Prof. Dr. Henk Saeijs

Transcriptie

1 Nationaal archief def.doc [1] Blijft het bij pompen of verzuipen? Zullen we het ooit nog eens leren? Prof. Dr. Henk Saeijs I. POMPEN OF VERZUIPEN [2] Een oud Nederlands gezegde luidt Overleven is een kwestie van pompen of verzuipen Is dat juist? Dat is natuurlijk een strategie! Maar is het ook de strategie voor de toekomst?// Of moeten we iets anders verzinnen om te overleven? [3] Uiteindelijk ligt meer dan 60 % van Nederland beneden de zeespiegel en we zakken in versneld tempo omlaag. Het wordt steeds moeilijker de zaak droog te houden. [4] Een anoniem gebleven waterstater verzuchtte eens We gaan ermee door totdat. we ons land met een zucht van verlichting zullen prijs geven aan de golven der zee. Hoewel het bij een polder de bedoeling is het water omhoog te pompen, pompen we onszelf omlaag. Hoe meer gemalen, hoe sneller we dalen. Ik zal u direct uitleggen hoe dat komt. Maar eerst zal ik u een voorproefje geven. En aangezien het nu toch St. Nikolaas tijd is kan er ook nog wel in de vorm van een gedichtje : Dit is een land waar ze op water staan Malen ze het weg dan gaan ze eraan Ze hebben het nog niet in de smieze Maar ze zullen echt moeten kieze(n)

2 Tussen natte voeten, en land blijft op peil Of droge voeten maar dan ook groot onheil Investeren doen ze veel in dit gebied Echt verstandig is dat niet Wat is de moraal van dit betoog Investeren.. doe je hoog en droog!! [5] Mijn betoogje bestaat toch nog uit 2 delen; (pompen of verzuipen; oorzaak van de ellende) [6] POMPEN OF VERZUIPEN [7] Water, daar draait alles om. U kunt het water in het landschap, vergelijken me bloed dat vele vitale functies vervult en de rivieren, de kanalen en de slootjes als bloedvaten, die zorgen voor aan en afvoer en het grondwater als weefselvocht. Komen we tot een diagnose van de toestand, dan moeten we constateren dat het watersysteem van Nederland zowel nier dialyse nodig heeft, (omdat het systeem zichzelf niet meer voldoende kan zuiveren), alsook een vorm van dehydratatie (vanwege de chronische waterzucht waaraan het systeem, door zijn lage ligging, lijdt. [8] Dames en heren de gekozen therapie (steeds meer pompen) heeft op den duur desastreuze gevolgen voor de patiënt Die krijgt een zware kater... Maar die komt pas veel later... Vele vragen komen op ons af: Waarom en hoeveel en hoe snel stijgt de zeespiegel? Zitten we nog wel veilig? De bodem van het lage deel van Nederland zakt tegelijkertijd onder onze voeten weg. Heeft zeespiegelrijzing iets met bodemdaling te maken? Hebben ze wellicht iets met ons gedrag te maken?

3 [9] NAAR DE OORZAAK VAN ALLE ELLENDE [10] Bezien we de afgelopen duizend jaar// dan zien we dat er gemiddeld iedere zes generaties een grote watersnood ramp plaats vond.. Tot op de huidige dag/// We leren het nooit! [11] Hoe kon het in 1953 zover komen? [12] De eilanden in ZW Nederland waren omgeven door honderden kilometers zwakke en verwaarloosde dijken. [13]en de polders waren door eeuwenlange bemaling en zeespiegelrijzing// ver beneden de zeespiegel komen te liggen [14] De grote waterbouwkundige Ir van Veen waarschuwde in woord en geschrift, voor de deplorabele toestand waarin de dijken verkeerden en voor het grote risico. [15] We zijn een vergeetachtig volk. We vergeten steeds weer dat we ver beneden de zeespiegel leven en dat absolute veiligheid niet bestaat. Na verloop van tijd verwaarlozen wij de dijken weer. We weten wel betere bestemmingen voor ons geld.. [16] De natuurlijke oorzaak van de zeespiegel rijzing is de opwarming van de aarde die zo n jaar geleden begon. In die tijd is ruim 61 % van onze poolkappen en gletsjers gesmolten en is de zeespiegel 120 meter gestegen. De gemiddelde stijging was 70 cm per eeuw. We bevinden ons nu in de afbouwfase met 20 cm per eeuw. (Als het greenhouse effect optreedt kan dit meer worden). [17] Zo n jaar voor Chr. waren wij aan de beurt. Hoe kan het dan dat ons land er aan het begin van de jaartelling nog was? [18] Daar zijn twee hoofdredenen voor: aanvoer van sedimenten uit het Kanaal en de grote rivieren en veenvorming. [19] Dat veen kon tientallen meters dikke lagen vormen. Zo groeiden wij mee met de zee.. Totdat de mens het gebied ging bewonen.

4 [20] Wat deden we dan fout? We gingen ontwateren, met als gevolg irreversibele klink van veen en klei. En we gingen indijken en in cultuur brengen, waardoor de sediment toevoer werd gestopt en veengroei nauwelijks meer plaats vond. En dan die gemalen Konden we aan het begin van de twintigste eeuw nog vrijwel overal bij laag water op zee lozen. Aan het eind van deze eeuw is dat bijna nergens meer mogelijk [21] Gevolg na 1000 jaar steeds dieper wordende polders (tot 7 m), verzilting en een stijgende zeespiegel. Als er een overstroming plaats vindt is het dan ook gelijk bingo [22] Wat gaat er mis? We willen wonen en werken in een veenmoeras, meters onder de zeespiegel en tegelijkertijd droge voeten houden. Dat gaat niet. We moeten kiezen Behalve een fysische kant zit er ook een menselijke kant aan de zaak Ik zal dit kort toelichten [23] Waterstaatkundige besluiten hebben meestal gevolgen voor eeuwen. Steeds lopen twee processen door elkaar: een lange- en een korte termijn proces. Het lange termijn proces heeft een looptijd van een of meer eeuwen. Als voorbeelden noem ik: [24] Het veilig maken van Nederland tegen overstromingen (>1000 jaar); [25] Het inpolderen van uiterwaarden (>500 jaar); [26] Het reguleren en normaliseren van rivieren t.b.v. de scheepvaart (>150 jaar); [27] Het vol bouwen met stuwdammen van vrijwel alle grote rivieren ter wereld (>100 jaar).

5 [28] Hier ziet u de Rijn met al haar vertakkingen in haar stroomgebied. In dit rivierenstelsel zijn ca 480 dammen stuwen en schutkolken aangelegd, die ongecoordineerd worden bediend. De politieke en publieke belangstelling voor de lange termijn is gering. Besluitvorming vindt gefragmenteerd, lokaal en sectoraal plaats en is vaak opportunistisch Ecologische argumenten spelen nauwelijks een rol. Toch zijn de ecoloische wetten niet minder realistisch als zwaartekracht. Achter de besluiten zit meestal wel een impliciete strategie (steeds maar weer inpolderen; en steeds maar weer stuwdammen bouwen). De besluitvorming over een expliciete strategie; een keuze tussen alternatieve strategieën; en de gevolgen daarvan, krijgen politiek zelden aandacht. Toch blijken juist deze impliciete lange termijn strategieën, een vernietigende uitwerking te hebben. [29] Denk maar eens aan: De vernietiging, deze eeuw, van ha ofwel 60% van de Nederlandse estuaria; ( ha) een geschat netto kapitaal verlies van ruim 150 miljard Euro en een geschat netto verlies aan opbrengst van 10 miljard Euro per jaar. Denk verder aan veiligheidsproblemen in de grote rivieren en de honderden miljoenen Euroos die we nu moeten uitgeven aan extra dijkversterking ; om over alle andere kostbare problemen maar te zwijgen. Denk verder aan de hydrologische problemen van het Rijnstroomgebied en de onttakeling van dit riviersystemen; De restauratie waar ze nu een begin mee hebben gemaakt zal tientallen miljarden Euroos gaan kosten. Het korte termijn proces heeft een looptijd van jaren of hooguit decennia, bijvoorbeeld de Deltawerken. [30] Ze krijgen meestal grote politieke aandacht en de besluitvorming verloopt vaak emotioneel, (bijvoorbeeld afsluiten van de Oosterschelde). De besluitvorming is meestal opportunistisch, sectoraal en lokaal gericht. De aandacht voor het grote geheel en de lange termijn lijden daaronder.

6 [31] Ik constateer een politiek/ecologisch anachronisme Als de politiek het heeft over korte, middellange en lange termijn, hebben ze het over 5, 10 en 20 tot 30 jaar. De ecologische en andere duurzaamheidsprocessen beslaan resp 5, 50, 100 jaar tot eeuwen. Besluiten worden daardoor nogal eens gedicteerd door rampen. Gaan we zo door? Zijn er nog meer rampen nodig om tot actie over te gaan of kunnen we ook op langere termijn rationeel denken en handelen? Een duurzame aanpak is mogelijk, maar deze moet dan wel gebaseerd zijn op een degelijke, ecologisch goed doordachte visie en op een lange termijn strategie [32] Welke algemene conclusies kunnen we trekken Een polder is het ultieme bewijs van 1000 jaar mismanagement van water. Het is daarom verstandig wat minder prat te gaan op ons polder model De zeespiegel stijgt. De bodem van een groot deel van ons land daalt. Dit zijn geen onvermijdbare natuurverschijnselen. Ze hebben iets met ons gedrag te maken. De lange termijn effecten kunnen desastreus zijn. Door polders te bebouwen zakt de bodem van het lage deel van Nederland steeds sneller onder onze voeten weg. We malen onszelf omlaag. En hoe raar het ook klinkt, toch investeren we juist miljarden euro s in dat kwetsbare lage deel. Maar hoelang houden we de zee nog buiten de deur? We wanen ons veilig achter torenhoge dijken. Maar 100% veilige dijken bestaan niet Zowel de zeespiegelrijzing als de bodemdaling moeten gestopt worden. Bij bodemdaling is dat een kwestie van pappen en nathouden. Er wordt nu serieus nagedacht over het onder water zetten van en groot deel van ons land en over drijvende steden en drijvende wegen in plaats van bouwen op palen

7 [33] Tot slot, we spreken af het gezegde pompen of verzuipen niet meer te gebruiken, noch te vervangen door pompen en verzuipen (hoewel dat realistischer is ). Daarvoor in de plaats komt pappen en nathouden