Kustvisie Provincie Zeeland

Kustvisie Provincie Zeeland Een visie op toekomst met een veilige, economisch sterke en aantrekkelijke Zeeuws kust Datum: 12 april 2012 Versienummer: 100 % versie v1 Auteur: Lein Kaland, Welmoed Hollemans, Leo van den Brand Afdeling: Water & Natuur, Ruimte

Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 1.1. Aanleiding 4 1.2. Doel en status van de provinciale kustvisie 4 2. De Zeeuwse kust, aantrekkelijk en innovatief 5 3. De uitgangspunten van de kustvisie 7 4. Het perspectief tot 2020 9 5. Een integrale visie tot 2100 12 5.1. Inleiding 12 5.2. Een toekomstbeeld van de Zeeuwse kust 12 5.3. Zeeuws-Vlaanderen 17 5.4. Zuidwest Walcheren 19 5.5. Noordwest Walcheren, Noord-Beveland en de stormvloedkering 21 5.6. Schouwen-Duiveland en de Brouwersdam 24 6. Strategische agenda 26 6.1. Veilig 26 6.2. Veilig en economisch sterk 27 6.3. Veilig en aantrekkelijk 28 6.4. Veilig, economische sterk en aantrekkelijk 28 Bijlagen 30 A. De samenhang met andere kustprogramma s 30 A.1. De Zeeuwse Nota Waterkeringen 30 A.2. Het nationaal Deltaprogramma 31 A.3. Deltaprogramma Zuid Westelijke Delta 32 A.4. Toekomstbestendige verharde zeeweringen 32 A.5. Strategische agenda kust Zuid-Holland 34 A.6. Kustbeleid Vlaanderen 35 B. De Deltascenario s 37 B.1. Klimaatscenario s 37 B.2. Sociaaleconomische scenario s 37 B.3. Deltascenario s 38 C. Typologie van de Zeeuwse kust 41 C.1. Kusttypologie in het Nationaal Kader Kust 41 C.2. Opbouw van de typologie 41 D. Ontwikkelingen veiligheid 46 D.1. Beschermingsniveau 46 D.2. Suppleties 46 D.3. Versterkingen 47 2

D.4. Buitendijkse bebouwing 47 D.5. Kaart veiligheidsopgaven 48 E. Ruimtelijke ontwikkelingen in de kustzone 49 E.1. Inleiding 49 E.2. Gemeentelijke visies 49 E.3. Sectorale perspectieven 55 3

1. Inleiding 1.1. Aanleiding De Zeeuwse kust is het resultaat van eeuwenlange strijd met het water. Sinds de aanleg van de deltawerken is de kust is een keten van duinen, dijken en dammen, die bescherming biedt tegen overstromingen. Het klimaat verandert en dat geeft de noodzaak om de lange termijn strategie ten aanzien van kustveiligheid te beschouwen. Het kabinet streeft ernaar de kust te laten meegroeien met de zeespiegelstijging en wil het beheer op een natuurlijke en dynamische manier vormgeven. De veiligheid van het achterland moet altijd op orde zijn, maar daarnaast is er plaats voor natuur, landschappelijke en cultuurhistorische waarden, economie en wonen en moet de bereikbaarheid op orde zijn. Hoofdlijn blijft: zacht waar het kan, hard waar het moet. In het Deltaprogramma Kust wordt in 2012 een Nationale Visie Kust opgesteld, waarin de lange termijn doelstelling voor een veilige, sterke en mooie kust wordt uitgewerkt. Hierbij worden de klimaatscenario s en zeespiegelstijging verbonden met toekomstige ontwikkelingen binnen het kustfundament en de gevolgen daarvan voor de inrichting. Dit moet leiden tot een duidelijke strategie tot 2050 en een doorkijk naar 2100. De aanpak is via een drietrapsraket. Het Rijk heeft eind 2010 een Nationaal Kader Kust opgesteld. Dit kader geeft de hoeken van het speelveld weer voor de kustontwikkeling. De provincies staan voor de opdracht om binnen dit kader het streefbeeld uit het Nationaal Waterplan uit te werken in gebiedsvisies voor de kust. Elke kustprovincie stelt samen met regionale partijen een integrale gebiedsvisie op voor het kustfundament. Daarin staat welke mogelijkheden de provincie ziet voor kustontwikkeling en met welke strategie de kust duurzaam veilig kan blijven bij een hogere zeespiegelstijging. In het kader van het Deltaprogramma worden de komende twee jaar de mogelijkheden van meerlaagsveiligheid in kaart gebracht. In deze visie wordt meerlaagsveiligheid wel genoemd, maar wordt nog niet vooruit gelopen op deze verkenning. 1.2. Doel en status van de provinciale kustvisie Het doel van de Zeeuwse Provinciale Kustvisie is om de ruimtelijke ontwikkelingen in de kustzone in harmonie te brengen met de waterveiligheid. Net als in de rest van Nederland zijn ook in Zeeland kustveiligheid en ruimtelijke ontwikkelingen aan veranderingen onderhevig. In 2010 heeft het Zeeuws Overleg Waterkeringen (ZOW) de Zeeuwse Nota Waterkeringen opgesteld. In deze nota geven de betrokken partijen (provincie, waterschappen, kustgemeenten, rijkswaterstaat) hun gezamenlijk standpunt over het op orde houden van de veiligheid in relatie tot ruimtelijke ontwikkelingen. Deze vormt een belangrijke bouwsteen voor de kustvisie. De Kustvisie Zeeland is door Gedeputeerde Staten van Zeeland vastgesteld. De hoofdlijnen van de Zeeuwse Nota Waterkeringen en van de kustvisie zijn opgenomen in het Omgevingsplan 2012 2018. De 4

Kustvisie is een bouwsteen voor de ontwikkeling van de Nationale Kustvisie. Ook vormt de Kustvisie een handreiking aan de regionale partners binnen het ZOW voor de lange termijn ontwikkeling van de kust. 2. De Zeeuwse kust, aantrekkelijk en innovatief Om in Zeeland te kunnen wonen, werken en recreëren moet het land beschermd worden tegen overstromingen. Al sinds de Middeleeuwen verdedigen de Zeeuwen zich tegen overstromingen door dijken te bouwen. Dat blijkt uit een verslag uit 1432, waarin verhaald wordt dat de abt en de magistraat van Middelburg naar Westkapelle togen: "overmits dat die dunen seer verminderden en wechscuerden ende want die goede luden van Westcapelle begherden te hebben een cleen dijckskijn". Sinds die tijd is de uitvoering van de verdediging tegen overstroming steeds veranderd. Innovatie is zeker niet alleen van deze tijd. In de 16e eeuw bestond de bescherming van de dijk uit een kleilaag met rijsbeslag. Later ging men over op het toepassen van steen en nog later basalt. Dit werd met de hand zorgvuldig in de klei geplaatst. Vandaag de dag worden dijken beschermd met steenbekleding die bestaat uit machinaal geplaatste betonzuilen of asfalt. Om de golven aan de zachte kust te breken werden paalhoofden en staketwerk aangebracht. Het staketwerk is inmiddels verdwenen, maar de paalhoofden zijn er nog. De kruin van de dijken is in de loop der tijd steeds hoger geworden. Al in de 18e eeuw wordt over de Westkappelse Zeedijk gezegd dat deze van een "zeer breede hoogte en verwonderingbaarende sterkte tegen het woeden van de Noordzee aan de Zeeuwsche kusten" is. Met de dijkversterkingen uit de vorige eeuw is de hoogte bijna verdubbeld ten opzichte van de 19e eeuw. Waar lang geen afdoende oplossing voor was, was het voorland. Was er in de 17e eeuw nog sprake van een 'redelycke voorlant', in de 18e eeuw was het strand grotendeels verdwenen en in de 19e eeuw werd gesproken over een gestadige verdieping van de vooroever. Deze ontwikkeling lijkt nu ook te kunnen worden gekeerd met de toepassing van zandsuppleties. Voor een deel wordt daarbij samengewerkt met de natuur, waarbij het zand voor en op het strand gelegd wordt. De stroming en de wind zorgen ervoor dat het zand langs de kust wordt verspreid. Ook wordt er geëxperimenteerd met alternatieve vormen van zandsuppleties zoals de aanleg van een erosieberm en geulwandsuppleties. Innovatie beperkt zich niet tot uitvoering en materialen, maar gaat ook over een andere benadering of aanpak. Zo wordt bij de versterking van een dijk of duin niet meer alleen naar de veiligheid gekeken, maar wordt ook rekening gehouden met andere belangen. De aanleg van de Oosterscheldekering is hiervan het markantste voorbeeld, waarbij het belang van ecologie en visserij vertaald werd in een radicaal ander ontwerp. Nu wordt als vanzelfsprekend gezocht naar combinaties met andere doelen, zoals recreatie en natuur. Het doel is om zo veel mogelijk resultaat te halen uit de investeringen. Dit kan verschillende vormen aannemen. Een eenvoudige voorziening is de aanleg van trappen voor duikers bij zeeweringen. In gebiedsgerichte projecten, zoals Waterdunen, wordt landwaartse kustversterking gecombineerd met de ontwikkeling van natuur en recreatie. In Vlissingen worden door een aanpassing van de bouwvoorschriften langs de kustboulevard bouwwerken onderdeel van de (toekomstige) veiligheidsopgave. 5

Een veranderende aanpak met een verbrede doelstelling vereist ook een verbrede samenwerking. In Zeeland werken provincie, waterschap, Rijkswaterstaat en de kustgemeenten samen in het Zeeuws Overleg Waterkeringen om samen de veiligheid en ontwikkeling van de kust vorm te geven. Voor bijzondere projecten zoals de Zwakke Schakels en het versterken van de steenbekleding worden gezamenlijke uitvoeringsorganisaties opgezet. Zo is door de eeuwen heen de strijd tegen het water steeds veranderd, met als doel om achter de zeewering veilig te kunnen wonen, werken en recreëren. Deze strijd heeft Zeeland gemaakt tot wat het nu is. Dat is op veel plaatsen goed terug te zien in het landschap van de Zeeuwse kust. Deze vormt een keten van duinen, dijken en dammen, elk met eigen karakteristieken. Duinen en strand liggen op de koppen van voormalige eilanden en zijn van elkaar gescheiden door de zeearmen. Sinds de Deltawerken zijn deze onderling met elkaar verbonden door dijken en dammen. Door deze verbindingen is Zeeland toegankelijker geworden en is de recreatie sterk toegenomen. De kust met de Noordzeestranden, de rust en ruimte van het weidse Zeeuwse landschap zijn hiervoor de basis geweest. De Deltawerken waarmee de zeearmen tussen de eilanden zijn afgesloten zijn indrukwekkende waterstaatkundige werken, met de Oosterscheldekering als onbetwist hoogtepunt. Er is een diversiteit aan overgangen tussen de natuurlijke en de kunstmatige vormen van kustverdediging, waarbij sommige een mengvorm zijn tussen kunstmatig en natuurlijk, zoals de overstoven dijk bij Zeeuws-Vlaanderen en het verbrede duin ten noorden van Vlissingen. De duingebieden variëren van zeer breed op Schouwen tot smal langs de kust van Walcheren. De duinen op Schouwen zijn oud, archeologisch waardevol en kennen een gecompliceerde landschappelijke opbouw en een lint van dorpen en verblijfsrecreatie langs de duinzoom. Op Walcheren ligt aan de noordwestzijde een bijzonder duinlandschap van Oranjezon en de Manteling met (historische) landgoederen en buitenplaatsen. Domburg ligt als historische badplaats achter het duin. Aan de zuidwestzijde liggen de Kaapduinen, smal en hoog met uitgebreide recreatieve voorzieningen in de duinrand. Hiertussen liggen de dorpen Westkapelle en Zoutelande. Vanaf de kust en de duinen is het mogelijk om vrijwel onbelemmerd de horizon te zien. Vanaf het duin zijn vergezichten naar zee en langs het strand mogelijk. Vooral vanaf de hoge Kaapduinen is de scherpe overgang met achterland zichtbaar met het uitzicht over de dorpen, de molens en de steden Middelburg, Veere en Vlissingen. Vlissingen ligt als stad aan zee aan de zuidpunt van Walcheren, waar vanaf de boulevard uitzicht is over de zeeschepen die vlak onder de kust varen. De kust van West Zeeuws-Vlaanderen is een kuststrook met verdronken gebied, duinen en zeeweringen tot aan de verzande zeearm van het Zwin. Aan de landzijde is de opbouw van het gebied te herkennen, met name het vroegere eiland van Cadzand. Het sluit aan op de westelijke Staats-Spaanse Linies met forten, schansen, liniedijken en vestingstadjes als Retranchement en Sluis. Langs vrijwel de hele kust liggen stranden, soms breed en rustig, als aan de noordkant van Schouwen, soms smal en druk bezocht, zoals de zuidkust van Walcheren en Zeeuws-Vlaanderen. In de zomer zijn hier de slaaphuisjes op het strand een opvallende verschijning. Buiten het recreatieseizoen overheerst de rust en kan de invloed van weer en wind goed worden ervaren. Op grote delen van het strand vormen de paalhoofden en strandpaviljoens punten van herkenning. 6

3. De uitgangspunten van de kustvisie Zacht als het kan,hard waar het moet Het handhaven van de veiligheid van het achterland is het belangrijkste uitgangspunt voor de kustvisie. De wijze waarop dit plaatsvindt is in de loop van de tijd veranderd. De huidige praktijk bestaat uit het onderhoud en, waar nodig, versterken van de harde zeeweringen en het toepassen van regelmatige zandsuppleties. Dit is kort samengevat als: zacht waar het kan, hard waar het moet. In de verkenningen uitgevoerd voor de Nationale Visie Kust wordt geconstateerd dat deze strategie bij optimaal beheer en onderhoud ook bij verdere zeespiegelstijging op langere termijn houdbaar lijkt. Het meegroeien met de zeespiegelstijging vraagt wel grotere volumes zand en een andere verdeling van zand langs de Nederlandse kust. Deze strategie en de toename van het volume van de zandsuppleties vormt ook de basis van de Zeeuwse Provinciale Kustvisie. Aandacht voor andere functies Bij de inzet van zandsuppleties en de versterking van de harde weringen is de aandacht voor de gebruiksfuncties van de kust toegenomen. Daarbij zijn mogelijkheden voor herstructurering, recreatie ontwikkeling en natuurontwikkeling benut. Bij verdere toepassing van zandsuppleties en bij een toename van het suppletievolume ontstaan er meer toepassingsmogelijkheden voor het integraal benaderen van veiligheid en ruimtelijke functies.. Bij harde keringen is er de voorkeur voor zeewaartse versterking. Op plaatsen waar dit niet mogelijk is kan een landwaartse oplossing gezocht worden, waarbij afstemming gezocht wordt met een eventuele herstructureringsopgave. In deze kustvisie wordt ook gezocht naar zandige oplossingen, bijvoorbeeld door van stabilisatie van geulen bij de kust over te gaan op geulverlegging. Innovatief Bij kustverdediging wordt gezocht naar innovatieve vormen van kustverdediging en wordt gebruik gemaakt van natuurlijke processen. Dit betekent het toepassen van innovatieve dijkconcepten en van laagfrequente grootschalige suppleties (zandmotoren) en het aansluiten op bestaande sedimentatie- en erosie processen aan de kust. In het binnenland vormt de benadering van meerlaagsveiligheid een aanvulling op de kustverdediging Normen en maatwerk Kustveiligheid is gebouwd op een stelsel van normen voor veiligheid en gebruik van de kustzone. Dit stelsel is ook het uitgangspunt van deze visie. Echter, in beperkte mate en waar dit de veiligheid niet in gevaar brengt kunnen maatwerkoplossingen mogelijk zijn. Voorbeelden hiervan zijn het toelaten van meer dynamiek in natuurgebieden met voldoende brede duinen of het gebruiken van opgestoven zand ten behoeve van voldoende droog strand bij belangrijke recreatielocaties, vooruitlopend op een suppletie. 7

Economie Langs de hele kust is recreatie een belangrijke economische motor. De Zeeuwse kust en strand is een aantrekkelijke plek voor recreatie en ontspanning en dient dat ook in de toekomst te blijven. Daarvoor zijn behoud van voldoende strand, kwaliteitsverbetering van verblijfsrecreatie, seizoensverlenging en een behoud en versterking van de diversiteit van de Zeeuwse kust voor verschillende soorten recreanten noodzakelijk. Mobiliteit De Zeeuwse kust is door de aanleg van de deltawerken een goed bereikbaar geworden. Hierdoor en door de toegenomen welvaart en vrije tijd heeft de Zeeuwse kust zich kunne ontwikkelen tot een belangrijke recreatiebestemming. Op dit oment zijn er geen belangrijke knelpunten in de bereikbaarheid. De meeste aandacht gaat naar de verdere ontwikkeling van recreatieve netwerken. Pas bij een aanzienlijke toename van de instroom van recreanten kunnen nieuwe knelpunten ontstaan. Natuur Grote delen van de duinen en het buitendijkse kustgebied maken deel uit van het netwerk van Natura2000 gebieden. Waar dit geen afbreuk doet aan de veiligheid is hier een grotere dynamiek mogelijk door het opnieuw toelaten van verstuiving en kerven in het duingebied. Delta scenario s voor de Zeeuwse kust Met de kustvisie wil Zeeland inspelen op ontwikkelingen op de lange termijn. De deltascenario's zijn ontwikkeld om een bandbreedte van de mogelijke veranderingen in het klimaat en in de sociaaleconomische factoren te geven. Deze scenario's zijn ontwikkeld voor het nationale deltaprogramma. Voor de zeeuwse kustvisie is voor de veiligheid voor de mate van zeespiegelstijging van belang. De economie van de Zeeuwse kust wordt sterk bepaald door de recreatie, met bezoekers vanuit de rest van Nederland, Duitsland en België. Ruimtelijk is de lage bevolkingsdichtheid en verstedelijking, de doorsnijding van de kust door de grote deltawateren en de aanwezigheid van grote natuurlijke eenheden (duinen en deltawateren) belangrijk. Voor het toekomstbeeld van de kust zijn, naast de hierboven genoemde uitgangspunten, de volgende ontwerpprincipes per scenario aangehouden. Scenario "Vol" aanzienlijke strandverbreding geulverlegging zeewaartse ontwikkeling kustverdediging met recreatienatuur natuurbehoud en dynamische natuur ontwikkeling toename wonen en verblijfsrecreatie Scenario "Stoom" beperkte strandverbreding geulverlegging klimaat/deltadijken kustverdediging met recreatienatuur natuurbehoud en (beperkt) dynamische natuur ontwikkeling toename wonen en verblijfsrecreatie 8

matige strandverbreding kustverdediging natuurbehoud en dynamische natuur ontwikkeling terugval op historische kernen beperkte groei of afname recreatie Scenario "Rust" Deze uitganspunten zijn in hieronder gevisualiseerd. (landwaartse) dijkversterking noodzakelijke kustverdediging natuurbehoud terugval op historische kernen beperkte groei of afname recreatie Scenario "Warm" matige zeespiegelstijging economisch groei snelle zeespiegelstijging economische groei matige zeespiegelstijging economische krimp snelle zeespiegelstijging economische krimp 4. Het perspectief tot 2020 9

Rijkswaterstaat gaat door met de zandsuppleties om de basiskustlijn vast te houden en om het kustfundament te laten meegroeien met de zeespiegelstijging. De versterking van strand en duin, die met de zandsuppleties is ingezet, wordt hiermee voortgezet. Jaarlijks wordt er gemiddeld 2,7 miljoen m 3 zand gesuppleerd langs de kust van de zuidwestelijke delta. Dit volume is ontoereikend en zal met een snellere stijging van de zeespiegel moeten groeien. De suppleties hebben primair tot doel de veiligheid van de Nederlandse kust op orde te houden. Steeds meer wordt rekening gehouden met andere functies, zoals recreatie (b.v. strandbreedte) en natuur, o.a. door flexibeler om te gaan met de basiskustlijn en het aangestoven zand. Behalve strandsuppleties worden ook innovatieve suppleties uitgevoerd in de vorm van geulwandsuppleties en een erosieberm, beide te beschouwen als een variant van de zandmotor. De experimenten met deze vormen van suppleren worden voortgezet. Ook op andere locaties behoren zandmotoren tot de mogelijkheden. Onderzoek moet uitwijzen waar in het deltagebied zandmotoren een meerwaarde hebben voor veiligheid, kwaliteit en ecologie van de kust. Voor het eind van 2015 worden de zwakke schakels bij Cadzand-Bad, Waterdunen, Breskens en het Noorderstrand versterkt. Het traject Waterdunen wordt versterkt door landwaarts een duingebied aan te leggen. Dit wordt gecombineerd met grootschalige recreatie- en natuurontwikkeling. Door de versterkingen is de veiligheid zeker tot en met 2060 gewaarborgd. Uit de Derde Toetsing is gebleken dat nog vier andere trajecten niet aan de norm voldoen: de keersluis in de oude vissershaven van Vlissingen, Boulevard De Ruyter, de grasbekleding van de dijk langs het Zwin en de Veerse Dam. De eerste drie trajecten worden naar verwachting voor 2020 versterkt. Voor de Veerse Dam moet worden onderzocht of het zand dat er nu voor ligt niet voldoende is. Op Schouwen-Duiveland wordt de komende jaren prioriteit gegeven aan de recreatieve ontwikkeling van de Brouwersdam-Zuid. Aan de kant van de Grevelingen wordt de Jachthaven van de Toekomst en een waterskibaan gerealiseerd. Landwaarts van de duinstrook tussen Renesse en de damaanzet worden nieuwe campings gerealiseerd ter vervanging van campings elders in de Kop van Schouwen. Ook langs de Veerse Dam, aan de kant van het Veerse Meer, zijn plannen voor recreatieve ontwikkeling in de vorm van een hotel, diverse verkeersmaatregelen en een hotspot voor dagrecreatie. De gemeenten Vlissingen en Veere bieden ruimte voor seizoensgebonden slaaphuisjes op het strand. De gemeente Sluis gaat een proef doen. Bij de gemeente Noord-Beveland bestaat ook de wens om slaaphuisjes mogelijk te maken, maar de strandbreedte is daarvoor onvoldoende. In Vlissingen zijn de boulevards dé publiekstrekker van de stad. De gemeente wil de verbinding met de binnenstad verbeteren. De herstructurering van Hotel Britannia, de invulling van de Spuikom en de mogelijke herbestemming van de Zeevaartschool bieden kansen. In het Scheldekwartier is een nieuwe jachthaven voor zeezeilers voorzien. Het gebied rondom de stadshavens en het Eiland zijn proeftuin voor de ontwikkeling van strategieën voor stedelijke ontwikkeling in relatie tot de zeespiegelstijging. Aan de kust van Zeeuws-Vlaanderen is Waterdunen de belangrijkste ontwikkeling. Bij Cadzand-Bad zijn plannen voor de aanleg van een kleine jachthaven voor zeezeilers, in combinatie met versterking van de zwakke schakel. Verder wil de gemeente het toeristisch-recreatief product vooral versterken door kwali- 10

teitsverbetering en meer diversiteit in de kustbeleving ontwikkelen door de kust te vedelen in een mondain, maritiem, cultureel, natuurlijk, en familiegedeelte. 11

5. Een integrale visie tot 2100 5.1. Inleiding Op basis van de vier Deltascenario's (Vol, Stoom, Rust en Warm) en de uitgangspunten voor de kustvisie is een integrale toekomstbeeld voor een veilige, sterke en mooie Zeeuwse kust opgesteld. In paragraaf 5.2 wordt het beeld op hoofdlijnen beschreven en verbeeld in vier tekeningen van de Zeeuwse kust voor de vier scenario's. In de daaropvolgende paragrafen wordt dit beeld toegespitst op de deelgebieden Zeeuws- Vlaanderen, Zuidwest Walcheren, Noordwest Walcheren en Noord-Beveland, Schouwen-Duiveland en de dammen. Daarbij zijn de voorkomende kusttypes aangegeven. Voor elk deelgebied zijn de belangrijkste opgaven voor veilig, sterk en mooi aangegeven. 5.2. Een toekomstbeeld van de Zeeuwse kust De Zeeuwse kust is een veilige kust. De waterkeringen worden gevormd door een aaneenschakeling van duinen en dijken en zijn krachtige en herkenbare elementen in een open landschap. Duinen vormen een natuurlijke kustverdediging, met typische duinvegetatie, variatie in verschijningsvorm en dynamiek, rust en duisternis. Zeedijken mogen opvallen als robuuste, door de mens gemaakte objecten, met een herkenbare ontstaansgeschiedenis of ze liggen verborgen onder aangelegde duinen. Strand en de duinen bieden een wijds en ongehinderd uitzicht op de open Noordzee of op de kust van de andere eilanden of (Zeeuws-)Vlaanderen. De voor Zeeland kenmerkende paalhoofden vormen daarmee een fraai contrast. De zeezijde biedt ruimte voor natuur, waterrecreatie en scheepvaart. Het dynamische systeem is continue in verandering. De zee vormt een kraamkamer voor vissen en biedt een leefgebied voor zeezoogdieren en vele vogels. Langs de hele kust slaan zeevissers hun hengels uit en varen jachten van haven naar haven. Grote schepen stomen door Wielingen en Oostgat op weg naar of van de Westerschelde. Vanaf het duin is ook het achterland te zien met historische en moderne bebouwing als markante punten. In de binnenduinrand liggen bossen, houtsingels, duingraslanden, lanen, weides, historische boerderijen en buitenplaatsen. De ecologische waarden zijn hoog. Strand, duinen en dijken bieden voldoende ruimte aan recreatie en natuur. Waar de recreatie dominant is, is veel ruimte voor strandhuisjes. Waar de natuur de vrije hand heeft lopen zee, strand en duinen in elkaar over en zijn zandmotoren bron voor dynamiek. Verstuiving krijgt ruimte van waterkant tot diep in de duinen. Bebouwing ontbreekt. Kustplaatsen hebben ieder een eigen karakter. Duindorpen zoals Cadzand-Bad en Domburg zijn het kloppend hart van de recreatie. Dijkdorpen zoals Westkapelle en Zoutelande nestelen zich als compacte kernen aan de voet van de dijk. In Vlissingen is de maritieme achtergrond herkenbaar op de boulevard en in de haven, zowel door de historische connectie als door de zeejachthaven en de blik op de scheepvaart in de Scheldemonding. Breskens vormt de bescheiden tegenhanger van Vlissingen met de focus op visserij en de zeejachthaven. 12

In het jaar 2100 is het klimaat veranderd. De zeespiegel ligt 35 tot 85 centimeter hoger dan in 2000, afhankelijk van een matige of snelle klimaatverandering. Het is in het algemeen warmer. Bij snelle klimaatverandering zijn de zomers droger. Bij een matige zeespiegelstijging (rust en vol) kan de veiligheid in alle gevallen met zand op orde worden gehouden. Dankzij geulwandsuppleties kruipen de geulen niet verder naar de kust. Geulen wisselen af met platen, dieptes met ondieptes. Bij economische groei (warm) kunnen geulen zeewaarts verplaatst zijn. Bij een snelle zeespiegelstijging (warm en stoom) kan de veiligheid alleen goed op orde worden gehouden bij economische groei. Bij economische krimp (rust en warm) is voor zandsuppleties minder structureel geld beschikbaar. Alleen wanneer er een veiligheidsprobleem (voorzien) is, wordt gesuppleerd. Het kustfundament kan de groei van de zeespiegelstijging niet bijhouden. Bij sociaaleconomische krimp (rust en warm) verzwakt de economische positie van Zeeland. De bevolking is gekrompen. Recreatie blijft de belangrijkste inkomstenbron in de kustzone. In de binnenduinrand is de verblijfsrecreatie extensief (kamperen). Een deel van de Nederlanders kiest voor low budget vakanties in warme landen, een ander deel heeft het fietskamperen opnieuw ontdekt. Campings hebben staanplaatsen ingeruild voor trekkersvelden met veel groen. De verstening in de binnenduinrand neemt af ten opzichte van het heden ten gunste van natuur. De verhuur van huisjes concentreert zich meer in de kernen. Tweede woningen zijn minder interessant. Bij een matige zeespiegelstijging (rust) kan de huidige strandbreedte worden gegarandeerd. Bij een snelle zeespiegelstijging lukt dat niet meer. Bij de Manteling heeft dit tot gevolg dat er geen ruimte meer is voor dynamiek, omdat anders de veiligheid in het gedrang komt. In het scenario met economische groei (warm en stoom) heeft de Zeeuwse kust de potentie verder uit te groeien tot het recreatiegebied voor inwoners uit de Randstad, de Vlaamse steden en het Ruhrgebied die hier hun tweede woning hebben. De kust is een aantrekkelijke plek om te wonen, mede vanwege snelle nieuwe verbindingen met de Hollandse randstad en de Vlaamse Ruit. De waterkeringen in Vlissingen en Breskens vormen als exclusief woonmilieu de bakens rond de toegang naar de Westerschelde. Watersport neemt een hoge vlucht en het cruisetoerisme is een niet meer weg te denken fenomeen. Buitenlandse toeristen bezoeken Zeeland vanwege de aansprekende en zichtbare waterbouwhistorie, waarmee Zeeland zich in de laatste eeuwen op de kaart heeft gezet. Deze toeristen hechten aan luxe en service en makenvanuit Zeeland excursies naar de grote steden in Nederland en België en naar de Zeeuwse waterwerken. Hierdoor groeit de werkgelegenheid. De visserij is duurzaam en zeeteelt voor voedsel en energieproductie vindt op uitgebreide schaal plaats. Gebieden met intensieve beroepsvaart, intensieve recreatievaart en luwe gebieden wisselen elkaar af. 13

De Oosterscheldekering en Brouwersdam worden, met inachtneming van de veiligheidsfunctie, de natuurwaarden en de recreatie, benut voor de opwekking van duurzame energie en zijn toplocaties voor watersport en hoogdynamische recreatie. Alle bebouwing uit de 21 ste eeuw is energieneutraal of levert energie via zonnepanelen of warmtewinning uit zee- of grondwater. Geulen voor de kust vormen geen bedreiging meer voor de veiligheid. Ze liggen ver genoeg van de waterkering vandaan. De veiligheid van zachte en verzachte zeeweringen wordt permanent gewaarborgd door regelmatige zandsuppleties, die ervoor zorgen dat de kust meegroeit met de zeespiegelstijging. Alleen bij de harde zeeweringen zijn bij een voortgaande zeespiegelstijging nog periodiek versterkingen nodig. De kernkwaliteiten die de kust in 2000 al bezat zijn verder versterkt, zodat de kust haar aantrekkingskracht heeft behouden. De kust vormt de gouden rand rond Zeeland en is van grote economische waarde Er is genoeg geld voor kustversterking. Vanwege de ruimtedruk gebeurt dat zoveel mogelijk zeewaarts. Het Oostgat en de Sardijngeul zijn verplaatst naar zo'n 5 km uit de kust. Bij een matige zeespiegelstijging is het strand van Zuidwest Walcheren verdubbeld in breedte. Bij een snelle zeespiegelstijging is het moeilijker de kust zeewaarts uit te bouwen. Langs de hele kust is ruimte voor dynamiek in de vorm van zandmotoren. Zandmotoren worden ook ontworpen voor recreatieve doeleinden. 14

15

16

5.3. Zeeuws-Vlaanderen (slufter, duindorp, smal duin/dijk, dijkdorp, haven) Tussen de markante versteende badplaatsen Vlissingen en Knokke ligt aan de druk bevaarde Wielingen de op het oog rustige, regelmatige kust van Zeeuws-Vlaanderen. Schijn bedriegt. Deze kust kenmerkt zich juist door een grote variatie in kusttypen en recreatief gebruik. Tussen Cadzand-Bad en Breskens bestaat de kust vooral uit het type smal duin / dijk, slechts onderbroken door de Verdronken Zwarte Polder. De lage, overwegend smalle zeewering wisselt continue van gedaante, variërend van zuiver duin, via dijk in duin tot zuiver dijk. De aanwezige geul ligt solide op een weliswaar niet grote maar veilige afstand van de kust. Op het water heerst er net als aan de zeezijde van de zeewering rust in vergelijking tot Vlaanderen. De stranden variëren van voldoende breed nabij de kernen tot smal daartussen. Vanwege de stabiele ligging van de geul kan de veiligheid volledig met zandsuppleties verzekerd worden. De kust biedt ruimte om te spelen met alternatieve suppleties (zandmotoren), waardoor variërend in tijd en ruimte mogelijkheden ontstaan voor strand- en brandingsporten. Achter de waterkering bevindt zich een aaneenschakeling van kwalitatief hoogwaardige, ruim opgezette en landschappelijk fraai ingepaste voorzieningen voor verblijfsrecreatie, toegesneden op de verschillende gebruikersgroepen, waaronder het natuur- en recreatiegebied Waterdunen. Zeeuws-Vlaanderen is de zachte staart van Vlaanderen. De verbindingen met Vlaanderen zijn voortreffelijk dankzij de goede aansluiting van hoogfrequente openbaar vervoersvoorzieningen langs de kust op het Vlaamse kustvervoer. Gebruik van eigen vervoer is daarom voor dagrecreanten onaantrekkelijk. Over en langs de gehele zeewering ligt een fiets- en wandelpad met goede verbindingen met routes in het achterland. Op de grens met België ligt de slufter van het Zwin. Het Zwin is een omvangrijk grensoverschrijdend natuurgebied achter een breed gat in de duinen, waar eb en vloed vrij spel hebben. Kreken doorsnijden het schorachtige land. Met name voor vogels is het een belangrijk broed- en fourageergebied. Vanaf de sterke dijken die het gebied omkaderen hebben natuurliefhebbers zicht op het gebied. Voor het overige is het gebied alleen nabij de duinen toegankelijk. Fietsers worden langs de landzijde van de dijk geleid. Het is een rustpunt tussen de drukke Belgische en Zeeuws-Vlaamse kust. Verder naar het noorden ligt de Verdronken Zwarte Polder, het kleine broertje van het Zwin. Het duindorp Cadzand-Bad ligt in en achter de lage duinen, waarvoor zich een breed strand bevindt. Het is favoriet bij gezinnen vanwege de kwaliteit van de verblijfsrecreatie, de rijkdom aan fossielen en de status als kuuroord. Cadzand-Bad heeft een overwegend lage bebouwing, met enkele hotels van beperkte hoogte op de waterkering. Het vormt een aantrekkelijk centrum voor toeristen die langs de Zeeuws-Vlaamse kust verblijven. De kern zet zich over beperkte afstand diffuus voort in de duinen met her en der duurzame, tweede woningen zonder herkenbare percelen die 17

opgaan in het duinlandschap. Dit is mogelijk omdat het dorp veilig is, dankzij de reguliere zandsuppleties die nog steeds worden uitgevoerd, waardoor de kust zich enigszins zeewaarts heeft uitgebreid met lage duinen. Aan de zeezijde ligt de jachthaven van Cadzand-Bad. De kleine jachthaven is aan het begin van de 21 ste eeuw zodanig ontworpen dat versterkingen niet nodig zijn geweest en niet nodig zullen worden, behalve de bekleding van de strekdammen. De achterkant van het dorp loopt over in agrarisch gebied en in aansluiting daarop de Staats-Spaanse linies. Het dorp is via openbaar vervoer en recreatieve routes verbonden met België, de rest van de kust en overig West Zeeuws Vlaanderen. Breskens is een havenplaats met een compacte kern en een dorps karakter, 's zomers vooral druk met toeristen, met name voor de watersport. Breskens ligt achter een multifunctionele dijk met appartementencomplexen. De geul vormt door de steenbestorting aan de landzijde geen gevaar. Breskens heeft zich ontwikkeld tot een maritiem centrum met name voor de zeezeilvaart waarvoor Breskens de toeristische toegangspoort is tot West Zeeuws Vlaanderen. De keuze voor Breskens als locatie voor de olympische zeilwedstrijden van 2028 heeft het dorp veel opgeleverd. De jachthaven is aanzienlijk uitgebreid en Breskens is een pleisterplaats voor onderhoud en bevoorrading van zeezeilers. Veel zeilers bezitten een tweede woning bij het havenfront of in de omgeving van Breskens. Vanuit de veerhaven onderhouden snelle boten een verbinding met Vlissingen, Terneuzen, Neeltje Jans en de badplaatsen langs de Vlaamse kust. Opgaven veilig: De veiligheid moet via zandsuppleties gegarandeerd blijven. Opgaven veilig en aantrekkelijk De veiligheid bij het Zwin wordt voldoende gegarandeerd door het normaal beheer en onderhoud van de omliggende dijken. Zand dat vrijkomt bij het openhouden van de kreek in het Zwin wordt gebruikt voor veiligheid en het waarborgen van de strandbreedte bij Cadzand. Bij een kustfundament dat met de zeespiegelstijging meegroeit kan, onder voorwaarden van landschappelijke eenheid, meer ruimte gegeven worden aan gewenste ruimtelijke ontwikkelingen in de waterkeringzone. Suppletiezand voor Cadzand uit zandwingebieden met fossielen. Opgaven veilig, economisch sterk en aantrekkelijk: Deze opgave beperkt zich tot beheer en onderhoud via periodieke zandsuppleties gekoppeld aan het waarborgen van voldoende strandbreedte voor badgasten en het creëren van nieuwe (tijdelijke) mogelijkheden voor recreatie. Opgaven economisch sterk en aantrekkelijk: 18

Mogelijkheden onderzoeken voor langjarige structuurvisie om kwaliteit in en achter de waterkering te waarborgen bij nieuwe bouwprojecten. Ontwikkelen waterfront en jachthaven Breskens Ontwikkelen jachthaven Cadzand-Bad Opgaven economisch sterk: Verbinden Zeeuws en Vlaams openbaar vervoer. 5.4. Zuidwest Walcheren (geul, dijkdorp, boulevard, haven) Het duingebied tussen Vlissingen en Westkapelle rijst hoog op uit zee. Aan de duinvoet staan strandhuisjes met ruimte voor overnachtingen. Voor het strand ligt een vaargeul op veilige afstand. Op het strand delen de karakteristieke paalhoofden het strand in vakken. Het strand wordt vooral 's zomers intensief gebruikt en is daarvoor ook voldoende breed. De kleine duintjes die voor het hoge duin zijn gevormd zijn vrij toegankelijk en vormen een aantrekkelijke plaats voor slaapstrandhuisjes in het voor- en zomerseizoen. Achter de smalle duinenrij is afwisseling van natuur en verblijfsrecreatie. Dit vormt een smalle overgangszone naar een besloten landschap met een agrarisch karakter en historische kernen. Kenmerkend zijn hier de restanten van de Atlantikwal. De veiligheid wordt gegarandeerd via geulwand- en aanvullende strandsuppleties. Verscholen in dit gebied ligt het dijkdorp Zoutelande. Dankzij zandsuppleties is er duin ontstaan aan de voorzijde van de dijk. Voor het duin ligt een strand dat 's zomers voldoende ruimte biedt voor de badgasten. De kerkring van Zoutelande is weer gesloten met woningen in oude stijl en met een fundering in de dijk. Zuidwest Walcheren eindigt aan de noordzijde bij Westkapelle. Bij dit dijkdorp ligt de geul onveranderd dicht onder de kust. Hier is geen strand, de harde zeewering duikt direct de zee in. Door innovatieve maatregelen is een deltadijk ontstaan die aan de veiligheidsnorm kan blijven voldoen zonder dat opnieuw delen van het dorp opgeofferd moeten worden. Beide dijkdorpen zijn compacte kernen met een dorps karakter, 's zomers gezellig druk met toeristen, 's winters winderig en stil. In het zuiden wordt het gebied begrensd door de badplaats Vlissingen en haar haven. Vlissingen is trots op haar maritiem verleden als stad van zeevaarders, scheepsbouw en handel: maritiem, ongepolijst en kleurrijk. De stad met de voeten in het water en het gezicht naar de zee, waar de vracht- en cruiseschepen op korte afstand langs stomen. Vlissingen is de stad voor wonen, werken, dag- en verblijfstoeristen, getrokken door de unieke ligging, maritieme uitstraling en ruwe gezelligheid. Er is weinig verschil tussen hoog- en laagseizoen, dankzij de vele recreatieve voorzieningen op en rond de boulevards, welke de gouden rand van Vlissingen vormen. Het strand wordt vooral gebruikt door de inwoners van de stad en verblijfstoeristen. 19

Langs Boulevard De Ruyter stijgt de oude stad als een vesting op uit de zee. De nieuwe, versterkte koopmanshuizen staan bij storm als een rots in de branding. De onzichtbare Deltadijk waar de woningen deel van uitmaken, beschermt de rest van de stad tegen overstromingen. Aan de achterkant van deze deltadijk, ligt de altijd levendige binnenstad met eettentjes, souvenirwinkeltjes en andere nering die bij een maritieme stad past. Vanaf de boulevard zijn er verschillende doorsteken naar de binnenstad via trappen. Voor Boulevard Bankert en Boulevard Evertsen ligt het enige strand van Vlissingen. De vaargeul wijkt hier weg van de kust. Dankzij natuurlijke processen is tegen de boulevard een laag duingebied ontstaan, dat de veiligheid van dit deel van de stad versterkt. Aan de boulevard staan luxe appartementencomplexen van waaruit bewoners een exclusief uitzicht hebben op de immer levendige monding van de Schelde, wolkenluchten en ondergaande zon. De gebouwen zijn zodanig ontworpen dat de benedenverdieping verweven kan worden in eventuele toekomstige versterkingen. Het Eiland dat oostelijk van de binnenstad ligt, vormt een aantrekkelijke verbinding voor voetgangers en fietsers tussen binnenstad en het station en de cruiseterminal in de Buitenhaven. Exclusieve, hoog opgaande bebouwing is geïntegreerd in de Deltadijk. De keersluis tussen het Eiland en het station is zodanig versterkt dat alle waterstanden binnen de veiligheidsnormen weerstaan kunnen worden. Daarachter liggen de binnenhaven met jachthaven en het Scheldekwartier met een mix van wonen en water- en kennis gerelateerde bedrijvigheid. De buitenhaven van Vlissingen heeft aan de westzijde een cruiseterminal die vanaf het water een vernieuwde stadsentree vormt. Deze sluit aan op het transferium met het treinstation. Van hieruit vertrekken snelle veerdiensten naar Terneuzen, Antwerpen en Oostende. Aan de oostkant ligt een nat bedrijventerrein. Hier vinden scheepsbouwactiviteiten plaats, met onder andere voorzieningen voor de recreatievaart, die geen plaats kunnen vinden in de Binnenhaven. Opgaven veilig: Onderzoek naar mogelijkheden en effect van geulwandsuppleties om de geulen te consolideren of zeewaarts te duwen. Afhankelijk van de uitkomsten en ontwikkelingen worden geulsuppleties een structureel toegepast instrument. Onderzoek naar haalbaarheid verplaatsen Oostgat en Sardijngeul 5 tot 10 km zeewaarts en verondiepen van het huidige Oostgat en Sardijngeul. Een basiskustlijn voor de dijk van Zoutelande die er voor zorgt dat met zandsuppleties de veiligheid vergroot wordt en de kust geleidelijk zeewaarts uitbreidt. Voldoende strandsuppleties om aangroei duin voor boulevard te bevorderen. Verkenning van alternatieve (delta)dijkconcepten voor de Westkapelse Zeedijk Opgaven veilig en aantrekkelijk Om de kerkring van Zoutelande weer te sluiten is het nodig om deze bouw in te passen in de waterkeringzone. Realisatie van deltadijk bij oude stad in combinatie met waterkerende bebouwing. 20

Realisatie van een deltadijk op het Eiland in combinatie met vervanging van verouderde woningcomplexen door nieuwbouw. Opgaven economisch sterk en aantrekkelijk: zorgen voor voldoende strandbreedte voor de recreatie door strandsuppleties en locaal beperking van duinaangroei. Er is behoefte aan een kwaliteitsverbetering van de verblijfsrecreatie, met aandacht voor productdifferentiatie, gericht op verschillende gebruikersgroepen. Hierbij blijft aandacht voor de kenmerkende afwisseling van duin, natuur, landbouw en recreatie in het kleinschalige landschap. Ontwikkelingsprogramma voor cruiseterminal in de Buitenhaven van Vlissingen 5.5. Noordwest Walcheren, Noord-Beveland en de stormvloedkering (dijkdorp, smal duin/dijk, duindorp, eilandkop, smal duin met geul) De kust van het Zeeuwse licht, waar schilders door geïnspireerd werden. De kust waar rijken naartoe vluchtten weg van de stinkende stad. Deze kust is in de 20 ste eeuw verbonden en uitgebreid met staaltjes van techniek: de Veerse Dam en de stormvloed kering. Het westelijk deel wordt van oudsher gekenmerkt door zandgolven: zones van aanzanding en erosie die volgens vaste cycli van west naar oost langs de kust trekken. Waar de kust zich nu uitbreidt, sloeg hij 60 jaar daarvoor weg. Aan zeezijde heerst volkomen rust. De rust van de Voordelta. Bij Westkapelle ligt de zeedijk. De dijk is aan de zeezijde toegankelijk voor auto s. Er is geen ruimte voor strand. s Winters bij storm beuken de golven tegen de dijk aan. Naar het noorden toe gaat de dijk over in een duin en wijkt de geul van de kust. Het smal duin tussen Westkapelle en Domburg kenmerkt zich door een flauwe vooroever, een relatief smal strand, een smal, vaak hoog duin met direct daarachter een open natuurgebied dat niet toegankelijk is. Het strand wordt vrij extensief gebruikt door wandelaars en badgasten, maar het gebruik neemt in de richting van Domburg toe in intensiteit. Om te voorkomen dat het volledig wegspoelt worden er periodiek zandsuppleties uitgevoerd, mogelijk in de vorm van een zandmoter.. Op een enkele strandovergang na is het duin niet toegankelijk. Een enkel strandpaviljoen ligt ingebed in de jonge duinrand die zich voor het hoge duin gevormd heeft. Domburg is van oudsher een bij schilders en gegoede lieden geliefd kuuroord in de duinen. Het dorp ligt in en achter de lage duinen, waarvoor zich een breed strand bevindt. Het dorp is veilig dankzij de reguliere zandsuppleties en de zandgolf die inmiddels Domburg heeft bereikt. De bebouwing is laag en Domburg is een aantrekkelijk centrum voor toeristen die in het gebied. verblijven. Aan de zuidwestkant zet de kern zich over beperkte afstand diffuus voort in de duinen met her en der duurzame, tweede woningen zonder herkenbare percelen die opgaan in het duinlandschap en overgaan in de 18 hole golfbaan. Aan de noordoostzijde gaat het dorp over in het natuurgebied van de Manteling. 21

De eilandkop van Walcheren (Oranjezon en De Manteling) kenmerkt zich door een flauwe vooroever, een breed strand en een breed duingebied met veel ruimte voor natuur en natuurlijke dynamiek door wind en water. De invloed van zendgolven met hun periodieke pieken en dalen van erosie is zichtbaar langs de kustlijn. Door de inzet van zandmotoren is de duinregel tussen Domburg en Oostkapelle aanzienlijk breder geworden. Er vindt op uitgebreide schaal verstuiving plaats in de duinen direct achter het strand. In de binnenduinrand liggen historische landgoederen. Op de overgang van duin naar polder liggen verspreid dorpskernen en concentraties van verblijfsrecreatie. De duinen zijn door hun omvang geschikt voor waterwinning. In Oranjezon en De Manteling is de recreatie matig intensief. Strandhuisjes komen niet of slechts sporadisch voor. De gehele kust is goed ontsloten met fietspaden door de duinen, bij de Manteling via een doorgaande weg aan de binnenduinrand met parkeervoorzieningen op regelmatige afstand. De veiligheid wordt gewaarborgd door laagfrequente zandsuppleties (zandmotoren), waarmee tevens de strandbreedte en natuurlijke dynamiek bediend worden. De Veerse Dam is niet meer herkenbaar als dam. Dankzij de zandgolf is de zeezijde door natuurlijke processen volledig met zand ingepakt. De weg ligt in een tunnelbak die overstoven is met zand. Her en der rijkt het nieuwe duin tot aan het Veerse Meer. Aan de zeezijde liggen ondiepe geulen afgewisseld met zandplaten, sommige overgaand in het strand. Deze hele morfologische situatie maakt de dam extreem veilig. Dat heeft de weg vrijgemaakt voor verblijfsrecreatie in het duin in de vorm van hotels. Het ruime strand wordt gebruikt voor intensieve strand- en brandingsporten. Er is een goede zonering gemaakt zodat recreatie en natuur (de Voordelta lag rond 2000 namelijk tot tegen de dam) elkaar niet hinderen. Voor de kust van Noord-Beveland ligt de Schaar van Onrust ver uit de kust. Het kleine duingebied vormt de kern binnen een schil van intensieve verblijfsrecreatie achter de duinen en op het strand. Het strand biedt voldoende ruimte voor de recreanten die zich bovendien ook verspreiden over de Veerse Dam. Een breed strand biedt ruimte aan slaaphuisjes. Jaarlijks verrijst ergens langs deze kust een exclusief, zelfvoorzienend vakantiedorp op palen nabij de vloedlijn. Daartoe is oorspronkelijk een zandmotor aangelegd op/aan het strand in het westelijk deel van de kust. Dankzij natuurlijke processen verplaatst dit zandlichaam zich geleidelijk oostwaarts op het ritme van de zandgolf. Onderweg neemt het af in omvang, waardoor er laagfrequent aanvullende suppleties nodig zijn om het zandlichaam voldoende groot te houden. Het zand dat hier verdwijnt, sedimenteert grotendeels in het oostelijk deel van het gebied waar het de natuur versterkt en de veilheid dient. De stormvloedkering is nog altijd zichtbaar als een door de mens gemaakt kunstwerk dat de Oosterschelde en het aangrenzende land beschermt tegen stormvloeden uit zee. De Oosterscheldekering heeft zijn halfopen karakter behouden, waardoor de estuariene dynamiek in de Oosterschelde intact is gebleven. Het blijft een indrukwekkend monument dat symbool staat voor de ommekeer in het waterveiligheidsbeleid in Nederland en de wereld: veiligheid met respect voor andere functies. Vanuit de verte is het kunstwerk zichtbaar door de hoogte. Langs de toeleidende wegen versterken windmolens het robuuste karakter van 22

de kering. Net als bij de Brouwersdam wordt getijde-energie opgewekt. waarmee Zeeland voor een groot deel van energie wordt voorzien. Neeltje Jans heeft zich ontwikkeld tot een eiland met intensieve (verblijfs)recreatie. Bij Neeltje Jans ligt een zeejachthaven als passantenhaven voor zeezeilers onderweg naar Frankrijk en Engeland, maar ook als thuishaven voor Zeeuwse zeezeilers en mensen met een boot als tweede woning. In de omgeving van de jachthavens zijn nieuwe recreatiedorpen ontstaan met allerlei voorzieningen. Het waterpark is uitgebreid tot een, voor Nederland uniek, omvangrijk waterpretpark. De kering is onderdeel van de verbinding tussen Randstad en Middelburg, voor auto, fiets en frequent openbaar vervoer (vakantie-express). Opgaven veilig: De veiligheid moet via zandsuppleties gegarandeerd blijven. Onderzoek naar en toepassen van geulwandsuppleties bij de Schaar van Onrust. Afhankelijk van de uitkomsten en ontwikkelingen zijn deze suppleties tijdelijk als overbrugging tot natuurlijke processen de geul doen verdwijnen. Met normaal beheer en onderhoud van de kunstwerken kan aan de veiligheidseisen worden voldaan. Bij sterke zeespiegelstijging dienen voor de Oosterscheldekering aanvullende maatregelen te worden getroffen bij de kering en in het achterland. Hiervoor moet een lange termijnvisie voor kering en Oosterscheldebasin worden opgesteld. Opgaven veilig en aantrekkelijk Het realiseren van natuurlijke dynamiek is de uitdaging voor de Manteling.. De veiligheidsopgave is hieraan gerelateerd: vergroten van de natuurkwaliteit door toelaten van dynamiek met waarborging van de veiligheid en de drinkwatervoorziening. Alternatieve maatregelen (b.v. kerven in het duin en suppleties door zandmotoren) moeten dat mogelijk maken. Opgaven veilig, economisch sterk en aantrekkelijk: Beheer en onderhoud, in de vorm van periodieke zandsuppleties, worden gekoppeld aan het ondersteunen van toenemende natuurlijke dynamiek, het waarborgen van voldoende strandbreedte voor badgasten en het creëren van nieuwe (tijdelijke) mogelijkheden voor recreatie. Aanvullend dient onderzocht te worden waar een zandmotor het meest duurzaam ingezet kan worden voor de genoemde functies. Er wordt een oplossing gezocht voor (ogenschijnlijke) tegenstellingen tussen regels voor Natura2000- gebieden en de gewenste soepeler regels voor strandpaviljoens aan de duinvoet. Opgaven economisch sterk en aantrekkelijk: Er is behoefte aan een kwaliteitsverbetering van de verblijfsrecreatie, met aandacht voor productdifferentiatie, gericht op verschillende gebruikersgroepen. Hierbij blijft aandacht voor de kenmerkende afwisseling van duin, natuur, landbouw en recreatie in het kleinschalige landschap. Haalbaarheidsonderzoek passantenhaven Neeltje Jans. 23

5.6. Schouwen-Duiveland en de Brouwersdam (smal duin/dijk, smal duin met geul, eilandkop) Bij Westenschouwen in de oksel van de Oosterscheldekering ligt een dijk die overgaat in een hoog smal duin. Dankzij frequente strandsuppleties is er een breed strand, zijn de resten van de vroegere haven definitief onder het suppletiezand verdwenen, zijn de strandpaviljoens met hun rug in de duinen komen te staan en is de dijk volledig overstoven met zand. Het is een druk strand met veel badgasten in de zomer en strandhuisjes. De Kop van Schouwen heeft een flauwe vooroever, een smal strand en een uitgestrekt breed duingebied met veel ruimte voor natuur en natuurlijke dynamiek. Er vindt op uitgebreide schaal verstuiving plaats van strand tot diep in de duinen. Op de overgang van duin naar polder liggen verspreid dorpskernen en concentraties van verblijfsrecreatie. De duinen zijn door hun omvang geschikt voor waterwinning, die hier ook daadwerkelijk plaatsvindt. Op Schouwen is de recreatie in duinen en op het strand extensief, behalve nabij de dorpskernen. Daar is zij matig intensief en is het strand ook breder. Strandhuisjes komen niet of slechts sporadisch voor. De gehele kust is goed ontsloten met fietspaden door de duinen, de recreatieverdeelweg, parkeervoorzieningen op regelmatige afstand aan de binnenduinrand en een transferium met goede ovverbindingen. De veiligheid wordt gewaarborgd door laagfrequente zandsuppleties (zandmotoren), waarmee tevens de strandbreedte en natuurlijke dynamiek bediend worden. In de overgang van Schouwen naar de Brouwersdam ligt het Noorderstrand, een breed strand met een smal duin en direct daarachter een vochtig natuurgebied met beschermde status. Er is geen veiligheidsprobleem. De geul ligt op voldoende afstand uit de kust en vormt de vaarweg naar de scheepsovergang in de Brouwersdam. Via die verbinding kunnen pleziervaartuigen van de Noordzee in het Grevelingenmeer komen en andersom. Het strand wordt intensief gebruikt als familiestrand. Er is voldoende droog strand voor de badgasten. De Brouwersdam is nog altijd zichtbaar als een door de mens gemaakt kunstwerk dat het Grevelingenmeer en omliggende eilanden beschermt tegen stormvloeden uit zee. De dam is de drager van duurzame energie als getijde-energie en andere innovatieve energievormen. Aan de zeezijde liggen zandplaten afgewisseld met geulen. Op sommige plaatsen liggen deze tegen de kunstwerken aan en vormen ze deels slikken en schorren. Deze platen, slikken en schorren zorgen ervoor dat de golven gedempt worden wat gunstig is voor de veiligheid. Het zuidelijk deel en midden gedeelte van de dam worden intensief gebruikt door de recreatie. Er is veel en breed strand met veel ruimte voor intensieve strand- en brandingsporten en bijzondere evenementen. De dam is dusdanig veilig dat in de loop van de 21 ste eeuw besloten is bebouwing toe te staan die past bij het karakter van de dam en die in de toekomst ook geen afbreuk zal doen aan de veiligheid. In het zuidelijk deel van de dam is een scheepsovergang gebouwd. Via die verbinding kunnen pleziervaartuigen van 24