Nieuwsbrief Februari 2014 Inhoud Landschapsherstelproject 2 Plattelandsconferentie 4 Brief politieke partijen 8 Verslag jaarvergadering 10 Artikel bijen 13 Winterrust of lentekriebels? Na de afgelopen jaren waren we er wel aardig op ingesteld: een echte winter met sneeuw, vorst en schaatsplezier. Dit jaar werd door sommigen zelfs een heuse horrorwinter voorspeld! Hoe anders liep dat! Het is pas begin februari maar ondertussen doen de vogelgeluiden in de ochtend ons denken dat de lente eraan zit te komen. Voor de VAL was het tot voor kort een periode met verplichte winterrust, maar inmiddels is onze werkploeg druk met de uitvoering van het landschapsherstelproject. We hopen dat de lente nog even op zich laat wachten, en we deze winter een flinke bijdrage aan ons landschap kunnen leveren voordat alles weer uitloopt deze lente! Februari 2013, echt winter (foto Rob Geerts) Bestuur VAL Oude IJssel
Landschapsherstelproject alsnog van start! De VAL is in 2013 druk geweest met alle voorbereidende werkzaamheden voor een landschapsherstelproject dat samen met Montferland, Oude IJsselstreek en Doetinchem is opgezet. In de nieuwsbrief van augustus 2013 heeft u daar alles over kunnen lezen. Het herstelplan als basis In de nazomer heeft de VAL herstelplannen opgesteld in overleg met de grondeigenaar. Denk aan het afzetten van een bestaande oude struweelhaag zodat deze weer opnieuw kan uitlopen, en tegelijkertijd ook de gaten in de haag weer in te planten zodat op termijn weer een mooi aaneengesloten lijnelement ontstaat waarin allerlei planten en dieren hun plekje vinden. Het eindresultaat waren 36 locaties waarvan de plannen met bijbehorende begroting die met de grondeigenaren en de gemeenten zijn doorgesproken. Vanwege een beperkt budget hebben de gemeentes keuzes moeten maken, en zijn enkele locaties afgevallen voor de uitvoering. Toch was de uiteindelijke oogst niet verkeerd: 64 fruitbomen, 1.882 meter struweelhaag, 705 meter elzensingel, 375 meter houtsingel, 118 knotbomen, 5 poelen en ca. 3000 m 2 bosjes konden worden opgeknapt en/of aangelegd met het project. Even vertraging Na goedkeuring van de plannen door de gemeenten leek niets een herstel van deze elementen in de weg te staan. Tot grote schrik van de VAL en de gemeenten bleek er toch een kink in de kabel voor wat betreft de financiering en daarmee de uitvoering van het project. De gemeenten rekenden voor de helft van het benodigde budget op subsidie van de provincie. En daar was wat verschil van mening ontstaan of het project wel helemaal aan de subsidievoorwaarden voldeed. 2
Na een goed overleg tussen provincie, gemeente en de VAL en vervolgens interne afstemming bij de provincie kon iedereen opgelucht ademhalen. Alles in orde en zo konden de gemeenten eindelijk groen licht aan de werkploeg geven om te starten met de uitvoering! en nu volop aan de slag! De werkploeg had alle plannen al doorgenomen en kon direct aan de slag. Zo zijn zij momenteel bezig met het opknappen van een bosje aan de Tuinstraat in Gaanderen. De Tuinstraat wordt veel gebruikt voor een lokaal ommetje. Mooi dat een bosje hier opgeknapt kan worden. De oude beplanting wordt afgezet, het illegaal gedumpte snoeiafval en puin verwijderd om uiteindelijk nog enkele bomen te knotten en de open plekken weer in te planten. Na dit jaar weer een mooi gezicht wanneer alles weer uitloopt! Een oud weidehek in het Aaltense Goor (foto s Rob Geerts) 3
Plattelandsconferentie Achterhoek Ruim 150 deelnemers kwamen afgelopen 12 en 13 december naar Ulft voor de tiende Plattelandsconferentie, om in de woorden van dagvoorzitter Antoinet van Helvoirt, zich te storten in de Achterhoek. De Plattelandsconferentie vond plaats in de DRU Cultuurfabriek. Zowel vanuit mijn functie bij de WUR als onderzoeker Multifunctioneel Landgebruik, als voorzitter van de VAL en bestuurder van Vereniging Agrarisch Landschapsbeheer Achterhoek (VALA) heb ik deelgenomen aan deze plattelandsconferentie. De deelnemers verdiepten zich twee dagen lang in de vraagstukken van de Achterhoek, die natuurlijk net zo relevant zijn in andere delen van Nederland. Donderdag stond in het teken van expedities. Er waren er 5: Maakindustrie: de kracht van de Achterhoek Altijd bereikbaar Samenwerken aan water Krimp zoekt passend initiatief Landschap bepalen en betalen Per bus gingen de deelnemers op expeditie om in de praktijk vragen en oplossingen te zien rond deze thema s. Ik had me opgegeven voor het laatste thema. Expeditie Landschap Wie voelt zich verantwoordelijk voor het landschap, wie kan en wil zich er voor inzetten en wie draagt de kosten ervan? Met deze vragen van Jan Tiggeloven van het Plattelandshuis ging de Expeditie Landschap op weg met landschapskenner André Kaminski van de Stichting Achterhoek weer Mooi. Tijdens deze excursie werd de zandwinlocatie van het bedrijf Netterden Zand en Grind BV aangedaan. Met de bus werd een rondje over het terrein gereden waarbij directeur Johan Heutinck enige toelichting gaf hoe de zandwinning plaats vind. Bij het infobord aan het begin van het wandelpad rond de plas vertelde André Kaminski wat over de natuurontwikkeling en welke partijen daarbij betrokken zijn. 4
De VAL werd genoemd als partij die het onderhoud pleegt. Later in het Dorpshuis van Azewijn gaf Johan Heutinck een presentatie en vertelde dat de vergunning voor zandwinning is gekoppeld aan realisatie van nieuwe natuur. Er was gelegenheid om Johan vragen te stellen. Een interessante vond ik waarom het geld alleen in nieuwe natuur werd gestoken?. Wat hebben de inwoners van Netterden of Azewijn daar aan? Zou je met dat geld ook niet andere zaken kunnen financieren, zoals de plaatselijke voetbalclub of de basisschool daarmee proberen te behouden voor het dorp? Zouden we in de toekomst niet meer en vaker een beroep mogen doen op ondernemers om een bijdrage te leveren voor bijvoorbeeld landschap op het moment dat ze willen uitbreiden? Buur maakt Natuur Een tweede excursiepunt was Doetinchem: de Wehlse Broeklanden. Hier investeren burgers in het landschap: voor 6 euro per vierkante meter zet de Stichting Buur maakt Natuur dit om tot natuurterrein. De eerste resultaten van de inrichting waren hier zichtbaar. Advies aan de Achterhoek De vrijdag stond in het teken van de oogst en werden ervaringen en suggesties uit de vijf expedities uitgewisseld. Betrokkenheid creëren, vooral bij de jeugd was het belangrijkste advies aan Gert-Jan te Gronde, wethouder van Winterswijk en lid van de Werkplaats Kansrijk Platteland van de Agenda Achterhoek 2020. Zorg voor meer bewustwording bij bedrijven en burgers, want wie mist anders nog de leeuwerik? Het is zaak lokale initiatieven te stimuleren en als overheid meer los te laten. Te zorgen voor meer kennis en bewustwording bij de jeugd. Een expeditie kan daarbij helpen 5
realiseert studente Roos Kamphuis zich: Wanneer ik naar huis fiets, neem ik het landschap voor lief. Het is leuk om de Achterhoek eens anders te zien. Ik was me er niet van bewust hoe belangrijk het landschap is. Ik zie nu wat ik heb gehoord. Ik kende het project Buur maakt natuur niet. Ik denk er nu over om er bij aan te sluiten De wethouder van Winterswijk gaat heel concreet een markt organiseren voor om te achterhalen wat burgers willen. Opbrengst van deze conferentie Een boeiende tweedaagse met interessante voordrachten. Voor netwerken was deze conferentie ideaal. Veel nieuwe mensen ontmoet, maar ook beleidsmedewerkers (wethouders, ambtenaren en medewerkers van het waterschap) uit ons werkgebied gesproken. Een pasklaar antwoord Hoe gaan we ons landschap in de toekomst financieren? werd niet gegeven. Dit had ik ook niet verwacht. Ik heb onze initiatieven als Stoken op Streekhout en het Landschapsfonds Achterhoek ingebracht als mogelijke verdienmodellen. De burgers en vooral de jeugd meer betrekken bij hun eigen leefomgeving spreekt me wel aan, daar schort het volgens mij nogal aan. Overheden hebben de laatste jaren sterk bezuinigd op subsidies voor natuur en milieueducatie, een slechte zaak. Die boodschap is de beleidsmakers dan ook nog eens meegegeven, echter de jeugd was op deze conferentie onder vertegenwoordigd en vertegenwoordigers vanuit het onderwijs waren niet aanwezig. Want daar ligt volgens mij de basis om de jeugd landschap en natuur weer meer in het echt te 6
laten beleven en niet virtueel vanuit de luie stoel. Rob Geerts Voor meer informatie zie: http://www.netwerkplatteland.nl/v erslag-plattelandsconferentie/ Tonderzwam op een oude beuk (foto Rob Geerts) 7
Oproep aan de lokale politiek VAL Oude IJssel heeft, net als alle andere agrarisch natuurverenigingen binnen VALA, onderstaande brief verzonden aan alle politieke partijen in de gemeenten Oude IJsselstreek, Doetinchem en Montferland. Koester ons mooie Achterhoekse cultuurlandschap, ook in tijden van crisis! Als agrarische natuurverenigingen maken we ons ernstig zorgen hoe het verder moet met het beheer van ons mooie cultuurlandschap in grote delen van de Achterhoek. De overheid heeft fors gesneden in het budget voor natuur- en landschapsonderhoud. Door de decentralisatie is natuur een kerntaak van de provincie geworden evenals het beleid voor landschap. Kon voorheen vrijwel overal in Gelderland landschapselementen worden aangelegd en beheersubsidie worden verkregen, voortaan wordt alleen voor natuur en landschapselementen die deel uitmaken van het Gelders Natuurnetwerk (GNN, voorheen EHS geheten) en de Groene Ontwikkelzone nog subsidie verleend. In hoeverre is een boer nog bereid het landschap te onderhouden als daar geen vergoeding meer tegenover staat en de landschapselementen rendabel boeren in de weg staan? Met het verdwijnen van het melkquotum begin 2015 zullen veel boeren willen uitbreiden. De Achterhoekse gemeenten hebben LOP s en GUP s opgesteld met mooie beleidsambities om te investeren in ons landschap. Door bezuinigingen is fors gesneden in het budget en taken van verantwoordelijke landschapscoördinatoren waardoor er nauwelijks nog ruimte is om wat voor landschap te blijven doen. Van gemeenten wordt echter vanuit de provincie verwacht dat zij zorg gaan dragen voor het landschapsbeheer buiten het GNN via de nieuwe Regeling Landschap van de provincie Gelderland (voorheen de GPL regeling). Er kan
echter alleen aanspraak gemaakt worden op subsidie uit deze regeling als gemeenten zelf een bedrag daarvoor op de begroting zetten, want 50% dient zelf te worden gefinancierd. Ons mooie Achterhoekse landschap wordt door vrijwel alle gemeenten gebruikt om zich als streek te promoten. Het Achterhoeks coulisselandschap wordt gewaardeerd als één van de mooiste landschappen van Nederland en vormt het verdienkapitaal van de recreatiesector. De recreatie is voor de Achterhoek een zeer belangrijke economische sector; qua inkomsten ongeveer net zo belangrijk als de landbouw, maar qua werkgelegenheid zelfs nog belangrijker. Redenen te meer om dit landschap te blijven koesteren. De zes samenwerkende agrarische natuurverenigingen, verenigd in VALA (Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek), vragen de politiek om in hun verkiezingsprogramma s op te nemen: Voldoende budget voor landschapsbeheer en ontwikkeling zodat cofinanciering geleverd kan worden om aanspraak te maken op gelden uit de Regeling Landschap. Via deze regeling draagt de provincie voor 50% bij aan landschapsbeheer in het buitengebied. Inzet van VALA als hét groenloket voor de Achterhoek. De VALA krijgt als collectief straks een belangrijke rol bij de uitvoering van agrarisch natuurbeheer en in de vergroening van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. In aanvulling daarop kan VALA gemeenten ontzorgen in het landschapsbeheer. Het initiatief van de VALA steunen voor het opzetten van een Landschapsfonds Achterhoek. De VALA zal zelf voor een deel van de financiering gaan zorgen voor het landschapsbeheer in de Achterhoek (fondswerving zowel publiek als privaat: o.a. RABO Streekrekeningen, natuurcompensatie, verevening, Crowdfunding en via Stoken op Streekhout: groene Achterhoekse warmte). 9
Verslag jaarvergadering Op maandag 18 november is bij t Onland in Doetinchem de jaarlijkse ledenvergadering gehouden. Het verslag kunt u hier lezen. Aanwezig: 23 leden en donateurs. 1. Opening Voorzitter Rob Geerts opent met een welkomstwoord. Hij zegt dat door de crisis de financiële positie van de ANV s onder druk staan. Dit noopt tot samenwerking. We zullen zelf financiële bronnen moeten aanboren om minder afhankelijk te zijn van subsidies. 2. Mededelingen a. GLB toegelicht door Jos Roemaat. - Een gedeelte van de toeslagrechten uit Europa moet besteed worden aan vergroening. - Individuele aanvragen voor agrarische natuur zijn niet meer mogelijk. Dit kan alleen maar via collectieven. - Vanaf 2016 komt meer geld beschikbaar voor agrarische natuur en waterbeheer. De provincie gaat straks niet meer op perceelniveau bepalen waar agrarisch natuurbeheer mogelijk is, maar zal alleen nog maar sturen op hoofdlijnen. Collectieven gaan straks een gebiedsaanvraag opstellen. Daar staat in hoe zij de natuurdoelen van de provincie gaan realiseren in hun werkgebied. Collectieven sluiten aan de voordeur een contract met de provincie op basis van deze gebiedsaanvraag. Aan de achterdeur sluiten collctieven individuele beheercontracten af met de boeren. De VALA is hard op weg het collectief voor de Achterhoek te worden N.a.v. een vraag zegt Jos dat gerealiseerde SAN en PSAN landschapselementen ingebracht kunnen worden in de gebiedsaanvraag. Ze tellen dan echter niet mee in de vergroening. Dit kan wel als ze niet meer worden gesubsidieerd. Eveneens op een vraag vindt ook Jos dat de agrariërs zich nog weinig bewust zijn van de gevolgen van GLB. Een voorlichtingsprogramma volgt nog.
b. VALA toegelicht door Rob Geerts. - VALA is een samenwerkingsverband van alle ANV s in de Achterhoek. - VALA is bezig zich te vormen tot een collectief. - VALA is op zoek om buiten de overheid om inkomstenbronnen te vergaren b.v. via een landschapsfonds of crowdfunding. - VALA is in ver gevorderd stadium met het opzetten van een organisatie voor het afzetten van snoeihout als brandstof voor houtkachels. Men werkt hierbij samen met de TBO s en de gemeenten. Men is al in gesprek met een bedrijf voor plaatsing van een houtkachel. c. PR en landschapsherstelproject toegelicht door Yvette Ruesen. - De VAL was toe aan een nieuw logo. Het heeft een duidelijke en zichtbare uitstraling gekregen. - Dit had tot gevolg dat nieuw briefpapier, enveloppen en naamkaartjes zijn ontworpen. - Eveneens is de website vernieuwd en zijn nieuwe projectborden gemaakt. - Landschapsherstelproject. Onze 3 gemeenten hebben met cofinanciering van de regio Achterhoek 100.000 beschikbaar gesteld voor het opheffen van achterstallig onderhoud en het herstel van landschapselementen. De VAL heeft de opdracht gekregen dit project voor te bereiden en uit te voeren. Dit gebeurt in 4 fasen. Fase 1: Inventariseren van landschapselementen die voldoen aan de criteria van de gemeenten (Afgerond). Fase 2: Inventariseren van de belangstelling van grondeigenaren om deel te nemen aan het project (Afgerond). Fase 3: Opstellen van de herstelplannen (Afgerond). Fase 4: Uitvoering van de herstelplannen. Dit gaat de komende winter gebeuren. 3. Verslag van de jaarvergadering van 19 november 2012 Wordt door de vergadering zonder opmerkingen goedgekeurd. 4. Technisch jaarverslag van 1 juli 2012 t/m 30 juni 2013 Wordt onveranderd goedgekeurd. 11
5. Financieel jaarverslag van 1 juli 2012 t/m 30 juni 2013 Penningmeester Theo Melissen geeft een toelichting. Door de afbouw van de subsidiemogelijkheden en het daaruit voortvloeiend mindere werkaanbod is het resultaat licht negatief. Er zijn geen vragen en het verslag wordt goedgekeurd. 6. Bestemming financieel resultaat De vergadering keurt goed dit tekort af te boeken op het vermogen. 7. Contributie vaststelling 2014 De vergadering gaat akkoord met handhaving van de contributie van 25,00 voor leden en 15,00 voor donateurs. 8. Bestuursverkiezing Periodiek aftredend zijn Theo Melissen en Theo Giesen. In de vacature Theo Melissen is door het bestuur Theo weer kandidaat gesteld en door de leden zijn geen tegenkandidaten ingediend, waardoor hij bij acclamatie weer werd herkozen. Theo Giesen is niet meer herkiesbaar. Het bestuur stelt voor in deze vacature niet meer in te voorzien door de verdergaande samenwerking in de Achterhoek. De vergadering is het hiermee eens. Rob dankt Theo Giesen voor zijn inzet tot oprichting van de VAL en zijn belangrijke bijdrage aan de succesvolle eerste 9 jaren. Theo bedankt de vergadering en met name Rob voor zijn dankwoord. 9. Informatie van de coördinator Theo Freriks - Alle leden van de werkploeg hebben een meerdaagse cursus landschapsonderhoud gevolgd. - Binnenkort volgen 3 werkploegleden een BHV cursus. 10. Rondvraag De nieuwe secretaris Henry Steverink peilt de mening van de vergadering of men akkoord kan gaan met het digitaal verzenden van de post naar de leden en donateurs. Men heeft geen bezwaar. 11. Sluiting Rob sluit de vergadering en nodigt ieder uit voor de aansluitende openbare bijeenkomst. 12
Bijen en landschap Na afloop van de jaarlijkse ledenvergadering kon onze voorzitter een 30tal aanwezigen welkom heten voor een openbare lezing van de heer Hollander over landschap en bijen. In zeer duidelijke bewoordingen en beeldmateriaal kon Hollander de vergadering boeien met een verhaal over het belang van het landschap voor de insecten en met name bijen en omgekeerd het belang van bijen voor het landschap. Dat bijen voor het landschap van groot belang zijn moge wel blijken uit een paar cijfers. Zo heeft 70% van onze voedselproductie in meer of mindere mate met bijen te maken. Bij een optimale bestuiving van b.v. koolzaad kan de opbrengst met 20 % stijgen. Vooral voor de bestuiving zijn bijen van ongekend belang. Het aanbod aan nectar is nodig voor de honingproductie en meer nog als voedsel voor de bijen. Dit aanbod heeft alles te maken met bloeiende planten, struiken en bomen en vooral een geregeld aanbod ervan in de periode van maart t/m oktober. Dit vraagt om maatregelen. Gelukkig wordt hieraan steeds meer aandacht besteed. Maar nog lang niet door iedereen gedeeld. Toevallig verscheen de laatste week in de media een artikel dat bijenhouders, gewasbeschermingsfabrikanten, LTO en kennisinstellingen een Actieprogramma Bijengezondheid hebben opgesteld om het leven van bijen te verbeteren. Voor de noodzakelijke kennisuitwisseling zal de komende jaren een bijenmakelaar worden aangesteld. Hij zal kritisch moeten kijken naar het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en de wijze waarop het voedselaanbod voor bijen kan worden bevorderd. Wat dit laatste betreft is volgens Hollander nog veel mogelijk. Enkele voorbeelden? 13
Voer het snoeiprogramma gespreid uit. Dus niet alles tegelijk maar verdeeld over meerdere jaren. Waarom een rij wilgen allemaal gelijk knotten? Als laatbloeiers zijn bloeiende groenbemesters zeer belangrijk. Hollander juicht dan ook de groeiende belangstelling voor granenteelt toe. Hierna kan eerder een groenbemester worden gezaaid dan na mais. Gaat men landschapselementen aanleggen gebruik dan diverse variëteiten en plant geen monocultuur. Door de juiste keuze van het planten van bomen en struiken, en deze op een leefbare plek te planten kan er zeer veel voor de natuur gedaan worden, zonder dat daar meer kosten aan verbonden zijn. De keuze van de juiste boom is een investering van 60 jaar of langer en brengt vele malen zijn natuurwaarden op dan de houtwaarde. Hetzelfde geldt voor het planten van fruitbomen. Plant dan meerdere soorten fruit. Hollander pleit ervoor om na half september geen wegbermen meer te maaien. Bloemrijke akkerranden kunnen een belangrijk aanbod en gespreid voedsel leveren. Ook had de verteller een paar wijze lessen voor de agrariërs onder de aanwezigen: ga niet midden op de dag bloeiende klaver of lupine maaien. Door dat maaien sterven bijna alle bijen door de grote en snelle machines. Juist midden op de dag zijn de bijen actief. Maai dan s morgens vroeg of s avonds, wanneer de bijen niet meer actief zijn. De agrariërs weten bijna het hele jaar dat er paardenbloemen in de weide staan. Ga dan niet juist spuiten in de bloeiperiode. Wettelijk mag dat niet eens, doch onder druk van de boeren gaan loonwerkers er soms toch toe over. Een goed milieu bevorderd de activiteit van de bijen. Een goed klimaat is van belang voor de opbrengst van het gewas en voor de kwaliteit ervan. Bij schraal en droog weer en droge grond zijn 14
bijen niet actief. In kassen is dat al duidelijk gebleken. Een iets achterstallige vochtvoorziening leidt ertoe dat de bijen soms geheel niet meer actief zijn. Hollander besluit zijn inleiding met een compliment aan het adres van de VAL en wenst hen veel succes toe met het realiseren van een veelzijdig landschap. Zonnebloemen, aantrekkelijk in het landschap en voor bijen (foto Rob Geerts) Winterwerk; torenvalkenkast plaatsen (foto, Rob Geerts) 15
Contact VAL Oude IJssel Lichtenberg 6a 7064 LH Silvolde Telefoon: 0315 6300 02 Fax: 0315 64 27 06 Theo Freriks (coördinator) Telefoon: 06 51 15 10 48 Lid worden? Via onze website kunt u zich aanmelden als lid of donateur. Ook kunt u direct contact opnemen met onze secretaris Henry Steverink. E-mail: secretaris@val-oudeijssel.nl Telefoon: 0315 68 51 68 Tips en trucks? Verbeterpunten, vragen of leuke ideeën voor de nieuwsbrief? Wij horen het graag! E-mail: Website: info@val-oudeijssel.nl www.val-oudeijssel.nl 16