Pouseele B. & C, Bedrijfsrevisoren Ter Reigerie 7 bus 3, 8800 Roeselare www.pouseele.be Resultaatmanipulatie Pouseele B. & C, Bedrijfsrevisoren
Resultaatmanipulatie Bij resultaatmanipulatie wendt de bedrijfsleiding technieken aan om het gerapporteerde resultaat naar willekeur te beïnvloeden. Om de pejoratieve klank van het begrip manipulatie te vermijden, wordt deze beïnvloeding ook wel omschreven als resultaatmanagement of winstmanagement.
Resultaatmanipulatie Resultaatmanipulatie heeft niet noodzakelijk negatieve effecten voor de gebruiker (aandeelhouders, klanten, schuldeisers, bankiers, werknemers, kandidaatovernemer, ) van de jaarrekening. Resultaatmanipulatie mag niet automatisch worden gelijkgesteld met fraude (er zijn keuzemogelijkheden inzake accounting- en waarderingsmethodes).
Resultaatmanagement Resultaatafvlakking Druipnat-boekhouden Fiscale optimalisatie Resultaatfixatie Verliesafkerigheid
Resultaatmanagement Resultaatafvlakking ( income smoothing ): de bedrijfsleiding vermindert de schommelingen in het gerapporteerde resultaat om een stabielere evolutie over de tijd te bekomen. Druipnat-boekhouden ( big bath accounting ): als we toch verlies maken, dan boeken we er beter dit jaar nog wat kosten bij om volgend jaar met een propere lei te herbeginnen.
Resultaatmanagement Fiscale optimalisatie: de bedrijfsleiding beïnvloedt het gerapporteerde resultaat om de belastbare basis te verminderen of te verschuiven. Resultaatfixatie: de bedrijfsleiding streeft ernaar om het vorig jaar gerapporteerde resultaat te benaderen. Verliesafkerigheid: de bedrijfsleiding is geneigd in een verliessituatie uitzonderlijke winsten in resultaat op te nemen.
Resultaatafvlakking In het verleden opgespaarde en verborgen gehouden reserves of in de toekomst verwachte winsten worden onmiddellijk tot uiting gebracht. 1. Afvlakkingsmotieven 2. Afvlakkingsneigingen 3. Afvlakkingsdimensies 4. Afvlakkingsinstrumenten 5. Afvlakkingsvoorwerpen
Resultaatafvlakking 1. Afvlakkingsmotieven
Afvlakkingsmotieven Waarom wenst de bedrijfsleiding het resultaat af te vlakken? Maximalisering van de waarde van de aandelen of de onderneming: variabiliteit van de resultaten geldt als maat voor het risico van de aandelen of de onderneming en bepaalt de door de belegger gewenste opbrengstvoet als verdisconteringsvoet voor toekomstige rendementen: Bv. 120/10% = 1.200 maar 120/12% = 1.000
Afvlakkingsmotieven Wegnemen van ruis (toevallige succesjes of ongelukjes) waardoor het gerapporteerde resultaat de voorspelbaarheid van de toekomstige prestaties van de onderneming verbetert. De beter geïnformeerde bedrijfsleiding vermijdt een verkeerde interpretatie van het resultaat door de gebruiker van de jaarrekening. Afvlakken van het resultaat: manipuleren of informeren?
Afvlakkingsmotieven Resultaatgebonden verloning van de bedrijfsleiding: eigen inkomen stabiel houden, streven naar werkzekerheid. Welke is de invloed van onverwacht goede resultaten? - Geen fundamentele verhoging werkzekerheid. - Grotere kans op toekomstige negatieve uitschieter.
Afvlakkingsmotieven Fiscale optimalisatie vergt boekhoudkundige manipulatie. België: (weliswaar niet volledige) overeenstemming tussen boekhoudkundig en fiscaal resultaat.
Resultaatafvlakking 1. Afvlakkingsmotieven 2. Afvlakkingsneigingen
Afvlakkingsneigingen Hangt afvlakking samen met bepaalde kenmerken van de onderneming? Resultaatafvlakking neemt toe met de veranderlijkheid van de resultaten (want prestatie van de bedrijfsleiding wordt positiever ingeschat bij afgevlakte resultaten). Resultaatafvlakking neemt toe met de risicograad van de onderneming (want resultaatafvlakking heeft een potentieel risicoverminderend effect).
Afvlakkingsneigingen Resultaatafvlakking hangt af van de eigendomsstructuur van de onderneming: meer in beursgenoteerde bedrijven (risicovermindering, communicatienoden, werkzekerheid) en in grote ondernemingen (grotere visibiliteit, sterkere vakbonden, meer schuldeisers, ), bv. looneisen personeel, reactie banken. Resultaatafvlakking hangt af van wettelijk raamwerk en kwaliteit van de financiële verslaggeving en controle (de gelegenheid maakt de dief).
Resultaatafvlakking 1. Afvlakkingsmotieven 2. Afvlakkingsneigingen 3. Afvlakkingsdimensies
Afvlakkingsdimensies Gebeurt de afvlakking door werkelijke transacties of door zuiver boekhoudkundige operaties? Natuurlijke afvlakking Bewuste afvlakking
Afvlakkingsdimensies Natuurlijke afvlakking ( natural smoothing ) komt automatisch tot stand, bv. wanneer de omzet daalt, nemen ook de variabele kosten af. Bewuste afvlakking ( intentional smoothing ) vergt het ingrijpen van de bedrijfsleiding; twee manieren: - reële afvlakking ( real smoothing ) - papieren afvlakking ( artificial smoothing )
Afvlakkingsdimensies Natuurlijke afvlakking Bewuste afvlakking Reële afvlakking (tijdens het boekjaar) Papieren afvlakking (tijdens of na het boekjaar)
Reële afvlakking Gebeurt door het uitvoeren of niet-uitvoeren van reële transacties. Moet tijdens het te beïnvloeden boekjaar plaatsgrijpen. bv. meerwaarden bij de verkoop van vaste activa.
Afvlakkingsdimensies Natuurlijke afvlakking Bewuste afvlakking Reële afvlakking (tijdens het boekjaar) Papieren afvlakking (tijdens of na het boekjaar) Resultaatbeïnvloeding Resultaatclassificatie
Papieren afvlakking Gebeurt door het uitvoeren van boekhoudkundige operaties, waarbij het resultaat niet wordt gerealiseerd, enkel geboekt. Kan zowel tijdens als na het te beïnvloeden boekjaar plaatsgrijpen. bv. boeking van waardeverminderingen op activabestanddelen.
Papieren uitzonderlijke opbrengsten Terugneming van afschrijvingen en van waardeverminderingen op immateriële en materiële vaste activa. Terugneming van waardeverminderingen op financiële vaste activa. Terugneming van voorzieningen voor uitzonderlijke risico s en kosten. Andere uitzonderlijke kosten. Als herstructureringskosten geactiveerde uitzonderlijke kosten.
Papieren uitzonderlijke kosten Uitzonderlijke afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële vaste activa. Waardeverminderingen op financiële vaste activa. Voorzieningen voor uitzonderlijke risico s en kosten. Andere uitzonderlijke kosten.
Papieren afvlakking Papieren afvlakking hoeft niet noodzakelijk het resultaat van het boekjaar te wijzigen (resultaatbeïnvloeding): resultaatclassificatie kan ook nuttig zijn. Hierbij worden opbrengsten of kosten verschoven binnen de resultatenrekening. bv. transfert van opbrengsten van het uitzonderlijk resultaat naar het bedrijfsresultaat: meerwaarde op de realisatie van vaste activa worden gerapporteerd als bedrijfsopbrengsten ipv uitzonderlijke opbrengsten (resultaat blijft onveranderd, voorstelling oogt anders).
Resultaatafvlakking 1. Afvlakkingsmotieven 2. Afvlakkingsneigingen 3. Afvlakkingsdimensies 4. Afvlakkingsinstrumenten
Afvlakkingsinstrumenten Welke posten van de resultatenrekening worden gebruikt om het resultaat af te vlakken? Gebruik van uitzonderlijke resultaten. Vaststelling of wijziging van de waarderingsregels bv. voorraadwaarderig en afschrijvingsregels, (zowel wat de methode betreft als de duur). Gepaste timing van de transacties, bv. vervroegen of verlaten van aankopen, verkopen, betalingen en boekingen van kosten en opbrengsten, uitkering van dividenden door dochtervennootschappen,
Resultaatafvlakking 1. Afvlakkingsmotieven 2. Afvlakkingsneigingen 3. Afvlakkingsdimensies 4. Afvlakkingsinstrumenten 5. Afvlakkingsvoorwerpen
Afvlakkingsvoorwerpen Welk resultaat wil de bedrijfsleiding beïnvloeden? Het resultaat van het boekjaar, vóór (code 70/66) of na belastingen (code 70/67) (de bottom line ). Het resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening, vóór belastingen (code 70/65), met uitsluiting van de uitzonderlijke resultaten. Het bedrijfsresultaat (code 70/64), dat enkel de bedrijfsopbrengsten en kosten omvat, met uitsluiting van de financiële en uitzonderlijke resultaten en de belastingen op het resultaat.
Conclusie Resultaatmanipulatie is vooral gericht op resultaatafvlakking: Een goede jaarrekening is in de realiteit nog beter, een slechte jaarrekening is in de realiteit nog slechter! (wat de professionals al lang weten)
Voornaamste bron: Resultaatmanipulatie in België: het gebruik van uitzonderlijke opbrengsten en kosten Prof. Door. Joël Branson en Gunter Loits Ced.Samsom Kwartaalschrift A. & B., jrg. 22, 1997, nr. 1 Pouseele B. & C, Bedrijfsrevisoren