Studeren met een functiebeperking Instroom en studiekeuze December 2012 Expertisecentrum handicap + studie
Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 1. Inleiding... 2 2. Cijfers... 3 2.1. Uitval... 3 2.2. Aanvraag voorzieningen... 3 2.3. Intakegesprek... 3 2.4. Melden functiebeperking... 3 2.5. Wel of niet studeren... 4 3. Mogelijke maatregelen... 5 3.1. Studiekeuze... 5 3.1.1. Eerlijke voorlichting... 5 3.1.2. Rondkijken... 5 3.1.3. Studiekeuzetrajecten... 6 3.1.4. Studiekeuzetesten... 6 3.2. Melden... 7 3.2.1. Privacy... 7 3.2.2. Andere vormen van registreren... 7 3.3. Intakegesprekken... 8 3.3.1. Onderwijscontract... 9 3.3.2. Intake bij dyslexie... 9 3.4. Warme overdracht... 9 3.4.1. Projecten warme overdracht... 10 4. handicap + studie en instroom... 11 Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 1
1. Inleiding Een goede studiekeuze voorkomt studievertraging. Dit geldt in nog sterkere mate voor studenten met een functiebeperking. Daarnaast kunnen ook een intake en een warme overdracht van voorbereidend onderwijs naar hogeschool en universiteit zorgen voor een vlotte start op de nieuwe opleiding. Begeleiding bij studiekeuze en de overstap van toeleidend naar hoger onderwijs passen bij de aandacht die er volgens het rapport Meer Mogelijk Maken besteed moet worden aan de informatievoorziening en voorlichting voor studenten met een functiebeperking. Daarnaast kan een goede registratie van de student het begin zijn van een goede organisatie van de begeleiding van de student, een ander aandachtspunt uit het rapport. Dit artikel geeft cijfers die een indicatie geven van het belang van deze maatregelen voor studenten met een functiebeperking. Daarnaast worden mogelijke maatregelen beschreven die een goed begin van de studie kunnen stimuleren. In de beschrijving van deze maatregelen is steeds onderscheid gemaakt tussen maatregelen die onderdeel zijn van voorzieningen voor alle studenten en maatregelen die specifiek bedoeld zijn voor studenten met een functiebeperking. Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 2
2. Cijfers Levert de studiekeuze en instroom voor studenten met een functiebeperking (meer) problemen op? Uit het onderzoek Maken zij meer mogelijk? van ITS/ResearchNed (2011) blijkt van wel. Dit onderzoek naar eerstejaars in het hoger onderwijs concludeert dat er grote verschillen bestaan tussen studenten met en zonder functiebeperking. 2.1. Uitval Ten eerste is er een groot verschil in uitval. 25% van alle studenten valt uit in het eerste jaar van zijn studie. Dit hoge percentage is voor veel hogescholen en universiteiten een reden om extra aandacht aan voorlichting te besteden. Van studenten met een functiebeperking stopt echter 33% met hun studie, wat betekent dat hier misschien extra verbeteringen mogelijk en nodig zijn. 2.2. Aanvraag voorzieningen Er is de laatste tijd veel verbeterd in de voorzieningen voor studenten met een functiebeperking. Vaak kunnen zij hulpmiddelen en extra begeleiding krijgen en dankzij de Wet Gelijke Behandeling hebben zij daar zelfs recht op. Vaak weten zij dit echter niet, waardoor ze geen gebruik maken van voorzieningen die er wel zijn. 44% van de eerstejaars studenten met een functiebeperking weet niet bij wie hij of zij terecht kan om voorzieningen aan te vragen. 2.3. Intakegesprek Een mogelijke voorziening voor studenten met een functiebeperking is het intakegesprek. Het grootste deel van de instellingen voor hoger onderwijs biedt iets dergelijks aan. Sommige onderwijsinstellingen benaderen de student daar actief voor. De meesten kiezen ervoor om dit van de student af te laten hangen. In totaal had 36% van de studenten met een functiebeperking een intakesprek. Het grootste deel van deze groep had dit gesprek omdat ze dit zelf had aangevraagd (26%). 10% van de studenten had dit gesprek omdat ze hiervoor was uitgenodigd. 6% van de uitgenodigde studenten wees een gesprek af ondanks de uitnodiging. 2.4. Melden functiebeperking Het uitnodigen van studenten hangt sterk af van of de student zijn functiebeperking meldt of niet. 44% van de studenten deed dat. Opvallend hierbij is dat maar 14% van de studenten met dyslexie en 20% van de studenten met ASS hun functiebeperking aan het begin van hun studie melden. Dit is bijzonder omdat deze twee groepen tijdens hun vooropleiding juist het vaakst gebruik maakten van extra ondersteuning (79% en 76%) die zij, omdat zij hun beperking niet melden, in het hoger onderwijs niet meer krijgen. Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 3
2.5. Wel of niet studeren Een laatste verschil waarbij voorlichting een belangrijke rol kan spelen is de keuze om wel of niet over te stappen naar het hoger onderwijs. Studenten met een functiebeperking (51%) doen dit minder vaak dan studenten zonder een beperking (58%). Deze studenten geven aan dat hulp bij de keuze voor een opleiding (49%) en goede informatie over studeren (38%) hen had kunnen overtuigen om wel voor een hogeschool of universiteit te kiezen. Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 4
3. Mogelijke maatregelen De studievertraging en uitval van eerstejaars is in het geval van studenten met een functiebeperking nog hoger dan voor de hele groep. Projecten rondom een goede studiekeuze, voorlichting en de instroom worden door veel universiteiten al ingezet om de vertraging en uitval van eerstejaars te beperken. Door in deze projecten ruimte te maken voor de specifieke doelgroep studenten met een functiebeperking kunnen deze reguliere voorzieningen een belangrijke bijdrage leveren aan een goede studiestart van studenten met een functiebeperking. Een aantal extra maatregelen die specifiek bedoeld zijn voor deze studenten kan de uitval en studievertraging verder beperken. In dit hoofdstuk worden een aantal maatregelen genoemd die hieraan bij kunnen dragen. 3.1. Studiekeuze Net als andere jongeren hebben studenten met een functiebeperking moeite met het maken van een planning voor de lange termijn. Als zij een studie kiezen, dan kijken ze vooral naar wat er op dit moment leuk uitziet. Geregeld kiezen zij daardoor studies (of beroepen) die slecht overeenkomen met hun talenten, interesses en beperkingen. Voor studenten met een functiebeperking is de kans nog groter dat zij door een impulsieve keuze een studie (of beroep) kiezen dat niet bij hen past. Hun beperkingen, en daardoor het aantal mogelijke belemmeringen om de studie af te ronden, is nou eenmaal groter. 3.1.1. Eerlijke voorlichting Om aanstaande studenten een eerlijk beeld te geven van de opleiding en de onderwijsinstelling kiezen steeds meer hogescholen en universiteiten voor minder wervende en meer informerende voorlichting. Hierdoor krijgen studenten inzicht in de verschillende, realistische voor- en nadelen van de studie. Toch beoordeelt de LSVB (Landelijke Studentenvakbond) de brochures van de meeste universitaire bacheloropleiding nog met een onvoldoende: http://www.lsvb.nl/wp-content/uploads/2012/07/verleiden-of-voorlichten.pdf en http://www.lsvb.nl/wp-content/uploads/2012/11/studiefolders-voorlichtingof-verkooptruc_hbo.pdf. In hun onderzoeken geven zij aan dat universiteiten nog objectiever kunnen zijn in hun voorlichting aan studenten. Voor studenten met een functiebeperking is dit nog belangrijker dan voor andere studenten, omdat zij via eerlijke voorlichting een goede inschatting kunnen maken of hun talenten en belemmeringen inderdaad aansluiten bij de studie van hun voorkeur. 3.1.2. Rondkijken Door de nadruk te leggen op proefstuderen en meeloopdagen krijgt de aanstaande student een duidelijk beeld van wat hij kan verwachten. Proefstuderen en meeloopdagen zijn van groot belang voor de student met een functiebeperking. Op deze manier ontdekt hij niet alleen of hij zelf de studie aankan, maar ook of de hogeschool of universiteit de voorzieningen biedt die hij Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 5
nodig heeft om te studeren. Daarnaast ziet hij in de praktijk hoe docenten, begeleiders en studenten omgaan met zijn beperking. Op deze dagen krijgen studenten met een functiebeperking niet alleen een beeld van de inhoud, maar ook van de vorm van het onderwijs. Dit is belangrijk omdat deze studenten dan een inschatting kunnen maken of deze onderwijsvormen goed bij zijn talenten en belemmeringen passen, of dat, een heel anders ingerichte, zelfde studie aan een andere hogeschool of universiteit meer iets voor hen is. Het verstrekken van specifieke informatie over studeren met een functiebeperking is een extra voorziening tijdens open dagen, proefstuderen en meeloopdagen. Omdat de drempel voor aanstaande studenten hoog is om over hun beperking te beginnen, is het belangrijk dat de drempel om informatie in te winnen laag is. Een stand van het decanaat met uitgebreide informatie, een opleidingskraam waar ook de folder over studeren met een functiebeperking ligt of een docent, student of begeleider die het onderwerp bespreekt zorgen ervoor dat de aanstaande student ontdekt welke mogelijkheden er zijn, zonder dat hij zijn beperking al bekend hoeft te maken. 3.1.3. Studiekeuzetrajecten Speciaal voor studenten met ASS (autismespectrumstoornis) en AD(H)D biedt Spectrum Brabant studiekeuzetrajecten aan (www.spectrumbrabant.nl/?page_id=2194). Zij begeleiden dan aanstaande studenten bij het maken van de juiste studiekeuze. SARR gaat voor studenten met ASS doet ditzelfde in haar eigen regio voor studenten met ASS (www.sarr.nl/documenten/studiekeuzetrainingnov2012.pdf). 3.1.4. Studiekeuzetesten Studie- en beroepskeuzetesten zijn voor alle studenten een belangrijke eerste tool om zich te oriënteren op hun studiekeuze. In deze paragraaf volgen een aantal hulpmiddelen die studenten met een functiebeperking iets extra s opleveren. www.studiekeuze123.nl is een goed startpunt voor iedere student. Voor aanstaande studenten met een functiebeperking dus zeker ook. Speciaal voor hen zijn de gegevens uit de NSE over studeren met een functiebeperking toegevoegd aan de informatie over elke universiteit en hogeschool. Hierdoor krijgen zij inzicht in hoe studenten met een functiebeperking hun onderwijsinstelling beoordelen. De (betaalde) beroepentest van Icares (www.icares.nl) heeft een speciale module voor aanstaande studenten met een functiebeperking. Ze vullen dezelfde beroepentest in als andere studenten, maar als zij hun functiebeperking vermelden, krijgen zij een advies of een beroep geschikt, mogelijk of lastig is in verband met de belemmeringen ten gevolge van hun functiebeperking. Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 6
Aanstaande studenten met een functiebeperking die wel weten wat ze willen studeren, maar nog geen hogeschool of universiteit hebben gekozen, kunnen verwezen worden naar de website van handicap + studie. Op www.handicapstudie.nl/ik-studeer-of-ga-studeren/hbo-en-universiteit vinden zij per onderwijsinstelling een lijst met contactpersonen en mogelijke voorzieningen. Deze contactpersonen weten precies wat er op hun universiteit of hogeschool standaard en op maat mogelijk is voor studenten met een functiebeperking. Ook staan op deze website weer de oordelen van studenten met een functiebeperking over hun onderwijsinstelling (uit de Nationale Studentenenquête). 3.2. Melden Steeds meer hogescholen en universiteiten laten studenten bij hun inschrijving via StudieLink aangeven of zij een functiebeperking hebben. Door een vraag over functiebeperkingen op te nemen in het reguliere inschrijfformulier krijgt elke student die zich (opnieuw) inschrijft de vraag onder ogen. Een voorbeeld van een dergelijke vraag is: Heb je een functiebeperking (bijvoorbeeld: dyslexie, ADHD, ASS, een psychische of lichamelijke beperking of een chronische ziekte)? Ja/Nee Omdat veel studenten met dyslexie zich niet herkennen in de term functiebeperking, is het aan te raden hiernaar in een aparte vraag te informeren. De vragen zouden dan als volgt kunnen worden gesteld: Heb je last van dyslexie? Ja/Nee Ben je in het bezit van een dyslexieverklaring? Ja/Nee Heb je een andere functiebeperking (bijvoorbeeld: ADHD, ASS, een psychische of lichamelijke beperking of een chronische ziekte)? Ja/Nee 3.2.1. Privacy Belangrijk is om bij deze vragen te vermelden wat met de gegevens wordt gedaan, in verband met de privacy van de student. Daarnaast kan een extra vraag toegevoegd worden waarmee de student met een functiebeperking toestemming geeft aan de studentendecaan om zijn functiebeperking door te geven aan de betrokken opleiding. Door aan te geven wat het melden van een functiebeperking de student kan opleveren, wordt de kans nog groter dat deze dit doet. Het is daarom ook belangrijk om een beschrijving te geven van mogelijke voorzieningen waarop studenten die zich melden recht hebben. 3.2.2. Andere vormen van registreren Als een vraag op het inschrijfformulier geen optie is, maar registratie van studenten met een functiebeperking wel gewenst, dan is een apart formulier een mogelijkheid. Dit speciale formulier kan bijvoorbeeld deel uitmaken van een Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 7
informatiepakket dat de student krijgt als hij informatie opvraagt over de opleiding, zich ingeschreven heeft of wat hij krijgt tijdens de introductiedagen van de opleiding. Door ervoor te zorgen dat elke student dit formulier automatisch minstens één keer in handen krijgt, is de drempel lager dan wanneer de student het zelf moet downloaden of aanvragen. 3.3. Intakegesprekken Steeds meer hogescholen en universiteiten kiezen voor studiekeuzegesprekken om samen met de aanstaande student een nog beter beeld te krijgen van de match tussen de student en de opleiding. Uit de pilot Studiekeuzegesprekken van SURF is al gebleken dat dit een positieve invloed heeft op uitval en studievertraging. Een regulier studiekeuzegesprek kan een student met een beperking ook veel opleveren. Hij krijgt hierdoor een beter beeld van de opleiding en mogelijke belemmeringen in verband met zijn functiebeperking. Daarnaast kan het gesprek het begin zijn van de aanvraag van benodigde voorzieningen en begeleiding van de student. Belangrijk hierbij is wel dat de student zich uitgenodigd voelt om zijn beperking te bespreken. De gespreksleider moet daarbij een realistisch beeld hebben van wat mogelijk is voor de student (niet te negatief, maar ook niet te positief) en eventueel een afspraak maken voor de student bij de studentendecaan of de student doorverwijzen. Hiervoor heeft deze gespreksleider kennis nodig over studeren met een functiebeperking. In dat kader heeft handicap + studie een training gemaakt waarvan de verschillende blokken heel simpel toegevoegd kunnen worden aan het reguliere trainingsprogramma. Hierdoor kan er uitgebreid maar ook kort aandacht aan het onderwerp worden besteed: http://www.handicap-studie.nl/binaries/content/assets/pdf/trainingsmapstudiekeuzegesprekken.pdf Voor instellingen die geen studiekeuzegesprekken houden, is een intakegesprek een aanrader. Studenten die bij hun inschrijving hebben aangegeven een functiebeperking te hebben, kunnen hiervoor uitgenodigd worden. Een tweede optie is om de student zichzelf te laten melden. Als studenten het gesprek zelf moeten aanvragen, is de opkomst echter significant lager! Welke zaken worden er besproken tijdens dit intakegesprek? Belemmeringen die de student denkt tegen te komen tijdens zijn studie Mogelijke oplossingen en aanpassingen daarvoor De voorzieningen die de student gebruikte tijdens zijn vooropleiding Afspraken over evaluatie/voortgangsgesprekken in de toekomst Bij het intakegesprek kan een registratieformulier (bijlage 1) gebruikt worden, dat, in overleg met de student, gedeeld en besproken wordt met zijn Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 8
studieadviseur of studieloopbaanbegeleider. Een bijzonderheid aan zulke gesprekken kan zijn dat de student zijn ouder(s), (voormalig) ambulant begeleider of docent meeneemt. Dit is in het hoger onderwijs niet gebruikelijk. Omdat studenten om verschillende redenen door hun beperking minder zelfstandig zijn dan hun leeftijdsgenoten, levert dit soms extra, nuttige, informatie op. 3.3.1. Onderwijscontract Een deel van de hogescholen en universiteiten stelt naar aanleiding van dit intakegesprek een onderwijscontract op voor studenten met een functiebeperking. Hierin zijn alle afgesproken voorzieningen voor de student, de afspraken met betrekking tot begeleiding en de evaluatiemomenten vastgelegd. Hierdoor heeft de student op papier welke afspraken gelden. Dit kan hij gebruiken om bijvoorbeeld docenten te overtuigen van de noodzaak om bepaalde aanpassingen te maken. Voor de onderwijsinstelling is het contract het bewijs dat ze in overleg met de student het onderwijs zo toegankelijk en studeerbaar mogelijk voor hem willen maken. Een voorbeeld van een onderwijscontract is opgenomen in bijlage 2. 3.3.2. Intake bij dyslexie Vanwege de vele studenten met dyslexie (vooral op technische opleidingen) wordt soms gekozen voor een andere manier van intake. Eerstejaars met dyslexie kunnen in dit geval tijdens de introductie deelnemen aan een bijeenkomst waarin ze kennismaken met de standaardvoorzieningen voor dyslexie. Deze groep krijgt op die manier in de meeste gevallen voldoende informatie. Een bijkomend voordeel van de eerder genoemde aparte vragen over dyslexie bij inschrijving, is dat deze groep studenten dan selectief voor deze bijeenkomst kan worden uitgenodigd. 3.4. Warme overdracht Bij een warme overdracht is er contact tussen het toeleidend onderwijs (voortgezet onderwijs of mbo) en de nieuwe hogeschool of universiteit. Samen met de student (en zijn ouders) draagt de oude school good practices, aanwijzingen en informatie over mogelijke aanpassingen over aan de nieuwe opleiding. Warme overdracht vindt tot nog toe alleen plaats in het geval van studenten met bijzondere behoeften, voor reguliere studenten is dit niet mogelijk. Deze overdracht kan via een gesprek verlopen, maar schriftelijk kan ook. In in de bijlage is een voorbeeld van een transitiedocument toegevoegd. Dit wordt ingevuld door het toeleidend onderwijs en geeft informatie over de bijzonderheden van de aanstaande student en de voorzieningen waarvan hij tot nog toe gebruik heeft gemaakt. Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 9
3.4.1. Projecten warme overdracht De Hanzehogeschool, de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Radboud Universiteit doen projecten met betrekking tot warme overdracht van studenten met een functiebeperking in samenwerking met het toeleverend onderwijs. De HAN en de Radboud Universiteit hebben een project dat werkt met een verlenging van de ambulant begeleiding van de student, waardoor de student tijdens zijn studiekeuze, de intake en de eerste maanden van zijn studie nog begeleiding krijgt. De Hanzehogeschool wordt ondersteund door het LOB-project van de VO-raad en biedt extra loopbaanondersteuning voor studenten met een beperking. Meer informatie over het project van de Hanzehogeschool: http://www.hanze.nl/nr/rdonlyres/7e5b5495-f889-49da-9e18- B4CEBC185C46/0/Informatiemapwarmeoverdrachtdef.pdf Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 10
4. handicap + studie en instroom Expertisecentrum handicap + studie stimuleert dat het onderwijs toegankelijk en studeerbaar wordt en blijft voor Studenten met een functiebeperking. Functiebeperking wordt hierbij gezien in de meest brede zin: van studenten met autisme en dyslexie, tot studenten met reuma, niet aangeboren hersenletsel, visuele en motorische beperkingen: iedereen die vanwege fysieke, psychische of cognitieve beperkingen belemmeringen ondervindt tijdens zijn studie in het hoger onderwijs. Daarbij maakt handicap + studie zoveel mogelijk gebruik van inclusieve oplossingen, omdat vaak kleine aanpassingen in communicatie, werkvormen en onderwijs heel veel opleveren, niet alleen voor studenten met een functiebeperking, maar ook voor andere studenten. Hierdoor zijn minder aanpassingen en extra begeleiding nodig. Dit betekent wel dat niet alleen studentendecanen, studieadviseurs en studieloopbaanbegeleiders kennis nodig hebben van het thema studeren met een beperking, maar ook andere onderwijsprofessionals moeten weten hoe zij hun diensten voor studenten toegankelijker kunnen maken. Deze paper is één van de producten die handicap + studie in dat kader ontwikkelt. handicap + studie biedt meer op het gebied van instroom en studiekeuze, bijvoorbeeld expertisemiddagen, (korte) trainingen en advies op maat. Wilt u graag meer weten of heeft u een vraag, dan kunt u contact opnemen met Liesbeth Geling: 06 54675596 of Liesbeth.Geling@handicap-studie.nl. Op www.handicap-studie.nl vindt u meer informatie over de werkzaamheden van handicap + studie. Instroom en Studiekeuze, handicap + studie, 2012 11