VOLWASSENEN EN OUDERENPEILING 0 De volwassenen- en ouderenpeiling hee als doel om op systema sche wijze ontwikkelingen in gezondheid en gewoonten van inwoners in kaart te brengen. Bijna.0 inwoners in de lee ijd van 1 t/m 4 jaar in de regio Hollands Midden zijn ondervraagd. Het is de derde peiling onder volwassenen en de tweede onder ouderen in de regio. De resultaten van de volwassenen- en ouderenpeiling worden gepresenteerd in de volgende factsheets: 1. Opzet, respons, achtergrondkenmerken 2a. Lichamelijke en psychische gezondheid, huiselijk geweld (1-4 jaar) 2b. Lichamelijke en psychische gezondheid, beperkingen, huiselijk geweld (+) 3a. Zorggebruik, hulp, informa ebehoe e, opvoedingsondersteuning (1-4 jaar) 3b. Zorggebruik, hulp, informa ebehoe e (+) 4. Beweging, voeding, overgewicht. Tabak en alcohol. Rondkomen en schulden. Woon- en leefomgeving, veiligheid LICHAMELIJKE EN PSYCHISCHE GEZONDHEID, HUISELIJK GEWELD (+) Een belangrijke maat voor de kwaliteit van leven is de ervaren gezondheid. De ervaren gezondheid drukt de mate van zowel lichamelijk, geestelijk als sociaal welbevinden uit. Niet alleen het vóórkomen van specifieke ziekten en chronische aandoeningen, maar ook de mate waarin mensen zich belemmerd voelen, zegt iets over de gezondheid van de bevolking. Geestelijke gezondheid is geen sta sch gegeven. Vrijwel iedereen krijgt in zijn of haar leven te maken met perioden van somberheid of eenzaamheid. Erns ge psychische problemen doen vaak niet onder voor erns ge lichamelijke ziekten. Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking voor en is een maatschappelijk probleem dat diep ingrijpt in persoonlijke levens. Sociaaleconomische omstandigheden kunnen een verband hebben met de gezondheidstoestand, bijvoorbeeld de samenstelling van het gezin, de werksitua e en de financiële situa e. In de overzichtstabel op de laatste pagina staan de belangrijkste achtergrondkenmerken van de ouderen samengevat in kerncijfers. DEEL 1 ERVAREN GEZONDHEID, CHRONISCHE AANDOENINGEN EN BEPERKINGEN Ervaren gezondheid Van de ouderen beoordeelt % de eigen gezondheid als uitstekend, % als zeer goed, 4% als goed, 23% als ma g en 3% als slecht. Vrouwen beoordelen hun eigen gezondheid slechter dan mannen. Dit komt omdat vrouwen gemiddeld ouder worden dan mannen en de ervaren gezondheid met de lee ijd minder wordt. Negen en procent van de ouderen tot jaar rapporteert een ma ge of slechte gezondheid. Van de -plussers is dit %. Tabel 1 Percentage ouderen met chronische aandoeningen wel en niet door arts vastgesteld chronische aandoening in de afgelopen twaalf maanden hoge bloeddruk gewrichtsslijtage diabetes totaal door arts vastgesteld niet door arts vastgesteld % % % 3,2,,0,4,, 0,, 0,4 2b Colofon botontkalking (osteoporose) erns ge rugaandoening aandoening nek of schouder,1,0,4,0,0, 2,1 3, Chris ne Hanning Anouk van de Laar Irma Paijmans Josina Rijkelijkhuizen Nienke Terpstra Hanneke Tielen onvrijwillig urineverlies andere hartaandoening astma, bronchi s, longemfyseem, cara gewrichtsontsteking prostaatklachten (geen kanker of ontsteking) aandoening elleboog, pols of hand,,3,,0,4,2,1,1,0,,4,,4 0,2 0, 1, tel: 01-3 oktober kanker vernauwing bloedvaten in buik of benen duizeligheid met vallen migraine beroerte darmstoornissen langer dan drie maanden har nfarct chronisch eczeem psoriasis Parkinson, MS, epilepsie één of meer chronische aandoeningen 1,2,1,1,,,1 4, 3, 2, 1,,0, 3, 3,2,1 4,2 4, 2, 1, 0,2 1,4 2,2 0,4 0, 0,2 0, 0,3 0,2
Tabel 2 Percentage ouderen met chronische aandoeningen in categorieën naar geslacht en lee ijd categorie hart- en vaatziekten bewegingsapparaat inwendige organen aandoening hoge bloeddruk har nfarct vernauwing bloedvaten in buik of benen beroerte andere hartaandoening erns ge rugaandoening gewrichtsslijtage aandoening nek of schouder aandoening elleboog, pols of hand botontkalking gewrichtsontsteking diabetes onvrijwillig urineverlies astma, bronchi s, longemfyseem prostaatklachten (geen kanker) darmstoornissen totaal man vrouw -4 jaar -4 jaar % % % % % 1 1 1 4 4 0 kanker een vorm van kanker huidaandoeningen chronisch eczeem psoriasis 3-4 duizeligheid duizeligheid met vallen 2 4 migraine migraine 3 zenuwstelsel Parkinson, MS, epilepsie 2 2 2 2 2 Chronische aandoeningen Zich belemmerd voelen door chronische aandoeningen Acht op de en ouderen hebben last van één of meerdere van verschillende chronische aandoeningen of klachten (tabel 1). Bij bijna alle ouderen is de chronische aandoening vastgesteld door een arts. De meest voorkomende aandoeningen zijn hoge bloeddruk en gewrichtsslijtage (3% en %), de laagste zijn psoriasis en Parkinson/MS/epilepsie (respec evelijk 2,% en 1,%). Gewrichtsslijtage hee het hoogste percentage bij de aandoeningen die niet door een arts zijn vastgesteld. De aandoeningen zijn samengevoegd tot acht categorieën (tabel 2). Hart- en vaatziekten en aandoeningen aan het bewegingsapparaat komen het meeste voor (respec evelijk 1% en 4%). Binnen de categorie inwendige organen staat bij mannen prostaatklachten (%) en bij vrouwen onvrijwillig urineverlies (%) bovenaan. Op de tweede plaats staat voor beiden diabetes (%). Aandoeningen aan het zenuwstelsel komen het minste voor (2%). Chronische aandoeningen komen meer voor bij vrouwen dan bij mannen (tabel 2). De verschillen zi en vooral bij de aandoeningen van het bewegingsapparaat, onvrijwillig urineverlies, darmstoornissen, duizeligheid met vallen en migraine. Hart- en vaatziekten, diabetes, longaandoeningen, kanker en aandoeningen van het zenuwstelsel komen bij mannen en vrouwen even vaak voor. Uiteraard alleen mannen hebben prostaatklachten. Het percentage ouderen dat last hee van chronische aandoeningen loopt op met de lee ijd. Uitzonderingen vormen migraine en huidaandoeningen die op elke lee ijd even vaak voorkomen. Ook prostaatklachten nemen niet toe met de lee ijd. Het is mogelijk dat een deel van de prostaatklachten zich op hogere lee ijd ontwikkelt tot prostaatkanker. Dit kan echter door deze gezondheidspeiling niet worden vastgesteld. Ruim de hel van de ouderen met een chronische aandoening voelt zich hierdoor belemmerd; 3% voelt zich licht belemmerd en % voelt zich sterk belemmerd (figuur 1). De mate waarin men zich belemmerd voelt, hangt onder andere af van de soort chronische aandoening waaraan men lijdt. Door aandoeningen die rela ef weinig voorkomen, zoals aandoeningen aan het zenuwstelsel, darmstoornissen en duizeligheid met vallen, voelen veel ouderen zich sterk belemmerd (respec evelijk 42%, 40% en %). Onvrijwillig urineverlies, beroerte en har nfarct leiden tot de laagste percentages ouderen die zich hierdoor sterk belemmerd voelen (respec evelijk %, % en %). 1 chronische aandoening duizeligheid met vallen zenuwstelsel darmstoornis migraine bewegingsapparaat astma/bronchitis kanker diabetes huidaandoening urineverlies beroerte hartinfarct Figuur 1 Percentage ouderen dat zich belemmerd voelt naar soort chronische aandoening 2 0% % % % 40% 0% 0% 0% 0% 0% sterk belemmerd licht belemmerd
Tabel 3 Chronische aandoeningen, zich belemmerd voelen en ervaren gezondheid naar lee ijd 1- jaar -4 jaar 0-4 jaar -4 jaar -4 jaar % % % % % één of meer chronische aandoeningen 4 2 zich sterk belemmerd voelen, 1 ervaren gezondheid ma g slecht 0,3 0, 1,2 Acht op de en ouderen rapporteren één of meerdere chronische aandoeningen. De meest voorkomende zijn hoge bloeddruk en gewrichtsslijtage, gevolgd door diabetes. De chronische aandoeningen waardoor ouderen zich het meest belemmerd voelen, zijn aandoeningen aan het zenuwstelsel, duizeligheid met vallen en darmstoornissen. Deze aandoeningen komen echter niet zoveel voor. In absolute aantallen voelen de meeste ouderen zich belemmerd door aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Lichamelijke gezondheid van -plussers vergeleken met 1- tot en met 4-jarigen Het percentage mensen met chronische aandoeningen neemt toe met het klimmen der jaren met als gevolg dat meer mensen zich belemmerd voelen en de eigen gezondheid als minder goed ervaren. Eén op de drie 1- tot en met -jarigen rapporteert één of meer chronische aandoeningen. Het percentage neemt in elke volgende lee ijdsgroep toe totdat op hoge lee ijd negen op de en ouderen chronische aandoeningen rapporteren (tabel 3). Ook het percentage ouderen dat zich door chronische aandoeningen sterk belemmerd voelt, neemt toe van 3% in de jongste lee ijdsgroep naar 1% in de oudste lee ijdsgroep (-plussers) (tabel 3). Het percentage mensen dat de eigen gezondheid als ma g ervaart, neemt vanaf de jongvolwassen lee ijd gestaag toe. De grootste s jging zien we vanaf jaar (tabel 3). Het percentage mensen dat de eigen gezondheid als slecht ervaart, is zeer laag in de jongste lee ijdsgroep (0,3%). In de hoogste lee ijdsgroep (-plus) is dit percentage met een factor en toegenomen tot 3% (tabel 3). Ondanks dat bijna alle -plussers chronische aandoeningen rapporteren en één op de vijf ouderen zich daardoor sterk belemmerd voelt, ervaart slechts 3% van de -plussers de eigen gezondheid als slecht. Lichamelijke beperkingen Lichamelijke beperkingen kunnen func oneel van aard zijn, zoals problemen met de mobiliteit, het gezichtsvermogen, het gehoor of de verstaanbaarheid. Maar ook kunnen zich beperkingen voordoen in algemene dagelijkse levensverrich ngen (ADL), zoals eten en drinken, aan- en uitkleden en traplopen. In tabel 4 staan de func es en de ADLverrich ngen. Iemand is func ebeperkt als men één van de zeven func es niet of alleen met grote moeite kan verrichten. Iemand is ADL-beperkt als men tenminste één van de en levensverrich ngen met grote moeite of alleen met hulp van anderen kan uitvoeren. Van alle ouderen is % func ebeperkt. Het gaat vooral om mobiliteitsbeperkingen (%) en minder om gehoor- en gezichtsbeperkingen (beiden komen bij % van de ouderen voor). Van alle ouderen hee % een ADL-beperking. Niet elke func ebeperking leidt dus tot een ADL-beperking. Tweemaal zoveel vrouwen als mannen hebben func ebeperkingen. ADL-beperkingen komen zelfs viermaal zoveel voor bij vrouwen als bij mannen. Deze verschillen tussen vrouwen en mannen wordt slechts ten dele verklaard door de gemiddeld hogere lee ijd van vrouwen. Het percentage ouderen met func een/of ADL-beperkingen neemt toe met de lee ijd (kerncijfertabel). Ruim een kwart van de ouderen hee een func ebeperking. In de meeste gevallen gaat het om een mobiliteitsbeperking. Eén op de zes ouderen hee een ADL-beperking. Het percentage ouderen met een beperking neemt toe met de lee ijd. Gezin, burgerlijke staat, opleiding, rondkomen en etniciteit Alleenstaanden (waar onder verweduwden) scoren op alle hier gemeten gezondheidsindicatoren onguns ger dan ouderen die samenwonen (waaronder gehuwden). Ze beoordelen de eigen gezondheid minder guns g, rapporteren vaker chronische aandoeningen, voelen zich hierdoor vaker belemmerd en rapporteren vaker func e- en ADL-beperkingen (kerncijfertabel). Een deel van de verklaring is dat alleenstaan- Tabel 4 Percentage ouderen met func e- en ADL-beperkingen func es % algemene dagelijkse levensverrich ngen % 1. Een gesprek volgen met drie of meer personen 2. Met één persoon een gesprek voeren 3. Kleine le ers in de krant lezen (met bril) 4. Een gezicht herkennen op vier meter afstand. Een gewicht van vijf kilo en meter dragen. Kunnen bukken en iets van de grond oprapen. 400 meter lopen zonder s l te staan, 1,3,,,,3 1. Eten en drinken 2. Gaan zi en en opstaan uit een stoel 3. In en uit bed stappen 4. Aan- en uitkleden. Zich verplaatsen op dezelfde verdieping. De trap op- en aflopen. De woning verlaten en binnengaan. Zich verplaatsen buitenshuis. Het gezicht en de handen wassen. Zich volledig wassen totaal percentage met func ebeperkingen totaal percentage met ADL-beperkingen 3 0,4 2,2 2,1, 2,, 0, 4,
den en verweduwden gemiddeld ouder zijn dan samenwonende en gehuwde ouderen. Er is een sterk verband tussen de sociaaleconomische status en gezondheid. Ouderen beoordelen hun gezondheid slechter, rapporteren vaker chronische aandoeningen, voelen zich sterker belemmerd en rapporteren meer func e- en ADLbeperkingen naarmate ze een lager opleidingsniveau hebben en ze meer moeite hebben om rond te komen (kerncijfertabel). Het percentage niet-westers-allochtone ouderen dat de eigen gezondheid ma g of slecht beoordeelt (%), is anderhalf keer hoger dan dat van de autochtone ouderen (23%). En tweemaal zoveel niet-westers-allochtone ouderen voelen zich sterk belemmerd ten opzichte van de autochtone ouderen (% versus %) en zij rapporteren vaker func ebeperkingen (kerncijfertabel). Toch rapporteren evenveel niet-westersallochtone ouderen chronische aandoeningen (4% versus 1%). Deze verschillen worden slechts ten dele verklaard door de gemiddeld lagere sociaaleconomische status van nietwesters-allochtone ouderen. Als personen met gelijk onderwijsniveau en gelijke financiële situa e met elkaar worden vergeleken, dan scoren de niet-westers-allochtone ouderen nog steeds onguns ger op gezondheid dan autochtone ouderen. Een risicogroep voor een slechtere lichamelijke gezondheid vormen alleenstaande ouderen. De slechtere gezondheid van deze groep is slechts ten dele toe te schrijven aan de gemiddeld hogere lee ijd. Daarnaast zijn ouderen met een lagere sociaaleconomische status en niet-westerse allochtonen risicogroepen voor een slechtere lichamelijke gezondheid. Geografische verschillen Tabel Trend chronische aandoeningen bij - tot en met 4-jarigen chronische aandoening hart- en vaatziekten gewrichtsslijtage diabetes rugaandoening gewrichtsontsteking astma, bronchi s, longemfyseem kanker migraine huidaandoening Tabel Trend func e- en ADL-beperkingen bij - tot en met 4-jarigen 0 0 % % *niet vergelijkbaar met tabel 1 (er staan chronische aandoeningen in tabel 1 die in deze tabel ontbreken) Er is geen verschil in gezondheid tussen Zuid-Holland Noord en Midden-Holland (kerncijfertabel). De verschillen in ervaren gezondheid en chronische aandoeningen tussen (clusters van) gemeenten zijn klein. Het cluster Kaag en Braassem/ Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude valt op als gezonde gemeenten omdat in deze gemeenten de ouderen op alle gezondheidsindicatoren (ervaren gezondheid, chronische aandoeningen, het zich belemmerd voelen en beperkingen) guns ger scoren dan gemiddeld in Hollands Midden. Ook in het cluster Noordwijk/Noordwijkerhout beoordelen minder ouderen de eigen gezondheid als slecht en voelen minder ouderen zich sterk belemmerd door chronische aandoeningen. In Gouda en Leiden wonen in verhouding meer ouderen met beperkingen. Ook in Katwijk wonen iets meer ouderen met beperkingen en voelen zij zich vaker sterk belemmerd door chronische aandoeningen (kerncijfertabel). Trend lichamelijke gezondheid trend Het is niet mogelijk om voor alle chronische aandoeningen de trend in de jd te presenteren. De aandoeningen die ontbreken zijn botontkalking, aandoening van nek/schouders, onvrijwillig urineverlies, prostaatklachten, aandoening van elleboog/ pols/hand, duizeligheid met vallen, darmstoornis en Parkinson/MS/epilepsie. De aandoeningen waarvoor wel een trend is vast te stellen, staan in tabel. Het percentage ouderen dat hart- en vaatziekten rapporteert, neemt tussen 0 en 0 toe van % naar 1%. Deze toename zien we alleen bij mannen en -plussers. Gewrichtsslijtage en migraine nemen iets af. In Zuid-Holland Noord is het percentage ouderen met func ebeperkingen in 0 afgenomen ten opzichte van 0. Het percentage ouderen met ADL-beperkingen is gelijk gebleven (tabel ). In Midden-Holland is de trend tegengesteld aan Zuid- Holland Noord. Zowel het percentage ouderen met func ebeperkingen als het percentage met ADL-beperkingen is in 0 toegenomen ten opzichte van 0. Per saldo is in Hollands Midden het percentage ouderen met func ebeperkingen gelijk gebleven en is het percentage ouderen met ADLbeperkingen toegenomen. 1 neemt toe bij mannen neemt af één of meer chronische aandoeningen * In 0 is het percentage oudere mannen dat hart- en vaatziekten rapporteert, toegenomen. In Midden-Holland is het percentage ouderen met func e- en ADLbeperkingen, toegenomen. neemt af bij vrouwen 0 0 beperkingen Zuid-Holland Noord func ebeperkt ADL-beperkt % % trend neemt af Midden-Holland func ebeperkt ADL-beperkt neemt toe neemt toe vetgedrukt is significant verschillend ten opzichte van 0 4
DEEL 2 PSYCHISCHE GEZONDHEID Angststoornis en depressie behoren tot de meest voorkomende psychische klachten en staan in de top- van aandoeningen met de grootste ziektelast in de bevolking 1. Ongeveer een derde deel van de ouderen hee een ma g risico op angsten/of depressieklachten; 3% hee een hoog risico. De ma grisicogroep kan waarschijnlijk met adequate zel ulp of steun uit de omgeving de problemen aan. Voor de hoog-risicogroep is de kans groot dat professionele zorg nodig is om de problemen de baas te worden 2. Vrouwen hebben vaker dan mannen een ma g of hoog risico op angst- en/of depressieklachten (ma g risico: % versus %; hoog risico: % versus 2%). Eenzaamheid is het subjec ef ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (de kwaliteit van) bepaalde sociale rela es. Tegenwoordig worden twee vormen van eenzaamheid onderscheiden: de eenzaamheid als gevolg van sociale isola e (aantal of kwaliteit van de persoonlijke rela es is minder dan gewenst) en die als gevolg van emo onele isola e (gemis van in miteit in persoonlijke rela es) 3. Een derde van de ouderen is sociaal eenzaam en % is emo oneel eenzaam. Mannen en vrouwen zijn even vaak sociaal eenzaam, maar vrouwen zijn vaker emo oneel eenzaam dan mannen. Ongeveer 3% van de ouderen hee er wel eens serieus aan gedacht een einde aan het leven te maken. Dit percentage is gelijk voor mannen en vrouwen en ook in de verschillende lee ijdsgroepen. Een derde van de ouderen hee een ma g risico op angsten/of depressieklachten, 3% hee een hoog risico. Vrouwen hebben vaker dan mannen een risico op angst- en/of depressieklachten. Psychische gezondheid van -plussers vergeleken met 1- tot en met 4-jarigen In tegenstelling tot de lichamelijke gezondheid, is de psychische gezondheid vanaf 1 jaar vrij in de oplopende lee ijdsgroepen of wordt juist beter naarmate men ouder wordt (tabel ). Tussen de 1 en 4 jaar nemen de percentages met een ma g en hoog risico op angst- en/of depressieklachten licht af. Pas op hoge lee ijd, boven de jaar, nemen beide percentages toe. Sociale eenzaamheid neemt tussen 1 en 0 jaar iets toe en is vervolgens tot en met de hoogste lee ijdsgroep (tabel ). Emo onele eenzaamheid is in de gehele breedte van 1 tot en met 4 jaar. Pas in de hoogste lee ijdsgroep (- plus) neemt het percentage emo oneel eenzame mensen vrij sterk toe. Gezin, burgerlijke staat, opleiding, rondkomen en etniciteit Alleenstaanden hebben vaker last van angst- en/of depressieklachten en voelen zich vaker sociaal en emo oneel eenzaam dan ouderen die met een partner wonen. Alleenstaanden hebben ook vaker serieus aan suïcide gedacht dan ouderen die samenwonen (kerncijfertabel). Hetzelfde geldt voor verweduwde ouderen ten opzichte van gehuwde ouderen. De sociaaleconomische status hee een sterke rela e met de psychische gezondheid. Angst- en/of depressieklachten en emo onele eenzaamheid komen het meest voor bij ouderen met een lager opleidingsniveau en ouderen die moeite hebben met financieel rondkomen. Ouderen die moeite hebben met rondkomen hebben ook vaker serieus aan suïcide gedacht dan ouderen die geen moeite hebben met rondkomen (kerncijfertabel). Een derde van de ouderen voelt zich sociaal eenzaam en % voelt zich emo oneel eenzaam. Met toenemende lee ijd blij het percentage sociaal eenzamen gelijk, maar neemt het percentage emo oneel eenzamen toe. Van de etnische groepen rapporteren de niet-westersallochtone ouderen de meeste angst- en/of depressieklachten. Ook komen zowel sociale als emo onele eenzaamheid bij deze groepen het meest voor. Ook westers-allochtone ouderen rapporteren vaker dan autochtone ouderen emo onele eenzaamheid (kerncijfertabel). Het verschil tussen nietwesters-allochtone ouderen en autochtone ouderen wordt slechts ten dele verklaard door het gemiddeld lagere opleidingsniveau en het meer moeite hebben met rondkomen van niet-westers-allochtone ouderen. Risicogroepen voor een slechte psychische gezondheid zijn: alleenstaande ouderen, ouderen met een lagere sociaaleconomische status en niet-westers-allochtone ouderen. Tabel Risico op angst- en/of depressieklachten en eenzaamheid naar lee ijd risico op angst- en/of depressie ma g hoog 1- jaar -4 jaar 0-4 jaar -4 jaar -4 jaar % % % % % 3 4, 41 4, eenzaamheid sociaal emo oneel 1 1 Brancherapporten VWS, Den Haag: VWS, http://www.brancherapporten.minvws.nl versie 2.1, 1 mei 0. 2 Saunders, D. & Daly, A. 00 Collaborative Health and Wellbeing Survey: Psychological distress in de Western Australian population. Health Department of Western Australia, 01. 3 Fokkema CM, Dykstra PA. De aanpak van eenzaamheid, feiten en misverstanden. Demos, 0; (3): -.
Geografische verschillen De verschillen in psychische gezondheid tussen de inwoners van Zuid-Holland Noord en Midden-Holland zijn klein. Ook tussen de (clusters van) gemeenten zijn kleine verschillen. In Leiden, Gouda en Zuidplas is het percentage eenzame ouderen iets hoger dan gemiddeld in Hollands Midden en in Gouda hebben ook meer ouderen aan suïcide gedacht (kerncijfertabel). In het cluster Kaag en Braassem/Nieuwkoop/ Rijnwoude/Zoeterwoude komt emo onele eenzaamheid minder voor en hebben ook minder ouderen aan suïcide gedacht. Dit laatste geldt ook voor Boskoop/Waddinxveen. Trends psychische gezondheid Het percentage ouderen met een ma g of hoog risico op angst - en/of depressieklachten is in 0 gelijk aan 0 (tabel ). Ook het percentage ouderen dat sociaal eenzaam is, is in de twee peiljaren. Het percentage ouderen dat emo oneel eenzaam is, is iets afgenomen. De percentages voor Zuid- Hollands Noord en Midden-Holland zijn niet apart weergegeven, omdat zij niet afwijken van de gemiddelde percentages voor Hollands Midden. Tabel Trend geestelijke gezondheid bij - t/m 4-jarigen risico op angst- en/of depressie ma g hoog eenzaamheid sociaal emo oneel 0 0 % % vetgedrukt is significant verschillend ten opzichte van 0 trend Het risico op angst- en/of depressieklachten en de mate van sociale eenzaamheid zijn in 0 even groot als in 0. Het percentage ouderen dat emo oneel eenzaam is, is in 0 iets lager dan in 0. 4 2 3 neemt af DEEL 3 HUISELIJK GEWELD Huiselijk geweld is lichamelijk, psychisch of seksueel geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. De dader kan een gezins- of familielid zijn, een huisvriend of een buur. Van de ouderen rapporteert 2,% ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Het gaat hier waarschijnlijk om een onderscha ng. Diverse Nederlandse onderzoeken scha en het percentage slachtoffers op %. Drie keer zoveel vrouwen als mannen (% versus 1,4%) zijn slachtoffer geweest van huiselijk geweld (kerncijfertabel). Te verwachten valt dat het ooit slachtoffer zijn geweest met de lee ijd toeneemt. In Hollands Midden rapporteren meer ouderen tot jaar ooit slachtoffer te zijn geweest dan - plussers (% versus 1,%). Voor 2% van de slachtoffers hee het geweld meer dan vijf jaar geleden plaatsgevonden. Meestal gaat het om psychisch of emo oneel geweld (% van de slachtoffers), gevolgd door lichamelijk (4%) en seksueel geweld (%). Lichamelijk en psychisch geweld komen even vaak voor bij mannen en vrouwen. Seksueel geweld komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen (% versus % van de slachtoffers). In ruim de hel van de gevallen was de dader van huiselijk geweld de partner of ex-partner. In een vijfde deel van de gevallen was de dader een (s ef-)ouder. En in % van de gevallen was de dader een (s ef-)kind. Bij mannen komt het vaker voor dan bij vrouwen dat de dader één van de ouders is of een kind. De (ex-)partner als dader komt meer voor bij vrouwen. Het geweld door (s ef-)ouders hee langer geleden plaatsgevonden dan het geweld door de (ex-)partner of een (s ef-) kind. Gezin, burgerlijke staat, opleiding, rondkomen en etniciteit Alleenstaande ouderen zijn vaker slachtoffer geweest van huiselijk geweld dan ouderen die samenwonen (% versus 2%) (kerncijfertabel). Maar vooral ouderen die zijn gescheiden zijn rela ef vaak slachtoffer geweest (%). De sociaaleconomische status hee geen eenduidige rela e met het vóórkomen van slachtofferschap van huiselijk geweld. Naarmate ouderen hoger zijn opgeleid, zijn ze vaker slachtoffer geweest. En ouderen die moeite hebben met rondkomen zijn twee keer zo vaak slachtoffer geweest dan ouderen die geen moeite hebben met rondkomen (4,% versus %) (kerncijfertabel). Slachtoffer zijn van huiselijk geweld komt bij autochtone en allochtone ouderen evenveel voor. Van de ouderen rapporteert 3% ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Dit is waarschijnlijk een onderscha ng. Slachtofferschap komt het meeste voor onder alleenstaande gescheiden ouderen (%). Geografische verschillen In Zuid-Holland Noord en Midden-Holland is het percentage ouderen, dat rapporteert slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld, gelijk (kerncijfertabel). Ook tussen de clusters van gemeenten zijn geen verschillen gemeten. Trends huiselijk geweld Omdat de vraagstelling over huiselijk geweld in de gezondheidspeiling van 0 anders is geformuleerd dan in 0, is het niet mogelijk deze twee jaren met elkaar te vergelijken.
DEEL 4 KWETSBARE OUDEREN Kwetsbaarheid bij ouderen wordt gedefinieerd als een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en sociale tekorten in het func oneren, dat de kans vergroot op nega eve gezondheidsuitkomsten (Sociaal en Cultureel Planbureau, 4 ). Het SCP hee een vragenlijst ontwikkeld om kwetsbaarheid te meten. Het gaat om een combina e van een slechte lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheidssitua- e. Defini e kwetsbaarheid De SCP-vragenlijst naar kwetsbaarheid is geen onderdeel van de GGD-gezondheidspeiling. Daarom is een eigen indicator samengesteld die zo dicht mogelijk de kwetsbaarheidindicator van het SCP benadert. De oudere is kwetsbaar als één of meer van onderstaande situa es gelden: Slechte lichamelijke gezondheid = zich sterk belemmerd voelen door chronische aandoeningen of tenminste twee van zeven func es alleen met grote moeite of niet kunnen uitvoeren Slechte geestelijke gezondheid = hoog risico op angst- en/of depressieve klachten een risicogroep voor kwetsbaarheid. Maar omdat het aantal niet-westerse allochtonen onder ouderen erg klein is, vormen zij toch maar 2,% van de kwetsbare ouderen (tabel ). De sociaaleconomische status hee een rela e met kwetsbaarheid. Dit geldt voor zowel opleidingsniveau als financiële situa e. Kwetsbare ouderen hebben vaker alleen lager onderwijs genoten en minder vaak hbo- of wetenschappelijk onderwijs (tabel ). Ook bevinden zich onder kwetsbare ouderen vaker mensen die van hun AOW moeten rondkomen zonder aanvullend pensioen. En 1% van de kwetsbare ouderen hee moeite met rondkomen of problema sche schulden, terwijl dit voor % van de niet-kwetsbare ouderen geldt. Binnen de kwetsbare groep zijn de ouderen met financiële problemen het meest kwetsbaar. Het gaat om ongeveer % van alle zelfstandig wonende ouderen in Hollands Midden, ongeveer.00 personen. Kwetsbare ouderen maken meer gebruik van de zorg dan nietkwetsbare ouderen. Vooral het verschil in gebruik van de thuiszorg, GGZ of maatschappelijk werk, mantelzorg en huishoudelijke hulp is groot (tabel ). Alleen van de tandarts maken kwetsbare ouderen minder gebruik dan niet-kwetsbare ouderen. Eén op de vier kwetsbare ouderen hee behoe e aan méér zorg. Van de niet-kwetsbare ouderen hee één op de twin g behoe e aan méér zorg. Slechte sociale gezondheid = hoge score op emo onele eenzaamheid Tabel Kenmerken kwetsbare ouderen in Hollands Midden 0 Omvang groep kwetsbare ouderen Van de zelfstandig wonende ouderen in Hollands Midden is % kwetsbaar (circa.000 personen). Dit komt redelijk overeen met de landelijke scha ng van kwetsbare ouderen met behulp van de SCP-defini e (% is kwetsbaar). Van de ouderen tot jaar is 1% kwetsbaar en van de -plussers 40%. Eén op de drie vrouwen en één op de vijf mannen is kwetsbaar (kerncijfertabel). Het percentage ouderen dat kwetsbaar is, is in Zuid-Holland Noord even groot als in Midden-Holland. Gouda en Katwijk hebben in verhouding meer kwetsbare ouderen (% respec evelijk %) en het cluster Kaag en Braassem/Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude hee minder kwetsbare ouderen (%). Kenmerken kwetsbare ouderen Omdat de gezondheid afneemt met de lee ijd zijn kwetsbare ouderen zoals verwacht gemiddeld ouder, vaker vrouw en vaker alleenstaand dan de niet-kwetsbare ouderen (tabel ). De hel van de niet-westers-allochtone ouderen is kwetsbaar (kerncijfertabel). Zij vormen dan ook achtergrondkenmerken -plus vrouw alleenstaand niet-westers allochtoon sociaaleconomische status lager onderwijs hbo/ wo alleen AOW moeite met rondkomen en/of schulden zorggebruik huisarts medisch specialist tandarts paramedici* thuiszorg GGZ of maatschappelijk werk mantelzorg ontvangen huishoudelijke hulp ontvangen behoe e aan meer zorg bewegen inac ef voelt belemmeringen om meer te bewegen lichaamsgewicht ervaren gezondheid ma g overgewicht erns g overgewicht ma g slecht kwetsbare ouderen niet-kwetsbare ouderen totaal ouderen % % % 2 3 42 0 0 3 23 2, 1,3 1, 1 3 3 44 44 3 1 1 4 2, 3, suïcide denkt er wel eens serieus aan 1,2 *paramedici = dië st, ergotherapeut, fysiotherapeut, logopedist, oefentherapeut Cesar/ Mensendieck Leesvoorbeeld: 2% van de kwetsbare ouderen is -plus 2 4 0,4 1 4 3 2 1 23 4 Campen, C. van, Kwetsbare ouderen, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, februari Tilburg Frailty Indicator (TFI), Met vragen wordt bepaald of iemand kwetsbaar is en in welke mate.
Een derde van de kwetsbare ouderen is inac ef (beweegt maximaal een half uur in de week ma g intensief) en negen op de en voelt belemmeringen om meer te bewegen tegenover zes op de en niet-kwetsbare ouderen. Kwetsbare ouderen hebben gemiddeld vaker erns g overgewicht en beoordelen de eigen gezondheid slechter dan niet-kwetsbare ouderen. Gedachten aan suïcide komen zeven keer vaker voor bij kwetsbare dan bij niet-kwetsbare ouderen (tabel ). In Hollands Midden zijn circa.000 ouderen (%) kwetsbaar in de zin van een slechte lichamelijke, slechte geestelijke of slechte sociale gezondheid. Binnen de groep kwetsbare ouderen hebben circa.00 ouderen financiële problemen. Deze laatste groep is het meest kwetsbaar.
Kerncijfers lichamelijke en psychische gezondheid en huiselijk geweld -plussers, 0 lichamelijke gezondheid psychische gezondheid kwetsbaar ooit slachtoffer huiselijk geweld aan suïcide gedacht emo oneel eenzaam sociaal eenzaam hoog risico angst/depressie ma g risico angst/depressie ADL-beperkt func ebeperkt sterk belemmerd licht belemmerd 1 chronische aandoeningen ervaren gezondheid slecht ervaren gezondheid ma g % % % % % % % % % % % % % % Hollands Midden 23 1 2, Regio Zuid-Holland Noord Midden Holland Gemeente Alphen aan den Rijn Bodegraven-Reeuwijk Boskoop/Waddinxveen Gouda Hillegom/Lisse Kaag en Br./N koop/r woude/z woude* Katwijk Krimpenerwaard ( gemeenten) Leiden Leiderdorp/Oegstgeest/Voorschoten Noordwijk/Noordwijkerhout Teylingen Zuidplas Lee ijd -4 jaar -4 jaar Geslacht man vrouw Gezinssamenstelling twee partners alleenstaand Burgerlijke staat gehuwd weduwe/ weduwnaar nooit gehuwd geweest gescheiden, gescheiden levend Opleidingsniveau LO MAVO, LBO HAVO, VWO, MBO HBO, WO Rondkomen geen moeite rond te komen wel moeite rond te komen Etniciteit autochtoon westers allochtoon niet-westers allochtoon 23 1 1 2 1 1 2 1 1 23 vetgedrukt = significant afwijkend van Hollands Midden * Kaag en Br./N koop/r woude/z woude = Kaag en Braassem/Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude 2,3 2, 2, 3, 1, 3, 0, 1, 2, 2,2 2,2, 4, 1, 2,1, 2,3 2,, 1 1 1 2 2 3 2 2 2 2 4 0 0 0 1 4 2 3 3 2 3 1 1 1 1 2 2 2 42 4 40 42 23 1 1 1 2 1 3 3 3 3 41 44 4 42 3 3 4 3 3, 3, 1, 4, 3, 2,,3 2, 4, 1,3 4, 4,,2, 4, 4,4, 1, 1,1 2,,4 3,,2 2 2 2 3 2 42 4 1 1, 1,4 1,3,1 1, 3, 3, 3,2 2, 2, 2,,2 4,2,, 3, 2,1 3,2 2,, 3,2 1, 3, 3, 2, 3, 1, 1, 4, 2,3 1, 1,4 1,,2 2,3,2, 2, 4,4 4, 2, 4,3 4,1 2 1 40 1 1 1 4 4 40 4