Toelichting op de waardering van zorgvastgoed in de jaarrekening 2010 van AWBZ- en GGZ-instellingen

-Wijzer 1 Toelichting op de waardering van zorgvastgoed in de jaarrekening 2010 van AWBZ en GGZ-instellingen -wijzer 1 Toelichting op de waardering van zorgvastgoed in de jaarrekening 2010 van AWBZ- en GGZ-instellingen 30 maart 2011 Deze -wijzer is tot stand gekomen in samenwerking met Coziek, het landelijk overlegorgaan van externe en intern accountants bij zorginstellingen. 1 -Wijzer 1

INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding en situatieschets 3 2. Relevante wet- en regelgeving 5 3. Rol van de accountant 6 4. Praktische uitwerking 7 Status Een -wijzer wordt uitgebracht om accountants te wijzen op nieuwe wetsartikelen die voor de controle of verslaggeving interessant zijn. Deze publicatie is samengesteld voor leden en dient ter ondersteuning van de praktijk. De publicatie heeft geen status in het kader van de beroepsuitoefening, wel kan worden verwezen naar publicaties die een dergelijke status wel hebben. NIVRA en NOvAA gebruiken de merknaam (Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants). De wettelijke fusie van NIVRA en NOvAA tot moet nog plaatsvinden. 2

-Wijzer 1 Toelichting op de waardering van zorgvastgoed in de jaarrekening 2010 van AWBZ en GGZ-instellingen 1. Inleiding en situatieschets Deze -wijzer is bedoeld om bestuurders van AWBZ-instellingen en accountants een handvat te geven, welke informatie over zorgvastgoed minimaal in de toelichting van de jaarrekening moet zijn opgenomen. Hierbij wordt aangesloten bij de voorschriften van de Regeling Verslaglegging WTZi en RJ-richtlijn 655. De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met Coziek, het landelijk overlegorgaan van externe en intern accountants bij zorginstellingen. Toekomstige risico s zorgvastgoed vragen toelichting in de jaarrekening Het risico voor passende en rendabele huisvesting verschuift steeds meer van de overheid naar de AWBZ- en GGZ-instellingen (in deze wijzer aangeduid als AWBZ-instellingen ). Huisvesting wordt binnenkort niet meer per locatie bekostigd. Instellingen moeten hun kapitaallasten uit variabele vergoedingen gaan betalen. Onduidelijkheid over de tarieven in de nieuwe regeling en de overgangsregeling zelf vergroten de onzekerheid. Dit heeft effect op de jaarrekening wat betreft de waardering en toelichting van de post materiële vaste activa. Met name voor vastgoed waarop nu nog nacalculatie van kapitaallasten plaatsvindt. Voor de waardering van deze activa mogen AWBZ-instellingen volgens artikel 3 lid sub h Regeling Verslaglegging WTZi eind 2010 nog steeds uitgaan van het bestaande systeem van nacalculatie. Volgens RJ-Richtlijn 655 Zorginstellingen moeten in de toelichting echter onzekerheden worden vermeld over het in continuïteit ontvangen van integrale vergoedingen van afschrijvingslasten, met hierbij de mogelijke gevolgen op het toekomstig vermogen en resultaat. De accountants die bij de jaarrekening van de AWBZ-instellingen een verklaring afgeven, moeten controleren of de gegeven toelichting toereikend is. In 2010 heeft de nieuwe voorbeeldverklaringen gepubliceerd en in januari 2011 een praktijkhandreiking voor accountants bij eventuele tekortkomingen in de toelichting van de jaarrekening. Prestatiebekostiging zorgt voor fluctuerende kapitaallastendekking Sinds 2009 is sprake van een transitiefase voor de bekostiging van de materiële vaste activa die tot op heden in aanmerking komen voor integrale nacalculatie. Het WTZi-bouwregime is afgeschaft en door het ministerie van VWS is aangegeven dat ook het systeem van integrale nacalculatie van kapitaallasten zal worden beëindigd. Het huidige, in beginsel risicoloze bekostigingssysteem wordt vervangen door een nieuw systeem van prestatiebekostiging. Kapitaallasten moeten voortaan gedekt worden via een component in de integrale tarieven (de normatieve huisvestingscomponent). Dit stelt nieuwe en andere eisen aan het bestuur van AWBZ-instellingen. Niet langer bestaat zekerheid over de inkomsten van de instelling inzake de kapitaallasten. Afhankelijk van het zorgaanbod, de bezettingsgraad en geleverde productie kunnen de inkomsten en hiermee de dekking van deze lasten sterk fluctueren. Hierdoor ontstaan voor de instelling nieuwe risico s voor vastgoed, zoals exploitatierisico s (leegstand/onderbezetting), boekwaarderisico s (marktontwikkeling) en het risico van afwaardering bij exploitatieverliezen (duurzame waardevermindering via impairment). Afschrijvingstermijnen moeten gebaseerd worden op de economische levensduur van het vastgoed en niet meer op de termijnen van de oude bekostigingssystematiek. Onzekerheid over dekking geldt ook voor huursituaties Vastgoed wordt door AWBZ-instellingen ook gehuurd. In de jaren van het WTZi-bouwregime zijn huurcontracten afgesloten met toestemming van het College bouw zorginstellingen. De lasten van deze huurcontracten worden nu nog op nacalculatiebasis vergoed. Ook voor de huurcontracten geldt dat de kosten hiervan moeten worden gedekt uit de normatieve huisvestingscomponent in het nieuwe bekostigingssysteem. Hierdoor ontstaat voor AWBZ-instellingen het risico dat onvoldoende middelen beschikbaar komen voor de dekking van de (vaak langlopende) verplichtingen van de huurcontracten. 3 -Wijzer 1

Onzekerheid over het nieuwe stelsel: extra reden voor heldere verslaggeving Op dit moment bestaat veel onzekerheid over de gevolgen van de nieuwe bekostiging voor de exploitatie van AWBZ-instellingen en daarmee voor de waardering van de materiële vaste activa in de jaarrekening 2010. Het ministerie van VWS en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) hebben wel berekeningen gemaakt, maar er is nog geen definitief beleid vastgesteld. Vaststaat dat bij het uitblijven van een overgangsregeling de sector honderden miljoenen aan vermogensverlies krijgt te verwerken (bron: NZa rapport Enquête boekwaarde Care en GGZ van april 2010). In oktober 2010 is een informeel ambtelijk bericht van het ministerie van VWS verschenen. Hierin wordt voorgesteld de nacalculatie van kapitaallasten trapsgewijs af te bouwen tot 2018. Op grond hiervan kunnen AWBZ-instellingen nu al berekeningen maken. Door het uitblijven van concreet beleid van het ministerie blijft op dit punt echter nog veel onduidelijk. Niettemin zullen AWBZ-instellingen hieraan aandacht moeten schenken in de toelichting op de jaarrekening 2010 gezien de al eerder genoemde verslaggevingsvoorschriften. 4

2. Relevante wet- en regelgeving Wet- en regelgeving -Wijzer 1 Toelichting op de waardering van zorgvastgoed in de jaarrekening 2010 van AWBZ en GGZ-instellingen Voor de jaarrekening 2010 van AWBZ-instellingen zijn met name de Regeling Verslaglegging WTZi en RJ-Richtlijn 655 Zorginstellingen relevant. Vooral de volgende bepalingen zijn voor de waardering en toelichting op de balanspost materiële vast activa van belang: Artikel 3 sub h Regeling Verslaglegging WTZi: In afwijking van of in aanvulling op Titel 9 Boek 2 BW kan een zorginstelling, die zorg verleent waarop aanspraak bestaat ingevolge artikel 6 van de AWBZ, bij de bepaling van de waarde van materiële vaste activa uitgaan van de nacalculatie van kapitaallasten tot het moment waarop op grond van de WMG een integraal tarief voor deze zorg voor haar van toepassing wordt. RJ-Richtlijn 655.309: Het bestuur van de zorginstelling dient onzekerheden omtrent het in continuïteit ontvangen van integrale vergoedingen van afschrijvingslasten in het budget, te vermelden in de toelichting. Daarbij dient de zorginstelling aan te geven welke gevolgen deze onzekerheden mogelijk hebben op het toekomstig vermogen en resultaat van de zorginstelling. RJ-Richtlijn 655.310: Het vervallen van het stelsel van bekostiging waarbij een integrale vergoeding voor werkelijke afschrijvingskosten van vaste activa was opgenomen, wordt niet aangemerkt als een stelselwijziging. De financiële gevolgen van het vervallen van de integrale vergoeding voor de werkelijke afschrijvingskosten van vaste activa dienen te worden verwerkt als bijzondere posten. De verwerking van de gevolgen van het vervallen van het stelsel van bekostiging dient naar aard en omvang afzonderlijk en ongesaldeerd te worden toegelicht. RJ-Richtlijn 655.316a: Op grond van artikel 3 sub h van de Regeling verslaglegging WTZi hoeven zorginstellingen die vallen onder de AWBZ, nog geen bijzondere waardevermindering op WTZivergunningsplichtige materiële vaste activa toe te passen in het kader van de introductie van integrale tarieven. Hiertoe worden ook de zorginstellingen gerekend die werkzaam zijn in de GGZ. Nadere toelichting Uit deze bepalingen blijkt dat AWBZ-instellingen voor de waardering van de materiële vaste activa in de jaarrekening mogen blijven uitgaan van de bestaande systematiek van integrale vergoeding van de werkelijke kapitaallasten (afschrijvingen en genormeerde rentelasten). Ook al staat nu reeds vast dat dit systeem binnenkort wordt vervangen door een systeem van prestatiebekostiging en onder normale omstandigheden herwaardering (impairment) zou moeten plaatsvinden. AWBZ-instellingen mogen hierdoor blijven uitgaan van vaak zeer lange afschrijvingstermijnen van 40 tot 50 jaar, zonder rekening te houden met de economische levensduur, onderbezetting of veranderingen in de restwaarde. Herwaardering (afwaardering) van materiële vaste activa kan een aanzienlijk effect hebben op de omvang van het eigen vermogen van de AWBZ-instelling. Dit is van directe betekenis voor het inzicht dat de jaarrekening dient te geven in het vermogen en resultaat. Daarom zijn in RJ-Richtlijn 655 eisen gesteld aan de toelichting. In de toelichting moet aandacht worden geschonken aan de onzekerheden als gevolg van het nieuwe bekostigingssysteem. Hierbij kan niet volstaan worden met alleen een algemene beschrijving, aangegeven moet worden wat de mogelijke gevolgen zijn voor het toekomstig vermogen en resultaat. Dit betekent dat rekening moet worden gehouden met economische levensduur, bezetting en restwaarde. De omstandigheden zullen per AWBZ-instelling verschillen. Hiermee zal in de berekeningen rekening gehouden moeten worden. Het ambtelijke bericht van het ministerie van VWS van oktober 2010 kan hierbij als startpunt gelden. 5 -Wijzer 1

3. Rol van de accountant Zorgvastgoed in veranderd perspectief: Nieuwe bakens voor de zorg Accountants zijn zich duidelijk bewust van de vastgoedproblematiek bij AWBZ-instellingen als gevolg van de overgang naar het systeem van prestatiebekostiging. Dit is ook een van de redenen waarom de huisvestingsproblematiek een prominente plaats inneemt in de Publieke Managementletter Nieuwe bakens voor de zorg die de uitbracht in november 2010. In deze managementletter doet de acht aanbevelingen, waaronder één op het gebied van het huisvestingsbeleid en de bekostiging van vastgoed. Aan AWBZ-instellingen wordt geadviseerd om op korte termijn de omvang van de potentiële afboeking op het vastgoed in kaart te brengen en om het effect hiervan op het eigen vermogen te bepalen. Verder wordt aanbevolen om bestaande huurcontracten door te lichten. Hierbij dient aandacht te worden besteed aan de volledigheid van de gemaakte afspraken, de onderbouwing van de tarieven en het effect op het eigen vermogen bij opname in de balans. Aan het ministerie van VWS wordt gevraagd om zo spoedig mogelijk vast te stellen, hoe en wanneer het nieuwe bekostigingssysteem in werking treedt, wat de tariefcomponent voor huisvesting wordt en welke overgangsregeling hieraan wordt verbonden. Accountants wordt geadviseerd om bij de controle van de jaarrekening 2010 extra aandacht te besteden aan de toelichting bij de waardering van vastgoed en de eventuele activering van langdurige huurcontracten Waardering en toelichting zorgvastgoed vraagt specifieke aandacht De accountant van de AWBZ-instelling moet voor het verstrekken van zijn verklaring vast stellen, of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van het vermogen en het resultaat van de instelling. Hierbij controleert hij of de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Dit geldt niet alleen voor de posten in de balans of de resultatenrekening, maar ook voor de hierop gegeven toelichting. Posten en toelichtingen zijn van materieel belang als het weglaten of onjuist weergeven ervan effect kan hebben op de besluitvorming van de gebruiker van de jaarrekening. Als de post materiële vaste activa een belangrijk onderdeel vormt van de vermogenspositie van de instelling is deze hierdoor van materieel belang voor het inzicht dat de jaarrekening dient te geven. Dit betekent dat de accountant hieraan specifieke aandacht zal schenken bij de controle van de jaarrekening. Niet alleen wat betreft de post zelf, maar ook wat betreft de toelichting op deze post. Regelgeving voor accountants raakt de controle van zorgvastgoed Voor de toelichting op de post materiële vaste activa zijn met name Standaard 705 Aanpassingen van het oordeel in de controleverklaring van de onafhankelijke accountant en de in januari 2011 verschenen Praktijkhandreiking 1115 Aanpassingen van het oordeel in de controleverklaring bij materiële tekortkomingen in de toelichting van de jaarrekening relevant. Indien de accountant bij de controle van de jaarrekening van een AWBZ-instelling vaststelt, dat de post materiële vaste activa een belangrijk onderdeel van de vermogenspositie van de instelling vormt, de toelichting van deze post gebreken vertoont die de effect kunnen hebben op de oordeelsvorming van de gebruiker (materiële tekortkomingen) en het bestuur van de instelling niet bereid is deze gebreken op te heffen, dan zal hij een andere dan goedkeurende controleverklaring moeten afgeven en de ontbrekende toelichting alsnog in zijn verklaring opnemen. Het volgende hoofdstuk biedt een handvat, welke informatie de AWBZ-instelling minimaal moet opnemen, om aan de relevante wet- en regelgeving te voldoen en de goedkeuring van de accountant op dit punt te verkrijgen. 6

-Wijzer 1 Toelichting op de waardering van zorgvastgoed in de jaarrekening 2010 van AWBZ en GGZ-instellingen 4. Praktische uitwerking Voor een adequate invulling van de verslaggevingsvoorschriften voor de toelichting op de materiële vaste activa in de jaarrekening 2010 wordt een tweesporenaanpak gehanteerd: A. Neem een algemene toelichting op in het jaarverslag In het jaarverslag (bestuurs/directieverslag) geeft het bestuur van de AWBZ-instelling een algemene toelichting op de (vastgoed)problematiek als gevolg van de overgang naar het nieuwe systeem van prestatiebekostiging. Hierbij geeft zij gemotiveerd aan, of de overgang wel of geen effect voor de instelling zal hebben, wat de effecten mogelijk zijn en welke onzekerheden gelden. Voor een uitwerking van de mogelijke gevolgen voor het vermogen en het resultaat wordt naar de toelichting in de jaarrekening verwezen. Als voorbeeld kan de volgende tekst worden gehanteerd, die aan de specifieke situatie moet worden aangepast: Sinds 2009 is sprake van een transitiefase voor de bekostiging van de materiële vaste activa die tot op heden in aanmerking komen voor integrale nacalculatie. Het WTZi-bouwregime is afgeschaft en door het ministerie van VWS is aangegeven dat ook het systeem van integrale nacalculatie van kapitaallasten zal worden beëindigd. Het huidige, in beginsel risicoloze bekostigingssysteem wordt vervangen door een systeem van prestatiebekostiging. Kapitaal-lasten moeten voortaan gedekt worden via een component in de integrale tarieven (de normatieve huisvestingscomponent). Niet langer bestaat zekerheid over de inkomsten en daarmee de dekking van de huisvestingslasten. Afhankelijk van het zorgaanbod, de bezettingsgraad en de geleverde productie kunnen de inkomsten sterk fluctueren. Hierdoor ontstaan nieuwe risico s voor het vastgoed, zoals exploitatierisico s (leegstand, onderbezetting), boekwaarderisico s (marktontwikkeling) en het risico van afwaardering bij exploitatieverliezen (impairment). Afschrijvingstermijnen moeten voortaan gebaseerd worden op de economische levensduur en niet meer op de oude bekostigingssystematiek. Voor nu nog nacalculeerbare huurcontracten van vastgoed treedt ook een bezettingsrisico op. Bij het vaststellen van de jaarrekening 2010 was nog onvoldoende zeker wanneer de nieuwe systematiek zal ingaan, wat de nieuwe tarieven worden en bestaat nog veel onduidelijkheid over de overgangsregeling. Hierdoor kunnen de daaruit voortvloeiende financiële gevolgen voor de waardering van de materiële vaste activa niet voldoende zeker worden bepaald. Onzeker blijft hoe definitieve vaststelling van de nieuwe bekostiging zal plaatsvinden. Om deze redenen en ingevolge artikel 3 sub h van de Regeling Verslaglegging WTZi is bij de waardering van de nacalculeerbare (materiële) vaste activa uitgegaan van het bestaande systeem van integrale vergoeding voor werkelijke afschrijvingskosten en rentelasten van de vaste activa. Er heeft derhalve nog geen impairment plaatsgevonden. Wel hebben wij op grond van de beschikbare informatie van het Ministerie van VWS en de Nederlandse Zorgautoriteit initiële berekeningen gemaakt van de gevolgen van de overgang naar het nieuwe systeem van prestatiebekostiging. Hieruit kan geconcludeerd worden dat. [uitwerking van de verwachte effecten].. Voor een nadere uitwerking wordt verwezen naar de grondslagen voor de waardering van de materiële vaste activa. [vermelden van het specifieke onderdeel van de toelichting op de jaarrekening dat hierop betrekking heeft ]. B. Neem een specifieke toelichting op in de jaarrekening De toelichting in het jaarverslag is bedoeld om de gebruiker te wijzen op de mogelijke gevolgen van het nieuwe bekostigingssysteem op de waardering van de materiële vaste activa, zoals uitgewerkt in de toelichting van de jaarrekening. Het jaarverslag is geen onderdeel van de jaarrekening en kan niet in de plaats treden van de toelichting op de materiële vaste activa. De toelichting moet zelfstandig voldoen aan de wet- en regelgeving. 7 -Wijzer 1

Als voorbeeld kan de volgende tekst worden gehanteerd, die aan de specifieke situatie moet worden aangepast: Sinds 2009 is sprake van een transitiefase voor de bekostiging van de materiële vaste activa die tot op heden in aanmerking komen voor integrale nacalculatie. Het huidige, in beginsel risicoloze bekostigingssysteem wordt vervangen door een systeem van prestatiebekostiging. Kapitaallasten moeten voortaan gedekt worden via een component in de integrale tarieven Hierdoor ontstaan nieuwe risico s voor het vastgoed, zoals exploitatierisico s (leegstand, onderbezetting), boekwaarderisico s (marktontwikkeling), en het risico van afwaardering bij exploitatieverliezen (impairment). Afschrijvingstermijnen worden op de economische levensduur gebaseerd en niet meer op de oude bekostigingssystematiek. Voor nu nog nacalculeerbare huurcontracten van vastgoed treedt ook een bezettingsrisico op. Bij het vaststellen van de jaarrekening 2010 was nog onvoldoende zeker wanneer de nieuwe systematiek zal ingaan, wat de nieuwe tarieven worden en bestaat nog veel onduidelijkheid over de overgangsregeling. Hierdoor kunnen de daaruit voortvloeiende financiële gevolgen voor de waardering van de materiële vaste activa niet voldoende zeker worden bepaald. Onzeker blijft hoe definitieve vaststelling van de nieuwe bekostiging zal plaatsvinden. Om deze redenen en ingevolge artikel 3 sub h van de Regeling Verslaglegging WTZi is bij de waardering van de nacalculeerbare (materiële) vaste activa uitgegaan van het bestaande systeem van integrale vergoeding voor werkelijke afschrijvingskosten en rentelasten van de vaste activa. Er heeft derhalve nog geen impairment plaatsgevonden. Wel hebben wij op grond van berichten van het Ministerie van VWS (11 oktober 2010) en de NZa (9 februari 2011) initiële berekeningen gemaakt van de verwachte opbrengsten van de normatieve huisvestingscomponent en uit de voorgestelde overgangsregeling voor de jaren 2012 tot en met 2018. Hieruit concluderen wij dat [ 2 opties mogelijk]: [Optie 1] naar schatting een (aanzienlijk) lager bedrag beschikbaar is voor afschrijvingen en rente (en huurlasten) van het vastgoed. Het verschil kan oplopen tot Hierdoor is het risico op een toekomstige impairment op de materiële vaste activa aanzienlijk. Het is op dit moment de vraag of dit tekort kan worden opgebracht uit de overige componenten van de exploitatie. Volgens ons kan de volgende inschatting worden gemaakt... of: Wij beschikken op dit moment over onvoldoende gegevens om een goede inschatting te maken. [Optie 2] naar schatting een bedrag van vergelijkbare omvang beschikbaar is voor afschrijvingen en rente (en huurlasten) van vastgoed. Het risico op toekomstige impairment van het vastgoed wordt daarom voorlopig ingeschat als beperkt. Onzeker blijft evenwel hoe de werkelijke exploitatie zich ontwikkelt, zolang de nieuwe bekostigingssystematiek niet definitief vaststaat. Afhankelijk van de definitieve vaststelling en de bijbehorende overgangsregeling kan alsnog in de komende jaren een impairment noodzakelijk blijken. Vanuit de specifieke kenmerken van het vastgoed (onderhoud, locatie..) zijn wij van mening dat zich voor zowel de panden in eigendom als voor de panden die gehuurd worden van derden momenteel wel/geen specifieke aanwijzingen bestaan voor de hierboven genoemde nieuwe risico s voor het vastgoed. Deze risico s doen zich voor bij..., gezien de.. De economische gebruiksduur wijkt wel/niet in belangrijke mate af van de thans gehanteerde afschrijvingsperiode op basis van de huidige NZa-beleidsregels. Vooral op de locaties. moet in komende jaren worden vastgesteld of afschrijvingen dienen te worden verhoogd of dat sprake is van bijzondere waardeverminderingen op grond van een kortere verwachte gebruiksduur of restwaarde. Volgens ons kan de volgende inschatting worden gemaakt... of: Wij beschikken op dit moment over onvoldoende gegevens om een goede inschatting te maken 8