DE OOGST VAN ANDERHALF JAAR BESTUURSTAFEL DECENTRALE OVERHEDEN
Inhoudsopgave
1 Voorwoord 2 Het concept Bestuurstafel 3 Betekenis van de oogst 4 De doorbraken 4.1 Leveranciers Manifest Open Standaarden 4.2 Impuls voor StUF: de belangrijkste open standaard voor decentrale overheden 4.3 Open en closed in win win : - een gedragen visie op hoe open en gesloten samen kunnen gaan - een afwegingsmodel bij keuze van software 4.4 ODF: nut en noodzaak versiebeheer 4.5 Marktplaats hergebruik 4.6 De Rotterdamse TerugMeld Faciliteit (RTMF) voor hergebruik 4.7 Een nieuw beheermodel voor Flamingo, de open source geoviewer 4.8 Doorbraken in verkennende fase - de kansen en mogelijkheden van een open source M-GBA - een standaard als impuls voor ecosysteem rondom een zaaksysteem - van overheidspoort naar burgerpoort 4.9 Doorbraken die na een eerste verkenning afvielen - een referentiematrix - een reële implementatie - platformonafhankelijkheid 5 Nawoord 6 Bijlagen 6.1 Feiten bestuurstafel 6.2 Lijst van deelnemers 6.3 De realistische realisatie 6.4 Het ecosysteem van open source software 2 4 8 14 15 17 20 24 26 27 28 29 30 32 34 35 37 39 42
1. Voorwoord
Technisch ogende onderwerpen als open source software en open standaarden bereiken niet zondermeer het bureau van bestuurders. Via de bestuurstafel decentrale overheden is een platform ontstaan dat bottom-up vraagstukken rondom de praktijk van het NOiV-beleid verkent en dat wil werken aan doorbraken. Op 30 november 2009 kwam een groep van zo n vijftig bestuurders en inhoudelijk betrokkenen bij elkaar om de eerste doorbraken te verkennen. Dit was een levendige bijeenkomst met een stevig debat tussen voor- en tegenstanders van open source software. Dit debat was de reden om in een werkgroep de aspecten van open source software grondig te verkennen en te onderzoeken. Net zoals de andere deelnemers van de werkgroep beleefde ik veel plezier aan deze intensieve verkenning! Het leveranciersmanifest is ook zo n doorbraak met veel positieve energie. In een tijdsbestek van krap twee maanden werd overeenstemming bereikt tussen een groep van leveranciers en gemeenten. Dat kon zo snel omdat de groep open gemeenten al voorwerk had gedaan èn omdat een van de leveranciers zeer voortvarend de leiding op zich nam om dit voor elkaar te krijgen. Met gepaste trots werd op 20 januari 2010 aan de toenmalig staatssecretaris Frank Heemskerk het leveranciersmanifest open standaarden gepresenteerd. Hergebruik is ook een belangrijk thema van de bestuurstafel decentrale overheid. Niet alleen de marktplaats hergebruik van NOiV werd tot doorbraak bestempeld, ook een initiatief van de gemeente Rotterdam en Flamingo van het IPO worden gevolgd en ondersteund. 2011 is het jaar waarin door het programmabureau NOiV gestarte initiatieven door anderen worden overgenomen en doorgezet. Ik ben dan ook verheugd dat KING de bestuurstafel decentrale overheden wil adopteren en continueren en ik draag het voorzitterschap van de bestuurstafel graag over aan Tof Thissen, directeur van KING. Ik kijk terug op zes inspirerende bijeenkomsten met tien doorbraken als resultaat en ik bedank alle deelnemers, want zonder hun enthousiasme en inzet zou er geen doorbraak tot stand zijn gekomen! Erik Gerritsen, Ambassadeur Open Standaarden en Open Source Software Deze publicatie gaat over doorbraken, de betekenis ervan en hoe deze tot stand komen. De opzet van de bestuurstafel decentrale overheden is zo succesvol gebleken dat dit concept ook is geïntroduceerd in de zorgsector. Daar zijn inmiddels drie bestuurstafels georganiseerd. Dit leidde allereerst tot verbinding tussen zorgaanbieders, leveranciers en overheid. Werkgroepen uit die bestuurstafels zijn met twee concrete doorbraken aan de slag: hergebruik van open source maatwerk in de zorg en het faciliteren van een standaardisatieproces leidend tot eenduidige semantiek zorgsector-breed. Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat over de bestuurstafel terwijl hoofdstuk 3 de doorbraken in een bestuurlijke context zet. Hoofdstuk 4 belicht per doorbraak de verschillende aspecten daarvan. Na het nawoord, hoofdstuk 5, volgen een aantal bijlagen waaronder de deelnemerslijst. 3
2. Het concept bestuurstafel 4
Ineke Schop, programmamanager NOiV zegt over de bestuurstafel: De bestuurstafel blijkt een vitale aanpak te zijn om tot doorbraken van betekenis te komen. Vele bottom up initiatieven kunnen het verschil maken als het om de moderne dienstverlenende overheid gaat, zo blijkt telkens weer Doel bestuurstafel De bestuurstafel is een instrument om beleid te laten landen waar het moet landen door dit beleid te verbinden met voor de doelgroep herkenbare en belangrijke onderwerpen. Om dat beleid om te zetten in beoogde actie is de samenstelling van de groep belangrijk. Als er voldoende belangen en invalshoeken rond de tafel zitten kan het gaan leven. In dit geval ging het erom om het bewustzijn van het NOiV beleid bij bestuurders te vergroten zodat zij er op gaan sturen. De formule van de bestuurstafel De essentie van het concept van de bestuurstafel is om iets proberen te bereiken in situaties waarin niemand op basis van hiërarchie de gewenste veranderingen te weeg kan brengen. Vertaald naar het actieplan NOiV: het kabinet wil dat overheden meer gebruik gaan maken van open standaarden en open source software maar de overheden hebben hun eigen verantwoordelijkheid ten aanzien van de mate waarin en de manier en het tempo waarop. Op basis van hun eigen afwegingen geven zij invulling aan het door het kabinet voorgestane beleid. De bestuurstafel start met het uitnodigen van een relevante groep personen. Een deel van deelnemers is direct uitgenodigd en een ander deel indirect via koepel- en brancheorganisaties, open en transparant. Na deze stap is het de vraag: komen ze? En ook heel belangrijk: blijven ze komen? Immers deelnemers kunnen aan- en afhaken in het proces. Met circa 120 deelnemers (bestuurders en inhoudelijk deskundigen) bleek het onderwerp voldoende boeiend om erbij te willen zijn en actief mee te blijven doen. Voor de eerste bijeenkomst had het programmabureau zes onderwerpen kort uitgewerkt als voorzet voor de discussie over doorbraken. Na de eerste bijeenkomst gingen zes werkgroepen aan de slag met de uitwerking. Doorbraken ontstaan als er een coalition of the willing kan worden gevormd èn door persoonlijke inzet van mensen om aan de doorbraak te willen werken. Rondom het thema open source software en open standaarden blijken er voldoende initiatieven te zijn zoals in deze publicatie is te lezen. Drie andere cruciale elementen van de bestuurstafel zijn: De belofte dat de doorbraken (de oogst van de bestuurstafel) periodiek aan een relevant en hooggeplaatst persoon kunnen worden gepresenteerd. Staatssecretaris Heemskerk was zeer betrokken bij het actieplan NOiV en het plan was om twee keer per jaar de oogst te presenteren en erover in gesprek te gaan. Met de val van het kabinet veranderde de situatie maar desondanks ging de bestuurstafel door en blijven er nieuwe doorbraken komen. Begeleiding van het proces rondom de bestuurstafel door een kleine staf, een rol die het programmabureau NOiV invulde. Continu oog voor nieuwe doorbraken, het aanjagen van de voortgang van de doorbraken en het leveren van inhoudelijke ondersteuning blijken randvoorwaardelijk. Verschillende visies en opvattingen mogen er zijn en worden niet als een probleem of belemmering gezien. Sterker, ze kunnen het onderwerp reliëf geven wanneer het constructieve gesprek erover wordt gevoerd. 5
Wilma Willems, projectmanager bestuurstafel zegt de bestuurstafel: Het is een krachtig instrument omdat het dwingt om abstracte of moeilijk beet te pakken onderwerpen concreet te maken in de dagelijkse praktijk. Het is inspirerend om relevante doorbraken op te sporen en het uitzicht op het gesprek met de bewindspersoon houd je scherp op de resultaten. 6
7
3. Betekenis van de oogst
Politieke drive Open standaarden en open source software hebben sinds 2002 (motie Vendrik) veel politieke aandacht. Dit resulteerde in het actieplan Nederland Open in Verbinding (NOiV) dat het kabinet in 2007 vaststelde. Aan het programmabureau NOiV de uitdaging om uitvoering daarvan te stimuleren. Van emotie naar verzakelijking, van fabels naar feiten en van onbekendheid naar bekendheid en draagvlak voor het thema open bij bestuurders en management. Het draait immers om herkenning en erkenning van de strategische waarde van dit beleid in de context van de overheden. De bestuurstafel levert hieraan een bijdrage juist door de praktische en resultaatgerichte benadering. Modernisering overheid Bij de modernisering van de overheid wordt vaak concreet gedacht aan een betere gegevensuitwisseling zodat de dienstverlening aan de burger verbetert, maatschappelijke vraagstukken beter kunnen worden aangepakt, de efficiency toeneemt en de administratieve lasten en kosten afnemen. Hier wordt op verschillende manieren aan gewerkt. Ook de implementatie van het actieplan Nederland Open in Verbinding (NOiV) draagt bij aan het realiseren van deze doelen. Via het stimuleren van samenwerking in ketens (interoperabiliteit), een vermindering van de afhankelijkheid van software leveranciers en meer innovatie. Deze doelen staan centraal in het actieplan NOiV. Bestuurstafel en doorbraken Hoe nu de verbinding te concretiseren tussen de doelen van het actieplan en de dagelijkse praktijk van bestuurders en management? Uit een reeks van bijeenkomsten van een groep gedreven bestuurders van overheden en bedrijven (de bestuurstafels) blijkt veel enthousiasme om samen vraagstukken rondom de concretisering van dit beleidsthema te verkennen. Om vervolgens samen oplossingen (doorbraken) te realiseren en deze oogst met de verantwoordelijke bewindspersoon te bespreken. Er worden steeds nieuwe doorbraken aangedragen om te agenderen voor verkenning: een rijdende trein! Doorbraak 1: leveranciersmanifest open standaarden Wanneer leveranciers die pakketsoftware ontwikkelen massaal de stap zetten om hun software op open standaarden te baseren wordt de gegevensuitwisseling binnen en tussen organisaties een stuk eenvoudiger. Tevens krijgen overheden meer keuzevrijheid. De eerste doorbraak van de bestuurstafel decentrale overheden was de ontwikkeling van het leveranciersmanifest open standaarden. Leveranciers en overheden werkten bij de tot standkoming intensief samen. Leveranciers kunnen zich positief onderscheiden door zich aan het manifest te verbinden en naarmate meer overheden belang hechten aan een ondertekend manifest neemt het effect toe. De betekenis van dit manifest is groot voor met name de decentrale overheden. Juist de dominante leveranciers in dit segment verbinden zich aan dit manifest. Deze leveranciers willen daarnaast nog wel een stap verder door samen met overheden een volgende standaard met impact aan te pakken. In paragraaf 4.1 wordt deze doorbraak uitgebreid behandeld. 9
28 leveranciers conformeren zich expliciet aan het toepassen van open standaarden, werken aan platformonafhan kelijkheid en laten via de website zien op welke manier ze dat doen. Belangrijke waarden als transparantie, controleerbaarheid en beheersbaarheid krijgen invulling doordat gecertificeer de auditors de software van leveranciers mogen beoordelen. Digitale duurzaamheid krijgt meer inhoud nu de leveranciers tegen redelijke condities het hergebruik van data die via software van leverancier tot stand is gekomen en de archivering van digitale gegevens faciliteren. 9 gemeenten, 6 samenwerkingsverbanden, de VNG en KING steunen dit manifest. Doorbraak 2: Impuls StUF: de belangrijkste open standaard voor decentrale overheden Het verwezenlijken van de doelstellingen van de e-overheid betekent intensieve samenwerking tussen overheidsorganisaties in de diverse ketens. Gemeenten werken in dit verband aan hun informatievoorziening met GEMMA als bestemmingsplan en StUF als uitwisselstandaard. De verkenning van de doorbraak startte met de globale gedachte dat (grootschalig) hergebruik van op StUF gebaseerde koppelingen tussen informatiesystemen financieel voordeel kan opleveren en bijdraagt aan een versnelling van de implementatie van StUF en daardoor een verbetering van de dienstverlening. Echter, gemeenten verschillen qua werkprocessen en applicatie-landschap waardoor (te)veel koppelingen specifiek op maat moeten worden gemaakt en de herbruikbaarheid beperkt blijft. Dat zou anders kunnen (en moeten) en een grote werkgroep formeerde zich rondom dit thema. Toch vorderde deze doorbraak langzamer dan beoogd. De les hieruit is dat het opheffen van deze verschillen alleen lukt als op de korte termijn voordelen zijn te behalen én wanneer meer partijen dezelfde prioriteiten hebben. Geen opzienbarende les maar tussen het breed onderkennen van het belang van deze doorbraak en feitelijke concretisering zat precies die zoektocht om juiste mix te vinden! De doorbraak focust nu op het actuele thema van gemeenten zaakgericht werken en de bijbehorende gegevens- en dossiersuitwisseling tussen de verschillende systemen. Gemeenten, KING en leveranciers werken samen de inhoudelijke specificaties uit zodat de leveranciers deze kunnen inbouwen in hun software. Om nu de kwaliteit van de inbouw te kunnen testen en de acceptatie door de gemeenten te vereenvoudigen laat KING geautomatiseerde testsoftware ontwikkelen. Een doorbraak met impact: toegenomen herbruikbaarheid van StUF koppelingen in het domein van zaakgericht werken; toenemende kwaliteit van software voor koppelingen als gevolg van testvoorzieningen; testvoorzieningen als een opmaat naar een formele vorm van keuren/certificeren van StUF implementaties. In paragraaf 4.2 wordt deze doorbraak uitgebreid behandeld. Doorbraak 3: een gedragen visie op hoe open en gesloten samen kunnen gaan Met een pittige discussie over bij gelijke geschiktheid heeft open source software de voorkeur startte de eerste bijeenkomst. Aangezien open en gesloten software naast elkaar blijven bestaan leek het zinvol na te gaan of het mogelijk is om van het elkaar bestrijden naar wederzijds respect voor de verschillende businessmodellen te gaan. Een werkgroep heeft alle aspecten van open source software verkend en dat leidde tot de onderstaande gedachtelijn: 10
Bij gelijke geschiktheid heeft open source software de voorkeur betekent niet dat open source moet maar wel dat het een eerlijke kans moet krijgen. Bij goed functioneel aanbesteden krijgt het ook deze kans. Sinds 2002 zijn volwaardige en krachtige open source alternatieven beschikbaar gekomen die (deel)markten competitiever maken. Deze verandering in (deel)markten zou gezien kunnen worden als het bewijs van het succes van het kabinetsbeleid. Open source software is niet meer weg te denken en in de economie is het een factor van belang geworden. Ook hergebruik van software krijgt verankering bij de overheid. In sommige deelmarkten heeft open source software een stevige positie en is de markt competitief. Dit leidt tot de vraag of voor sommige deelmarkten het moment is aangebroken om van een brede inmenging naar gerichte inmenging voor het opheffen van marktimperfectie te gaan. Te denken is om inmenging nu los te laten voor ontwikkel- en beheersoftware en contentmanagementsystemen. Dit zou jaarlijks opnieuw bekeken kunnen worden. Veel ICT-oplossingen en dienstverlening komt tot stand met open source software. Dit geeft een impuls aan innovatie en dat mag gewaardeerd worden. Het toepassen van open source software is geen doel op zich maar door het een eerlijke kans te geven komt het in een zakelijk perspectief. Juist deze verzakelijking van open source software bevordert een level playing field en innovatie. Van samenwerking en hergebruik gaat een standaardiserende werking van uit (standaardisatie met een grote S ). Verdere standaardisatie en samenwerking gaan hand in hand en door vraagbundeling komt een sterkere inkoopmacht van overheden in zicht met respect voor publiek private samenwerking en de bestaande ecosystemen. De betekenis van de accentverschuiving naar vraagbundeling en verzakelijking versterkt het opdrachtgeverschap en standaardisatie met grote S en is een impuls voor gebruik van open standaarden en open source software in zakelijke context. In paragraaf 4.3 wordt deze doorbraak uitgebreid behandeld. Doorbraak 4: ODF: nut en noodzaak versiebeheer Bij onduidelijkheid over versies van een standaard komen overheden in de wachtstand en stagneert de adoptie. De gemeente Gouda wil graag Open Document Format (ODF) als standaard bestandsformaat gebruiken voor haar kantoorapplicaties. En omdat de gemeente niet wilde wachten nam zij het initiatief tot de oprichting van een ODF gebruikersgroep voor overheden. Deze gebruikersgroep: biedt ondersteuning aan andere overheden praat via OpenDocSociety mee in het internationale overleg over de ODF standaard diende versie 1.2 van de ODF standaard in bij het College voor Standaardisatie als update van de standaard op de pas-toe-ofleg-uit-lijst wil een impuls geven aan de implementatie door plugfesten te organiseren voor het testen van de compatibiliteit voor back- en midoffice applicaties Deze doorbraak is een belangrijke stap in het adoptieproces van ODF en zoals algemeen bekend: dat is tot op heden een lange en moeilijke weg! In paragraaf 4.4 wordt deze doorbraak uitgebreid behandeld. Doorbraak 5: Marktplaats hergebruik met casuïstiek (doorbraak 6 en 7) Hergebruik is een van de peilers van het actieplan NOiV. Hergebruik is intussen verankerd in de recent vastgestelde I-strategie Rijk; hergebruik is merkbaar een belangrijk thema voor decentrale overheden. Omdat er behoefte is aan praktijkervaringen bestempelde de bestuurstafel het initiatief van de marktplaats hergebruik van het programmabureau NOiV tot een doorbraak. Deze markt- 11
plaats hergebruik is een plek waar aanbod en vraag elkaar kunnen vinden. Het programmabureau begeleidt initiatieven tot hergebruik en jaagt deze aan om zo best practices van hergebruik te ontwikkelen en ervaringen te delen. De binnengemeentelijke terugmeldvoorziening van Rotterdam is een van twee casussen waar de bestuurstafel zich aan verbond. Met KING, een aantal gemeenten en ministeries wordt uitgewerkt hoe de oplossing die Rotterdam liet ontwikkelen breed gebruikt kan worden. Te ontdekken in deze casus is onder meer hoe leveranciers aan te haken om te voorkomen dat Rotterdam in de leveranciersrol terecht komt en of dit concept kan uitgroeien tot een bibliotheek met terugmeldservices. In de tweede casus staat de ontwikkeling van een - bij de overheid passend - beheermodel centraal voor een open source project van het IPO (InterProvinciaalOverleg). Het huidige beheermodel van de succesvolle geo-viewer van IPO voldoet niet langer. De paragrafen 4.5, 4.6 en 4.7 gaan dieper in op deze doorbraak. Drie doorbraken in de fase van verkenning: Ook een open source toepassing voor het decentrale deel van M-GBA? Stimulans voor nieuwe bedrijvigheid (ecosysteem) rondom zaaksystemen? Van overheidspoort naar burgerpoort een persoonlijk digitaal domein -? Doorbraak 8: Ook een open source toepassing voor het decentrale deel van M-GBA? De modernisering van de Gemeentelijke Basis Administratie (programma mgba) bevat een centraal en decentraal deel conform de bestuurlijke verantwoordelijkheid tussen gemeenten en rijk. Het ministerie van BZK laat de centrale kern van het burgerzakensysteem ontwikkelen met de toepassing van open source als uitgangspunt. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de verwerving van het decentrale deel. De te verkennen doorbraak is of het interessant is om ook een open source oplossing voor het decentrale deel van mgba te ontwikkelen en of er gemeenten zijn die dit willen gaan trekken? Doorbraak 9: Stimulans voor nieuwe bedrijvigheid (ecosysteem) rondom zaaksystemen? Rondom het zaaksysteem van GovUnited ontwikkelt zich een ecosysteem. Verschillende organisaties en bedrijven ontwikkelen toepassingen die functionaliteit toevoegen aan dit zaaksysteem. Een voorbeeld is dat een gemeente de meldingen van platform VerbeterdeBuurt ook kan verwerken. De ontwikkeling van dergelijke applicaties (innovatie) kan een vlucht nemen wanneer de markt wordt uitgebreid van het aantal gemeenten dat GovUnited bedient tot alle (decentrale) overheden. Tevens krijgt het gebruik van vrij beschikbare (open) data hiermee een stimulans. Maar zover is het nog niet, want randvoorwaardelijk voor een dergelijke ontwikkeling is een standaard in de vorm van een set van standaard koppelvlakken. Een groepje van gemeenten en leveranciers waren enthousiast en denken hier op door. Doorbraak 10: Van overheidspoort naar burgerpoort een persoonlijk digitaal domein? Een concept waarbij burgers niet meer een veelvoud van allemaal mijn overheden hebben maar voortaan de relatie met de overheid kunnen onderhouden vanuit één eigen domein, waar overheden (en iedereen die een burger daartoe toestaat) gewaarmerkte informatie in kunnen plaatsen. Door naast de data ook applicaties aan te bieden kunnen overheden en organisaties de burger helpen 12
controle, overzicht en inzicht over en in zijn gegevens te krijgen. Klinkt als een veelbelovend concept, maar of het een doorbraak kan worden is nog de vraag: op de eerstvolgende bestuurstafel wordt het besproken. 13
4. De doorbraken
Achtereenvolgens worden de doorbraken belicht vanuit de inhoud, denklijnen en het proces van tot standkoming. 4.1. Leveranciers Manifest Open Standaarden De groep open gemeenten heeft met ondersteuning van het programmabureau NOiV, het initiatief genomen om een manifest voor leveranciers te ontwikkelen. Hiermee maken zij aan de markt duidelijk wat zij belangrijk vinden. De in 2006 geformuleerde uitgangspunten in het manifest van open overheden zijn vertaald naar wat deze voor leveranciers betekenen. Een eerste verkenning van het concept leveranciersmanifest d.d. 23 november 2009 met leveranciers, actief op de gemeentemarkt, leerde dat deze leveranciers positief staan tegenover een dergelijk manifest specifiek voor open standaarden c.q. interoperabiliteit. Tijdens die bijeenkomst is ook het idee opgevat om dit manifest als een doorbraak in te brengen bij de bestuurstafel en zo werd op 30 november - de eerste bijeenkomst van de bestuurstafel - de volgende doorbraak geformuleerd: een manifest voor leveranciers met commitment voor het toepassen van open standaarden. De werkgroep, met Harrie Gooskens (directeur PinkRoccade) als voorzitter, ging voortvarend aan de slag. Met vereende krachten is gewerkt aan het leveranciersmanifest met als resultaat dat er op 20 januari 2010 een manifest mét draagvlak lag, klaar om te ondertekenen. Staatssecretaris Frank Heemskerk was erg verheugd over dit initiatief omdat het een voorbeeld is van hoe beleid een praktische toepassing krijgt. Door ondertekening van het manifest verbinden leveranciers zich aan de realisatie van interoperabiliteit, transparantie, controleerbaarheid, beheersbaarheid en digitale duurzaamheid. Via de websites van de leveranciers is volgbaar hoe de leveranciers die het manifest ondertekenen, inhoud geven aan de realisatie van het manifest. Dit maakt het concreet en hanteerbaar. Per 18 februari 2011 hebben 28 leveranciers het leveranciersmanifest open standaarden ondertekend en hebben hun website op dit punt op orde. Vooral de ondertekening van dit manifest door pakketleveranciers heeft grote betekenis: zij verbinden zich immers aan een investering in de implementatie van open standaarden in hun software en zijn aanspreekbaar op het toepassen van het NOiV-beleid. De intentie om dit manifest te waarderen bij opdrachtverstrekking werd uitgesproken door de op 20 januari 2010 aanwezigen: de gemeenten Rotterdam, Den Haag, Gouda, Nieuwegein, Amsterdam, Enschede, Hilversum, Leeuwarden, Pijnacker-Nootdorp, Nunspeet. Het samenwerkingsverband Drechtsteden, de Gebruikersvereniging PinkRoccade, GovUnited, D!mpact en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Het programmabureau NOiV checkt steekproefsgewijs aanbestedingen op het toepassen van het NOiV-beleid en ziet steeds vaker dat het ondertekend hebben van het leveranciersmanifest meeweegt bij de gunning tijdens het verwervingsproces. En dat geldt niet alleen voor de overheden die de intentie kenbaar hebben gemaakt! Hoe nu verder? De bekendheid van het manifest kan nog verder verbeteren. Hoe meer overheden het leveranciersmanifest gebruiken bij hun aanbestedingen hoe meer leveranciers het zullen onder tekenen en er acties aan verbinden! De bal ligt bij de overheden, maar wie blijft dit aanjagen? Meer leveranciers kunnen de leveranciersmanifest ondertekenen en er naar handelen. Het leveranciersmanifest open standaarden is toe aan de next step die enerzijds zou kunnen bestaan uit een handleiding leveranciersmanifest voor overheden bij de interactie met leveranciers en anderzijds een aanpak voor de verdere ontwikkeling van de open standaarden. Beide vervolgstappen vergen 15
nieuwe energie en die lijkt er wel te zijn! De werkgroep van het manifest is weer bereid een rol te spelen. Om echt verder te komen met deze beweging is brede betrokkenheid nodig. Niet alleen leveranciers en individuele gemeenten maar ook gebrui- kersverenigingen, de VGS en de VIAG en de centrale overheden. Wordt vervolgd! Harrie Gooskens over het leveranciersmanifest: Het leveranciersmanifest Open Standaarden was een succesvolle doorbraak van NOiV. Wij ervaren dat vooral gemeenten hieraan aandacht besteden in hun communicatie met leveranciers voorafgaand aan het contracteren van nieuwe bedrijfssoftware voor front-, mid- en backoffice doeleinden. Dat is een goede ontwikkeling die navolging verdient van de overige gemeenten en van andere overheden. Met name het eenduidig commitment van alle centrale overheden aan StUF vinden gemeenten van cruciaal belang. Een sterke verbetering van dat commitment maakt het manifest nog krachtiger. Verder ben ik van mening dat met name de open standaarden met een lokaal Nederlands karakter moeten worden doorontwikkeld. De bedrijfssoftware pakketten van leveranciers moeten immers voortdurend inspelen op nieuwe ICT-ontwikkelingen en behoeften in het openbaar bestuur. Anno 2011 worden die nieuwe ontwikkelingen en behoeften nog niet allemaal ondersteund met open standaarden. Ik denk dan aan ICT-ontwikkelingen als SaaS, Cloud Computing en de apps voor nieuwe devices die in de komende jaren ook doordringen in de publieke sector. Misschien wat later dan in de private sector, maar ook overheden houden deze ontwikkelingen niet buiten de deur. Sander Rispens (Gemeente Leeuwarden) over het leveranciersmanifest: De totstandkoming van het Leveranciersmanifest was vooral een groot succes omdat we een brug tussen open en gesloten leveranciers konden slaan rondom het belang van open standaarden. Het onderwerp verdient ook nu onverkort de aandacht. Begin bij naleving van het Manifest, goed voorbeeld doet volgen. De volgende leveranciers ondertekenden het leveranciersmanifest open standaarden (stand per 1 maart 2011) Interaction Next PinkRoccade Local Government Atos Origin AT Computing MIT Office Green Valley Circle Software SIMgroep Centric IT Solutions NedGraphics Exxellence Group BCT FilterWorks O3Spaces 16
Decos Differs PerfectView OpenSesame ICT Planconsult B.V. Daadkracht Vicrea Solutions BV Kodision B.V. Capgemini B3Partners IDgis IsraPunt BV Opensapiens ESRI Nederland Verdonck, Klooster & Associates Kern leveranciersmanifest open standaarden Ter bevordering van de interoperabiliteit van software producten zal de leverancier bij de (door)ontwikkeling van nieuwe softwareproducten zich zoveel mogelijk conformeren aan de open standaarden en zal op zijn website inzichtelijk zijn hoe hieraan wordt voldaan. Ook het gebruik van meerdere hardware platforms, operating systemen en internet browsers wordt mogelijk gemaakt. Ter bevordering van de transparantie, controleerbaarheid en beheersbaarheid van de door leverancier ontwikkelde software kunnen gecertificeerde auditors de software beoordelen op de juiste werking overeenkomstig wet- en regelgeving en voorschriften op het gebied van informatiebe- veiliging en privacy en de kwalitatieve toetsing van het gebruik van open standaarden door middel van moderne technieken. Ter bevordering van de digitale duurzaamheid zal leverancier tegen redelijke condities het hergebruik van data die via software van leverancier tot stand is gekomen en de archivering van digitale gegevens faciliteren. 4.2 Impuls voor StUF: de belangrijkste open standaard voor decentrale overheden Het verwezenlijken van de doelstellingen van de e-overheid betekent intensieve samenwerking tussen overheidsorganisaties in de diverse ketens. Een aanzienlijke toename van het uitwisselen van informatie tussen en binnen overheidsorganisaties is het gevolg en afspraken en standaarden om interoperabiliteit te realiseren zijn daarvoor onontbeerlijk. De Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) is zo n set aan afspraken op hoog, abstract niveau. De GEMeentelijke Model Architectuur (GEMMA) is hier een verdere uitwerking van en is toegespitst op het gemeentelijke domein. Eén van de bouwstenen van GEMMA is het Standaard Uitwisselings Formaat (StUF). StUF (Standaard Uitwisselings Formaat) is een open (keten)standaard voor (web)servicegeoriënteerde informatie-uitwisseling binnen het gemeentelijke domein en de aanpalende ketens. Veel gemeenten zijn bezig om de informatievoorziening klaar te maken voor de toekomst. Hierbij wordt GEMMA als bestemmingsplan en StUF als uitwisselstandaard gehanteerd. StUF is een uitgebreide (en daardoor complexe) set van bericht- en servicesspecificaties waarbij veel partijen (EGEM/KING, leveranciers, gemeenten en overheidsorganisaties) een bijdrage hebben geleverd aan het tot stand komen van de standaard. In de praktijk is gebleken dat de implementatie van deze complexe 17
standaard in sommige gevallen tot problemen leidde. Het bleek dat er verschillende dialecten (leverancierspecifieke implementaties) waren ontstaan die tot spraakverwarring leidde. Koppelingen functioneerden daarom niet of de ingebruikname van software duurde lang. De verkenning van de doorbraak startte met de globale gedachte dat (grootschalig) hergebruik van op StUF gebaseerde koppelingen tussen informatiesystemen financieel voordeel kan opleveren en bijdraagt aan een versnelling van de implementatie van StUF en daardoor een verbetering van de dienstverlening. Bij de verkenning is naar voren gekomen dat een aantal verschillende aspecten een rol spelen bij geconstateerde problemen. Eén van die problemen is de interpretatieverschillen die mogelijk waren bij de implementatie van StUF. Met de komst van versie 3.x is dit (grotendeels) verholpen. De StUF standaard definiëert de inhoud en de wijze van uitwisseling, maar niet het werkproces en niet de specifieke systemen. Het werkproces en de applicatiecontext bepalen welke aanvullende ontwerpkeuzes gemaakt (moeten) worden bij de implementatie van StUF in de software. Omdat gemeenten qua werkprocessen en applicatielandschap verschillen moeten (te)veel koppelingen specifiek op maat worden gemaakt en blijft de herbruikbaarheid beperkt. Dat zou anders kunnen (en moeten) en de werkgroep, aangevoerd door Math Muijres (CIO Drechtsteden) ging daarmee aan de slag. Tijdens het overleg met de Staatssecretaris begin 2010 werd het eerste tussenresultaat van de doorbraak impuls StUF op de volgende manier toegelicht: Er is veel ontworpen en bedacht maar het proces van implementeren van StUF stokt. We hebben met StUF een uitgebreide, maar complexe, gereedschapskist die we door het ontwikkelen van standaard bouwtekeningen willen vereenvoudigen. Dit houdt in dat in bepaalde gevallen gemeenten haar processen moet standaardiseren. Deze doorbraak beoogt om voor vijf processen een standaardimplementatie te ontwikkelen: van standaardisatie van het werkproces via het (gezamenlijk) laten ontwikkelen van een technische koppeling (software) tot een opstelling waarin de werking van de geïmplementeerde standaard wordt vastgesteld. Gestart wordt met de uitwerking van vijf processen. De kracht zit in de focus op een beperkt aantal processen maar wel het gehele proces. De implementatie start bij de leden van de projectgroep. Hier is duidelijk een coaliton of the willing gevormd met veel draagvlak, zo luidde de conclusie begin 2010. KING (net van start) verklaarde zich bereid om in de projectgroep te participeren. Hoewel het afgelopen jaar de waan van de dag regelmatig won van de realisatie van deze doorbraak werd toch ook voortgang geboekt. Zo werd in september de volgende opbrengst gemeld. KING biedt inzicht én overzicht door de bestaande en verwachte softwareproducten waarin de StUF standaard is ingebouwd in kaart te brengen: meer dan 30 leveranciers zijn actief met StUF en in 65 softwarepakketten is of wordt StUF ingebouwd en dat was meer dan verwacht. Op basis van een verkenning van acht probleemstellingen (zie kader) bleken er vier geschikt om uit te werken; de overige vier worden al in andere trajecten opgepakt: besloten is dit proces niet te verstoren. Een meer methodische bevinding is dat het beweging geeft wanneer er een wettelijke basis is, een landelijke voorziening wordt ontwikkeld of een ministerie regie neemt. De notie dat er aanvullende context over een bepaald proces 18