gemeente Bunnik INFORMATIENOTA Aan: Van: de leden van de Gemeenteraad College van burgemeester en wethouders Datum: 5 februari 2019 Onderwerp: Jaaroverzicht statushouders 2018 Geachte leden van de Raad, 1. Inleiding De afgelopen vijf jaar is het aantal vluchtelingen wereldwijd aanzienlijk toegenomen. Eind 2016 waren er in totaal 65,5 miljoen mensen op de vlucht. (UNHCR, 2018). Inmiddels is het aantal vluchtelingen dat Europa (en daarmee Nederland en Bunnik) bereikt afgenomen. Het onderwerp is desalniettemin ook in het afgelopen jaar maatschappelijk een belangrijk thema gebleven en zal dat naar verwachting ook de komende tijd zijn. Met deze informatiebrief stellen wij u op de hoogte van de stand van zaken (zowel landelijk, regionaal als lokaal), schetsen wij de ontwikkelingen in het afgelopen jaar en blikken we kort vooruit naar veranderende wetgeving. 2. Wettelijke taak van gemeenten Asielzoekers die in Nederland aankomen vallen in eerste instantie onder de verantwoordelijkheid van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Zij die worden toegelaten worden vervolgens naar rato over de gemeenten verdeeld. Elke gemeente heeft een (halfjaarlijks vastgestelde) taakstelling statushouders. 1 Gemeenten moeten statushouders huisvesten en maatschappelijk begeleiden. Vanaf 2013 hebben gemeenten geen formele rol in de zogenoemde inburgering (dat betreft m.n. taalonderwijs) maar ligt de verantwoordelijkheid op dat punt primair bij de nieuwkomer zelf. Inmiddels heeft het Rijk echter wetswijzigingen in voorbereiding; het plan is om gemeenten in 2020 weer een centrale rol te geven bij de inburgering (zie verderop in dit stuk). Reeds vele jaren is het geld voor gemeentelijke taken op het gebied van huisvesting en maatschappelijke begeleiding van statushouders onderdeel van de Algemene Uitkering. Gemeenten ontvangen daarnaast (achteraf) per gehuisveste volwassen statushouder 2.370,-. (Als gevolg van het Bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom golden in de jaren 2015 tot en met 2017 binnen het gemeentefonds enkele extra decentralisatie-uitkeringen. Deze regelingen zijn met ingang van 2018 beëindigd.) 3. Landelijke instroom, de cijfers Zoals u in onderstaande tabel kunt zien, piekte de asielinstroom in 2015-2016, m.n. vanwege de oorlog in Syrië. Mede door de Turkije-deal is de instroom van toegelaten asielzoekers (statushouders) sindsdien aanzienlijk lager. Voor 2019 wordt een lichte daling van de taakstelling ten opzicht van 2018 verwacht. 1 Een aparte groep nieuwkomers wordt gevormd door huwelijksmigranten die geen asielachtergrond hebben maar een nieuw gezinsverband vormen met iemand die zijn/haar hoofdverblijf heeft in Nederland. /work01
2 Enkele bijzonderheden: In de periode van de vluchtelingencrisis werd ongeveer 60% van de asielaanvragen in Nederland ingewilligd. Het gaat vooral om vluchtelingen uit Syrië en Eritrea. In het kielzog van de grote instroom van vluchtelingen uit deze landen kwamen ook veel asielzoekers uit veilige landen, zoals Marokko en Algerije. Bijna al deze asielaanvragen (98,4%) werden niet ingewilligd. 60% van de asielzoekers die naar Nederland komen is jonger dan 25 jaar. De laatste jaren groeit deze groep ten opzichte van het totaal. Uit CBS-cijfers blijkt dat bijna 53 procent van de vluchtelinghuishoudens een laag inkomen heeft, ruim zes keer zo vaak als gemiddeld in Nederland. Bij huishoudens van Syrische of Eritrese komaf is dat zelfs circa 80 procent. 4. De Stichting Vluchtelingenwerksamenspraak Bunnik (VWSB) Bunnik subsidieert de Stichting Vluchtelingenwerksamenspraak Bunnik (VWSB) voor het uitvoeren van (een groot deel van) de gemeentelijke taken voor statushouders. VWSB heeft als hoofdoelstelling de begeleiding van vluchtelingen naar zelfredzaamheid. De organisatie bestaat uit een coördinator (24 u.p.w.), administratieve ondersteuner (10 u.p.w.) en 65 vrijwilligers. Hun werkzaamheden: Verlenen van persoonlijke, maatschappelijke ondersteuning, zoals hulp bij het invullen van formulieren, begeleiding in de contacten met instanties. Begeleiding bij inburgering en (inkoop van) trajecten participatieverklaring. Het organiseren van activiteiten op het gebied van recreatie, ontmoeting, stimulering, cultuurbeleving, sport, educatie en voorlichting. Algemene belangenbehartiging van de doelgroep bij o.m. gemeente en Regionale Sociale Dienst. Ondersteuning van en uitvoering geven aan de taakstelling huisvesting statushouders.
3 Het organiseren van, of deelnemen aan, specifieke (samenwerkings)projecten. Het bevorderen van draagvlak voor asielzoekers en vluchtelingen in de lokale samenleving. Het verzorgen van taal-coaching voor de doelgroep. Een vluchteling wordt door de Stichting in beginsel maximaal drie jaar begeleid, zij het dat de begeleiding in het eerste jaar de meeste tijd en energie vergt. De verhoogde instroom van 2015/16 werkt in het aantal te begeleiden personen in 2018 dus nog flink door. De ontwikkeling van het aantal cliënten van VWSB de afgelopen jaren is als volgt: 2013 48 2014 52 2015 57 2016 73 2017 80 2018 90 Op ambtelijk niveau zijn er regelmatig ambtelijke contacten met VWSB, zowel beleidsmatig als in de uitvoering. Daarnaast is er minimaal één keer per jaar een formeel bestuurlijk contact met hen. In de subsidieverlening aan VWSB hebben wij voor komend jaar een aantal financieringsstromen gebundeld; de gemeente heeft VWSB in 2018 in totaal 94.000,- subsidie verstrekt. VWSB voert het werk uit in een breed netwerk: VWSB is als organisatie verder onderdeel van een intensief samenwerkingsverband met vergelijkbare Vluchtelingenwerkorganisaties in De Bilt, Utrechtse Heuvelrug en Wijk bij Duurstede. 5. De huisvesting van statushouders in Bunnik Statushouders zijn aangewezen op sociale huur. Het aan woonruimte helpen van statushouders is een belangrijke taak. Deze matchingstaak voert de gemeente uit in nauwe samenwerking met woningcorporaties. De ontwikkeling van de taakstelling huisvesting statushouders voor Gemeente Bunnik in de jaren 2013-2018 was als volgt: 2013 10 2014 14 2015 26 2016 38 2017 21 2018 22 In 2018 bedroeg de taakstelling voor huisvesting van statushouders dus 22 personen. Uit 2017 was er nog een achterstand van tien. Inclusief die achterstand moest de gemeente Bunnik het afgelopen jaar dus 32 nieuwkomers aan woonruimte helpen.
4 Per 31 december 2018 is de taakstelling 2018 volledig gerealiseerd en de achterstand uit 2017 met tweederde ingelopen. Ten opzichte van 2017 zijn minder sociale huurwoningen ingezet: zeven woningen ten opzichte van elf in 2017 (er zijn meer gezinnen geplaatst). Een deel van de statushouders betrof nareizigers die zich bij hun familie voegden en geen aparte woning nodig hadden. Ook is de bovenlokale matching in 2018 goed op stoom gekomen. Gemeenten uit de regio ruilen de taakstelling onderling uit. Omdat in de gemeente Bunnik relatief veel grote sociale huurwoningen staan, zijn in 2018 enkele grote gezinnen gehuisvest. Hierdoor waren relatief minder woningen nodig om de taakstelling te realiseren. Het lijkt erop dat de achtstand in taakstelling, door de onverwachte hausse aan vluchtelingen uit 2015, in 2019 zal worden ingelopen. Voor de eerste helft van 2019 heeft Bunnik een taakstelling van zeven statushouders. Uit 2018 is nog een achterstand van drie. In totaal zal daarom in de eerste helft van 2019 voor tien statushouders woonruimte moeten worden gezocht (de taakstelling voor de tweede helft is nog niet bekend). Bij de zoektocht naar huisvesting wordt samengewerkt met de woningcorporaties Portaal, SSH en LEKSTEDEwonen. Ook Habion stelt woningen beschikbaar, mits de kandidaat een passende zorgindicatie heeft. Belangrijk bij de realisatie van de taakstelling is spreiding om concentratie te voorkomen en draagvlak onder buurtbewoners te creëren. Bij de realisatie van de taakstelling zijn er verder twee aandachtspunten: De beperkte beschikbaarheid van sociale huurwoningen. In de gemeente Bunnik bestaat slechts 16% van alle woningen uit een sociale huurwoningen en op jaarbasis komen via Portaal, SSH en Lekstede slechts circa 35-40 woningen vrij. Niet alle vrijgekomen woningen worden ingezet om de taakstelling te realiseren. Ook urgent en regulier woningzoekenden dienen een kans te hebben. In 2018 is circa 13% van de vrijgekomen sociale huurwoningen ingezet voor de taakstelling. Wachttijden. Op 29 november 2017 stuurde de Provincie ons een brief. In de brief wordt aandacht gevraagd voor de wachttijd van aan Bunnik gekoppelde statushouders. Deze mag tien weken bedragen, maar was toen in Bunnik 23 weken. Door de bovenlokale matching is deze wachttijd in 2018 verminderd. De verwachting is dat deze trend van kortere wachttijden zich de komende jaren doorzet. 6. Ontwikkelingen in regionaal verband Net zoals het geval is bij veel andere onderwerpen werkt Bunnik in diverse constellaties en op diverse fronten samen met buurgemeenten. Als belangrijkste kunnen genoemd worden: Regionale Dienst Werk en Inkomen (RDWI) Veel statushouders ontvangen een bijstandsuitkering van de RDWI of hebben recht op bijzondere bijstand. Uit landelijke CBS-cijfers is bekend dat 30 maanden na het verkrijgen van een status 11% van de statushouders in de leeftijd 18 tot 65 jaar werkt. Van de Bunnikse bijstandontvangers is ongeveer 1/3 statushouder. De RDWI werkt op cliëntniveau aan arbeidsparticipatie en inkomensvoorziening. Het aan de slag helpen van deze groep is moeilijk. Het beleid voor deze doelgroep is afgelopen jaar geïntensiveerd in het kader van een project Nieuwkomers bij de RDWI. Vanaf mei is een specialistisch team actief dat zich volledig op de begeleiding van nieuwkomers richt. Dit nieuwe team bundelt de reguliere expertise van de RSD op het gebied van werk & inkomen met expertise over de Wet Inburgering en taal- en cultuurissues die specifiek bij nieuwkomers spelen. Het team begeleidt nieuwkomers met een verblijfsstatus om het inburgeringeringsproces en de arbeidstoeleiding van deze doelgroep steviger met elkaar te kunnen verbinden. Het functioneert als een netwerkteam en zorgt er in samenwerking met andere organisaties, zoals vluchtelingenwerk en taalscholen, voor dat nieuwkomers hun inburgering zo snel mogelijk met werkgerichte activiteiten kunnen combineren. Er is een vast contactpersoon voor cliënten uit Bunnik. Eind 2019 waren er bij de RDWI 51 statushouders in begeleiding vanuit Bunnik. Resultaatcijfers volgen via de p&c cyclus van de RDWI. GGD Regio Utrecht Samen met een groot aantal andere gemeenten participeert Bunnik in deze gemeenschappelijke regeling voor de Publieke Gezondheidszorg. Vanzelfsprekend is het reguliere pakket aan activiteiten in het kader van de publieke gezondheidszorg ook van toepassing op statushouders. Daarnaast wordt door de GGD extra ingezet om tegemoet te komen aan de specifieke (gezondheids)situatie van deze doelgroep. Vluchtelingen hebben een verhoogd risico op o.m. psychische klachten en psychiatrische stoornissen,
5 problematiek rond seksualiteit en voortplanting, chronische hepatitis B en C, posttraumatische klachten bij kinderen en psychosociale problematiek onder kinderen en jongeren door trauma s van de ouders. Speciale aandacht gaat ook uit naar vluchtelingenkinderen en de brugfunctie naar de reguliere jeugdgezondheidszorg. In 2018 is er vanuit de GGD hard gewerkt aan procesverbeteringen en materiaalontwikkeling voor de doelgroep. Enkele mooie voorbeelden hiervan zijn een nieuwe werkwijze huisbezoeken-en- startgesprekken door de Jeugdgezondheidszorg, zodat alle gezinnen sneller en beter in beeld zijn en de pilot gezondheidsvoorlichtingen tijdens participatietrajecten. U10 (U16) Deze regionale samenwerking kenmerkt zich door een informeel karakter en heeft, anders dan RDWI en GGD, geen rechtspersoonlijkheid. In U10-verband is begin 2017 een regionale Bestuursovereenkomst huisvesting en integratie vluchtelingen regio Utrecht opgesteld. Deze is medeondertekend door Bunnik. In U16-verband (de samenwerking van de oorspronkelijke tien is op onderdelen uitgebreid tot 16 gemeenten) wordt als uitvloeisel van die bestuursovereenkomst, nauw samengewerkt om één doorgaande lijn vanuit asielzoekerscentra (AZC) naar ontvangende gemeente te organiseren. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om zaken als: borgen van dossieroverdracht van AZC naar de gemeenten; integrale vroeg-assessment; begrijpelijke en toegankelijke informatievoorziening voor vluchtelingen. Ook zijn in dit verband afspraken gemaakt om taakstellingen tussen gemeenten onderling uit te ruilen voor een betere matching tussen vraag en aanbod (bijv. gezinswoningen). De regionale aanpak van de U16 strekt zich ook uit over zaken als: deskundigheidsbevordering, samenwerking met Internationale Schakelklas, afspraken met Regionale Opleidingscentra over zogen. geïntegreerde trajecten. Belangrijk punt is ook de ontwikkeling van een Monitor Statushouders U16. Het doel daarvan is om een actueel inzicht te geven in de stand van zaken en een bijdrage te leveren aan de gezamenlijke aanpak. (Zowel RDWI als ook GGD zijn nauwe betrokken bij de samenwerking in U16-verband.) Asielzoekerscentra In de U16-gemeenten waren er begin 2018 vier opvanglocaties voor asielzoekers: Utrecht Joseph Haydnlaan - 600 opvangplekken Utrecht Einsteindreef - 400 opvangplekken Zeist 'Kamp Zeist' - 370 opvangplekken Leersum 'de Hoogstraat - 525 opvangplekken De locaties in Zeist en Utrecht (Einsteindreef) zijn in verband met de verminderde instroom eind 2018 gesloten. 7. Op handen zijnde wijzigingen Wet Inburgering Het huidige inburgeringsstelsel (van kracht sinds 2013) heeft als uitgangspunt dat de inburgeraar verantwoordelijk is voor het behalen van het benodigde niveau van taal en van kennis van de Nederlandse samenleving en ook voor de bekostiging daarvan (leenstelsel). Onderzoeken hebben inmiddels uitgewezen, dat dit systeem niet goed functioneert. Het blijkt vaak te ingewikkeld voor de inburgeraar. De slagingspercentages voor Inburgering zijn sterk gedaald, het onderwijsaanbod sluit lang niet altijd aan bij de behoefte van de inburgeraar en velen van hen blijven te lang aangewezen op een bijstandsuitkering. Het is de bedoeling van het Kabinet om medio 2020 wijzigingen in de Wet Inburgering door te voeren. Wetteksten zijn er nog niet. Wel zijn de hoofdlijnen van het nieuwe inburgeringsstelsel bekend: Gemeenten krijgen de verantwoordelijkheid voor inburgering terug. Inburgering wordt onderdeel van breed integratie- en participatietraject. Iedereen doet zo snel mogelijk mee - geen tijd te verliezen. Afschaffing van leenstelsel voor inburgeringscursussen; gemeenten krijgen inburgeringsbudget. Meedoen het liefst via (vrijwilligers)werk of opleiding. Doorlopende lijn met start brede intake gemeenten vanuit de opvang. Verhoging van de taaleis van A2 naar B1. Financiële ontzorging van statushouders. gemeenten betalen vaste lasten uit de bijstand. Details en financiën nog onbekend / onderhandelbaar?
6 Vanuit het Rijk wordt benadrukt, dat het voor een goede start van het nieuwe stelsel van belang is, dat gemeenten zich goed en tijdig voorbereiden op het inwerkingtreden van de nieuwe wet en dat de overgangsproblematiek zo klein mogelijk is op het moment dat het nieuwe stelsel in werking treedt. Met onze lokale en regionale aanpak zitten wij daarbij op het goede spoor. De minister heeft aangegeven daarvoor tijdelijk geld beschikbaar te willen stellen ter overbrugging van 2019. Er moeten met gemeenten wel goede afspraken worden gemaakt over de besteding van het geld dat is bedoeld voor de groep mensen die tussen wal en schip dreigt te vallen, pilots en kennisontwikkeling.