Beleidsplan Veluwsche Stoomtrein Maatschappij 2009-2014 Beleidsplan VSM versie 01 1
INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding..3 2. Infrastructuur..4 2.1 Stations 4 2.2 Rijdend Materieel.. 9 2.3 Werkplaatsen.10 2.4 Onderdak voor materieel..11 2.5 Spoorlijn...12 2.6 Overwegen en bruggen 12 3. Speerpunten... 13 4. Tenslotte... 13 Beleidsplan VSM versie 01 2
1. INLEIDING Uitgangspunt van de VSM is het ontwikkelen van een levend spoorwegmuseum. De reiziger moet de spoortijd ten tijde van de stoomtrein kunnen herbeleven. Hierbij is gekozen voor het tijdsbeeld van de spoorwegen in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. De reiziger zal de spoortijd ten tijde van de stoomtrein herbeleven. Daarbij wordt niet alleen de nadruk gelegd op de stoomtrein zelf. Ook het gehele spoorse randgebeuren, zoals stations en stationsaankleding, rijtuigen, wissels, seininstallaties zullen gelijke aandacht krijgen. De VSM-lijn (Apeldoorn-Dieren) geeft zowel in Apeldoorn als in Dieren aansluiting op het landelijk spoorwegnet. Daarmee kan een toeristischrecreatieve attractie worden uitgebouwd die tevens als een verbindend element tussen enerzijds de historische Hanzesteden Deventer en Zutphen en anderzijds de stad Apeldoorn en de Veluwe kan fungeren. De VSM kan in dit opzicht een verbindend element vormen tussen natuur en cultuur. Het grote en gevarieerde materieelpark, dat voldoet aan de strenge eisen voor het rijden op het hoofdrailnet, maakt dit mogelijk en biedt veel mogelijkheden. De stationsomgeving van Beekbergen vormt daarbij het museale centrum. Het te realiseren bezoekerscentrum speelt hierin een essentiële rol. In Beekbergen staat inmiddels veel materieel en historische spoorwegelementen. De VSM hoopt met de realisering va het bezoekerscentrum en de herinrichting cq. aanpassing van dit terrein dat de bezoeker niet alleen kennis kan nemen van dit historisch erfgoed (museale functie) maar ook deze tijd kan (her-)beleven. Dit zorgt ervoor dat Beekbergen alleen al een op zichzelf staande bezienswaardigheid is, ook zonder rit met de stoomtrein de moeite van het bezoeken waard. Een andere belangrijke stap in de ontwikkeling van de VSM als beleving van de wereld van toen zijn de mogelijkheden van het voormalige militair opslagterrein te Loenen. Dit terrein kan worden gebruikt om de bezoekers nog veel meer elementen uit de tijd van toen te laten beleven. Bij de beschrijving van station Loenen wordt hieraan meer aandacht besteed. Beleidsplan VSM versie 01 3
2. INFRASTRUCTUUR. De VSM beschikt over een eigen spoorlijn. Het totale traject is ruim 22 kilometer lang; 19 kilometer (van viaduct A1 t/m station Dieren) is sinds 20 december 2001 in eigendom van de VSM. Het onderhoud geschiedt geheel in eigen beheer. De laatste 3 kilometer, van viaduct A1 t/m station Apeldoorn, wordt mede gebruikt door de vervoerder ACTS ivm de afvoer van huisvuil. Prorail is hiervan eigenaar en infrastructuurbeheerder. Op 26 januari 2004 is door de Minister van Verkeer en Waterstaat aan de VSM concessie verleend om op te treden als een officiële spoorvervoerder op de eigen spoorlijn. De lijn kent 6 stations. In het kort wordt per station een korte schets gegeven. 2.1. Stations. Station Apeldoorn De VSM heeft een apart perron in Apeldoorn. Dit is een perron met een moderne uitstraling, en past daarmee niet bij het beeld wat de VSM wil uitstralen en past ook niet bij het hoofdstation van Apeldoorn waar juist gekozen is het handhaven van het oude station en het terugbrengen in daarvan in oude staat. Station Apeldoorn is het opstapstation voor veel bezoekers aan de VSM. Daar moet de beleving van de spoortijd van Toen ook beginnen. Een stationsgebouw en een passende aankleding van het station zou daarbij horen. Een eerste aanzet zou een passende schuilgelegenheid kunnen zijn. Een deel van de opstelsporen wordt gebruikt voor stalling van materieel. In Apeldoorn bevindt zich ook een gecertificeerde werkplaats met kantoorruimte. Station Beekbergen. Het station Beekbergen en haar omgeving maakt deel uit van het project Museumstation Beekbergen en is daarmee het kloppend hart van de VSM. Het stationsgebouw (gebouwd in 1886) is in 1999 in oorspronkelijke staat hersteld. Beleidsplan VSM versie 01 4
De noord- en de westzijde van de buitengevels zijn gepleisterd en geschilderd. Het stationskantoor is opnieuw ingericht in oude stijl. In die periode is ook begonnen met de aanleg van een nieuw perron, voorzien van gietijzeren lantaarns en ijzeren banken. In Beekbergen is ook een belangrijk deel de historische spoorwegelementen geconcentreerd. Een groot project is de aanleg van een volledig seinstelsel in Beekbergen, en de overige stations. Hierbij gaat het om het plaatsen en installeren van vele mechanisch en elektrisch bediende seinpalen en originele bedieningstoestellen. Ook de bouw van seinhuizen is hierin opgenomen. Vanuit deze seinhuizen kunnen dan zowel de armseinen als de overwegen worden bediend. Naast een klassiek seinenstelsel is inmiddels ook een draaischijf, een kolenbunker met kraan en waterkolommen gerealiseerd. Beekbergen fungeert ook als depot voor al het rijdend materieel (stoomen diesellocomotieven alsmede rijtuigen) In de werkplaats is plaats voor enkele stoomlocomotieven zodat in de winter niet alle locomotieven meer afgetapt en winterklaar gemaakt behoeven te worden. Dit is belangrijk in verband met de winterritten. Dit geeft een aanzienlijke tijdsbesparing. Daarnaast wordt de werkplaats, voorzien van drie sporen, uitgebreid met een nieuw personeelsverblijf. De VSM is voornemens een groot deel van haar goederenwagons een thema te geven. Deze goederenwagons zullen ook op enkele andere stations terug te vinden zijn De stationsomgeving is nu zodanig dat deze kan worden ingericht als een op zichzelf staande attractie; dus ook het bezoek waard als de treinen niet rijden. Een bezoekerscentrum/entree is daarbij onontbeerlijk. Dit centrum is niet alleen noodzakelijk om bezoekers en groepen op eigentijdse wijze te ontvangen, maar ook om verdere invulling te geven aan de museale functie van de VSM. Beleidsplan VSM versie 01 5
Kortom, het museumstation Beekbergen wordt verder ontwikkeld tot een op zichzelf staande bezienswaardigheid, die ook zonder dat de stoomtrein rijdt de moeite van het bezoeken waard is. Hiermee wordt het draagvlak van de VSM verder verbreed. Halte Immenbergweg Deze is in 1993 door de VSM gerealiseerd, onder het viaduct van de A50, zodat er gelijk sprake is van een gedeeltelijke overkapping. Halte Immenbergweg is een knooppunt van enkele fietsroutes. Station Loenen De VSM heeft hier nu een perron. Het oorspronkelijke stationsgebouw is helaas verdwenen. Deze halte is voor de VSM van strategisch belang omdat het voornemen bestaat de aanwezige loodsen behorende bij het voormalige militair opslagterrein, al dan niet in samenwerking van andere partijen, te verwerven t.b.v. museale activiteiten. De VSM pleit ervoor het voormalige militaire terrein om te vormen tot een attractie te maken waar behalve de spoortijd van toen ook vele andere thema s een beeld geven uit de tijd van groot- en overgrootmoeder. Een beeld van het verleden wat elders nog niet geboden wordt. Daarnaast is de omgeving ook geschikt voor het plaatsen van een kleine perronoverkapping. Beleidsplan VSM versie 01 6
Station Eerbeek Dit station heeft, evenals het station Beekbergen, het oorspronkelijke aanzien bewaard. De VSM wil weer eigenaar worden van dit station en het terugbrengen naar de oude spoortijd. De nog aanwezige oude goederenloods zou ingericht kunnen worden als grootse stoomtreinwereld in miniatuur. Op het kopspoor staan goederenwagons die volgens een bepaald thema ingericht kunnen worden zoals het verhaal van de papierindustrie, een beeld van de kolentransporten enz. Samen met de gemeente willen we ons inspannen om ook het stationsplein in oude staat terug te brengen zodat dat ook gebruikt kan worden voor diverse doeleinden met een relatie naar het verleden Station Laag Soeren Hier is niets meer overgebleven van de oude tijd, zoals het oude stationsgebouw. De VSM streeft er naar om deze te herbouwen, evenals een grote ruimte met historische uitstraling waarin van alles kan worden georganiseerd voor onze individuele bezoekers en voor gezelschappen. Wanneer de VSM op haar bijzondere dagen een half uurdienst met historische treinen rijdt (van zowel de VSM als van collega-organisaties) wordt dit het kruisingstation van de stoom- en dieseltreinen. Station Dieren. In discussie is het plan om het oude NS-station te vervangen door een nieuw station met verdiepte ligging. Het oude station heeft een hoge monumentale waarde en moet voor Dieren behouden blijven! Het past in alle opzichten bij de VSM. Het is hét start-/eindstation wat past bij een beeld van historie en biedt volop mogelijkheden om het voor verschillende functies te gebruiken. In het kader van de plannen rondom de herstructurering van het hart van Dieren zijn wellicht mogelijkheden om tenminste de overkapping binnen het VSM-gebeuren in bijv. Dieren of wellicht in Loenen te integreren. Beleidsplan VSM versie 01 7
Toekomstig station Dieren-VSM? 2.2. Rijdend materieel De VSM houdt zich met name bezig met het verzamelen en in bedrijfsvaardige toestand brengen en houden van groter historisch hoofd- en lokaal spoormaterieel. De VSM blijft een actief beleid voeren om, historisch gezien, interessant binnenlands en buitenlands materieel te verzamelen. Enkele particulieren hebben hun materiaal, met historische waarde, aan de VSM in bruikleen afgestaan. Het merendeel van de stoomlocomotieven, die bij de VSM in bedrijf zijn, is afkomstig van Duitsland. Bij locomotieven behoren uiteraard ook rijtuigen. Inmiddels bestaat er de mogelijkheid twee verschillende Nederlandse rijtuigstammen samen te stellen, een "Blokkendoos"- trein en de meer luxueuze "Bolkop"-trein. De bijnaam "Bolkop" is ontstaan door de gebogen fronten die deze rijtuigen hebben. Nederlandse diesellocomotieven en goederenwagons met historische waarde blijven ook een aandachtsveld voor de VSM. Bij goederenwagons wordt, naast de historische waarde, ook gekeken naar Beleidsplan VSM versie 01 8
de bruikbaarheid voor materiaalopslag, als werkwagen en/of als wagen voor de treindienst (bijvoorbeeld voor fietsenvervoer). Op de langere termijn wil de V SM een historische goederentrein kunnen samenstellen van ongeveer 15 a 20 wagons, te gebruiken op evenementen e.d. Naast rangeerwerkzaamheden en werktreinen kunnen de diesellocomotieven ook worden ingezet voor gezelschapstreinen, hoofdlijnritten en bij evenementen. Een evenement met uitsluitend de inzet van diesellocomotieven krijgt steeds meer belangstelling. Periodiek verschijnt er een overzicht van het materieel met daarbij een investeringsplan ten behoeve van de revisie van het materieel. Het aantal stoom- en diesellocomotieven dat nu bij de VSM aanwezig is en mogelijk in de toekomst nog zal toenemen, staat niet in verhouding tot datgene wat voor de exploitatie benodigd is. De VSM heeft twee redenen om toch over een omvangrijke materieelcapaciteit te beschikken: - een ruime reserve biedt een gunstige situatie voor het onderhoud: er is meer tijd om locomotieven kleine en grote revisies te geven zonder direct onder tijdsdruk te komen te staan. Dit is noodzakelijk wanneer het om een organisatie gaat die uitsluitend uit vrijwilligers bestaat; - het beschikken over meerdere locomotieven van hetzelfde type heeft ook een gunstig effect op het onderhoud. Hierbij kan worden gedacht aan de uitwisselbaarheid van onderdelen, het maken van kostbare mallen voor nieuwe onderdelen, deskundigheid bij het personeel, enz; - de niet bedrijfsvaardige locomotieven en de bedrijfsvaardige locomotieven die niet voor de exploitatie nodig zijn, kunnen worden getoond aan het publiek. Dit is onderdeel van het museale karakter dat inmiddels in Beekbergen vorm heeft gekregen. In de verdere ontwikkeling naar een museum zal de collectievorming verder worden gedocumenteerd in een zgn. collectieplan; noodzakelijk voor de erkenning als museum. Beleidsplan VSM versie 01 9
2.3. Werkplaatsen Voor een effectieve en efficiënte uitvoering van de revisies en onderhoudswerkzaamheden is een goede werkplaats onmisbaar. De VSM kan beschikken over twee goed geoutilleerde werkplaatsen. Deze werkplaatsen beschikken over een officiële erkenning. De VSM is hiermee erkend als onderhouder van historische railvoertuigen in de categorie stoom- en diesellocomotieven, wagens en rijtuigen. De werkplaats in Apeldoorn annex kantoorruimte is uitermate geschikt voor de uitvoering van grote revisies, waarbij materieel gedurende lange tijd op dezelfde plaats moet blijven staan en veel ruimte nodig is rondom het materieel voor een ergonomisch acceptabele werksituatie. De werkplaats annex depot in Beekbergen biedt genoeg ruimte voor de overige onderhoudswerkzaamheden en voor de uitvoering van activiteiten die horen bij het actief gebruik van het materieel. Hierbij moet worden gedacht aan smeren van de lagers, kolen Iaden, reinigen en het uitvoeren van kleine reparaties. Binnenkort zal een nieuw personeelsverblijf in gebruik genomen kunnen worden. 2.4. Onderdak voor materieel Behalve aan werkplaatsen is er ook behoefte aan een onderkomen of onderkomens voor het materieel. Een deel van het materieel staat altijd buiten, wat niet bevorderlijk is voor een langdurig behoud. Ook leidt het tot extra onderhoudskosten. Zeker voor het (Nederlands) historisch materieel en de stoomlocomotieven heeft dit kostbare gevolgen. De VSM zoekt op dit moment naar mogelijkheden voor de bouw van een loods waar het materieel kan worden ondergebracht. Mogelijke opties zijn Apeldoorn, naast het overslagstation van Circulus, en Loenen, op het emplacement. Ook andere opties, waaronder in Dieren, zijn denkbaar. De VSM beschikt in Dieren over een stuk grond maar dit is te klein om een loods te realiseren. Wellicht dat in het kader van de herstructurering van het hart van Dieren mogelijkheden ontstaan om deze noodzakelijke voorziening te realiseren. Beleidsplan VSM versie 01 10
2.5. Spoorlijn Het totale traject van de VSM is ruim 22 kilometer lang; 19 kilometer daarvan is eigendom van de VSM zelf en wordt ook zelf onderhouden. De overige 3 kilometer, gelegen in Apeldoorn, is eigendom van ProRail en wordt nog gebruikt voor goederenvervoer. De VSM heeft voor het spooronderhoud eigen middelen ter beschikking. Bovendien wordt er veel samengewerkt met onderhoudsbedrijven die het Nederlandse (en buitenlandse) spoorwegnet onderhouden en uitbreiden. Niet alleen stations, overwegen maar de hele treinreis moet bijdragen aan het tijdsbeeld. Om deze reden zijn er vergaande plannen om het traject te voorzien van telegraafpalen en gaslantaarns. 2.6. Overwegen en bruggen De spoorlijn heeft nog veel overwegen die geen overwegbeveiliging hebben waar een medewerker van de VSM met de rode vlag het wegverkeer tegenhoudt. De VSM wil dat alle overwegen waar de trein nu voor moet stoppen worden voorzien van een overweginstallatie. Hierbij wordt gestreefd ook dit element zoveel mogelijk een historische invulling te geven. De spoorlijn heeft nog veel overwegen die geen overwegbeveiliging hebben waar een medewerker van de VSM met de rode vlag het wegverkeer tegenhoudt. De VSM wil dat alle overwegen waar de trein nu voor moet stoppen worden voorzien van een overweginstallatie. Hierbij wordt gestreefd ook dit element zoveel mogelijk een historische invulling te geven. De spoorlijn zal verder worden voorzien van een historische beveiliging op alle stations. Beide elementen maken het mogelijk om op de rijdagen een uurdienst te rijden en daarmee de bezoekers van station naar station te laten rijden waar van alles is te beleven. Daarmee kan een complete dagtocht worden gerealiseerd. Beleidsplan VSM versie 01 11
3. SPEERPUNTEN De aandachtspunten voor de komende periode zijn: - verdere museale ontwikkeling van Beekbergen, waaronder in het bijzonder de realisering van het bezoekerscentrum en de daarbij behorende aanpassing en inrichting van de stationsomgeving, passend in het beeld van de jaren vijftig en zestig. - met derden het uitwerken van het initiatief om te komen tot een museumboulevard in Loenen; - versterking van historische elementen langs de gehele lijn, waaronder de plaatsing van telegraafpalen en gaslantaarns, aankleding van de stationsgebouwen (een perronoverkapping), verdere ontwikkeling van een klassiek seinenstelsel en de plaatsing van ouderwetse overweginstallaties;. - voorziening in de stallingbehoefte van het materieel. - intensivering van de werving en coaching van vrijwilligers. - verdere ontwikkeling van de professionaliteit van de vrijwilligers in alle geledingen van de organisatie. - verdere ontwikkeling van de marketing, sponsoring, marktconcepten waardoor het mogelijk blijft om de VSM als een levend museum te blijven exploiteren en verder te ontwikkelen. 4. TENSLOTTE Het beleidsplan is een levend document. Op basis van deze speerpunten worden actieplannen ontwikkeld. Beekbergen, januari 2009 Beleidsplan VSM versie 01 12