Orthopedie Totale heupprothese
Inleiding Binnenkort wordt u geopereerd aan uw heup. Er wordt een totale heupprothese geplaatst. In deze folder vindt u informatie over de heup, de aanleiding voor de operatie, de operatie zelf, de nabehandeling en richtlijnen. De informatie die de orthopeed u heeft gegeven, staat hier nogmaals voor u op een rij. Daarnaast kunt u een videofilm over de totale heupprothese bekijken via het Patiënten Service Bureau. Meer informatie hierover vindt u verder in de folder. De heup De heup is een kogelgewricht. Het gewricht bestaat uit de kop van het bovenbeen en de kom van het bekken. De kop en de kom zijn bekleed met kraakbeen. Het kraakbeen zorgt ervoor dat de kop en de kom soepel langs elkaar kunnen bewegen en heeft een schokdempende functie. Om het heupgewricht zit een gewrichtskapsel. Dit kapsel geeft, samen met omringende spieren, de heup stevigheid. 1
Anatomie van de heup Bouw van het heupgewricht Oorzaak van de klachten De klachten die u heeft als u een totale heupprothese krijgt, worden veroorzaakt door artrose van de heup. Artrose betekent slijtage van het kraakbeen in het gewricht. De gewrichtsvlakken kunnen hierdoor niet meer soepel langs elkaar glijden. Het belasten kan hierdoor steeds pijnlijker worden en de heup wordt beperkt in de bewegingen. 2
Klachten Veel voorkomende klachten bij artrose van de heup zijn: - Pijn, deze treedt op in: - de lies - de bilstreek - het bovenbeen, mogelijk uitstralend naar de knie. - Startpijn (pijn bij het opstaan). - Nachtpijn. - Moeite met lopen, bukken, fietsen. - Stijfheid. Behandeling klachten Om aantasting van het kraakbeen aan te kunnen tonen, zal de orthopedisch chirurg een röntgenfoto laten maken. De behandeling van heupslijtage is erop gericht de pijnklachten te bestrijden en de beweeglijkheid zoveel mogelijk te behouden. In een vroeg stadium van artrose is het nog niet nodig om operatief in te grijpen. Uw arts kan u een aantal dingen adviseren om de klachten te verminderen: 1. Aanpassen van uw leefgewoonten, bv zwemmen, afvallen, meer fietsen in plaats van lopen. 2. Het doen van oefeningen om de mobiliteit en soepelheid van uw heup te verhogen en de spieren van uw been te versterken, evt. onder begeleiding van de fysiotherapeut. 3. Het gebruik van een stok in de hand, aan de niet aangedane zijde. 4. Medicatie: pijnstillers, die ook ontstekingremmend werken. 3
Indien de genoemde maatregelen onvoldoende effect hebben, kan de orthopedisch chirurg u een operatie aanraden: de totale heupprothese. Belangrijk Indien u ziek bent of wondjes hebt vóór de operatie, moet u dit bij opname altijd doorgeven. Stel uw behandelend specialist op de hoogte als u bloedverdunnende medicijnen gebruikt. Hij zal u vertellen óf en wanneer u daarmee moet stoppen voor de operatie. De anesthesioloog beoordeelt of u gezond genoeg bent voor de operatie. Zonodig wordt u verwezen naar de internist, longarts en/of cardioloog voor verder pré operatief onderzoek. De opname Wanneer u voor opname naar het ziekenhuis komt, neemt u naast de gebruikelijke zaken als nachtgoed en toiletartikelen ook mee: De medicijnen die u thuis reeds gebruikt. Gemakkelijke kleding (een korte broek of een rok) en schoenen die u overdag draagt. De schoenen behoren vast te zitten aan de voet en moeten voorzien zijn van een brede hak, dus geen slippers. 'n Paar elleboogkrukken, die u de eerste 6 weken na de operatie gebruikt. De dag voor de operatie U wordt een dag voor de operatie in het ziekenhuis opgenomen. Een verpleegkundige vertelt u over de voorbereiding op de operatie en de gang van zaken op de afdeling. De operatie: de totale heupprothese 4
De opname in het ziekenhuis duurt gemiddeld 5 dagen. U wordt de dag voor de operatie in het ziekenhuis opgenomen. Op de dag van de operatie mag u vanaf 24. uur niet meer eten, drinken en roken. Voor de operatie krijgt u een blaaskatheter en wordt het operatiegebied geschoren. Een verpleegkundige brengt u vanaf de afdeling in uw bed naar de voorbereidingsruimte. U kunt een ruggenprik of algehele narcose krijgen. Bij een ruggenprik wordt u verdoofd van uw navel tot en met de tenen. Het is ook mogelijk om bij de ruggenprik in slaap te worden gebracht. Dit bespreekt u met de anesthesioloog. De operatie duurt ongeveer anderhalf uur. Tijdens de operatie wordt u in zijligging geplaatst. De heupprothese bestaat uit twee onderdelen: - Een kom van kunststof, of van metaal en kunststof. Deze kom wordt in het bekken geplaatst. - Een kop en steel van metaal. Deze steel wordt in de schacht van het dijbeen geplaatst. De orthopedisch chirurg maakt een wond aan de achterzijde van de bil. Het gewrichtskapsel rondom de heup wordt geopend zodat de versleten heupkop kan worden verwijderd. De kom wordt schoongemaakt en het prothesekommetje in het bekken geplaatst. De nieuwe kop wordt op een steel in het bovenbeen geplaatst. Er zijn twee soorten heupprotheses: de gecementeerde heupprothese en de ongecementeerde heupprothese. De orthopedisch chirurg maakt de keuze welke prothese er geplaatst wordt. Dit is afhankelijk van uw leeftijd en de kwaliteit van het bot. Bij een gecementeerde heup wordt er botcement gebruikt om de prothese te bevestigen. Bij een ongecementeerde heup zal ingroei plaatsvinden in het bot in de fase na de operatie. 5
Als de totale heupprothese is geplaatst, worden het gewrichtskapsel en omliggende spieren gesloten. Er wordt meestal een drain geplaatst, die de eerste dag na de operatie bloed en wondvocht opvangt. Bij een ongecementeerde heup verliest u meer bloed dan bij een gecementeerde heup. Wanneer er bij u een ongecementeerde heup geplaatst is, kan dit bloed via een speciaal systeem aan u teruggegeven worden via het infuus. Teruggave van bloed is afhankelijk van de hoeveelheid bloed die u verliest. U krijgt hiermee uw eigen bloed terug. De eerste dag na de operatie 's avonds wordt de drain verwijderd. Na de operatie wordt een röntgen controlefoto gemaakt. Het lichaam heeft drie tot zes maanden nodig om van de operatie te herstellen. De heupprothese 6
Röntgen afbeeldingen van heupprothesen: Gecementeerde heup Ongecementeerde heup 7
Medicijnen Om het risico op infecties zo klein mogelijk te maken, krijgt u tijdens en na de operatie antibiotica. Daarnaast schrijft de arts u bloedverdunnende medicijnen voor om trombose (klontering van het bloed) te helpen voorkomen. Dit medicijn gebruikt u de eerste zes weken na de operatie. Als u al bloedverdunnende medicijnen gebruikt, wordt een en ander uiteraard op uw specifieke situatie aangepast. U krijgt pijnstilling na de operatie via injecties, zetpillen en pijnstillende tabletten. Om maagbezwaren te voorkomen, krijgt u hiervoor ook medicijnen. Na de operatie De dag na de operatie wordt zo mogelijk s avonds uw wonddrain verwijderd. Na de verzorging helpt de verpleegkundige of de fysiotherapeut u in een comfortabele stoel. De dag na de operatie start u met lopen onder begeleiding van de fysiotherapeut. U mag uw geopereerde been direct volledig belasten. De fysiotherapeut leert u welke bewegingen u wel en niet mag maken om luxatie van de heup (het uit de kom schieten van de kop) te voorkomen. Er wordt een steunkous (antitrombose kous) aangemeten voor de tijd dat u in het ziekenhuis ligt. (Tenzij anders wordt afgesproken.) Het infuus en de blaaskatheter worden in de loop van de ochtend van de tweede dag na de operatie verwijderd. De derde of vierde dag na de operatie is de dag van ontslag, tenzij er belangrijke medische redenen zijn om het ontslag uit te stellen. 8
Twee weken na de operatie komt u terug op de polikliniek (verbandkamer) voor wondcontrole en het verwijderen van de hechtingen. Zes weken na de operatie komt u ook terug op de polikliniek voor controle. Er wordt dan een foto gemaakt van uw heup. Algemene praktische adviezen - Gebruik de medicatie die u bij ontslag meekrijgt. Deze zijn pijnstillend en ontstekingsremmend. - Maak gebruik van de krukken, de eerste zes weken na de operatie. In overleg met uw fysiotherapeut leert u het gebruik van uw loophulpmiddel af te bouwen. - Los staan, zonder hulpmiddelen kan en mag. - Om te voorkomen dat de kop van de heup uit de kom schiet, moet u bepaalde bewegingen vermijden. Zie "maatregelen ter voorkoming van het uit de kom schieten van de heupprothese", later in deze folder. - De eerste zes weken na de operatie mag u niet autorijden. Als u voldoende controle heeft over het geopereerde been, mag u na 6 weken weer gaan autorijden. - Fietsen mag eveneens na zes weken, als u voldoende controle heeft over uw geopereerde been. Maakt u gebruik van een damesfiets vanwege de lage instap. - Zwemmen is na zes weken toegestaan. - Probeer uw loopafstand geleidelijk te vergroten. Bij voorkeur door eens wat vaker een stukje te gaan wandelen. Forceer niet! - Om te voorkomen dat u te diep moet bukken, is het raadzaam om thuis een toiletverhoger te gebruiken. Deze kunt u huren bij een thuiszorgwinkel. - Om uw schoenen zelf aan te kunnen doen, zonder te diep te bukken, kunt u gebruik maken van een lange schoenlepel. - Gaat u zitten op een hoge stoel en niet op een lage stoel of kruk. (Zie ook "maatregelen ter voorkoming van het uit de kom schieten van de heupprothese".). Complicaties 9
Bij iedere operatie bestaat de kans op complicaties. Het is van belang dat u hiervan op de hoogte bent. Bij de totale heup- prothese zijn dat: - Nabloeding. - Wondinfectie. - Trombose. Om de kans hierop zo klein mogelijk te maken, moet u de eerste zes weken na de operatie bloedverdunnende medicijnen gebruiken. - Luxatie. Er bestaat een kans dat de kop uit de kom schiet (luxatie). De kans hierop is de eerste drie maanden na de operatie het grootst. Sommige bewegingen moet u echter altijd vermijden. U wordt geleerd de bewegingen te vermijden waarbij de kop uit de kom kan schieten. Zie ook: "maatregelen ter voorkoming van het uit de kom schieten van de heupprothese". - Zenuwletsel. Dit is een zeldzame complicatie. - Er bestaat een kleine kans op beenlengteverschil. Het geopereerde been wordt soms langer. In sommige gevallen is er een verhoogde hak nodig onder het nietgeopereerde been. - Het loslaten van de prothese na langere tijd. Dit kan ook optreden als er via het bloed een infectie bij de prothese komt. De heupprothese kan indien nodig worden vervangen. 1
Wanneer moet u uw arts waarschuwen? Na de operatie kan de heup en het gebied rondom gezwollen zijn en warm aanvoelen. Dit wordt geleidelijk minder. Het is ook mogelijk dat u bloeduitstortingen (blauwe plekken) rondom de wond heeft. Deze verdwijnen vanzelf. In onderstaande gevallen moet u de arts waarschuwen: - Als het operatiegebied veel gaat lekken. - Als u koorts krijgt, hoger dan 38,5 C. - Als de pijn in het operatiegebied toeneemt, in combinatie met roodheid en eventueel koorts. - Als uw onderbeen dik, glanzend en pijnlijk wordt. Belt u tijdens kantooruren naar de polikliniek orthopedie: 164-278877. Belt u buiten kantooruren naar de afdeling orthopedie: 164-27857. Belangrijk: infectiegevaar De kans op een infectie van de prothese blijft bestaan. Om dit risico zo klein mogelijk te maken, moet u bij een ingreep/ operatie of behandeling, bij bijvoorbeeld een chirurg of tandarts/parodontoloog/mondhygiënist, aan uw huisarts of specialist vragen of u uit voorzorg kortdurend antibiotica moet gebruiken. Hiermee kunt u voorkomen dat er een infectie bij de prothese komt en deze dan los gaat zitten. Dit geldt ook bij infecties als steenpuisten, blaasontsteking, longontsteking en keelontsteking. 11
Maatregelen ter voorkoming van het uit de kom schieten van de heupprothese (luxatie) De kop van de heupprothese kan uit de kom schieten (luxatie). Dit komt doordat het kapsel dat rondom de heup zit, tijdens de operatie wordt geopend, waardoor de heup aan stevigheid verliest. Na drie maanden wordt de kans kleiner, omdat het kapsel weer stevig vastgroeit. De kans blijft echter aanwezig. Daarom is het belangrijk om bepaalde leefregels goed in acht te nemen. De eerste zes weken na de operatie moet u op uw rug slapen. Legt u uit voorzorg een stevig kussen tussen de benen. Zo voorkomt u dat u s nachts de benen over elkaar legt. Na zes weken mag u op uw zij slapen. De eerste drie maanden slaapt u bij voorkeur op de geopereerde zijde met een kussen tussen de benen. Maak gebruik van een lange schoenlepel voor het aantrekken van uw schoenen. Ook na drie maanden na de operatie blijven onderstaande leefregels belangrijk: Houdt uw benen enigszins gespreid bij het gaan zitten en liggen. Breng uw knie niet te extreem in de richting van uw neus (bv. om uw nagels te knippen). De hoek tussen uw bovenbeen en uw romp mag niet kleiner zijn dan 9 graden. Niet bukken vanuit een stoel. Niet met de benen over elkaar gaan zitten. Niet op een lage kruk of stoel gaan zitten. Niet hurken. Niet bukken vanuit een stand met de benen naast elkaar. Houdt uw geopereerde been gestrekt naar achteren als u bukt terwijl u staat. Niet op de gewone manier kousen en schoenen aantrekken, maar met het been naar buiten gedraaid. U brengt uw armen tussen uw benen. Niet gaan lopen en gelijktijdig een draaibeweging maken. Draai stap voor stap, niet staand op de voet van het geopereerde been. 12
Bij voorkeur in een hoge stoel met armleuningen gaan zitten. Als u gaat zitten of staan, het geopereerde been iets naar voren plaatsen. Videofilm Via het Patiënten Service Bureau kunt u een afspraak maken om een videofilm over de totale heupprothese te bekijken. Door tekeningen wordt duidelijk gemaakt hoe de vervanging van het heupgewricht in zijn werk gaat. Bovendien krijgt u te zien waarmee u na de operatie rekening moet houden. 13
Veel gestelde vragen na het plaatsen van een totale heupprothese 1. Hoe lang kan mijn heup pijnlijk blijven? De pijn na het plaatsen van een heupprothese wordt geleidelijk aan minder, beginnend ongeveer twee weken na de operatie. Drie tot vier maanden na de operatie treedt een aanzienlijke verbetering op. Soms voelt men een doffe pijn na lange wandelingen; dit gevoel kan optreden tot ongeveer 12 maanden na de operatie. Startpijn kan nog een poosje aanhouden. Dit pijnlijke gevoel verbetert zonder behandeling. 2. Hoe lang blijft mijn been dik? Na de operatie kunnen uw been en uw enkel dik worden, dit is normaal. De zwelling vermindert meestal gedurende de eerste weken na ontslag, maar kan drie maanden aanhouden. De zwelling is over het algemeen s avonds het grootst. Het dik worden van het been zal verminderen wanneer u dagelijks één uur s morgens en één uur s avonds de benen hoog legt, uw oefeningen goed blijft doen en uw elastische kous overdag draagt. 3. Wanneer mag ik weer gaan autorijden? Autorijden is een individuele aangelegenheid. Als u voldoende controle heeft over uw geopereerde been, kunt u zes à acht weken na de operatie weer gaan autorijden. Het is niet verstandig om te rijden wanneer u nog pijnmedicatie slikt. 4. Wanneer mag ik weer gaan fietsen? Ongeveer zes weken na de operatie, wanneer u weer voldoende controle over uw geopereerde been heeft, mag u weer gaan fietsen. Een damesfiets is vanwege de lage instap makkelijker. Oefen eventueel eerst op een hometrainer. 14
5. Wanneer mag ik weer douchen of in bad? Na 2 weken, als de hechtingen verwijderd zijn, mag de wond, als hij droog is, kortdurend nat worden met schoon, stromend water. U mag de wond de eerste vier weken na de operatie nog niet weken (ligbad, zwembad). Gebruik nog geen zeep, want de huid is nog kwetsbaar. 6. Wat voor soort schoenen kan ik het best aantrekken? Het is verstandig om schoenen te dragen die vast aan de voet zitten en een brede hak hebben. Hoge hakken en slippers dient u de eerste drie maanden na de operatie te vermijden. 7. Moet ik een steunkous dragen? Het dragen van een steunkous helpt om de zwelling in het been te verminderen. U dient de steunkous thuis alleen te dragen als dat is afgesproken of als het been nog dik blijft. 8. Hoe lang moet ik het bloedverdunnende medicijn gebruiken? Wanneer u tijdens deze opname gestart bent met bloedverdunnende medicatie (ten gevolge van de operatie), blijft u dit middel tot 6 weken na de operatie gebruiken tenzij de behandelend arts iets anders afspreekt. Mocht u al bloedverdunnende middelen gebruiken vóór de operatie, dan blijft u deze gebruiken. Uw dokter zal u hierover adviseren. 9. Wanneer mag ik weer op mijn zij slapen? De eerste zes weken na de operatie moet u op uw rug slapen. Dit is erg belangrijk om te voorkomen dat de kop van de heup uit de kom schiet. (Zie: Maatregelen ter voorkoming van het uit de kom schieten van de heup.) Leg uit voorzorg een kussen tussen uw benen als u in bed ligt, om te voorkomen dat u draait tijdens uw slaap. Na zes weken mag u op uw zijde slapen met een kussen tussen de knieën. Zorgt u er dan voor dat u op de geopereerde zijde slaapt. 1. Hoe verzorg ik mijn wond? 15
De wond moet schoon en droog blijven. De huid rondom het hechtmateriaal kan er wat rood en geïrriteerd uitzien. Wanneer het hechtmateriaal na ongeveer 14 dagen verwijderd is, zal deze roodheid langzamerhand afnemen. Wanneer het wondgebied gezwollen of rood wordt of er komt vocht uit, moet u contact opnemen met de polikliniek orthopedie, 164-278877. 11. Hoe lang moet ik gebruik maken van een loophulpmiddel? Patiënten met een heupprothese moeten zes weken na de operatie een loophulpmiddel gebruiken. 12. Hoe vaak moet ik oefenen en hoe weet ik of ik teveel geoefend heb? Drie maal daags 3 minuten oefenen is voldoende. Dagelijks een heel uur of tweemaal een half uur helemaal plat gestrekt op de rug liggen. Voer de oefeningen serieus uit, maar forceer niet! U kunt de oefeningen verder in deze folder terugvinden. 16
Oefeningen na een totale heupoperatie Over het algemeen geldt: oefen tweemaal per dag in uw eigen tempo. Forceer niet en rust voldoende. Doe alleen de oefeningen die de fysiotherapeut met u heeft afgesproken. Oefeningen in rugligging Oefening 1 Tenminste ieder uur 1x Voeten optrekken en wegduwen. Alleen de voeten bewegen, de benen blijven stil liggen. Oefening 2 5 1x Uw knie rustig optrekken in de richting van de borst. Niet verder dan 9 buigen in de heup (= haaks). 17
Oefening 3 5 x 5 seconden U w b e e n g e s t r e k t neerleggen, waarbij u de knieholte naar beneden drukt en zo de bovenbeenspieren a a n s p a n t. H e t n i e t - geopereerde been mag gebogen op het bed staan. Oefening 4 5 x 5 seconden Zoveel mogelijk gestrekt liggen. Nu billen samenknijpen. Oefening 5 5 x 5 seconden Uw been rustig zo ver u kunt naar buiten bewegen. 18
Oefening 6 5 x Uw benen rustig sluiten. Maak nu uw nietgeopereerde been langer door het naar het voeteinde uit te schuiven. Oefening 7 2 x per dag 3 minuten Neem platte bedrust. Gebruik (zo mogelijk) slechts één hoofdkussen, de hoofdsteun is omlaag. Uw niet-geopereerde been mag u optrekken. (N.B. In overleg wordt u soms buikligging geadviseerd). 19
Oefeningen in zit Oefening 8 5 x 5 seconden Zit goed achterin de stoel. Nu de knie strekken; het been zo recht mogelijk maken. Oefening 9 5 x 5 seconden H e f u w been een klein stukje. De knie blijft gebogen. De voet juist los van de grond laten komen. Oefening 1 5 x Zet uw voeten op de grond, dicht bij elkaar. Beweeg nu alleen de knieën van elkaar af, de voeten blijven staan. 2
Oefeningen in stand Oefening 11 5 x 5 seconden Neem goede steun aan de handen. Hef het gestrekte geopereerde been zijwaarts. Oefening 12 5 x 5 seconden O p d e z e l f d e w i j z e achterwaarts. Oefening 13 5 x 5 seconden M e t g e b o g e n b e e n. Vo o r w a a r t s. P r o b e e r steeds alleen het been te bewegen. De rug blijft recht. 21
Trap lopen Gebruik bij het traplopen aan één kant de trapleuning. Trap op: - Eén hand op de leuning, één hand op de kruk. - Plaats de voet van het niet geopereerde been op de trede. - Plaats de voet van de geopereerde zijde erbij en zet de kruk op dezelfde trede. Trap af: - Eén hand op de leuning, één hand op de kruk. - Zet eerst de kruk een trede lager. - Plaats de voet van de geopereerde zijde op de trede waar de kruk staat. - Plaats de voet van de niet geopereerde zijde ernaast. Oefeningen voor als u weer thuis bent Oefening 14 5 x 5 seconden L i g o p e e n z o h a r d mogelijke onderlaag. Trek uw niet-geopereerde been zo ver mogelijk naar de borst. Probeer het geopereerde been op de onderlaag te houden. Oefening 15 5 x 5 seconden Buig uw geopereerde been. Probeer het been met bijvoorbeeld een sjaal voorzichtig wat verder te buigen. Ga niet verder dan 9 (haaks). Het 22
andere been blijft gestrekt liggen. Oefening 16 5 x 5 seconden Sta met volledig gestrekte benen. Het is hiervoor waarschijnlijk nodig de benen te spreiden. Terwijl uw knieën recht blijven, beweegt u het bekken naar de kant van het geopereerde been. Hierbij blijven beide voeten op de grond. Oefening 17 5 x 5 seconden Sta in een deurkozijn. Duw uw geopereerde been gestrekt zijwaarts tegen de deurstijl. 23
Oefening 18 6 x 5 seconden Sta in een deurkozijn. Duw met beide armen stevig tegen het kozijn. Til nu uw niet-geopereerde been op. Algemene raadgevingen De eerste weken na de operatie Op de rug slapen, eventueel met een kussen tussen de knieën. Ideale houding bij het zitten De benen recht voor het lichaam. Benen niet over elkaar kruisen. Een stoel nemen met een hoge en harde zitting, eventueel met armleuning. stoel die te diep, te zacht en dus niet te laag is! 24 Dus niet een
te diep te zacht en te laag Rechtop staan Let op een goed opgerichte houding. Buigen Niet te ver voorover buigen. Aantrekken van schoenen of kousen De eerste weken hulp vragen of hulpmiddelen gebruiken. Draaien Om het niet-geopereerde been. Iets oprapen van de vloer Steun met de hand van de geopereerde zijde op een tafel, stoel of iets dergelijks. Breng uw lichaamsgewicht over op het niet-geopereerde been. Buig het lichaam naar voren en hef gelijktijdig het geopereerde been naar achter. Uw vrije hand kan nu zonder problemen de grond raken. 25 Om in de auto te stappen Zet de
autostoel zo ver mogelijk achteruit. Ga zitten op de autostoel, de benen naar buiten. Draai nu de benen en de romp samen in één beweging naar binnen. Om uit de auto te stappen Draai benen en romp in één beweging samen naar buiten. Sta recht. september 21 26