Leegheid die abusievelijk als louter niets doen kan worden begrepen, is in feite het reservoir van oneindige mogelijkheden. Daisetz Suzuki 144 PresentatieZen Prezentatiezen.indb 144 14-07-2008 15:34:10
Lege ruimte Lege ruimte, ook wel negatieve ruimte of witruimte genoemd, is een verbazingwekkend eenvoudig begrip, maar toch voor veel mensen moeilijk in praktijk te brengen. Of mensen nu een document of een dia ontwerpen, de verleiding om lege zones met onderdelen op te vullen is simpelweg te groot. Een van de grootste fouten die doorsnee zakenmensen bij het vervaardigen van presentatiedia s of documenten maken, is dat ze elke centimeter ruimte op een pagina of dia benutten en die ruimte opvullen met tekst, vakken, clip-art, voettekst en het onvermijdelijke bedrijfslogo. Lege ruimte impliceert elegantie en klaarheid. Dat geldt voor grafisch ontwerpen, maar bijvoorbeeld ook voor interieurontwerp. In winkels van dure merken vindt u altijd zeeën open ruimte. Lege ruimte kan een sfeer van topkwaliteit, raffinement en gewichtigheid scheppen. Lege ruimte heeft een doel. Vaak hebben beginnende ontwerpers alleen oog voor de positieve onderdelen, zoals tekst of afbeeldingen, zonder ooit de lege ruimte te zien en van die ruimte gebruik te maken om het ontwerp pregnanter te maken. Het is evenwel de lege ruimte die een ontwerp lucht verschaft en de positieve onderdelen laat ademen. Als het waar zou zijn dat lege ruimte op een dia slechts ruimteverspilling is, dan zou het zinvol zijn om aan die slordige gewoonte een eind te maken. Maar lege ruimte in een ontwerp is niet niets. Het is een krachtig iets, dat de weinige onderdelen op uw dia hun kracht verleent. In de Zen-kunsten wordt lege ruimte op prijs gesteld. Een schilderij, bijvoorbeeld, kan voor het grootste gedeelte leeg zijn, op twee of drie onderdelen na, waarbij de positionering van die onderdelen binnen die ruimte een krachtige boodschap produceert. Hetzelfde principe kan op een kamer worden toegepast. Veel huizen in Japan hebben een washitsu, een eenvoudige traditionele kamer met tatami-matten maar voor het overige praktisch leeg. Die lege ruimte versterkt de zeggingskracht van een enkel object in die kamer, bijvoorbeeld één bloem of een wandversiering. De leegheid zelf is een krachtig ontwerponderdeel. Meer toevoegen betekent in dit geval een verzwakking van het ontwerp en een vermindering van de effectiviteit. Hoofdstuk 6 Presentaties ontwerpen: principes en technieken 145 Prezentatiezen.indb 145 14-07-2008 15:34:10
Gebruikmaken van lege ruimte De blauwe dia boven aan de pagina is een doorsnee dia met een puntsgewijze opsomming en een relevante afbeelding. De lege ruimte bevindt zich op deze dia aan de randen en wordt niet benut. In plaats van één overbevolkte dia te gebruiken, splitste ik de inhoud in zes dia s om het begrip Hara hachi bu te introduceren. Omdat het niet nodig is om alle woorden die door de presentator worden gesproken, ook nog eens op het scherm te tonen, verwijderde ik een groot deel van de schermtekst. De dia s hebben een schone, witte achtergrond met veel actieve lege ruimte die de blik van de kijker stuurt. Zodra een nieuwe dia wordt getoond, gaat de blik van de kijker op een natuurlijke wijze eerst naar de afbeelding (die groter en gekleurd is) en glijdt daarna snel naar het tekstonderdeel. De afbeeldingen op de dia s zijn afkomstig van istockphoto.com 146 PresentatieZen Prezentatiezen.indb 146 14-07-2008 15:34:12
De blik sturen met behulp van afbeeldingen Afbeeldingen kunnen worden gebruikt om de ogen van de kijker naar de belangrijkste onderdelen van een dia te leiden. Gebruikt u afbeeldingen van mensen, zorg er dan voor dat de beelden de blik van de kijker niet onbedoeld wegleiden van wat u wilt dat ze zien. Als het tekstelement (of de grafiek) de hoogste prioriteit heeft, is het belangrijk dat u geen beelden opneemt van mensen die van deze grafiek wegkijken. Hoe leiden de beelden op deze dia s uw blik naar het tekstonderdeel of ervan weg? Welke versies van de dia s op deze pagina zien er harmonieuzer uit? Hoofdstuk 6 Presentaties ontwerpen: principes en technieken 147 Prezentatiezen.indb 147 14-07-2008 15:34:13
Evenwicht Evenwicht is belangrijk in een ontwerp. Verstandig gebruik van lege ruimte is een manier om een goede balans en helderheid in een ontwerp te creëren. Een uitgebalanceerd ontwerp heeft een duidelijke, enkelvoudige, gebundelde boodschap. Een goed ontworpen dia heeft een duidelijk vertrekpunt en neemt de kijker bij de hand. Een kijker moet zich nooit gaan afvragen waarnaar hij moet kijken. Een visueel beeld mag nooit verwarring stichten. Wat de belangrijkste, minder belangrijke en ondergeschikte onderdelen van het ontwerp zijn, kan helder worden uitgedrukt via een duidelijke hiërarchie en een goed evenwicht van de weergegeven onderdelen. Door positieve onderdelen zorgvuldig te plaatsen kunt u lege ruimte dynamisch en actief maken. Door een bewust gebruik van lege ruimte kunt u zelfs beweging in uw ontwerp teweegbrengen. Op die manier is lege ruimte niet passief, maar wordt deze actief. Wilt u meer dynamiek in uw diaontwerp aanbrengen, overweeg dan een asymmetrisch ontwerp. Asymmetrische ontwerpen activeren lege ruimte en maken een ontwerp interessanter. Asymmetrische ontwerpen zijn informeler en door het gebruik van diverse vormen en afmetingen dynamisch. In een symmetrisch ontwerp ligt een sterke nadruk op een centrale verticale as. Het symmetrische evenwicht is verticaal gecentreerd en aan beide zijden van de verticale as equivalent. Symmetrische ontwerpen zijn statischer dan asymmetrische ontwerpen en roepen een gevoel van vormelijkheid of stabiliteit op. Er is niets mis met symmetrische ontwerpen, hoewel de lege ruimte in zulke ontwerpen in het algemeen passief is en naar de zijkanten wordt gedrukt. Ontwerpen heeft betrekking op vormen zien en manipuleren, maar als we de lege ruimte op een dia niet als vorm zien, zal deze worden verwaarloosd en zal elk gebruik van lege ruimte op toeval berusten. Als gevolg daarvan zullen de resultaten niet zo krachtig zijn. Goede presentaties bestaan uit een reeks visuele beelden die een mix van symmetrische en asymmetrische dia s zijn. 148 PresentatieZen Prezentatiezen.indb 148 14-07-2008 15:34:13
In beide afbeeldingen is de balans goed. De bovenste dia is een gebruikelijk ontwerp dat symmetrisch is (en derhalve niet bijster interessant is). De onderste dia is asymmetrisch en eenvoudiger, maar toch als beeld krachtiger. (Afbeelding van istockphoto.com.) Hoofdstuk 6 Presentaties ontwerpen: principes en technieken 149 Prezentatiezen.indb 149 14-07-2008 15:34:14
Het gebruik van grote, aflopende beelden is een manier om de lege ruimte te activeren en een dynamische, asymmetrische dia te maken. Gebruik de lege ruimte voor kleine hoeveelheden tekst of andere onderdelen. Rechts ziet u een favoriet citaat van me, wederom van Guy Kawasaki, dat ik tijdens een van mijn presentaties in Japan gebruikte. De eerste dia (met het citaat) is symmetrisch. De andere twee dia s zijn voorbeelden van asymmetrische ontwerpen. Afbeeldingen op bovenstaande dia s van istockphoto.com 150 PresentatieZen Prezentatiezen.indb 150 14-07-2008 15:34:14