Documentaire Informatieverzorging (DIV) De werkzaamheden van de afdeling DIV betreffen: documentatie ten behoeve van onderzoek, bibliotheekwerkzaamheden, (retro-)invoer van onderzoeksdata, digitalisering van audiomateriaal en visueel materiaal, automatiseringswerkzaamheden in verband met beschikbaarstelling van gegevens via de website voor interne en externe onderzoekers, automatiseringsondersteuning voor beheerstaken en informatieverstrekking naar aanleiding van publieksvragen. In het kader van externe dienstverlening werden er 496 telefonische, schriftelijke of e-mail-verzoeken om inlichtingen beantwoord, daarvan hadden er 320 specifiek betrekking op familienamen. Aan de bibliotheek werden 981 nieuwe titels of tijdschriftafleveringen toegevoegd. Tevens is gestart met de ontsluiting van audio-cd s voor het project Dialectrenaissance. In aansluiting op het intranet in ontwikkeling werd de informatie van het interne netwerk, met onder andere het adressarium, de interne databanken en de bibliotheekcatalogus, geherstructureerd. Documentalisten, onderzoeksmedewerkers en automatiseringspersoneel waren actief betrokken bij de opbouw en inrichting van de website van het instituut, in het bijzonder bij de beschikbaarstelling van databanken op de website. Het Meertens Instituut bezit diverse belangrijke (historische) collecties die van belang zijn voor de huidige onderzoeksactiviteiten, en met het oog op de toekomst. Door middel van digitalisering wordt geschreven, gedrukt, of audiovisueel materiaal beter te gebruiken voor het wetenschappelijk onderzoek. Niet alleen ontstaat er een betere (snellere) toegankelijkheid, ook worden er nieuwe gebruiksmogelijkheden gecreëerd die meer mogelijkheden voor onderzoek bieden, bijvoorbeeld door aan het materiaal relevante informatie toe te voegen. De digitalisering staat tevens in het teken van documentatie en behoud op de langere termijn. Door middel van digitalisering wordt het beheer van de collecties vergemakkelijkt en de migratie van data naar andere dragers en formats zal, indien noodzakelijk, in de toekomst eenvoudiger zijn. 59 Documentatie- en digitaliseringsprojecten
Met name op het gebied van digitalisering van audio-data neemt het instituut, met zijn modern geoutilleerde audio-studio, een vooraanstaande plaats in. Het Meertens Instituut bezit een zeer grote en waardevolle collectie, onder andere van spontaan gesproken taal (van bijzondere waarde voor de oral history). Deze collectie beslaat 4250 banden, met een totale duur van 3300 uur (exclusief opnames voortvloeiend uit nieuwe onderzoeksprojecten). Hiervan zijn 1554 opnames gedigitaliseerd op 2184 cd-roms (1200 uur). Een presentatie van deze activiteiten vond onder meer plaats op de jaarvergadering 2000 van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland, gewijd aan audiovisuele archieven. Vanwege de specifieke expertise van het instituut op het terrein van audio-digitalisering, zoeken ook externe instanties samenwerking met het Meertens Instituut. 60 De digitalisering van geluidsopnames, met name van dialecten, vindt plaats op cd-roms. Het digitale archief van het instituut groeit met een gemiddelde van tien per dag. Jaarverslag 2000
Samenwerking met het NIWI vond onder andere plaats op het gebied van digitalisering en imaging van geschreven materiaal (onder andere de herkenning van materiaal in afwijkende fonten). Een pilotproject op basis van Meertens-vragenlijsten waarvoor de automatiseringsgroep van het Meertens Instituut de internet-gebruikersinterface ontwierp en implementeerde, werd afgerond. Een gezamenlijk proefproject betreffende de problematiek van de archivering en het beheer van digitaal materiaal op langere termijn wordt voortgezet. Hiervoor levert het Meertens Instituut het content- en inventarisgedeelte. De werkzaamheden van de afdeling Documentaire Informatieverzorging (DIV) worden steeds intensiever op het onderzoek afgestemd. In dit kader, en mede naar aanleiding van de bevindingen van de evaluatiecommissie van de KNAW is in 2000 een reorganisatie van DIV in gang gezet. De nieuwe structuur zal erop gericht zijn een meer inhoudelijke aansturing van de medewerkers te realiseren. De reorganisatie zal in de loop van 2001 zijn beslag krijgen. 61 Documentatie- en digitaliseringsprojecten 2 Archiveren van Digitaal Academisch erfgoed (ADA) (2000-2003) ADA betreft een pilot-project in samenwerking met het NIWI, gericht op het langdurig in beheer houden van digitaal wetenschappelijk onderzoeksmateriaal. Door middel van archivering van circa 1000 bestanden van het Meertens Instituut wordt het opzetten van digitale archiveringsdiensten (voor wetenschappelijke instellingen) in de praktijk getoetst. Resultaten in 2000: inventarisatie van 1000 floppies. Medewerkers: A.M.C. Goeman, J.J. Schell, R. Edel. Bedevaartbank: bedevaartplaatsen in Nederland (BiN-bank)/BiN on Line (BoL) (1995-2005) Het onderhoud en de verdere uitbouw van de databank van het project Bedevaarten in Nederland (BiN); tevens de voorbereiding van 2 In alfabetische volgorde. Documentatie- en digitaliseringsprojecten
de elektronische BiN-databank die aan de website van het Meertens Instituut wordt gekoppeld. Medewerkers: P.J. Margry, M. van der Peet, J.J. Schell. Brieven aan de Toekomst (1998-2001) De invoer, zowel op basis van persoonsgegevens als thematisch, van 40.000 ego-documenten (brieven) in een databank ten behoeve van de opbouw van een toegankelijk archief over het dagelijks leven aan het einde van de twintigste eeuw in Nederland. Eind 2000 waren circa 30.000 brieven ingevoerd. Medewerkers: H.M. de Romph, H.C.M. Vanthoor, C.A.M. Tegelaers, H. Garcia- Brugman. Databank dialectdata, gebaseerd op opnamen (2000 tot 2005) In dit project worden digitale versies van in het verleden op het Meertens Instituut gemaakte opnamen ontsloten en klaargemaakt voor publicatie. Resultaten in 2000: GTP-databank met verwerkings- en kaarttekenapplicatie. Medewerker: A.C.M. Goeman. 63 Databank feest en ritueel (2000-2005) In 2000 is een aanvang gemaakt met het plaatsen van populairwetenschappelijke teksten over kalenderfeesten in Nederland op de website van het Meertens Instituut (zie: http://www.meertens.knaw.nl/ feesten/). Resultaten in 2000: beschrijvingen van 9 feesten op website toegevoegd; 1 artikel. Medewerkers: C.L.J. Wijers, E. Doelman, J.I.A. Helsloot, M.L.C. van Zuijlen. Databank boedelbeschrijvingen ( boedelbank ) (2000-2005) De boedelbank van het Meertens Instituut omvat circa 5080 boedelbeschrijvingen uit twaalf verschillende Nederlandse dorpen en stadjes Devotieprentje van Ioannes van [der] Sande, 18e eeuw. Coll. Breda s museum. Opgenomen in deel III (Limburg), het laatste deel van het lexicon Bedevaartplaatsen in Nederland. Dit verscheen in juni 2000. Documentatie- en digitaliseringsprojecten
(Doesburg, Geldermalsen, Lichtenvoorde/Groenlo, Maasland, Maassluis, Medemblik, Oirschot, Rosmalen, Twisk, Weesp en Weesperkarspel). Deze boedelinventarissen dateren uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Hiervan zijn er 2889 integraal ingevoerd in de computer; deze zullen binnenkort via de website raadpleegbaar worden. De overige inventarissen berusten in fotokopie of microfilm in het boedelarchief. Medewerkers: H.C. Dibbits, E. Doelman. 64 Databank Goeman Taeldeman Project (GTP) (2000-2005) Onderhoud en verrijking van de database van fonetische transcripties uit het veldwerkproject Fonologie en Morfologie van de Nederlandse Dialecten op basis van veldwerk (1983-1990). Het betreft gedetailleerde fonetische transcripten van steeds 1876 items uit 365 plaatsen in Nederland. Mede met het oog op webpublicatie werd een verwerkingsen kaarttekenapplicatie ontwikkeld. Project in samenwerking met de Vrije Universiteit. De GTP-databank vormt de basis voor de Morfologische Atlas van Nederlandse Dialecten (MAND). Medewerkers: A.C.M. Goeman, B.L. van den Berg, P.T. van Reenen. Databank van etnologische en dialectvragenlijstgegevens (1996-2005) In deze databank worden de antwoorden (de vragen zelf vormen een aparte databank) op de dialectologische en volkskundige vragenlijsten gedigitaliseerd ingevoerd. Prioriteit wordt gegeven aan de jaarlijks nieuwe lijsten en aan oudere lijsten die voor lopend onderzoek nodig zijn. Resultaten in 2000: invoer van lijst V 68 (Sint Maarten) en V 69 (de zondag). Medewerkers: J.J. Schell, T. Pinna, H.C.M. Vanthoor, M.J. Twisk, C.J. Bianchi, N. Abdelmawla. Digitalisering Audioarchief (2000-2005) Digitalisering van de totale collectie taal- en etnologie-opnames (inclusief liedopnames, exclusief de recente opnames van TCULT en SAND) met het oog op (a) verbeterde toegankelijkheid voor intern en extern onderzoek, (b) conservering. De realisatie vindt plaats in deelprojecten. Met het oog op onderzoek wordt een zeer lage compressiegraad Jaarverslag 2000
gebruikt (formaat AIFF). Bewerking en analyse is mogelijk in programma s als PRAAT en CLAN. Er zijn investeringsplannen voor nieuwe apparatuur en programmatuur om een noodzakelijke verhoging van de productie te realiseren. Resultaten in 2000: 1327 bandopnamen gedigitaliseerd op 1865 cd-roms. Dit betreft met name opnamen van spontane gesprekken. Een begin is gemaakt met de GTP-veldwerkopnamen. Medewerkers: C.A.M. Grijpink, A.C.M. Goeman in samenwerking met T. Janssen, B. Minks, B. Veenstra, F. Wajon (vier externe audiotechnici gedetacheerd bij het Meertens Instituut). Digitalisering dialectvragenlijsten (Scanproject) (2000-2005) Scannen van verschillende vragenlijstjaargangen; ontwerp en realisering van ontsluitingsapplicatie bij gescande vragenlijsten. Project in samenwerking met het NIWI. Resultaten in 2000: ontwikkeling ontsluitingsapplicatie van gescande vragenlijsten, alfa-versie; proefscan van vragenlijst 47 en proef met opdeling van de afbeelding in kleinere eenheden. Medewerkers: A.C.M. Goeman, B.L. van den Berg, R. Zaat. 65 Digitalisering Nederlands Volksliedarchief (NVA) (1999-2002) Betreft de vervanging van het kaartsysteem van het Nederlands Volksliedarchief door een elektronische database. De NVA bevat volksliederen van de Middeleeuwen tot en met de 20e eeuw. Het gedigitaliseerde systeem is uitgebreider dan het oorspronkelijke archief. Tot de toegevoegde informatie behoren onder meer beginregels van de volksliederen. Het Nederlands Volksliedarchief is een deelproject van de Nederlandse Liederenbank (NLB). Resultaten in 2000: ca. 22.000 liederen ingevoerd. Medewerkers: S. Koetsier, M.C. den Boer, S. Levelt, E. Schukking, W.P. van Wingerden, J. Heijdra, N.S. den Hertog, R. van Leeuwen, L.P. Grijp. Digitalisering Reeks Nederlandse Dialectatlassen (2000-2005) Project in samenwerking met het NIWI. Het behelst de digitalisering van alle Nederlandse dialectatlassen. Medewerkers: A.C.M. Goeman, B.L. van den Berg, R. Zaat. Documentatie- en digitaliseringsprojecten
Etnologisch beeldarchief (1995-2005) De ontsluiting en conservering van de (historische) etnologische fotocollectie (circa 3900 foto s), grafiek, film- en videomateriaal van het Meertens Instituut. Resultaten in 2000: 581 verwerkte foto s. Medewerker: J.J. Schell. Grondkaart dialect- en etnologiecartografie (2000-2005) Productie van een (uitbreidbare) basiskaart met Kloeke-codes. Resultaten in 2000: cartografieapplicatie uitgebreid. Aanvulling plaatscodes. Koppeling met dataverwerkingsmodule. Implementatie in Nijmegen en Leuven. Medewerker: A.C.M. Goeman, B.L. van den Berg. 66 Het Groot Hoorns, Enkhuizer en Alkmaarder Liedboek, een kleinood uit de collectie van het Nederlands Volksliedarchief. Jaarverslag 2000
Knipselarchief (2000-2005) De opbouw van een verzameling kranten- en tijdschriftknipsels, op basis van een wisselend corpus van regionale dagbladen, op het gebied van de Nederlandse Etnologie, in eerste instantie gericht op lopende projecten, daarnaast bedoeld om nieuwe trends te signaleren. Resultaten in 2000: groot aantal verwerkte knipsels. Medewerkers: M.L.C. van Zuijlen, M.J. Twisk, B. Boom, C.J. Bianchi. Liedbladen 1750-1950 (1998-2001) De ontsluiting van twee collecties liedbladen: de collectie van het Meertens Instituut, en de Collectie Wouters (die zich voor het grootste deel in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag bevindt). Het project wordt gerealiseerd in samenwerking met de KB, in het kader van het Metamorfozeproject. Deelproject van de Nederlandse Liederenbank (NLB). Resultaten in 2000: circa 2000 liedbladen en 275 andere bronnen ingevoerd. Medewerkers: L.P. Grijp, W.P. van Wingerden, R. van Leeuwen. 67 Nederlandse Familienamen Databank (NFD) (2000-2005) De NFD verschaft informatie over de familienamen in Nederland met betrekking tot de ontstaansgeschiedenis en verspreiding. Op basis daarvan worden naamsverklaringen gegeven. Ook wordt de samenhang van de gehele namenvoorraad beschreven Resultaten in 2000: online raadpleegbare databank die kan worden beschouwd als een equivalent van een woordenboek van familienamen. Bij de online-presentatie in januari 2000 bevatte het bestand 13.000 records (namen). Medewerker: L.S.G.B. Brouwer. Nederlandse volksnamen van planten (2000-2005) Op basis van enquête- en monografisch materiaal vervaardigde database van de volksnamen van planten in het Nederlandse taalgebied sinds ±1900; met een afzonderlijke publicatie over de inhoud, vorm en mogelijkheden van deze database. Resultaten in 2000: uitbreiding en afronding van het Corpus Plantnamen; aanvang bewerking tot database. Medewerker: H.J.T.M. Brok. Documentatie- en digitaliseringsprojecten
Nederlandse volksverhalenbank (1994-2005) Een elektronische database met Nederlandse volksverhalen, ter ontsluiting van de in het Meertens-archief verzamelde volksverhalen alsmede voor het vastleggen van nieuwe volksverhalen. Sinds 1994 zijn ruim 15.000 verhalen met contextinformatie ingevoerd. Resultaten in 2000: invoer van een gedeelte van de Collectie Jaarsma, die bestaat uit Friese volksverhalen. Medewerker: Th. Meder. 68 Nederlandse Voornamen Databank (2000-2005) De Nederlandse Voornamen Databank is het databestand van de Prisma Voornamen. Het bestand bevat ruim 20.000 voornamen met naamsverklaring. Resultaten in 2000: zie http://www.meertens.knaw.nl/voornamen/vnb/ zoeken.lasso Medewerker: D. Gerritzen. Onomastische Literatuur Service (2000-2005) Gedetailleerd ontsloten bibliografisch databestand, uitgebreid met diverse zoekmogelijkheden, gebaseerd op het voormalige kaartsysteem. Bevat vooral toponymische informatie. Bevat meer dan 40.000 records. Resultaten in 2000: basis voor de Nederlandse bijdrage aan de internationale naamkundige bibliografie die via ICOS online wordt georganiseerd, respectievelijk voor de naamkundige bibliografie en kroniek van het tijdschrift Naamkunde. Medewerker: L.S.G.B. Brouwer. Register van vragenlijsten (2000-2005) Het project is gerelateerd aan de databank etnologische en dialectvragenlijstgegevens en aan het NIWI-pilotproject Digitalisering dialectvragenlijsten. Resultaten in 2000: elektronisch raadpleegbaar register met toegang tot vragenlijsten en ingevoerde antwoorden. Medewerker: A.M.C. Goeman, B.L. van den Berg. Jaarverslag 2000
Repertorium van het Nederlandse lied tot 1600 (1995-2000) Doel van het repertorium is het verzamelen en documenteren van in beginsel alle Nederlandstalige liederen die voorkomen in bronnen tot en met het jaar 1600; sinds 1995 zijn er 7621 verschillende liedteksten en 1159 verschillende liedmelodieën uit 265 handschriften en 522 drukken gevonden. De resultaten zullen in een boek en op een cd-rom verschijnen. Het betreft een door het Vlaams-Nederlands Comité (NWO) gefinancierde samenwerking tussen het Meertens Instituut en de Universiteit van Antwerpen (UFSIA). Resultaten in 2000: 3334 liederen nieuw ingevoerd, en 3083 liederen uit herdrukken. Medewerkers: L.P. Grijp, M.J. de Bruin, W. Kuiper, J. Meeuwissen, E. van der Grijn Santen, S. Groot, M.C. den Boer, M. Tilstra, S. van Diejen. Vanuit de UFSIA: F. Willaert, J. Oosterman, W. Winkel. Volkskundige Trefwoordenbank (1984-2005) De Volkskundige Trefwoordenbank (VTB), de voortzetting van de Volkskundige Trefwoordencatalogus (VTC), is een systematische elektronische databank op volkskundige/etnologische thema s en onderwerpen, samengesteld op basis van een inhoudelijke ontsluiting van Nederlandse en buitenlandse boeken en artikelen, alsmede gegevens uit brieven, geluidsbanden, sagenboeken et cetera. In totaal telde de VTB dit jaar 16.500 records. Resultaten in 2000: circa 1200 nieuwe records. Medewerkers: J.J. Schell, M.L.C. van Zuijlen. 69 Website Aan het begin van 2000 werd de eigen website van het Meertens Instituut officieel geopend. De website heeft als doel zowel een breed publiek van geïnteresseerden als gespecialiseerde vakgenoten te informeren over de onderzoeks- en documentatieactiviteiten van het instituut. De nadruk zal in de eerste jaren liggen op het online aanbieden van de op het instituut beschikbare databases. In het eerste jaar is dit verwerkelijkt voor de Nederlandse Familienamen Databank en de Nederlandse Voornamen Databank. Beide genieten al een grote populariteit onder internetgebruikers en worden enkele honderden respectievelijk enkele tientallen malen per Documentatie- en digitaliseringsprojecten
dag geraadpleegd. Ook is er begonnen met de bouw van een Nederlandse Feesten Databank met (in eerste instantie) informatie over de meest bekende kalenderfeesten. Daarnaast is er aan onderzoekers van het Meertens Instituut de gelegenheid geboden een eigen pagina op de website in te richten, is er een agenda met symposia, congressen en andere activiteiten, en voor het algemene publiek een bescheiden foto-expositie samenhangend met de roman Het Bureau van J.J. Voskuil. De werkzaamheden aan de website zijn in het najaar van 2000 enigszins vertraagd bij gebrek aan automatiseringspersoneel, maar desondanks is er een goed begin gemaakt aan de bouw van een solide en toegankelijke webpresentatie. 70 Jaarverslag 2000