voorwoord inhoudsopgave voorwoord 3 frontlijnteam 5 colinda 5 janny 7 michel 9 rudi 15 stefan 17 wytze 21

WERK ONDERNEMEN

inhoudsopgave voorwoord De gemeente Leeuwarden, de woningbouwcorporaties Elkien en WoonFriesland werken samen aan de uitvoering van het wijkactieplan Heechterp-Schieringen onder het motto Alle bewoners een stap vooruit. voorwoord 3 frontlijnteam 5 colinda 5 janny 7 michel 9 rudi 15 stefan 17 wytze 21 kansrijk ondernemen 22 abdi 25 mory 27 ilona 31 sri 33 rieneke 37 sofia 40 sally 43 simon 45 tot slot 47 Het Frontlijnteam is onderdeel van het wijkactieplan. Medewerkers van het team bezoeken bewoners in de wijk en vragen: wat wil je en hoe kunnen wij je helpen je doel te bereiken. Voor de een betekent dat de financiële zaken op orde krijgen, een ander wil graag aan het werk en weer iemand anders heeft er altijd van gedroomd zelfstandig ondernemer te worden. Soms zijn er onderliggende problemen, die eerst moeten worden opgelost voor er een stap verder kan worden gezet. Sinds de komst van het Frontlijnteam is er veel gebeurd. Er zijn veel succesverhalen te vertellen. We hebben 800 bewoners gesproken, waaraan 1800 diensten (bemiddeling naar werk, hulp bij schuldenproblematiek, sociale activering, verwijzing naar GGZ, etc.) zijn geleverd. Deze mensen hebben korte, langere of meerdere trajecten doorlopen. In het eerste deel van dit boekje komen mensen aan het woord die zich met behulp van medewerkers van het Frontlijnteam uit een lastige soms zelfs schijnbaar uitzichtloze situatie hebben omhooggewerkt. Zij hebben nu allemaal een baan. In het tweede deel vertellen acht deelnemers aan de cursus Kansrijk Ondernemen hun verhaal. Veertien succesverhalen vindt u hier, in dit boekje. Veertien persoonlijke verhalen van mensen die een stap hebben gezet. De ontwikkeling die ze hebben doorgemaakt heeft niet alleen effect op henzelf, maar ook op hun persoonlijke omgeving én op de omgeving waarin zij wonen en leven. Hoe leg je dat vast in een rapport? Hoe druk je dat uit in cijfers? Wij vinden dat de verhalen voor zich spreken. Daarom laten wij graag de mensen zelf aan het woord. Wij bedanken hen hartelijk dat ze ons een kijkje gunnen in hun leven. Zonder hun passie en doorzettingsvermogen was dit document er niet geweest! Helga Krist projectleider werk en participatie Astrid de Bue teammanager Frontlijnteam 3

Achteraf bezien was het niet handig, erkent Colinda (22), maar ze maakten haar het leven zo zuur in de fabriek waar ze sinds anderhalf jaar werkte, dat ze niet anders kon dan ontslag nemen. Anders hadden ze me een vast contract moeten aanbieden, en dat wilden ze denk ik niet. Het ontslag betekent een grote financiële terugval: verdiende ze met haar werk 1400 per maand, nu moet ze ineens met 600 toe. Omdat ik zelf ontslag had genomen, werd ik gekort op mijn bijstandsuitkering. Colinda kan niet van het geld rondkomen, en ze raakt steeds dieper in de schulden. Het zat me op het laatst tot hier! Ik opende de post nog wel, maar daarna verdwenen de brieven snel in een la. Een buurman waar ze mee bevriend is geraakt, adviseert haar om contact op te nemen met de Kredietbank. Dat doet ze en ze probeert een regeling te treffen, maar het gaat nog steeds niet goed. Dubbele lasten Colinda komt in contact met Bianca van het Frontlijnteam en samen zetten ze de zaken op een rijtje. Er blijkt een dubbele uitvaartverzekering te zijn, er loopt een levensverzekering en er is een veel te hoge inboedelverzekering. Dure contracten met kabelmaatschappijen en abonnementen worden opgezegd en met de bijstandsconsulent kijkt ze naar de mogelijkheden van opleiding en werk. Colinda: Ik was zo blij dat er wat gebeurde! Ik was zo blij dat er wat gebeurde! COLINDA Met het steuntje in de rug van het Frontlijnteam krijgt Colinda het allemaal weer wat beter op het spoor. Een budgetcoach regelt haar financiële zaken. Als ik nu een aanmaning krijg, stap ik op de fiets en breng m naar hem toe. Ze heeft een contract van 32 uur bij Noorderbreedte via jobschool. Daarvoor gaat ze één dag per week naar school en werkt ze drie dagen in Erasmushiem. Over drie, vier jaar hoopt ze schuldenvrij te zijn, is haar opleiding afgerond en zou ze graag een leuke baan hebben. En een fatsoenlijk inkomen. Colinda gaat weer met vertrouwen de toekomst tegemoet. 5

Je komt ze regelmatig tegen in de wijk: de buurtconciërges. Sinds oktober 2009 maakt Janny deel uit van het team. Ze bekent dat ze eerst wel sceptisch was over het Frontlijnteam. Maar als ik zie wat ze allemaal doen, daar heb ik echt respect voor. Ik zie dat ze mensen die moeilijkheden hebben er doorheen slepen met heel praktische hulp. Financieel, met een woning, met een baan. Ze doen goed werk. Het is koud vandaag. Janny (56) weet dat als geen ander, want sinds vanmorgen vroeg loopt ze, samen met een collega, door de wijk. Wij zijn zeg maar de ogen en de oren van de woningcorporaties en de gemeente. Ligt er huisvuil naast de verzamelcontainers, ze mikken het erin. Staat er grof vuil dat niet wordt opgehaald? De buurtconciërges plegen een telefoontje. Maar niet alleen praktische zaken worden aangepakt, ze maken ook zomaar een praatje met bewoners. Janny: Mensen spreken ons aan over overlast, zoals hondenpoep of burengerucht. Janny heeft in het verleden van alles al gedaan: ze werkte in de keuken bij een bejaardentehuis, totdat de maaltijdvoorziening het werk overnam. Ze werkte een tijdje voor een schoonmaakbedrijf en via Reax drie jaar op de vliegbasis. In de koffiehoek. Ik voorzag zestig man van een bakje koffie en thee op zijn tijd, en zorgde voor een krantje en maaltijden. Inkoop, verkoop, alles regelde ik zelf. Het spijt haar nog dat ze daar weg moest. Maar ze wilden geen vast contract aanbieden en dus kon ik er niet langer blijven. Het Frontlijnteam doet goed werk. JANNY Tijdelijk Na een tijdelijke baan als schoonmaakster bij een restaurant dat was vreselijk zwaar, ik kon het lichamelijk niet aan kwam ze thuis te zitten. Gelukkig duurde dat niet lang. Ik zat op een mooie avond gezellig buiten met de buren en zag Alex van het Frontlijnteam. Ik riep naar m of-ie geen baantje voor me wist en toen opperde hij dat ik wel kon solliciteren als buurtconciërge. 7

Er volgde een groepssollicitatie; vijftien sollicitanten, Alex en de woningbouwverenigingen gingen om tafel, en Janny viel in de prijzen. Ik wist wel dat ze me zouden aannemen, ik heb goede getuigschriften. Nu werkt ze vier dagen in de week van 8.00 tot 16.30 uur en één dag in de week volgt ze de opleiding tot facilitair medewerker. Het is best pittig, hoor. Maar ik vind het hartstikke leuk werk. Ik ga graag met mensen om en wil wat betekenen voor anderen. Het is alleen jammer dat dit werk wéér tijdelijk is, ik heb een contract voor een jaar en wat daarna gebeurt, moet ik maar weer afwachten. Er was een moment dat Frontlijnteam-medewerkster Bianca langskwam en Michel (37) ziek van de spanning aantrof te midden van stapels papieren. Hij was spierwit en het zweet parelde op zijn voorhoofd. Gelukkig is die tijd nu voorbij, al praat hij soms nog met afgrijzen over het verleden. De problemen ontstaan als Michel na een nare periode opnieuw wil beginnen. Ik heb in het verleden een gokverslaving gehad, en toen ik de financiële ellende daarvan achter me had gelaten, wilde ik een frisse start maken. Ik sloot een doorlopend krediet af, ging veel op stap en gaf te veel geld uit. En ik raakte ook nog eens mijn werk kwijt. Zogenaamd omdat ik niet voldeed, maar ik hoorde later van een ex-collega dat het bedrijf financiële moeilijkheden had en ze te weinig geld hadden om mijn loon te betalen. Michel vraagt WW aan, maar krijgt na een week of zeven, acht bericht dat hij daar geen recht op heeft, omdat hij het ontslag aan zichzelf te wijten zou hebben. De bijstand kort om dezelfde reden een maand op zijn uitkering, waardoor hij nog verder achterkomt met zijn betalingen. Op straat Ondertussen loopt de schuld op tot 25.000. Michel probeert een regeling met het incassobureau te treffen om de huurschuld in te lossen. Dat werkte niet echt mee, ik moest meer afdragen dan ik aan inkomsten binnenkreeg. Uiteindelijk ziet Michel geen andere mogelijkheid dan zoveel mogelijk spulletjes onder te brengen bij vrienden en zijn huis uit te gaan. Ik wilde de eer aan mezelf houden en niet wachten tot ze me op straat zouden zetten. Zijn ouders weten op dat moment nog van niks. Ik durfde het ze niet te vertellen. Op initiatief van het Frontlijnteam en de woningbouwcorporaties zijn als proef vijf vacatures buurtconciërge gecreëerd. Drie werken in de wijk Heechterp-Schieringen, twee in een andere wijk. Bewoners van de wijk genieten de voorkeur. Na drie maanden strafkorting krijgt Michel een bijstandsuitkering van 860 per maand. Omdat ik op dat moment thuisloos was, schreef ik mij in overleg met de gemeente in bij het Leger des Heils. Ik kreeg een postadres en mijn bijstand werd omgezet in een zwerversuitkering van 600 per maand, minus een beslag van de belasting, bleef over zo n 550 per maand. Daar is niet van te leven. Gelukkig kan Michel aan de slag bij een bedrijf in Zwolle. 8 9

Hij maakt lange dagen: s morgens 5.00 uur weg, s avonds 18.30 uur thuis, vijf dagen per week. Dat heb ik een jaar en een maand volgehouden. Al die tijd heb ik contact gezocht met de schuldeisers, zelf brieven gestuurd en zelfs via een advocaat dingen proberen te regelen, maar er werd op een gegeven moment van geen enkele kant meer meegewerkt. De schuldeisers reageerden zelfs niet op de brieven die ik via een advocaat stuurde. Geëmigreerd Ondertussen werd Michel uitgeschreven bij het Leger des Heils omdat hij zijn post niet eens per week kon afhalen omdat hij werkte. Ik heb nog geprobeerd of mijn vriendin de post kon halen, maar dat verzoek werd afgewezen. Ik moest toen kiezen: of mijn post of mijn baan, en ik koos voor het laatste. Gevolg was dat ik door de gemeente als geëmigreerd werd beschouwd. Een tijdlang woont Michel overal en nergens. Dakloos ben ik nooit geweest, wel thuisloos. Ik heb op de meeste onmogelijke plekken gebivakkeerd: bij vrienden, op kleine zolderkamertjes van particulieren en op een adres waar al te veel mensen stonden ingeschreven en waar je zo door het dak de sterren kon zien. Dus toch een beetje dakloos, grinnikt hij. Uiteindelijk vertelt hij ook zijn ouders hoe het ervoor staat. Ze reageren geschrokken, maar hij vindt er een tijdlang onderdak. Het was te veel, we kwamen er zelf niet meer uit. MICHEL Illegaal Drie maanden voor hij zijn huis uitgaat, leert Michel Nadine (25) kennen. Zij is een grote steun voor me geweest, ik weet niet of ik hier anders had gezeten. Nadine krijgt een woning toegewezen van de woningstichting en Michel trekt illegaal bij haar in. Ik had geen woning, dus kreeg ik geen uitkering, dus kon ik zelf geen woning huren. Tja Het voordeel dat instanties niet weten waar hij woont, is dat er geen schuldeisers of deurwaarders op de stoep staan. Hadden we even rust aan de kop. Dat heeft me erg goed gedaan. Ze doen een poging om uit de schulden te komen en samen, met hulp van Nadine haar ouders, schrijven ze brieven naar de vele schuldeisers. Met sommigen kunnen ze een regeling treffen, anderen gaan niet akkoord. Met af en toe een baantje, af en toe WW, scharrelen ze nog een tijdje door, 11

maar het moment komt steeds dichterbij dat de WW-uitkering stopt en er geen geld meer is om de schulden af te lossen. Michel: Het was te veel allemaal, we kwamen er zelf niet meer uit. En ik vond het vreselijk dat ik Nadine er in meesleurde. Ik moest alles opzoeken en opengooien wat ik zolang had weggestopt. Ons verhaal Dan staan de Frontlijnteam-medewerkers op de stoep, Alie en een collega. Michel en Nadine laten ze niet binnen, die eerste keer, willen geen mensen van instanties over de vloer. Ik woonde hier illegaal en je weet maar nooit, misschien zijn ze wel niet te vertrouwen en vertellen ze van alles door aan de woningbouwvereniging. Maar ze hielden vol, bleven maar terugkomen, tot Alie op een keer alleen kwam en we haar toch maar binnenlieten. Ze ging rustig op de bank zitten en luisterde naar ons verhaal. Achteraf bezien kwam ze als geroepen. geweldige uitdaging! Ik moest alles opzoeken en opengooien wat ik zolang had weggestopt. Vréselijk vond ik het. Gezamenlijk bekijken ze hoe de situatie ervoor staat. Overbodige abonnementen worden opgezegd, een groot deel van de inkomsten gaat naar de schuldeisers via de Kredietbank, van de rest moeten Michel en Nadine zien rond te komen. Om ook op het gebied van werk weer een toekomst te creëren, haalt Alie collega Mark erbij. Die maakt zich hard voor de zaak en overtuigt de uitkerende instantie ervan Michel een kans te geven. Michel mag een opleiding volgen tot facilitair medewerker, veertien maanden lang één dag in de week naar school, drie dagen werken. Hij heeft al een stageplek bij een bejaardentehuis. Heel leuk. De eerste twee maanden met behoud van uitkering, daarna volgt een jaarcontract. Ook Nadine doet een werkend-lerenopleiding, als administratief medewerkster. Het is dus geen vetpot. Toch lijken ze gelukkig samen. Michel: Er is zo veel veranderd sinds het Frontlijnteam op de stoep stond. Voor die tijd was ik down en ongelukkig, Nadine heeft heel wat te verduren gehad. Nu voel ik me een stuk rustiger, ik ben weer vrolijk en heb vertrouwen in de toekomst. Drie problemen heeft Michel op dat moment: illegale inwoning, schuldenproblematiek en het niet kunnen vinden en houden van werk. Samen met Alie wordt er een stappenplan gemaakt. Vervolgens gaan Michel en Nadine naar de woningbouwstichting, Alie is mee ter ondersteuning. Daar moesten we wéér ons verhaal doen, wéér met de billen bloot. Het gaat moeizaam, maar uiteindelijk krijgen ze toestemming om samen op dit adres ingeschreven te staan. Daarmee is het inkomen van Michel veiliggesteld, want: geen woning betekent geen uitkering. Uitdaging Bianca van het Frontlijnteam zij heeft als achtergrond kredietverlening helpt met het vinden van een oplossing voor de schulden. Michel en Nadine kunnen er achteraf wel om lachen. Bianca zei: Dit is een 12 13

Thuiszitten vindt-ie maar niks. Dus blijft Rudi* zoeken naar werk. Maar het is niet gemakkelijk, want een paar jaar geleden is hij van zijn scooter gevallen en nu heeft hij nog steeds last van zijn rug. Maar er moet toch geld in het laatje komen. We krijgen gauw een kindje, mijn vriendin en ik. Ik mag de babykamer zien. Het is een mooi royale kamer, in frisse kleuren geschilderd. Met leuke stickers op de wanden en de deuren, en een Winnie de Poeh-lamp. Later tijdens mijn bezoek lapt Rudi de ramen. Niet omdat ze vies zijn, maar voor de foto. Met zijn hoveniersdiploma op zak werkte hij een aantal jaren in de groenvoorziening bij Caparis. Door miscommunicatie raakte hij zijn baan kwijt. Toen heb ik een tijd voor een uitzendbureau gewerkt, ik heb schoonmaakwerk gedaan en ook productiewerk. Kantoren en ziekenhuizen schoonmaken, puinruimen in op te leveren woningen, maar ook scholen reinigen. Ik moest een keer naar de school waar mijn broertje op zit. Toen heb ik keihard gewerkt, ik weet hoe mijn broertje denkt en ik dacht ik zal hem laten zien dat werken de enige optie is. In plaats van de verwachte vijf dagen hadden ze het hele pand in drie dagen spic en span! Ze waren echt blij met ons. We kregen patat, ijsjes, koffie, van alles. Schoonmaken is het mooiste werk dat er is. RUDI Complimenten Maar na een paar keer gewisseld te hebben van werkgever, kwam Rudi thuis te zitten. Eerst was dat wel lekker, maar op het laatst verveelde ik me dood. Ik deed helemaal niks meer. Gelukkig kwam hij in contact met Menno van het Frontlijnteam. Die luisterde naar zijn verhaal en samen zochten en vonden ze een werkplek. Nu werkt Rudi via De Werkmeester als schoonmaker in een familierestaurant. Het werk bevalt hem en de eigenaren zijn erg aardig. Ze krijgen van klanten veel complimenten dat het zo schoon is. Maar ik ben dan ook streng voor mezelf. Ik vraag me steeds af: zou ik hier zelf willen zitten eten? *Rudi is niet de echte naam van de geïnterviewde. 15

Gevraagd naar wat hij graag zou willen is het antwoord resoluut: Slachthuizen schoonmaken. Dat heb ik eerder al eens gedaan. Het is ruig werk: wegwerken van hompen vlees, bloed, botten, ingewanden, maar ik vind het prachtig om te doen. Dus als zoiets nog eens kan, doe ik dat. Maar als ik dan het restaurant zou aanhouden, werk ik wel veertien uur per dag. Dat is misschien wat veel, zeker omdat we straks een kindje hebben. In eerste instantie lijkt Stefan niet echt bereid om te vertellen. Hij heeft de muts diep over de ogen getrokken en bijt nerveus op zijn nagels, die al vergaand afgekloven zijn. Gaandeweg ontspant hij wat meer en vertelt het een en ander over zichzelf. Stefan woont sinds ongeveer een jaar in de wijk en vermaakt zich volgens eigen zeggen prima in zijn eentje. Of dat niet eenzaam is? Nee hoor. Ik heb een paar katten, beetje uitslapen, wat spelletjes doen achter de computer. Soms komen er vrienden, maar verder heeft hij liever geen mensen over de vloer. Bakje koffie Iemand van de woningbouwvereniging overtuigt Stefan ervan dat het goed is om zich bij het Frontlijnteam te melden. Samen gaan ze er heen. Hij komt er in contact met medewerker Menno, waarmee hij in de loop van de tijd een band opbouwt. Bijna iedere week gaat Stefan nu langs bij het wijkgebouw voor een gezamenlijk bakje koffie. Hij solliciteert op een baan bij de gemeente in de groenvoorziening. Menno gaat mee ter ondersteuning. Stefan kan gelijk de maandag daarop aan de slag. Ik heb het heerlijk naar mijn zin, laat hij zich ontvallen. Ik zit in een gezellige groep met zes mensen. Hij werkt door de hele stad: schoffelen, sneeuwruimen, maar ook heeft hij geholpen met het inrichten van de hal in het WTC Expo in verband met de inentingen voor de griepepidemie. De Werkmeester is een erkende jobcoachorganisatie, gespecialiseerd in het begeleiden van jongeren, zoals Wajongeren en mensen met een indicatie Sociale Werkvoorziening (SW-indicatie). De Werkmeester biedt kandidaten een individueel traject met als doel hen uit te laten stromen naar een reguliere baan of een andere vorm van maatschappelijke participatie. Cursussen Uitslapen is er niet meer bij, ook vandaag, op zijn vrije dag, is hij om acht uur wakker. Werkritme, hè? Stefan werkt 32 uren in de week met behoud van zijn Wajong-uitkering. Hij doet zo goed mogelijk zijn best en dat loont. Er is een bedrag beschikbaar gesteld door het UWV aan de gemeente, waardoor Stefan rijlessen kan nemen en een cursus heftruck besturen kan doen. Later kan hij nog een cursus groenvoorziening volgen bij het AOC. Dat is mooi, want het werk bevalt hem goed. Ik ben graag buiten. 16 17

Ik heb het heerlijk naar mijn zin. STEFAN

Na tien jaar werken op de houtafdeling van de sociale werkplaats, laat het UWV na een herkeuring aan Wytze (53) weten dat hij daar niet meer voor in aanmerking komt. Hij is dan nog een jonge vent, woont bij zijn ouders, die net in die tijd verhuizen van Wirdum naar Veenwouden. Door alle veranderingen raakt hij van slag en zit een tijdje in de ziektewet. Later verhuist hij naar Heechterp-Schieringen, waar hij nu al 25 jaar woont. Hij krijgt werk. Via een uitzendbureau af en toe een baantje: in de productie, helpen op een timmerbedrijf, dat soort dingen. Tot hij via Fourstar een jaarcontract krijgt bij de gemeentelijke groenvoorziening. Ik mocht niet zelf de machines bedienen, daar moet je certificaten voor hebben. Wel mag hij met de bosmaaier werken. Hij legt uit wat dat is: Een apparaat met een motortje en een draad die heel snel draait. Je kunt er mee kanten maaien, onkruid weghalen en riet maaien. Riet? In de stad? Ja, dat staat aan de walkant bij vijvers en sloten. Ik hoop dat ik dit werk nog heel lang kan blijven doen. WYTZE Ervaring Na twee keer een verlenging van een jaar wordt het contract niet voor de derde keer verlengd. Wytze raakt in de WW en komt daarna in de bijstand. Sociale Zaken verwijst hem naar het Frontlijnteam, maar voor ik contact met hen kon opnemen belde Alette mij al. Ze voeren een aantal gesprekken, waarin Wytze gevraagd wordt om aan te geven wat hij wil. Dat is wel fijn, beter dan dat iemand zegt wat je moet doen. Als je iets doet wat je zelf graag wilt, dan houd je het langer vol. Wytze geeft aan graag in het tuinonderhoud te willen werken. Hij heeft heel wat jaren ervaring : van 2002-2006 was hij vrijwilliger bij Staatsbosbeheer. Hij kan, samen met een tiental anderen, meedoen aan een sollicitatie en hij krijgt een contract voor een jaar bij een particulier tuin- en onderhoudsbedrijf. Hij is er blij mee. Dat is beter dan thuis zitten en solliciteren en steeds maar nee te horen krijgen. Wytze carpoolt dagelijks om de beurt met collega s en heeft het goed naar de zin. Het is heel afwisselend. Schoffelen, harken, plantsoenen netjes maken, tuinen aanleggen bij bejaardentehuizen en tuinen aanleggen en verzorgen bij particulieren. Steeds wat anders, en nooit lang op dezelfde plek. Ik hoop dat ik dit werk nog heel lang kan blijven doen. 21

kansrijk ondernemen Dertien mensen uit de wijk geven in eerste instantie aan mee te willen doen aan de cursus Kansrijk Ondernemen. Drie vallen af in verband met het krijgen van een baan of door problemen in de privésituatie. Gaande de cursus is er nog iemand die door ziekte niet meer mee kan doen, voor haar is een aangepast programma gemaakt. Negen personen hebben uiteindelijk hun ondernemersplan ingediend. Acht van hen vertellen in dit boekje hun verhaal. cursisten aan: communicatievaardigheden, samenwerken, assertiviteit, feedback geven, presentaties soms met video-opnamen. Bij de individuele coachingsgesprekken komen onder andere belemmeringen en zelfreflectie aan de orde en het (groei)proces van de deelnemers. Ook Marion is onder de indruk van de enorme ontwikkeling die de deelnemers hebben doorgemaakt. Ze zijn communicatief veel vaardiger geworden, komen beter voor zichzelf op en zijn zich bewuster van hun eigen gedrag. In september 2009 gaat de cursus van start. Gedurende een half jaar wordt er een dag per week gewerkt aan ondernemersvaardigheden. Aan de orde komen zaken als: welke vaardigheden heeft de aspirant-ondernemer in huis en waar moet hij of zij nog aan werken, eventueel door het volgen van cursussen. Welke rechtsvorm krijgt de onderneming, hoe zit het met verzekeringen, de boekhouding en belastingen. Er is aandacht voor het vinden en binden van klanten, de marktpositie van de onderneming en de vijf P s van marketing: product, prijs, plaats, promotie en personeel. En er wordt gekeken naar inkoop/verkoop: hoeveel geld moet je investeren om een goed rendement te halen. Al deze zaken verwerkt de deelnemer in een ondernemingsplan. Fahri Mintes, cursusbegeleider vanuit Stichting Kenniscluster Regenboog: Voor veel van de deelnemers was dit een prachtige kans om een stap te zetten. Een kans die ze hebben genomen. Als ik zie hoe ze zich in een paar maanden tijd effectief misschien maar honderd uur hebben ontwikkeld van onzekere cursisten tot volwaardige gesprekspartners, daar heb ik respect voor. Ik ben blij dat ik daar een bijdrage aan heb kunnen leveren. Naast de praktische kant wordt er ook een dag per week besteed aan sociale/ communicatieve vaardigheden die je als ondernemer nodig hebt. Marion Scalongne, programmaleider participatie, integratie bij Welzijn Leeuwarden, gebruikt bij de cursus als uitgangspunt de 7 Habits (gewoonten) van Stephen Covey, waaronder proactiviteit, denk win-win, eerst begrijpen en dan begrepen worden. Tijdens de groepsbijeenkomsten werken de Tijdens de cursus Kansrijk Ondernemen. 22 23

Al sinds hij zestien jaar geleden naar Nederland kwam vanuit Somalië heeft Abdullatif (Abdi) (49) een droom: een winkeltje beginnen in Arabische producten. Als hij niet toevallig had gehoord van de cursus Kansrijk Ondernemen was het waarschijnlijk altijd bij dromen gebleven. Abdi raakt zonder baan na een aantal jaren te hebben gewerkt voor uitzendbureaus. Via het CWI hoort hij van de Werkacademie en hij krijgt werk bij Philips. In die tijd haalt hij certificaten als machineoperator en heftruckchauffeur en een veiligheidscertificaat. Wanneer Philips Drachten de productieactiviteiten naar China verhuist komt hij op straat te staan. Niet lang daarna moet hij een rugoperatie ondergaan. Doordat zijn ene been korter is dan het andere heeft hij zijn leven lang zijn rug verkeerd gebruikt. Abdi: Sjouwen en tillen gaat niet, en lange tijd staan of lopen kan ik ook niet meer. SRV-wagen Via iemand bij het CWI hoort Abdi over het Frontlijnteam en de cursus Kansrijk Ondernemen. Eindelijk zag ik mijn kans om iets te doen met mijn droom: met een auto een soort SRV-wagen oosterse producten langsbrengen bij mensen en bij asielzoekerscentra. Abdi legt uit dat er wel oosterse producten verkrijgbaar zijn in de omgeving, maar dat dat meestal Turkse en geen Arabische producten zijn; de opschriften zijn ook niet in de Arabische taal. Wij houden van zoet, en de vrouwen willen bepaalde haarproducten en zeep die ze hier niet kunnen krijgen. Ik haatte de vier muren van mijn flat. ABDI Na een gesprek met iemand van het Bureau Zelfstandigen Frylân/het Frontlijnteam kan hij meedoen aan de cursus. Ik heb er veel van geleerd: onderhandelen, netwerken onderhouden, hoe het zit met invoerrechten, wat instanties te bieden hebben en bij welke instanties je wat kunt vragen, zoals de Kamer van Koophandel en het Belastingkantoor. Ook wordt het Abdi tijdens de cursus duidelijk dat met een auto langs de deuren gaan een leuk idee is, maar financieel niet genoeg gaat opbrengen. Dus werd het een winkel en vervolgens een groothandel. Hij ziet het helemaal voor zich: Winkels kunnen hun producten online bestellen via de website en ik kan alsnog met een wagen bij de mensen langs. Er moet nog heel veel worden uitgezocht, want Abdi wil geen valse concurrentie veroorzaken. Gesprekken over een opslagruimte zijn al in een vergevorderd stadium. 25

Doel in het leven Iedereen heeft een droom, zegt Abdi. Maar niet iedereen doet er iets mee. Zonder het Frontlijnteam was dat bij mij waarschijnlijk ook zo gegaan. Als ik terugkijk naar de tijd dat ik werkloos thuiszat, is er nu heel wat veranderd. Ik haatte de vier muren van mijn flat. Zat op de bank, liep naar de computer, naar de keuken en terug. Niet dat ik geen sociale contacten heb, maar ik liep vast, financieel werd het ook minder doordat ik niet meer werkte. Gelukkig heb ik fijne mensen om me heen, onder wie mijn kinderen. Twee van mezelf en vijf geadopteerd. Het is belangrijk dat je vrienden en familie hebt die je helpen. Door de cursus, drie dagen per week, kreeg ik weer structuur in mijn leven en ik heb een doel. Ook al lukt het misschien niet allemaal direct, ik zet door, ik weet nu waar ik heen kan voor advies en ondersteuning. Over een paar jaar ziet het er allemaal heel anders uit in de wijk, is de overtuiging van Abdi. Maar dan moet volgens hem het Frontlijnteam wel blijven. Ik zit weer op het goede spoor, maar er zijn nog veel andere mensen die wel wat hulp kunnen gebruiken, of die misschien ook graag zelfstandig ondernemer willen worden, maar dat zonder zo n cursus niet redden. Als we geluk hebben kunnen we binnenkort ijsjes met een fi losofi sch tintje kopen. Mory heeft namelijk beslist een fi losofi sche inslag, én hij wil ijsbereider worden. Hij vertelt waarom hij ondernemer wil worden. Ieder mens moet iets te doen hebben, anders word je gek. Het maakt niet uit wat je doet: zonder dagbesteding heeft het leven geen betekenis. In Nederland is veel te doen. Geld staat daar niet altijd tegenover. Nederland is goed in improviseren: is er niks te doen, dan zoeken we wel iets om te doen. In andere landen is dat niet zo. Neem Amerika: daar is veel te doen, maar niet iedereen slaagt erin om werk te vinden. Dat lukt maar een gedeelte van de mensen. Mory doet vrijwilligerswerk in een bejaardentehuis. Ik ben in de huiskamer en maak een praatje met de mensen. Schenk koffie en thee in en ga met de mensen naar buiten. Hij is ook vrijwilliger voor Zienn en voor het Rode Kruis. Brede interesse Je moet iets doen wat je interesseert, vindt Mory. Mijn interesse is zeer breed. Dus wanneer hij een brief in de bus krijgt met de vooraankondiging dat er een cursus Kansrijk Ondernemen in Heechterp-Schieringen gegeven gaat worden, is hij er als de kippen bij. Ik houd van ijs en heb altijd gedacht dat het beter kon. Een ijssalon is óf traditioneel, ambachtelijk, óf gericht op een jong publiek: laten we een feestje bouwen. Mijn filosofie is: bied kwaliteit, maar wees anders. Dus een combinatie van bovenstaande. Of er een markt voor is? Ik denk het wel, maar je weet nooit wanneer het goede moment is. We hebben straks de leukste wijk van Nederland. MORY 26 27

Zelfontdekkingsreis De cursus heeft Mory op twee onderdelen het nodige opgeleverd: 50% praktische dingen, zoals: hoe start je een bedrijf, wat komt er allemaal bij kijken op praktisch en theoretisch vlak. En 50% jezelf beter leren presenteren, ontdekken wat je doel is en jezelf beter leren kennen. Ik heb mezelf onder de loep genomen en veel over mezelf geleerd. Ik wist altijd wel wat mijn negatieve kanten waren, nu weet ik ook beter wat mijn potentiële mogelijkheden zijn. Het doel van de cursus was ondernemerschap, maar ondertussen is het ook een zelfontdekkingsreis. Stap voor stap, wil Mory het doen. Ik ben nog niet toe aan de Kamer van Koophandel. Eerst ga ik een cursus ijsbereiden doen. En daarna ga ik weer verder. Meepraten Hij heeft het gevoel weer mee te doen in de samenleving dankzij het Frontlijnteam. Mory: Zij betrekken alle mensen bij de wijk. Ik zit nu in een klankbordgroep. Daar praat ik mee over zaken die de wijk aangaan, hoe het anders, beter kan. Dat gaat over kleine dingen als speelvoorzieningen en groen, maar ook over de infrastructuur. Als iedereen uit de wijk meedoet, hebben we straks de allerleukste wijk van Nederland. 29

Je hebt wel een paar jaar nodig om het op te bouwen. ILONA Een vervelende ontsteking in haar schouder maakt dat Ilona (25) de afgelopen jaren een paar keer in de ziektewet belandt. Met medicijnen heeft dat zich uiteindelijk hersteld. Enigszins beschroomd geeft ze aan dat ze ook nogal eigenzinnig is en dat dat werken voor een baas er niet altijd gemakkelijker op maakt. Ilona kan niet bijzonder goed leren, zegt ze zelf, en na haar opleiding MBO-Verzorgende houdt ze de studie voor gezien. Ik vond werken wel heel leuk. Tijdens mijn opleiding liep ik stage op een lagere school en dat beviel me goed. Ik deed alles met de kinderen: knutselen, tekenen, koken, met ze naar de bieb, maar ook rekenen. Lamlendig Na haar studie doet Ilona van alles en nog wat: ze doet schoonmaakwerk, heeft baantjes in de zorg en in de horeca. Als ze op Ameland werkt, krijgt ze last van een ontsteking en zit een tijdje thuis. Later werkt ze in een eetcafé/ restaurant en als barmedewerker. En dan wordt haar contract niet verlengd en komt ze niet meer aan de slag. Ik heb zo n twee maanden thuisgezeten. Daar word je lamlendig van en moe. Gelukkig heb ik een hond die er uit moet. Omdat ze graag een creatief beroep wil, is Ilona een jaar geleden begonnen met een cursus nagelstyliste. Wanneer medewerkers van het Frontlijnteam langskomen en vertellen over de cursus Kansrijk Ondernemen, komt dat op het goede moment voor Ilona. Ik vond het een vet leuk idee. Bovendien voorkomen de medewerkers dat Ilona op straat komt te staan. Ik woonde samen met mijn ex-vriend, maar moest hals over kop de woning uit omdat het huis op zijn naam stond en hij de huur had opgezegd. Binnen tien dagen moest ik een andere woning hebben. Gelukkig heeft het Frontlijnteam me daarbij geholpen. Anders was het niet goed gekomen. Realistisch Zonder de cursus had Ilona zich misschien als nagelstyliste bij de Kamer van Koophandel ingeschreven en had ik het wel gezien. Nu heeft ze onder andere een eigen ondernemingsplan geschreven en veel geleerd over vergunningen. Ze is realistisch genoeg om te beseffen dat het niet in 31

één keer storm zal lopen. Je hebt wel een paar jaar nodig om het een beetje op te bouwen. Daarom wil ik er voorlopig naast gaan werken in de zorg, dat spreekt me erg aan. Maar voor zichzelf beginnen ziet ze helemaal zitten. Over een paar jaar hoop ik zelf ook cursussen te gaan geven. Maar zover is het nog niet. Eerst maar veel ervaring opdoen en met wedstrijden meedoen, dat levert veel naamsbekendheid op. De nagels van familie en vrienden zien er in ieder geval alvast tiptop uit. Ilona glimlacht. Ja, ik oefen veel. De omgeving waarin het gesprek met Sri plaatsvindt, is een bijzondere: een ziekenhuiszaal in het MCL (Medisch Centrum Leeuwarden). Een paar weken voor de cursus Kansrijk Ondernemen zal worden afgerond, wordt Sri opgenomen voor een operatie. Ze is erg verdrietig, bang dat haar droom geen werkelijkheid wordt, omdat ze de cursus niet kan afmaken. Maar er wordt een mouw aangepast en Sri kan de cursus afmaken. Sri komt in 2006 voor een vakantie naar Nederland, waar ze haar grote liefde John ontmoet. In november 2008 komt ze hier wonen, en ze trouwen. Sri moet er zelf hartelijk om lachen: Haha, ik ben met een Hollander getrouwd. Mijn moeder zei nog zo: niet met een Hollander trouwen, hoor! En kijk nou Werk is werk Ze wil graag aan de slag als kapper, heeft de papieren ervoor, maar: De diploma s die ik in Jakarta, Indonesië heb gehaald, gelden hier niet. Omdat ze toch haar eigen geld wil verdienen, gaat ze aan het werk bij een schoonmaakbedrijf. Werk is werk, vindt ze. Dan hoort ze van een vriendin van wie de man op het gemeentehuis werkt over de cursus Kansrijk Ondernemen. Ze meldt zich aan en kan meedoen. Het is heel belangrijk voor me dat ik de cursus kon doen. Ik heb veel geleerd, zoals hoe om te gaan met alle verschillende mensen, maar ook over klachtenafhandeling. En ik ben zelfverzekerder geworden. Haar man John vult aan: Zelfs zo zelfverzekerd dat ze met medewerking van Siena het voor elkaar heeft gekregen om de kappersopleiding te gaan doen. Sri verklaart: Jullie hebben heel ander haar, veel zachter en gemakkelijker te kleuren. Het donkere haar dat wij hebben moet je eerst ontkleuren en dan kun je er pas een andere kleur indoen, het is heel anders. Daarom is het goed dat ik de opleiding hier ga doen. 32 33

Het hele pakket Ze heeft het helemaal uitgedacht. Klein beginnen met een kapsalon aan huis. Als dat goed gaat en er wat geld binnenkomt een auto aanschaffen en naar de mensen thuis. En dan later, als alles meezit, een eigen kapsalon beginnen. Ik werk met natuurlijke ingrediënten, geïmporteerd uit Indonesië. Ik breng de biologische producten aan tijdens een hoofdmassage. Knippen, kleuren, permanenten, bruids- en partymake-up, ze doet het hele pakket. Het ondernemingsplan dat ze heeft gemaakt tijdens haar ziekenhuisopname is goedgekeurd. Maar het zal nog wel even duren voor Sri werkelijk aan de slag kan. De operatie die ze onderging heeft namelijk een naar vervolg gekregen: ze moest daarna nog twee keer onder het mes. Nu moet ze eerst herstellen en dan volgt er nog een operatie. Dan zal het nog een hele tijd duren voor ze helemaal hersteld is. Ik ben vreselijk boos geweest en heel verdrietig. Nu wil ik graag naar huis om bij mijn man te zijn. En dan hoop ik dat er een tijd komt dat we deze verdrietige periode achter ons kunnen laten. En dat ik mijn droom kan waarmaken: een eigen kapsalon. Mijn diploma s zijn hier niet geldig. SRI Sinds kort is er de mogelijkheid om een inburgeringstraject te volgen in combinatie met profi el ondernemerschap. Sri was de eerste in Leeuwarden die deze trajecten gelijktijdig heeft doorlopen. 35

Ik kan nu zeggen: dit ben ik en dit kan ik. RIENEKE Haar zorgvuldig ingerichte woonkamer verraadt een artistieke hand. Rieneke (27) vertelt dat ze is afgestudeerd aan Minerva, Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving. Maar om als kunstenaar zelf je kostje te verdienen, dat valt nog niet mee. Ik heb er veel geleerd, maar niet over ondernemerschap. Wat is je uurloon, hoe ga je je inkomen verdienen, belastingen, investeren in materialen; toen ik van de opleiding kwam, wist ik er niks van. Voor ze naar Minerva gaat, doet Rieneke de opleiding tot coupeuse. Je leerde daar veel over het ambacht, vaktechnisch, ook de docenten waren old school coupeuses. Maar als je wilde leren ontwerpen, moest je naar de modeacademie, maar ik wilde iets anders. Ze kiest voor Minerva, waar ze het eerste kwartaal verschillende onderdelen kan uitproberen. Ik wist al dat ik richting fotografie wilde, daarnaast koos ik voor metaal, zeefdruk/etsen, en tekenen/schilderen. In het derde jaar blijkt haar oude liefde kleding niet te zijn vergeten, ze combineert de twee. Ik maakte in mijn hoofd ensceneringen, en daarbij had ik dan een heel duidelijk beeld van de kleding. Dingen die je zomaar niet in de winkel kon kopen, dus maakte ik het zelf. Gelukt! Juni 2008 studeert Rieneke af en ze krijgt een kunstenaarsuitkering: de WWIK*. Ze vult haar inkomen aan door een dag in de week als coupeuse bij een kledingwinkel te werken, maar het is te weinig om van rond te komen. Ze gaat uit de WWIK en kan tijdelijk aan de slag via Fourstar bij Estafette. Dan komt ze via twee wegen in contact met het Frontlijnteam. Er kwamen een paar mensen van het team langs voor een praatje. Hoe voel je je in de wijk, woon je prettig, heb je contact met de buren? En Siena, Rienekes contactpersoon van WWIK en Bureau Zelfstandigen Fryslân, weet dat Rieneke in Heechterp-Schieringen woont en tipt haar over de cursus Kansrijk Ondernemen. Het was nog wel even spannend of ik mee kon doen, want ik werkte op dat moment bij Fourstar. Maar Siena en Helga hebben er erg hun best voor gedaan om het voor elkaar te krijgen, en het is gelukt! 37

Al die tijd maakte Rieneke op verzoek al kleding voor familie en vrienden. Vooral wat aparte dingen vind ik leuk. Kennissen van mij gaan vaak naar Fantasy-weekenden. Zij kregen een baby en voor zulke kleintjes is die kleding niet te krijgen, dus maakte ik iets bijzonders voor haar. Er was ook een opdracht vanuit het Stadstheater om voor een voorstelling kostuums te maken, maar door omstandigheden is dat project uitgesteld. Jammer. Ik hoop wel dat het later nog doorgaat. De theaterwereld is een ontdekking voor mij. Ik heb er eerder nooit aan gedacht, maar het past wel heel goed bij mij en mijn manier van kleding ontwerpen. Theateraffiches Door de cursus Kansrijk Ondernemen heeft Rieneke meer zelfvertrouwen gekregen. Ik vond het altijd moeilijk om mezelf te presenteren. Ik was te bescheiden, en kon niet zeggen: dit ben ik en dit kan ik. Dat is nu veranderd. Ook over de praktische kant van het ondernemerschap heeft ze veel geleerd. Ik had wel een idee, maar door de cursus viel alles op zijn plek. Binnenkort kunnen mensen op mijn website werk van me zien en bestellen, bijvoorbeeld fantasy-babykleertjes. En wie weet zie je nog eens mijn naam op theateraffiches staan. Een foto van Rieneke van een door haar gemaakt kledingstuk. *De WWIK biedt kunstenaars een basisinkomen: 70% van het bijstandsniveau. Daarnaast mogen kunstenaars, in tegenstelling tot mensen in de bijstand, tot 125% van het bijstandsniveau bijverdienen. Het bedrag dat de kunstenaar zelf moet verdienen, wordt ieder jaar hoger. Ook wordt regelmatig gekeken of de kunstenaar wel voldoende initiatieven heeft ondernomen om zijn of haar werk te promoten. 38