OEFENTOETS HISTORISCHE CONTEXT REPUBLIEK (HAVO) Voor de uitvoering van zijn centralisatiepolitiek stelde Karel V drie centrale raden in. 1 Noem één van deze centrale raden en leg uit op welke wijze deze raad zorgde voor de uitvoering van de centralisatiepolitiek. (3p) Op 17 augustus 1585 ondertekende de burgemeester van Antwerpen een document waarmee hij de stad overgaf aan de Spaanse bevelhebber die de stad veertien maanden had belegerd. Een historicus merkte daarover op: "Je kunt dit document de geboorteakte van de Gouden Eeuw (van de Republiek) noemen." 2 Ondersteun deze uitspraak (2p) Gebruik bron 1. Bij deze bron passen twee beweringen: 1 De Reformatie heeft in 1580 Friesland bereikt. 2 Met deze bepalingen kiezen de Staten van Friesland partij in de Opstand. 3 Toon de juistheid van beide beweringen aan, telkens met een verwijzing naar de bron. (4p) bron 1 In 1580 wordt in de Staten van Friesland (het bestuur van de provincie) een reeks wetten aangenomen. Enkele van de bepalingen hieruit: Art. 1. In de eerste plaats zullen alle priesters en andere geestelijken, zowel mannelijke als vrouwelijke, zich onthouden van alle pauselijke reguliere ceremoniën, diensten en het houden van preken, zowel in het geheim als openbaar, op straffe van het kwijtraken van pensioen en correctie door een rechtbank. Art. 2. Ten tweede, zullen de instellingen en voorrechten van pastoors en alle andere ontvangers van kerkelijke inkomsten en lenen, zonder enige uitzondering dadelijk worden ingetrokken en nietig verklaard ( ). Art. 18. De grietmannen1) zullen worden belast (elk in zijn eigen bestuursgebied) met het zonder enige vertraging doen zuiveren van de kerken van beelden, altaren en alles wat tot de rooms-katholieke ceremoniën en afgoderij gediend heeft. noot 1 Een grietman is het hoofd van een grietenij, een bestuurseenheid in Friesland die gelijk staat aan een gemeente. Gebruik bron 2. Een bewering: Dit schilderij illustreert verschillende aspecten van de zeventiende eeuw, namelijk de economische bloei en de culturele bloei van de Republiek en het ontstaan van wereldwijde handelscontacten. 4 Maak voor elk van deze drie aspecten duidelijk dat het schilderij dit aspect illustreert. (3p)
bron 2 Een schilderij omstreeks 1640-1660 gemaakt door Aelbert Cuyp: Bij dit schilderij geeft het Rijksmuseum de volgende toelichting: Een schilderij van een opperkoopman van de VOC (de Verenigde Oostindische Compagnie) in Hollandse kleding, vermoedelijk Jacob Mathieusen en zijn vrouw. Achter de koopman en zijn vrouw staat een slaaf met een parasol. Dit was in Azië een teken van macht. Op de achtergrond de retourvloot op de rede van Batavia op Java. Een gebeurtenis: In 1602 maakte Maurits in een zeilwagen een rit over het strand van Scheveningen naar Petten. Deze zeilwagen was door de beroemde natuurkundige Simon Stevin ontworpen en haalde een voor die tijd fantastisch hoge snelheid. In het gezelschap bevonden zich Maurits' halfbroer Frederik Hendrik, de krijgsgevangen Spaanse generaal Mendoza, de Franse gezant, de broer van de Deense koning, Duitse edelen, Franse officieren en de geleerde Hugo de Groot. Van de tocht werden prenten gedrukt met lofdichten van Hugo de Groot. 5 Leg uit welke boodschap Maurits met deze prenten in het buitenland zou kunnen uitdragen als het gaat om: - zijn eigen positie en (2p) - de positie van de Republiek (2p) Gebruik bron 3. Stel: je vindt deze prent, maar je weet niet of dit een propagandaprent van de kant van de Republiek of van de Spaanse kant is. 6 Leg met twee verwijzingen naar de prent uit, voor welke kant de tekenaar hier propaganda maakt. (3p)
bron 3 Een prent uit 1606 met als titel De huidige rebelse staat van Holland (met Holland wordt hier de Republiek bedoeld, de "huidige staat" betekent de toestand in 1606): Toelichting De vrouwenfiguur in het midden is de Hollandse Maagd die garen spint uit draden van bedrog en diefstal. Op haar schoot ligt de driekoppige slang van de ketterij. Links van de vrouwenfiguur zit een nar met een haspel op een kussen, rechts de Hollandse Leeuw en achter haar prins Maurits met zijn legeraanvoerders. Aan de overzijde van het water (rechts) staat de Spaanse legeraanvoerder Spinola met een brandglas dat het garen laat ontbranden.
Gebruik bron 4. Een reeks gebeurtenissen: 1566 De Beeldenstorm trekt door de Nederlanden. 1567 Alva arriveert in de Nederlanden. 1568 De invasie van Willem van Oranje wordt bij Heiligerlee afgeslagen. 1569 Alva besluit tot invoering van de Tiende Penning. 1571 Filips II stuurt een grote vloot naar Lepanto (Griekenland) en verslaat in een zeeslag de Turkse vloot. 1572 Watergeuzen veroveren Den Briel. 1574 Invasie van het leger van Lodewijk van Nassau: opening van een tweede front in het oosten van de Nederlanden. 1575 De Spaanse staat gaat bankroet. Gevolgen van elk van deze gebeurtenissen zijn in de tabel terug te vinden. 7 Toon dit aan voor drie van deze gebeurtenissen. (3p)
Gebruik bron 5 en 6. De oudejaarsrede uit 1564 wordt wel gezien als wegbereider voor het Smeekschrift der Edelen uit 1566. 8 Ondersteun deze visie met beide bronnen. (2p) Het jaar 1588 wordt door historici die de geschiedenis van de Republiek bestuderen, gezien als een belangrijk omslagpunt. 9 Geef aan waardoor 1588 in militair en in politiek opzicht een belangrijk omslagpunt was. (2p)
Omstreeks 1648 was het stadbestuur van Leiden vol vertrouwen in de toekomst van de eigen textielnijverheid. 10 Verklaar het optimisme van het Leidse stadsbestuur vanuit de politieke situatie in 1648. (2p) Hieronder worden een aantal belangrijke gebeurtenissen uit het leven van koopman Jan Poppen genoemd: 1560 Omstreeks dit jaar verhuist Jan Poppen van Denemarken naar Amsterdam. Hij is dan 18 of 20 jaar en gaat werken in een haringpakkerij. 1579 Jan Poppen drijft handel met het Oostzeegebied, daarna ook met Spanje en Portugal en hij hoort tot de pioniers van de walvisvaart op de Witte Zee. 1597 Jan Poppen is een van de financiers van de eerste reis naar Azië. 1602 Jan Poppen wordt gekozen als bewindhebber van de VOC. 1616 Jan Poppen overlijdt. Zijn vermogen wordt geschat op 500.000 gulden, waarvan hij 200.000 gulden heeft gestoken in de Beemster. Hieronder volgen zes begrippen die passen bij de dynamiek van de Gouden Eeuw in de Republiek: 1 de moedernegotie 2 de driehoekshandel 3 de handel in specerijen 4 de Leidse wolnijverheid 5 de uitvinding van de molengang 6 de zoutziederijen 11 Kies drie begrippen die passen bij gebeurtenissen uit het leven van Jan Poppen die de dynamiek van de Gouden Eeuw in de Republiek laten zien. Licht vervolgens je keuze telkens toe. Doe het zo: (nummer begrip noemen), past bij (jaartal noemen uit het leven van Jan Poppen), want (toelichting geven). (3p)