Dynamische Delta. Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen.

Transcriptie

1 Dynamische Delta Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. 1

2 Colofon Dynamische Delta - bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. Prijsvraag Nederland Deltaland Auteur: Stein van Brunschot steinvanbrunschot@gmail.com Oktober 2016

3 Dynamische Delta richt zich op het toekomstbestendig maken van het landschap door gebruik te maken van natuurlijke processen. Het idee is generiek, maar vereist maatwerk per landschapstype situatie en context. Dit is uitgewerkt in een masterplan voor de Haarlemmermeerpolder en voor de omgeving van het Gemaal Cruquius. Cruquius gemaal Haarlemmermeer De Nederlandse Delta

4 Nederlandse Delta; dalende bodem, stijgende zee Nederlands landschap; land dat eigenlijk water wil zijn God schiep de wereld, de Nederlanders schiepen Nederland, Wetenschappers spreken over een nieuw aardkundig tijdperk: het Antropoceen 1.. Het ontginnen, droogmaken en bewonen van de delta wordt gezien als een icoon van dit tijdperk. Dynamische landschappelijke processen worden vastgelegd door dijken en gereguleerde systemen: land gecreëerd uit water. Dit Nederlands deltalandschap van polders, rivieren en kustgebieden ondervindt een constant toenemende waterproblematiek vanuit zee, rivier, hemel- en grondwater. De instandhouding van de waterveiligheid kost 1 miljard euro per jaar , , De situatie van constant blijven pompen lijkt onhoudbaar, problemen in het watersysteem nemen toe: periodes van droogte, intensivering in het landbouwsysteem en een toename van verhard oppervlak (verstedelijking, industrieën, infrastructuur) versterken dit probleem. Deze situatie leidt tot een transitie 4. in de omgang met de delta. Natuurlijke processen die voorheen werden vastgelegd worden (deels) weer toegelaten. Het starre cultuurlijke systeem transformeert geleidlijk in een permanent dynamisch meebewegend systeem. Voorbeelden hiervan zijn: de Zandmotor, Ruimte voor de Rivier en de ontpoldering van de Noordswaard en de Hedwigepolder. Verwachte bodemdaling (in cm) tussen (Deltares) Relatie van de Hollandse Landleeuw (mens) t.o.v. de Waterwolf (natuur) tot en met eind 20e eeuw: Dominant Hollandse Landleeuw in gevecht met de Waterwolf (kaart uit 1641), symbool voor de woeste wateren van het Haarlemmermeer, tevens een animalisering van de mens (cultuur) die het landschap (natuur) temt. Dit deltalandschap behoeft constant wegpompen van water. Dit wordt complexer in de (nabije) toekomst. De zeespiegel stijgt 2. en de bodem daalt 3.. De zeespiegel stijgt, terwijl het Nederlands landschap daalt. Kaart Nederlandse delta, (ontginningen en droogmakerijen) Hoogtekaart van Nederland Relatie van de Hollandse Landleeuw (mens) t.o.v. de Waterwolf (natuur) vanaf eind 20e eeuw: Cooperatief Het meebewegen van de Dynamische Delta is de toekomst van het Nederlandse Landschap. Deze verandering zorgt voor een ander gebruik en ruimtelijke expressie per landschapstype. In dit proces is er geen gefixeerd eindstadium, maar blijft het landschap permanent dynamisch. De voorbeelden van natuurlijke processen die kunnen bijdragen aan de waterveiligheid zijn uiteenlopend. Overeenkomstige eigenschap is dat het tijd nodig heeft en dat het relatief onvoorspelbaar is omdat het afhankelijk is van natuurlijke processen. De kansen voor inzet van natuurlijke processen zijn sterk afhankelijk van de eigenschappen van het landschap. 1. Het Antropoceen is de voorgestelde naam van het tijdperk waarin het Aardse klimaat en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteit. 2. Voor de Nederlandse kust houden de KNMI scenario s rekening met een zeespiegelstijging van 35 tot 85 centimeter in 2100 ten opzichte van het niveau van Bodemdaling o.b.v. kaart Deltares 4. De transitie in omgang met de delta is geleidelijk ingezet, belangrijk moment in de veranderende houding cultuur/natuur is Plan Ooievaar (1982, H+N+S Landschapsarchitecten)

5 Duinvorming door invloed van zee en wind. Kweldervorming door aanspoeling van sediment Een vernieuwende manier van kustverdediging, een overmatige zandsuppletie die door natuurlijke processen de stranden en duinen verbeed (beeld Rijkswaterstaat) De mens versnelt het proces van landwinning in de kwelders (beeld Nature Today)

6 Haarlemmermeer; boven NAP Droge zandmotoren, nieuwe laag in de polder Een groot gedeelte van de Nederlandse delta bestaat uit polders. De Haarlemmermeerpolder heeft zich ontwikkeld tot een polder met hoofdzakelijk landbouw in monocultuur, woongebieden binnen de kernen en infrastructurele netwerken van de Randstad. Bovendien is een van Nederlands belangrijkste economische pijlers Schiphol er gevestigd. Tot en met de zestiende eeuw bestond de Haarlemmermeer uit verschillende meren met eilanden. Verschillende stormen zorgde voor de wegvagen van een aantal van deze eilanden. De Haarlemmermeer was een onvoorspelbare brute binnenzee en werd omgedoopt tot De Waterwolf. De relatief jonge Haarlemmermeer ontstond uit meerdere kleine meren, deze breidde zich uit door de dominante zuidwestewind. Net als veel Hollandse veenmeren groeide de meren in een herkenbare richting. Schip - hol dankt zijn naam aan de meest onstuimige plek. De bedreiging van de Waterwolf voor Amsterdam en de behoefte aan nieuw land zorgde dat het Haarlemmermeer drooggemalen moest worden. Het inpolderen met windmolens bleek onhaalbaar, tussen 1849 en 1852 is de Haarlemmermeer drooggemalen door middel van engelse stoomgemalen. Het natuurlijke proces van de wind, destijds verantwoordelijk voor de afkalving van het land, wordt nu ingezet om de Haarlemmermeer wederom toekomstbestendige te maken. Droge zandmotoren worden ingezet om de lage polder boven water te krijgen. De strategische ligging t.o.v. duinen wordt gebruikt; zand wordt door middel van natuurlijke processen naar de Haarlemmermeerpolder getransporteerd. De droge zandmotoren zijn niet de enige juiste oplossing, maar dienen als voorbeeld hoe gebruik te maken van natuurlijke processen die het landschap vormen. Duinen 5-40m +NAP Haarlemmermeerpolder -4-5m NAP Haarlemmermeerpolder 185,29 km 2 x 4,5m 1 Historische kaart van de voormalige meren, op de locatie van de huidige polder. Met behulp van natuurlijke processen wordt zand uit de omliggende gebieden gebruikt om de Haarlemmermeer op te polderen m 3 t=1 t=2 t=3 De meren in Noord Holland bereidde zich uit door de krachtige noordooster wind. Op kruispunten in het poldergrid worden zandduinen geplaatst. Bij een suppletie van m 3 per jaar (=een kwart van de jaarlijkse zandwinning) zal dit in circa 100 jaar voltooid zijn.

7 2016 huidige situatie droge zandmotoren polderstramien 2018 plaatsing droge zandmotoren polderzoom natuurlijke processen zorgen voor verspreiding zand boezem 2100 De Haarlemmermeerpolder boven NAP Axometrie van de droge zandmotoren Grid van droge zandmotoren in relatie tot de polderopbouw

8 Ontwikkeling en werking droge zandmotoren 2016 Huidige situatie 2018 Droge zandmotor zee 0.00 NAP zee 0.40 NAP zee 0.05 NAP NAP NAP NAP 2016 Huidige situatie 2018 Droge zandmotor zee 0.00 NAP zee 0.05 NAP NAP NAP

9 zee 0.40 NAP zee 0.80 NAP NAP 0.00 NAP zee 0.40 NAP NAP zee 0.80 NAP 0.00 NAP

10 Epiloog De Nederlandse delta de komende 100 jaar leefbaar en veilig door natuurlijke processen Het meebewegen van de Dynamische Delta is de toekomst van het Nederlandse Landschap. De droge zandmotoren zijn een nieuw hoofdstuk in het tijdperk waarin menselijke en natuurlijke processen samenwerken als antwoord op de deltaproblematiek. Geen gefixeerd eindstadium, maar een permanent dynamisch systeem. Een dynamische delta, bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen.

11

12 Dynamische Delta Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. 12