Uitdagingen voor de legislatuur & Lokale Financiën 2019 1
Analyse 2018: Globaal gezonde financiële situatie CONTEXT Vorige legislatuur Positief budgettair saldo (+) Lage schuldgraad, en daalt verder (+) Maar verminderde investeringen (-) 2
Onzekerheid na verkiezingen 4 belangrijke financiële uitdagingen: NIEUWE LEGISLATUUR (2019-2024) De kost van de pensioenen van het vastbenoemd personeel Het spanningsveld tussen vergrijzing in het algemeen en de bevolkingsgroei in de grote steden De impact van de Tax-shift De nood om te blijven investeren 3
4 Pensioenboemerang komt deze legislatuur hard aan bij 3 op 4 gemeenten
Pensioenboemerang zwaartepunt valt deze legislatuur De pensioenfactuur is tijdens deze legislatuur een onontkoombaar feit, en dit bij elk type lokale bestuur Ramingen responsabiliseringsbijdrage in mio EUR 1 200 1 000 800 600 400 200 0 355 964 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Overige Hulpverleningszones Politiezones AGB / APB Intercommunales Ziekenhuizen Provincies OCMW Gemeenten 5 Op basis van vooruitzichten van de FPD
Waar komt die boemerang vandaan? Welke gemeenten voelen de impact? 6
Waar komt die boemerang vandaan? Pensioenboemerang twee pensioenstelsels op lokaal niveau Vastbenoemden repartitiesysteem specifiek voor personeel lokale besturen Contractanten algemeen pensioenstelsel voor werknemers Volledig ten laste van de lokale besturen (zonder structurele tussenkomst van federale en regionale overheden) Repartitiesysteem (quasi veralgemeend sinds 2011) maar rust op een beperkt aantal contribuanten (+/- 120.000) en dit aantal daalt nog lichtjes verder 7
Waar komt die boemerang vandaan? Pensioenboemerang aantal evoluties leiden tot onevenwicht Evolutie in VTE tewerkgesteld bij de lokale besturen (1995-2017) 65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2012 2015 2017 Contractanten Vastbenoemden Leeftijdspiramide van het personeel van de lokale besturen volgens statuut >65 61-65 56-60 51-55 46-50 41-45 36-40 31-35 26-30 18-25 <18 30000 20000 10000 0 10000 20000 30000 Statutaires Vastbenoemden Contractuels Contractanten % vastbenoemden > 50 jaar 8
Waar komt die boemerang vandaan? Pensioenboemerang pensioenlasten stijgen sterker dan loonmassa De pensioenlasten stijgen veel sneller dan de loonmassa (= basis voor bijdrage) 6000 5000 4000 41% 44% 50% 56% 61% 65% 68% 80% 70% 60% 50% Loonmassa Evolutie 2018-2024 + 4,6% 3000 2000 40% 30% Pensioenlasten + 27,0% 1000 20% 10% Theoretisch bijdragepercentage 56% 68% 0 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 0% 9
Pensioenboemerang Financieringsbronnen Waar komt die boemerang vandaan? Voor hervorming in 2011 Basisbijdrage 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ex-Pool 1 Ex-Pool 2 x Financiële reserves Reserves uitgeput 10 Ondanks de verhoging van het bijdragepercentage is het pensioenstelsel verlieslatend (2010)
Pensioenboemerang Financieringsbronnen Waar komt die boemerang vandaan? Sinds hervorming in 2011 Basisbijdrage Convergentie naar een uniek tarief van 41,5% voor alle lokale besturen NEW = Aanvullende bijdrage voor de niet-contribuanten aan de solidariteit 11 Responsabiliseringsbijdrage Enkel indien basisbijdrage < reële pensioenkost Basistarief = 50% van het verschil
Pensioenboemerang Financieringsbronnen Waar komt die boemerang vandaan? Sinds hervorming in 2011 Basisbijdrage 41,5% 120 100 80 60 40 20 Responsabiliseringsbijdrage = de helft van het verschil 0 Gemeente A Loonmassa (actieven dragen bij) Gemeente B Pensioenlasten (begunstigden) 12
Waar komt die boemerang vandaan? Pensioenboemerang zware lasten komen terecht op lokale besturen De wet voorziet aanpassingen van het bijdragepercentage om het financieringsstelsel in evenwicht te brengen De lokale besturen financieren dit volledig zelf! 2019-2024 Sur base des estimations de l ONP 13
Pensioenboemerang bijdragen stijgen sterk Waar komt die boemerang vandaan? 800 Raming responsabiliseringsbijdrage in mio EUR 700 600 Responsabiliseringsbijdrage 500 400 300 OCMW - PZ - HVZ Gemeenten 200 100 0 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Op basis van vooruitzichten van de FPD Belangrijk globaal bedrag op macro-economisch vlak 14 Maar sterke individuele verschillen
Waar komt die boemerang vandaan? Welke gemeenten voelen de impact? 15
Welke gemeenten voelen de impact? Pensioenboemerang meer en meer gemeenten betrokken Groeiend aantal gemeenten moet een responsabiliseringsbijdrage betalen: 50% vd gemeenten in 2017 meer dan 75% in 2023 Meeste grote steden zijn reeds betrokken Evolutie (2018-2023) van % gemeenten met responsabiliseringsbijdrage. Volgens aantal inwoners Volgens regio 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 <10000 10-50000 >50000 Totaal land 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Vlaanderen Wallonië Brussel Totaal land 16
Welke gemeenten voelen de impact? Pensioenboemerang pensioenkosten nemen grotere hap uit inkomsten Aandeel pensioenkosten in de gemeentefinanciën groeit responsabiliseringsbijdrage als % van fiscale ontvangsten 12% 10% 8% 6% 4% Minder dan 10.000 inw. 10.000-50.000 inw. Middelgrote tot grote steden Totaal nationaal 2% 0% 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 17 FPD raamt cijfers hoger dan in 2017 + impact hogere basisbijdragevoet + impact geconsolideerde entiteiten (OCMW, PZ, HVZ,.)
Welke gemeenten voelen de impact? Pensioenboemerang meeste impact in grootsteden De pensioenkosten nemen een alsmaar grotere hap uit de inkomsten van de gemeenten, tot meer dan 15% van de fiscale ontvangsten voor een aantal gemeenten Aantal gemeenten volgens gewicht van responsabiliseringsbijdrage in 2023 als % van de fiscale ontvangsten meer Plus dan de 15% van de 10% 10% tot à 15% van de 7,5% 7,5% tot à 10% 8 17 20 Waarvan voornamelijk grote steden (45 gemeenten = 25% van de totale bevolking) van de 5% 5% tot à 7,5% 70 van de 2,5% 2,5% tot à 5% 153 van de 1 tot 1 à 2,5% 126 minder moins dan de 1% 173 18 0 50 100 150 200
Eigen middelen van de gemeenten? Fiscaliteit (fiscale capaciteit? Belastingdruk is al hoger in de grootsteden) Kiezen voor leningen? Pensioenproblematiek: geen pasklare oplossingen! Inbreng via externe financiering? Zie advies van de Commissie Pensioenhervorming Federale tussenkomst in het financieringsstelsel Regionale hulp (toezichthoudende overheid) / hervorming subsidies aan lokale besturen Aanpassing van de Pensioenvoorwaarden (kostenverlaging)? Impact van de wet van 2018 (gemengd pensioen / veralgemening 2 e pijler) Verhoging aandeel werknemersbijdrage (7,5%)? 19
20 Welke impact is er op investeringen?
Ruimte om te investeren Tijdens de vorige legislatuur, merkten we reeds dat lokale besturen minder investeerden 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 1,0% BBP Evolutie publieke investeringen (2012-2018) 0,8% BBP Gemiddeld in de EU Andere publieke overheden Lokale overheden 2017 = 80% van het niveau van in 2012 Het lage investeringsniveau van de lokale besturen versterkt de publieke onderinvesteringen in België (2,4% van het BBP t.o.v. +/- 3% in de E.U.) 0,5% 21 0,0% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Bron: INR 2016: 0,6% BBP = laagste niveau sinds 30 jaar!
Ruimte om te investeren Welke pistes om de investeringen te herlanceren? De subsidiemechanismes versterken en vereenvoudigen De boekhoudkundige en budgettaire regels versoepelen Beheer van investeringsprojecten verbeteren Alternatieve financieringsformules gebruiken + budgettaire onzekerheden wegwerken, waaronder de pensioenfactuur 22
Investeringen noodzakelijk om uitdagingen het hoofd te bieden Maatschappelijke noden opvangen (vergrijzing, bevolkingstoename in de grote steden) Nieuwe maatschappelijke uitdagingen / energie-efficiëntie / Smart mobility / Digitalisering Onderhoud van het patrimonium (verouderd gemeentelijk wegennet, renovatie van gebouwen) 23 Positieve impact op de economie (lokale besturen doen 35% van de overheidsinvesteringen) Zie nationaal pact voor investeringen
Uitdagingen zijn talrijk Dossier uitdagingen nieuwe legislatuur (2019-2024) Drie delen: Samenleving en omgeving Financiën Governance 24 Beschikbaar op de site : research-belfius.be
25 Zoom op
26 Vergrijzing zet extra druk op gemeentebudgetten, grote regionale verschillen
Vergrijzing impact op gemeentefinanciën en beleid Uitdaging: evenwicht beheren tussen vraag en aanbod van lokale openbare dienstverlening en financiële draagkracht Minder inkomsten Meer uitgaven 27 Impact op talloze transversale beleidsdomeinen: Ruimtelijke ordening en infrastructuur Diversiteitspolitiek en beheer van sociale / intergenerationele cohesie
Vergrijzing globale trend, lokale verschillen Globale verouderingstrend bij de bevolking Maar met sterke lokale verschillen Variabiliteit van demografische indicatoren op gemeentelijk niveau (2018) Bevolking van 75 jaar en ouder (in % van de totale bevolking) Gemiddelde leeftijd Bevolkingsaangroei (2008-2018) Minimum Gemiddeld 3,5% 33,7-5,7% 9,2% 41,5 6,7% Maximum 17,0% 52,6 23,6% Bron: berekeningen van Belfius op basis van gegevens uit de FOD economie Statbel 28
Vergrijzing bepaalde gemeenten voelen meer impact Demografische dynamiek Verouderingscoëfficient Bevolking ouder dan 65 jaar -------------------------- Bevolking jonger dan 20 jaar 29
30 Duurzaam ontwikkelen Gemeenten hebben hefboomrol in klimaatstrijd
Duurzaam ontwikkelen lokale besturen ondernemen concreet actie Energiezuinig Isoleren van gemeentelijke gebouwen Groen wagenpark Duurzame mobiliteit stimuleren op gemeentelijk niveau Fietspaden en fietsenparkings Lage-emissiezones uitrollen Herinrichten van openbare ruimte (voetgangerszones, ) 31
Duurzaam ontwikkelen concrete acties van lokale besturen Klimaatplan op lokaal niveau in het kader van het Burgemeestersconvenant Opstellen van een inventaris van de emissies van broeikasgassen op het territorium en uitwerken van een actieplan rond duurzame energie met de verschillende lokale spelers Concreet maken en opvolgen van het actieplan met een toegewezen team Meer dan 75 % van de gemeenten hebben zich geëngageerd 32
33 WAT ZIEN WE IN DE BUDGETTEN 2019?
Exploitatie-uitgaven en -inkomsten Financiële toestand in het budget 2019 Waalse gemeenten Gewone uitgaven: +2,8% in EUR/inw. 0 100 200 300 400 500 600 Personnel (+2,8%) Fonctionnement (+1,3%) Dotat CPAS (+4,6%) Dotat zone police (+1,9%) Dotation Zone de secours (+1,8%) Autres dotations (+1,2%) Charges dette (+5,3%) Gewone inkomsten: +2,6% 0 100 200 300 400 Prestations (1,3%) Addit. Préc. Immob (+5,3%) Addit. IPP (+0,5%) Autres taxes addit. (-0,8%) Taxes communales (+1,0%) Fonds (+3,7%) Autres subsides reçus (+3,5%) Produits financiers (+0,4%) 34
Financieel evenwicht Financiële toestand in het budget 2019 Waalse gemeenten Saldi in % gewone inkomsten 7,4% 5,2% 0,6% 6,2% 1,2% 6,7% 2,7% 5,5% 5,3% 5,5% 5,3% 1,3% 1,6% 0,9% -0,1% -0,2% R2012 R2013 R2014 R2015 R2016 B2017 B2018 B2019 Aantal gemeenten met een begrotingstekort Solde ex propre Solde ex global 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Gemeenten met een tekort 88 96 36 5 2 1 0 Min. 2 Het positief saldo van het eigen dienstjaar 2019 verslechtert (-14 miljoen EUR) Dit wordt daarentegen opgevangen door: Speciaal ontvangstenkrediet (+/- 30 mio EUR) Responsabiliseringsbijdrage «pensioen» - vorige dj. (45 mio EUR) Verplichting sinds 2014 om een begroting in evenwicht voor te leggen 35
Investeringen Wat zijn de vooruitzichten voor de investeringen voor de budgetten 2019? 2019: daling van +/-30%, maar dit is een jaarlijks gegeven in het 1e jaar van een gemeentelijke bestuursperiode ( investeringscyclus ) in mio EUR 2 000 Investeringen Waalse gemeenten (budgetten) 1 500-12% 1 000 500 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 36
Exploitatie-ontvangsten en -uitgaven Hoe evolueren de financiën in budget 2019? Vlaamse gemeenten Exploitatie-uitgaven : +1,1 % in EUR / inw. 0 100 200 300 400 500 600 Werking (+2,4%) Personeel* (+4,2%) Gemeentetoelage OCMW (-) Gemeentetoelage politie (+4,2%) Gemeentetoel. brandweer (+2,2%) Exploitatie-ontvangsten : +2% 0 100 200 300 400 Ontvangsten uit werking (+1%) Aanvul. personenbelasting (+1,1%) Opc. onroerende voorheffing (2,1%) Lokale belastingen (+0,9%) Fondsen (+3,5%) Andere toelagen (+2,9%) Financiële uitgaven (-4,8%) Specifieke werkingssubsidies* (-8,9%) Financiële opbrengsten (+3,7%) Zonder gesubsidieerd onderwijzend personeel (109 EUR/inw.) 37 Bron: open data Lokaal Bestuur Vlaanderen
Financieel evenwicht Hoe evolueren de financiën in budget 2019? Vlaamse gemeenten in mio EUR Aan evenwichtscriteria voldaan Jaarlijks: resultaat op kasbasis >= 0 Structureel evenwicht met AFM >= 0 Autofinancieringsmarge (AFM) 1 400 1 200 1 000 800 600 AFM = buffer om schokken op te vangen Budget 2019: 340 miljoen EUR 52 EUR/inw. = 3,4% van de exploitatieontvangsten In de jaarrekeningen > 10% 400 200 0 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Exploitatie levert marge voor beleid (financieel draagvlak) 38 Jaarrekeningen Budget
Investeringen Investeringsvooruitzichten in budget 2019? 2019: intentie om te investeren blijft Rekeningcijfers vertonen investeringscyclus-effect Realisatiegraad hoger op einde van de bestuursperiode (60%) In mio EUR 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Evolutie investeringsuitgaven Vlaamse gemeenten +6,5% +1,8% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 39 Budget Rekening
Exploitatie-ontvangsten en -uitgaven Hoe evolueren de financiën in het budget 2019 Brusselse gemeenten* Gewone uitgaven (Budget 2019) : +3,5% Gewone ontvangsten (Budget 2019) : +2,8% In EUR/inw. 0 200 400 600 800 1000 0 100 200 300 400 500 600 700 Personeel (+4,3%) Werking (+4,7%) Toelage OCMW (+2,6%) Toelage politiezone (+0,9%) Andere toelagen (+8,0%) Schulduitgaven (+1,3%) Prestaties (+4,4%) Opc. Onroer.voorh (+2,8%) Aanvul. PB (+2,9%) Ander aanvul.bel. (+4,8%) Lokale belastingen (+0,0%) Fondsen (+2,3%) Andere ontv. toelagen (+4,5%) Financiële opbrengsten (+1,9%) 40
Financieel evenwicht Hoe evolueert het financiëel evenwicht in het budget 2019 Brusselse gemeenten* Saldi in % van de gewone ontvangsten 7,0% 5,7% 4,5% 4,5% 5,4% 2,6% 2,9% Saldo eigen dienstjaar Verdere verbetering van de budgetsaldi sinds 2015 Steeds minder gemeenten met een tekort voor het eigen dienstjaar -0,4% -1,3% -0,5% -0,6% 0,1% -0,8% 0,3% Algemeen totaal R2012 R2013 R2014 R2015 R2016 B2017 B2018 B2019 Aantal gemeenten met een tekort op het budget (eigen dienstjaar) 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Gemeenten met een tekort 11 10 10 5 7 5 3 In mio. EUR 2018 2019 Saldo eigen dj. 6,2 6,3 Algemeen totaal 176,2 193,6 41
Investeringen Investeringsvooruitzichten in budget 2019? 2019: 7,4% minder investeringen maar is een typisch fenomeen voor het 1 ste jaar van een bestuursperiode («investeringscyclus») in mio EUR 700 600 500 400 300 200 100 Investeringen van de Brusselse gemeenten (budget) -7,4% 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 42
Wat mogen gemeenten verwachten? Welke marge aan ontvangstenzijde (2019 2024)? Fiscaliteit Belastingbasis blijft zwak stijgen Economische groei blijft beperkt Impact Taxshift op APB Impact vergrijzing op APB Steeds meer vrijgesteld kadastraal inkomen (onroerende voorheffing stijgt steeds zwakker) (bedrijven, woningen,..) Kunnen gemeenten hun aanslagvoet verhogen? Fondsen & Toelagen Beleid rond toelagen van het Gewest Blijft het gemeentefonds groeien? Andere werkingssubsidies (personeel)? 43 Eigen middelen Kunnen gemeenten andere ontvangsten vinden? Tarieven van werking herzien (inkomgeld, gebruikers, ) Financiële inkomsten (dividenden, interest)
Wat mogen gemeenten verwachten? Welke marge aan uitgavenzijde(2019 2024)? 44 Personeel & werking Toegestane subsidies Schulduitgaven Personeelsuitgaven Effect volume / druk op de effectieven (FTE) Effect kost sociale akkoorden Spilindex (+2%) Pensioenlasten!!! Werkingsuitgaven onder controle? Energieprijzen en verbruik? Aankoopcentrales/ energie-efficiënte investeringen Wettelijk verplichte bijdragen in tekorten (OCMW, PZ, HVZ, ziekenhuizen,.)? Quid impact van de pensioenen? Financiële kosten? interestgevoelig
45 Financiële meerjarenplannen zijn noodzakelijk maar nu extra complex
46 Simulator meerjarenplan: een tool die beleidsbeslissingen ondersteunt
Simulator meerjarenplan: een tool die beleidsbeslissingen ondersteunt Open voor publiek + gesloten gedeelte voor lokaal bestuur B 47 Vrije toegang via internet - web only Facultatief Betalende toegang alleen voor besturen (administratie + mandataris) Modules voor simulatie
Gaan we naar een lokaal niveau op twee snelheden? 3 op 4 gemeenten kan de pensioenfactuur niet ontlopen Er zijn grote lokale verschillen op vlak van vergrijzing Impact op investeringsmogelijkheden nog onbekend Meerjarenplanning is noodzakelijk maar nu extra complex 48