/of chronisch zieken, jonge mantelzorgers en allochtone mantelzorgers. Wij vragen ons af of dit bewust beleid is van uw college. In dat geval lijkt ons een nadere toelichting wenselijk. Advies: wij adviseren om in het actieplan op te nemen of en zo ja welke groepen mantelzorgers specifieke aandacht behoeven dan wel te motiveren waarom er geen beleid voor specifieke groepen wordt ontwikkeld (zie ook pt 11). 13. Kennis over mantelzorg en mantelzorgers vergroten bij omgeving, werkgevers en onderwijs (pg. 20). Uiteraard is dit een doelstelling die wij onderschrijven. In de actieplannnen wordt zwaar ingezet op ondersteuning van de mantelzorger door de wijkteams. Wij missen echter informatie over de vraag of dit realistisch is: zowel wat de tijdsinzet als de benodigde kennis betreft. Gelet op ontvangen signalen ook uit de verschillende wijkteams vragen wij ons af of niet te rooskleurig wordt gedacht over zowel het gegeven of de wijkteams over voldoende tijd hiervoor beschikken en of de daarvoor benodigde kennis door het SIZT goed en adequaat kan worden overgedragen. Bekend is dat bij intakegesprekken door medewerkers van de wijkteams en het Zorgloket waar nodig ook gevraagd wordt naar mogelijkheden van soms al aanwezige mantelzorg. Dat geldt ook voor gerichte vragen van mantelzorgers. Maar dat lijkt ons niet te passen binnen de gevraagde kwaliteit om mantelzorgers te begeleiden.
Een ander aandachtspunt hierbij is of aan de te behalen resultaten niet toegevoegd zou moeten worden het overdragen van kennis met betrekking tot signalen van overbelasting bij wijkcoaches, huisartsen, scholen en bedrijven. Advies: wij adviseren u goed na te gaan of de begeleiding van mantelzorgers redelijkerwijs zonder formatie-uitbreiding kan worden toegevoegd aan de wijkteams en of het van voldoende realiteit getuigt dat de scholing van alle medewerkers op kwalitatief hoog niveau nog dit jaar kan worden gerealiseerd. Ook adviseren wij aan de te behalen resultaten het overdragen van kennis met betrekking tot signalen van overbelasting toe te voegen. 14. Op pg. 21 geeft u als doel aan: via de betrokkenheid van V053 vaker vrijwilligers inzetten om mantelzorgers te ontlasten. Waarschijnlijk bedoelt u hiermee zorgvrijwilligers. Onze vraag is of dit steunpunt hiertoe wel voldoende geëquipeerd is. Immers naar onze mening vraagt begeleiding van zorgvrijwilligers om ook andere competenties dan de begeleiding van vrijwilligers. Advies: Ons voorstel is dat V053 een plan opstelt voor de begeleiding van zorgvrijwilligers waarin o.a. wordt opgenomen op welke wijze wordt voorzien in de gewenste deskundigheid van zowel zorgvrijwilliger als V053 (zie ook pt 15.) 15. Inzet vrijwilligers bij mantelzorgondersteuning (pg. 21). Hierbij missen wij als actie het organiseren van de begeleiding van zorgvrijwilligers. Als u dit punt overneemt zou dit gepaard moeten gaan met het beschikbaar stellen van een budget. Wij hebben ook vernomen dat op dit moment het SIZT circa 100 zorgvrijwilligers in portefeuille heeft. Is bekend of deze groep per 1 januari a.s. de overstap wil maken naar V053? Ook zou u o.a. in dit punt consequent moeten spreken over zorgvrijwilligers om dit voldoende onderscheidend te maken naar de gewone vrijwilliger. Advies: Wij stellen waar relevant de term zorgvrijwilliger te gebruiken en als actiepunt toe te voegen het organiseren van de begeleiding van zorgvrijwilligers en daarvoor een budget beschikbaar te stellen. 16. Kennisnetwerk mantelzorg voor professionals (pg. 22). Ook voor deze doelstelling geldt dat er redelijkerwijs geen argumenten te bedenken zijn om deze niet te onderschrijven. Wij vragen ons wel af hoe reëel de deelname aan dit kennisnetwerk van de verschillende groepen professionals zal zijn. Immers uit het veld komen de nodige berichten van een forse en toegenomen werkdruk. Deelname aan een kennisnetwerk is alleen zinvol als het op de een of andere manier iets oplevert. Dat kan zowel een vergoeding voor te besteden tijd als en/of een ander voordeel zijn. Advies: wij adviseren u in de actieplannen aan te geven wat de profit is voor zorgprofessionals van het actief deelnemen aan dit kennisnetwerk. 17. Samenwerking formele en informele zorg (pg. 23). Een van de hierbij te behalen resultaten is dat meer mantelzorgers zijn voorbereid op de mantelzorgtaak. Wij vragen ons af hoe realistisch dit resultaat is. Immers mantelzorg overkomt je, dat kun je niet plannen. 18. Nieuwe invulling mantelzorgcompliment (pg. 25). Sinds 1 januari is ook deze taak en het budget overgegaan naar de gemeente. Het stelt ons teleur dat in de notitie niet wordt aangegeven hoe u de beschikbare middelen in 2015 wilt inzetten maar dat lijkt te verschuiven naar 2016. Natuurlijk hebben wij in het actieplan uw voornemen gelezen dat de wijkteams een budget van het mantelzorgcompliment krijgen om mantelzorgers een steuntje in de rug te geven bijvoorbeeld door een financiële tegemoetkoming, een cursus of opleiding, het leveren van respijtzorg. Geldt dit ook al voor de resterende periode van 2015. En welke richtlijnen gelden dan? En wordt hiervoor het volledige budget benut of wordt een deel voor algemene activiteiten ten gunste van de mantelzorgers gereserveerd?
Hierbij vragen wij ons bij voorbaat af of een algemeen mantelzorgcompliment hoe sympathiek ook bedoeld - niet zijn doel voorbijschiet vanwege de moeilijke uitvoerbaarheid en hoge frictiekosten: hoe traceer je de mantelzorger, wie bepaalt of een persoon tot de categorie behoort. Het gaat ongetwijfeld tot gevoelens van ongelijkheid leiden en onder andere uit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat lang niet iedereen hier behoefte aan heeft. Wel vinden wij dat uw college ook dit jaar op de een of andere manier haar waardering voor mantelzorgers moet laten blijken. Een grote opvallende advertentie zou daar een onderdeel van kunnen zijn. Op dit moment neigen wij ernaar om u te adviseren tenminste een deel van deze middelen te bestemmen om overbelasting bij mantelzorgers te voorkomen dan wel deze hiervoor curatief aan te wenden. Of dit helemaal bij de wijkteams gelegd kan worden is de vraag omdat wij ons niet kunnen voorstellen dat alle mantelzorgers bij de wijkteams bekend zijn. Bovendien lijken ons enige richtlijnen hiervoor om willekeur te voorkomen wenselijk. Advies: wij stellen voor dat u op korte termijn met een voorstel komt over de invulling van een mantelzorgcompliment in 2015. Datzelfde geldt voor richtlijnen voor de wijkteams voor de besteding van de hiervoor beschikbare middelen. 19. Sociale en technologische innovatie (pg. 25). Hierin meldt u o.a. dat u per wijkteam een professional wilt hebben met als aandachtsgebied technologische mogelijkheden. Wij zijn benieuwd naar de concrete invulling hiervan: betreft dit een nieuwe functie bovenop de bestaande formatie? Uiteraard zijn wij van harte bereid om deze adviezen samen met u van een concrete inhoud te voorzien. Met vriendelijke groeten, Namens de Wmo-raad Enschede Frits Lagendijk Voorzitter