Werken in het groen (z)onder tekenbeten 16 april 2019 Werkschuurbijeenkomst De Waterlely, Natuurpark Lelystad Fedor Gassner Gassner Biologisch Risico Advies www.gassneradvies.nl fedorgassner@gmail.com T: 0614643333 2 1
3 4 2
5 6 3
Ziekte van Lyme Erythema migrans 7 Incidentie Lyme borreliose en tekenbeten Vroege + late lymeziekte 27.000 per jaar in 2017 Tekenbeten: 91.000 bij huisarts; totaal 1.300.000 8 https://rivm.nl/documenten_en_publicaties/algemeen_actueel/nieuwsberichten/201 8/Aantal_mensen_met_lyme_ruim_verviervoudigd Geraadpleegd 18 april 2018 4
Teken zijn klein: beet blijft vaak onopgemerkt! In 30-50% van lymegevallen wordt geen tekenbeet gezien of gevoeld 1 mm RIVM 9 Eisen & Eisen, 2016. Critical Evaluation of the Linkage Between Tick-Based Risk Measures and the Occurrence of Lyme Disease Cases. J Med Entomol. 2016 Jun 21. pii: tjw092. [Epub ahead of print] De schapenteek Ixodes ricinus Larve Nimf Mannetje Vrouwtje Ongeveer 15% besmet (0-50%) In Nl 15 andere tekensoorten, maar de schapenteek veruit meest relevant i.v.m. lymeziekte* 10 *RIVM: Twee promoties tal van tekenbeetziekten : https://goo.gl/b141mm RIVM 5
Levenscyclus 2 tot 6 jaar 10 Gastheren jonge teken en reservoirs Borrelia G. Van Duijvendijk K. Van Kleef Verschillende Borrelia species: verschillende gastheren en verschillende manifestaties van lymeziekte. 12 Meer info? Zie boek laatste slide 6
Reproductiegastheren Groot wild: geen Borrelia, wel veel teken Bron: copy paste Ook egels, eekhoorns, fazanten, hazen, honden, katten, ratten etc 13 13 >80% Luchtvocht >4 C Strooisel of moslaag / klimop / hoog gras 0-1,5 m Zzzzzzz 0-50 cm 14 0-20 cm Bodem / Strooisel 14 7
Waar zit de teek EXACT? 15 Fedor Gassner Fedor Gassner Filmpje RIVM Een Teek? Pak m Beet! https://youtu.be/mveb_uyn8cy 16 8
Fedor Gassner 17 Fedor Gassner 18 9
Tekenradar.nl: voorspelling activiteit teken 19 Tekenradar.nl Waar en wanneer kom je teken tegen? BOS Van april t/m oktober in (weide en heide) Duin (bos) Park (bos) (bos) Tuin maar soms ook teken in de winter 10
21 Teken en klompenpaden 22 Gnr.nl 11
23 Teken en klompenpaden Ook op locaties met veel mensen Blader / humus / moslaag, Gastheren, Vochtige lucht, temperatuur, seizoen 24 Kirby C. Stafford III 12
Overstap op de mens Alekseef & Dubinina 2006 Kleding! 25 Een tekenbeet Hypostoom Palpen Cheliceren (Snijdend) 26 Foto s: Adriaan van Aelst 13
Bloedmaal Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Dag 5 Dag 6 Dag 7 Teken en klompenpaden Erythema migrans Borrelia bacterie 1e verschijnsel in 70-90% van Lyme-gevallen Indien onbehandeld kans op ernstigere verschijnselen (late lymeziekte) Hilversum: 156/100.000 (c.a. 134 landelijk) 28 www.tekenradar.nl 14
Dé ziekte van Lyme bestaat niet 29 Mensen op het menu Uit: lyme onder de loep Gezondheidsraad 2013 Teken als microbiële dierentuin 15 inheemse tekensoorten in Nederland Vooral Schapenteek medisch relevant in verband met lymeziekte Kan potentieel ook vele andere verwekkers overdragen: Borrelia miyamotoi Neoehrlichia Francisella tulariënsis mikurensis Coxiëlla burnetii Babesia divergens / Babesia microti Francisella tulariënsis Bartonella hensalea Borrelia miyamotoi Rickettsia helvetica TBEv Babesia (Frühsommer divergens meningoencephalitis / Babesia microti of FSME) inenting TBEv (Frühsommer meningoencephalitis of FSME) Bartonella inenting hensalea Rickettsia helvetica Anaplasma spp. (Ehrlichia) TBE (5 gepubliceerde gevallen in NL sinds 2016) maar gevallen hiervan zijn zeer zeldzaam in Nederland. Anaplasma spp. (Ehrlichia) Neoehrlichia mikurensis Coxiëlla burnetii 30 15
Preventie (Lymeziekte) Gedrag: Huid en kleding: Alertheid Dekkende kleding Mijden DEET (>20%) Checken Citriodiol (PMD) Waakzaamheid Kleding met permethrin Kleding wassen/ droger (60 C) 31 www.rivm.nl/teeknbeet / RIVM/NVAB richtlijn Arbeid en lymeziekte 2015 Maatregelen tegen teken geschikt voor Nederland 76 In Nederland geen directe bestrijding Experimenten biologsiche bestrijding met Aaltjes** of Schimmels* Indirecte bestrijding Aanpassing leefomgeving teek GGDrU experimenten verwijderen strooisel geen effect Aanpassen gastheren? Weren dmv hekken* Lokschapen* Four-posters* Huisdieren behandelen? Anti-tekenvaccin* Preventie tekenbeten* Natuurbeheer* * http://www.wageningenacademic.com/ecvd-04 ** Firma Biocontrole 16
Aanpak leefomgeving Afbeelding: Kirby Stafford III Vóór 77 Aanpak leefomgeving Afbeelding: Kirby Stafford III Ná 78 17
Aanpak leefomgeving - strooisellaag 35 Barrière tussen mens en teek 79 Afbeelding: Kirby Stafford III Een teek loopt horizontal max. enkele meters Minimale overleving op kort gras Duidelijke scheiding tekenhabitat-mensenhabitat 18
Aanpak gastheren In de V.S.: Four posters en bait boxes In Nederland:?? Wetgeving? Koningshuis 38 19
Nieuwe infographic GGDrU www.ggdru.nl/tekenbeet 39 www.biomaatschappij.nl 40 https://www.biomaatschappij.nl/ziekte-van-lyme/ 20
Vragen? E-mail: fedorgassner@gmail.com Tel: 0614643333 www.gassneradvies.nl LinkedIn: nl.linkedin.com/in/fedorgassner/ www.rivm.nl/tekenbeet richtlijnen app tekenbeet film teksten, foto s etc http://www.wageningenacademic.com/ecvd-04 41 21