Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen voor patiënten REFERENTIEMODEL Datum ID Nummer 11 december 2012 12019 Auteurs Paul Epping (Epping Consultancy BV.) Johan Krijgsman (Nictiz) Marinka de Jong-Fintelman (Nictiz) Ron van Holland (Parnassia Groep) Jan Wouda (McKesson Nederland) Redactie Barbara van Rest Inleiding In 2012 is vanuit het platform Patiënt en ehealth, dat bestaat uit meer dan 90 partijen (zorgaanbieders, koepels, ICT-leveranciers en patiëntvertegenwoordigers), de werkgroep Referentie Systeemfuncties Model (werkgroep RSM) opgericht. Deze werkgroep heeft als doel het ontwikkelen van een referentiemodel van systeemfuncties voor patiënt- en ehealth portalen in de zorg. Het ontwikkelde Referentie Systeemfuncties Model voor ehealth diensten voor patiënten (RSM), is een referentie overzicht van gecategoriseerde systeemfuncties en de samenhang daartussen. Deze dienen als vertrekpunt en als communicatiemiddel in vraagstukken over internetzorg, patiëntportalen en ehealth. Naast een matrix waarbij de functies gecategoriseerd zijn, is een mapping opgenomen naar reeds bestaande procesen functiemodellen zoals het Referentiedomeinmodel Ziekenhuizen (RDZ), ehealth model (RVZ) en het Personal Health Record System Functional Model (PHR-S-FM). 1 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen
Wat is het doel van het RSM? Het RSM heeft als doel te ondersteunen bij het vaststellen, ontwikkelen en implementeren van diensten voor patiënten in het kader van internet- en online zorg. Het RSM kan gebruikt worden voor use cases, programma van eisen, als communicatiemiddel of als kapstok voor gegevensuitwisseling tussen toepassingen. Deze punten worden later in dit document toegelicht. Wat is de doelgroep van het RSM? Het RSM is ontwikkeld voor informatiemanagers, beleidsadviseurs, architecten, ICT-architecten van patiëntenverenigingen en ICT-architecten van software leveranciers. Uitleg begrip Referentie Systeemfuncties Model voor ehealth diensten Referentie: Het biedt een gemeenschappelijke basis, die direct toegepast kan worden, maar die desgewenst ook toegespitst kan worden op specifieke situaties. Systeemfuncties: Een set van functionaliteiten voor gebruikers (patiënten) die geboden wordt door een ICT-systeem. Model: Dit geeft aan dat het gaat om een model dat bestaat uit functiegebieden en functies. ehealth diensten voor patiënten: Het heeft betrekking op alle vormen van zorg voor patiënten die verstrekt en ontvangen kan worden met behulp van internet, via internettechnologie en specifieke hulpmiddelen. Onderdelen van het RSM De documentatie van het RSM bestaat uit de volgende onderdelen: Dit beschrijvende document (Referentie Systeemfuncties Model voor ehealth toepassingen voor patiënten versie 1.0); Een presentatieweergave van het RSM; Een spreadsheet RSM. Deze spreadsheet bevat de volgende werkbladen: Een matrix met systeemfuncties voor internetzorg die zijn geclusterd tot vier functiepatronen en functiecategorieën. Per functie of functiegebied/categorie is een globale beschrijving gegeven. Definities van de gebruikte begrippen in het RSM. Een matrix Referentie Systeemfuncties Model met mappings met RVZ [1], RDZ [2] en PHR-S- FM [3]. Een onderhoudsdocument. Totstandkoming RSM Het model is tot stand gekomen in een aantal sessies met de werkgroep RSM. Deze werkgroep is opgericht vanuit het platform Patiënt en ehealth dat bestaat uit meer dan 90 partijen (zorgaanbieders, koepels, ICT-leveranciers en patiëntvertegenwoordigers). Het RSM is ontwikkeld vanuit het zorgconsumenten perspectief, waarvan patiënten een deelverzameling zijn. Bij het komen tot een lijst van systeemfuncties zijn de volgende zienswijzen gehanteerd: Een zorgconsument doorloopt verschillende levensfases waarin de benodigde of aangeboden systeemfuncties per levensfase verschillend kunnen zijn. Een zorgconsument neemt verschillende rollen aan om te kunnen voldoen aan zijn behoefte aan gezondheid. Het zorgproces kenmerkt zich door verschillende fasen, die verschillende functies vereisen. De communicatie over het zorgproces verloopt tussen zorgaanbieders en zorgconsumenten op verschillende manieren en met verschillende inhoud. 2 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen
De communicatie over zorgvragen verloopt tussen zorgconsumenten onderling op verschillende manieren en met verschillende inhoud. Functies die een zorgconsument mogelijk nodig heeft, zijn vaak gerelateerd aan bestaande ICTsystemen van zorgaanbieders. De functionele modellen die hiervoor zijn gebruikt kunnen als belangrijke bron worden gehanteerd. Op basis van bovengenoemde zienswijze, literatuur, praktijkervaringen en brainstormsessies is een inventarisatie van mogelijke systeemfuncties gemaakt. Tijdens de inventarisatie en het beoordelen daarvan is geconstateerd dat er een hiërarchie in de functies kan worden vastgesteld. In RSM versie 1.0 is de focus gelegd op een hiërarchisch model om functies te positioneren (functie patroon, niveau 1) en functies zo generiek mogelijk te definiëren, los van aandoening of zorgvraag (categorie, niveau 2). Op systeemfuncties (niveau 3) kunnen aandoening gerelateerde functies worden gedefinieerd. De functies op dit niveau kunnen de komende periode aangevuld worden door middel van wijzigingsverzoeken zoals beschreven in het onderhoudsdocument. De verzamelde functies met concept omschrijving zijn getoetst en met voorbeelden aangevuld. Daarnaast zijn de functies onder het juiste patroon en categorie ingedeeld. Om systeemfuncties in een groter geheel van informatievoorziening-, bedrijfsfuncties of processen te zien, zijn de functies gemapped naar andere referentiemodellen, de ehealth-indeling van de RVZ [1], het RDZ [2] en PHR-S-FM [3]. Hiermee is een opzet gemaakt voor verduidelijking en aanvulling op bestaande en in de praktijk gehanteerde referenties, proces of functiemodellen. In de whitepaper Ordening in de wereld van ehealth [4] is een indeling gegeven van ehealthtoepassingen langs drie dimensies: a. het zorgproces, b. gebruiker en c. de technologie. Het RSM concentreert zich met name op de ehealth-toepassingen waarbij de patiënt als gebruiker betrokken is en waarbij internettechnologie (zoals webapplicaties) wordt ingezet. Hiërarchisch model Het RSM schept duidelijkheid en kaders om concrete internetzorg en ehealth toepassingen te positioneren en te vergelijken. Het hiërarchisch model, dat bij de totstandkoming van het RSM is geconstateerd, kent drie niveaus. Het eerste niveau deelt de gehele zorg en zorgondersteunende processen in functiepatronen in. Dit zijn globale aandachtsgebieden en heeft als primair doel de functies te positioneren. Het gaat hier om de volgende patronen: Gezondheid en gedrag Zorg en ziekte Ondersteuning Systeemkwaliteiten Ieder patroon bevat generieke, aandoening onafhankelijke functiecategorieën, het zogenaamde tweede niveau. Denk hierbij bijvoorbeeld aan zelfmonitoring, persoonlijk zorgplan en persoonlijk zorgnetwerk. Specifieke uitwerking van functies, eventueel aandoening specifiek, is het derde niveau waarop de systeemfuncties zijn ingedeeld. Dit zijn functies als econsult en aanvragen herhaalrecept. De systeemfuncties zijn zo gedefinieerd en omschreven, dat de uitwerking hiervan nog niet vast ligt. Het geeft richting aan het gebruik van een bepaalde functie, los van hoe de oplossing er concreet uit komt te zien. 3 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen
Figuur 1: Schematische weergave van het raamwerk en de functiepatronen en categorieën van het RSM. Gebruik RSM Het RSM kan op verschillende manieren worden gebruikt: Startpunt voor use case Een use case is een beschrijving van systeemgedragingen, dat reageert op invoer of een verzoek vanuit het gebruikersperspectief. Het beschrijft wie met een systeem (of systeemfunctie) wat kan doen. Het RSM biedt de mogelijkheid een systeemfunctie als startpunt voor deze beschrijvingen te gebruiken. Vertrekpunt voor programma van eisen Het RSM biedt op verschillende niveaus aanknopingspunten voor het definiëren van eisen, wensen en randvoorwaarden. Deze hebben betrekking op productontwerp, het ontwikkelen van nieuwe bedrijfsactiviteiten, bij de inkoop van diensten of selectietrajecten. Communicatiemiddel Door te communiceren in termen van het RSM, kunnen organisaties en personen elkaar sneller en beter begrijpen. De gehanteerde mappings naar RVZ en RDZ maakt communicatie tussen verschillende personen van een grote variëteit van zorgaanbieders en zorg gerelateerde organisaties effectiever. Kapstok voor gegevensuitwisseling De systeemfuncties impliceren een bepaalde vorm van communicatie. Zonder uitleg van de techniek en inhoud, vormt het model een kapstok voor gegevensuitwisseling. Per systeemfunctie kan de uit te wisselen dataset verschillen. Door in een later stadium per systeemfunctie vast te stellen welke vorm en inhoud van gegevensuitwisseling vereist of gewenst is, kan de basis voor een Referentie Informatie Model-eHealth worden gelegd. Daarnaast helpt het bij integratie vraagstukken. 4 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen
Definities uit het RSM (waaronder ook begrippen uit laag 3) Coaching Een vorm van persoonlijke begeleiding op basis van een gelijkwaardige één-op-één relatie. Dienst(en) of services Arbeid die men voor anderen verricht. Bij dienst- en serviceverlening wordt de arbeid direct verricht aan de klant. Bijvoorbeeld in de gezondheidszorg en het onderwijs, of door te werken bij de klant, zoals bij het verrichten van schoonmaakwerkzaamheden. Een dienst brengt resultaten voor de klant, zoals een betere gezondheid, meer kennis of een schoon huis. De resultaten hebben niet de vorm van een product dat in het bezit van de klant overgaat. Kennismanagement Mantelzorg Mantelzorger Patiënt Patiëntsysteem Referentie Referentiearchitectuur Systeemfunctie Zorgaanbieder Zorgconsument Zorgnetwerk Expliciete integratie van het besturen, inzetten en beheren van kennis, die noodzakelijk is om de doelstellingen van een persoon of een organisatie te kunnen bereiken. Dit is zorg die door één of meerdere personen in de directe omgeving aan de patiënt wordt gegeven. Deze zorgverlening vloeit voort uit de sociale relatie en wordt niet in het kader van een hulpverlenend beroep gegeven aan een patiënt. Mantelzorgers zijn personen die (langdurig en) onbetaald zorgen voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. Een persoon die professionele directe of indirecte medische, verpleegkundige of paramedische zorg ontvangt. De personen in de omgeving van de patiënt die relevant dan wel direct betrokken zijn bij de geneeskundige, verpleegkundige of paramedische behandeling. Een maatstaf waarmee iets vergeleken kan worden. Een model van de werkelijkheid die als referentie dient voor projecten, (her)ontwerpen en ontwikkeling (bijvoorbeeld van software). Stelt kaders waarbinnen gehandeld mag worden en biedt overzichten waarmee de impact van veranderingen ingeschat kan worden. Een systeemfunctie zet de invoer van een informatiesysteem om in de uitvoer. De actie die het systeem daartoe uitvoert is de systeemfunctie of het gedrag van het systeem. Een informatiesysteem bestaat uit meerdere systeemfuncties. Een voor gebruikers (zorgconsumenten) zichtbare set van functionaliteiten die geboden wordt door een ICT-systeem en die waarde heeft voor gebruikers. Een zorginstelling zoals bedoeld in de Kwaliteitswet zorginstellingen, of een individuele zorgverlener, die niet werkt binnen een zorginstelling. Afnemer van diensten ter bevordering en ondersteuning van de eigen gezondheidstoestand. Dit is aangeboden of goedgekeurd door professionele zorgaanbieders en/of zorgverleners. Patiënten vormen een deelverzameling. Een verzameling van personen, diensten en middelen ter bevordering of instandhouding van de gezondheidstoestand van een persoon. Synoniemen: hulpverleningsnetwerk of zorgcircuit. 5 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen
Over het platform Patiënt en ehealth Samenwerking is essentieel om de uitdagingen die opschaling van ehealth in de weg staan het hoofd te bieden. Daarom is het platform Patiënt en ehealth door Nictiz en meer dan 90 partijen (zorgaanbieders, zorgverleners, koepels, ICT-leveranciers en patiëntvertegenwoordiging) opgericht. De partijen uit het platform hebben geïnventariseerd waar de knelpunten rondom ehealth zich het meest afspelen. Begin juni 2012 zijn verschillende werkgroepen gestart om tools, best practices en standaarden te ontwikkelen. Deze whitepaper is hier onderdeel van. Wilt u meer weten over het platform? Kijk dan op onze website (www.nictiz.nl) of neem contact op met Marinka de Jong (mdejong@nictiz.nl) Over de auteurs Paul Epping, MSc, Epping Consultancy BV. is zelfstandig ondernemer en reeds vele jaren betrokken bij ontwikkelingen op het gebied van EPD, ehealth, telemedicine en mhealth. Werkt vooral als interim manager, programma manager en adviseur. Was lid van de werkgroep. Paul is te volgen via twitter: @paulepping Ron van Holland is Enterprise Architect bij de Parnassia Groep. Tijdens de totstandkoming van het referentiemodel (RSM) was hij werkzaam bij Nictiz en nauw betrokken bij diverse activiteiten van het platform Patiënt en ehealth, waaronder het opstellen van het RSM. Johan Krijgsman is senior consultant bij Nictiz, het landelijke expertisecentrum dat ontwikkeling van ICT in de zorg faciliteert. Hij houdt zich vooral bezig met vraagstukken op het raakvlak van ICTarchitectuur en zorg. Jan Wouda is Product Marketing Manager GGZ, bij McKesson Nederland. Binnen de werkgroep Referentie Systeemfuncties Model heeft hij de rol vervuld van werkgroep voorzitter en initiator. Jan is te volgen via twitter: @macjanus Marinka de Jong-Fintelman is programmamanager bij Nictiz. Binnen het standaardisatiegebied Patiënt en Zelfmanagement stuurt zij activiteiten aan die de positie van de patiënt in het zorgproces versterken. Marinka zorgt voor kennisdeling, door middel van artikelen, whitepapers en bijdragen aan congressen en symposia. U kunt Marinka volgen via twitter: @patientenzo. Referenties In deze whitepaper is verwezen naar de volgende documenten: 1. Van Rijen, A. et al., Inzicht in e-health, achtergrondstudie uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg bij het advies E-health in zicht, Zoetermeer, 2002. 2. Van der Stighel, B. et al., Referentiedomeinenmodel ziekenhuizen versie 2, generiek model bedrijfsactiviteiten en informatieobjecten, Nictiz, 12 juni 2012, document ID 12001A. 3. HL7 international, Personal Health Record System Functional Model (PHR-S FM), standard for trial use, December 2008. 4. Krijgsman, J. en Klein-Wolterink, G., Ordening in de wereld van ehealth, Nictiz, 23 augustus 2012, document ID 12013. Meer informatie Indien u vragen of opmerkingen heeft naar aanleiding van deze modelbeschrijving, dan kunt u contact opnemen met Marinka de Jong (mdejong@nictiz.nl). 6 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen
Optimale toepassing van ehealth en ICT in de zorg kan niet zonder standaardisatie. In nauwe samenwerking met zorgverleners, koepelorganisaties, standaardisatieorganisaties en industrie draagt Nictiz zorg voor de ontwikkeling en beschikbaarheid van de noodzakelijke standaarden. We doen dit door het organiseren van gemeenschappelijke ontwikkelprojecten, kennisoverdracht en kwaliteitstoetsing. Nictiz Postbus 19121 2500 CC Den Haag Oude Middenweg 55 2491 AC Den Haag T 070-317 34 50 @Nictiz info@nictiz.nl www.nictiz.nl 7 11 december 2012 Referentie Systeemfuncties Model (RSM) voor ehealth toepassingen