VNO/NCW & MKB Nederland, projectleider Green Deal BZK-MKB

Verslag beleidstafel nr. 4-2013 Thema: Energiebesparingsmaatregelen in Midden- en Kleinbedrijf / Energie-akkoord Datum: Donderdag 28 november 2013 Tijd: Van 12.00 tot 14.00 uur Locatie: VNO/NCW, Bezuidenhoutseweg 12 2594 AV Den Haag Inleiders Martin Kloet Philip Blaauw Mariette Bilius VNO/NCW & MKB Nederland, projectleider Green Deal BZK-MKB Innax (algemeen directeur) DCMR Co-referent Stientje van Veldhoven, Tweede Kamerlid voor D66 Toelichting programma In het energie-akkoord is een pakket maatregelen voorgesteld op het gebied van energiebesparing in de gebouwde omgeving (bijlage 1). De grootste bijdrage die volgens de berekeningen van ECN/PBL in de gebouwde omgeving kan worden geleverd betreffen energiebesparingen bij 'commercieel vastgoed' in MKB (zie bijlage 2 - ECN). Deze groep gebouwen is zeer divers, bevat kantoren, winkels, theaters en zelfs koel- en vrieshuizen. Gemeenschappelijk kenmerk is dat er, in tegenstelling tot bij woningen, verplichtende eisen zijn voor het energiezuinig maken van deze gebouwen. Deze verplichting is opgenomen in de Wet Milieubeheer, en in combinatie met de Wet Economische Delicten in theorie een effectief instrument voor structurele investeringsbeslissingen in energiebesparing. Spaar het Klimaat constateert dat onderzoeken regelmatig melden dat het beleid inzake de Wet Milieubeheer niet effectief is. De vragen die voorliggen bij deze beleidstafel zijn: 1. Waarom is zoveel potentieel aan energiebesparing nog onbenut gebleven? 2. Hoe wordt het energie-akkoord uitgewerkt op het onderwerp 'erkende maatregellijsten'? 3. Wat moet er gebeuren om de 28 PJ (of meer) in deze sectoren te behalen? 4. Welke kansen liggen er bij transformatie van utiliteit naar woningbouw worden benut? 5. Wat is daarbij de optimale rol van het bevoegd gezag cq. Milieudienst/RUDs? 6. Kan, en zo ja, wat kan politiek 'Den Haag' hier nog aan bijdragen? Aanwezigen Inleiders en gasten Spaar het Klimaat: Energiecentrum MKB, Martin Kloet, projectleider Green Deal DCMR: Mariette Bilius, senior beleidsmedewerker Innax, Philip Blaauw, Algemeen Directeur Tweede Kamer, Stientje van Veldhoven Ministerie van I&M: Mehmoona Mian, Afdeling Erkende maatregellijsten. DCMR: Hans Knippels, senior beleidsmedewerker Ministerie van BZK: Hans Korbee (vervanger van Meindert Smallenbroek) UNETO/VNI: Michel Wijnands (vervanger van Titia Siertsema) www.spaarhetklimaat.nl info@spaarhetklimaat.nl Jan van Scorelstraat 38 3583 CR Utrecht Tel. 06 23254805

VNO/NCW: Frits de Groot (gedeeltelijk) VNO/NCW: Willem de Goede, senior beleidsmedewerker Participanten Spaar het Klimaat Saint Gobain Construction Products: Frank te Poel, Algemeen Directeur Glassolutions: Filip Verriest, Directeur Wienerberger: Rob Mulder, Manager pre- en aftersales Feenstra: Henk Sijbring, manager public affairs Knauf Insulation: Peter Tulkens, manager public affairs Benelux Sto: Rob de Jong, Algemeen Directeur afwezig m.k.: Hannie Stappers (Rockwool), Eric Las (Kingspan Unidek) Organisatie en verslag ShK/Vuyk Onderzoek Ontwerp en Advies: Ernst Vuyk Inleiding Green Deal MKB Martin Kloet "Het bedrijfsleven' bestaat niet. Er zijn ca. 700 honderd duizend bedrijven ingeschreven in Nederland. 95% van de bedrijven heeft minder dan 10 werkzame personen. Wat betreft energie: bij 95% van de bedrijven gaat het om ca. 5 a 10 keer het huishoudelijk energieverbruik van 1 adres. Dat dient vooraf gezegd te worden. Denk aan de administratieve verplichtingen van de Wet Milieubeheer als elk bedrijf op dezelfde manier zou worden aangesproken. Dat is onmogelijk. Ondernemers zijn niet tegen energiebesparing, maar het is lastig om het vraagstuk op te pakken. Partijen om de ondernemer heen zouden hem/haar moeten kunnen ontzorgen. Dat lukt nog onvoldoende. Wie zijn dat, de stakeholders? 1. Gemeente, 2. Provincie, 3. De installateur, met wie de ondernemer een haat/liefde verhouding heeft. Installateur die de ondernemer aanspreekt, heeft er namelijk ook belang bij. Groot belang. Heel veel bedrijven in de installatiesector kunnen de ondernemer niet 'bij de hand nemen'. Voor de ondernemer en installateur: Hoe realiseer ik kostenbesparingen? We hebben met parkmanagement (bedrijventerreinen) goede resultaten bereikt. Nieuwe voorbeelden. In de Green Deal. Niet onbelangrijk is dat in de berekeningen van de terugverdientijden de uren van de ondernemers, en de uren van de branche-organisaties zijn 'om-niet' gewaardeerd. Voor de Green Deal was 500.000 aan co-financiering nodig, in eerste instantie. Dat bleek 1,200.000 te worden, inclusief de tijdsbesteding, doordat ondernemers en faciliteerders bereid waren om er in mee te denken. Er is, kortom, veel tijd geinvesteerd in deze Green Deal. Wat was er mogelijk? Ondernemers konden een energiescan krijgen, een standaard-scan door onafhankelijk adviseurs uitgevoerd. Dermate eenvoudig dat een ondernemer en adviseur de energetische voordelen terug zouden kunnen verdienen. Voor 450 euro kan de ondernemer een advies krijgen over investeringen. Ook deze moet terugverdiend worden. Het resultaat: 560 ondernemers hebben maatregelen genomen. Economisch gedreven. Doorgaans had men ingestoken op opwekkingskant, duurzame energievoorziening. Plaatsen van zonnepanelen. Waarom? Imago, sexy-ness.

(Stientje van Veldhoven arriveert om 12.46 uur, voorzitter zorgt voor korte intro en samenvatting) Sheet over genomen maatregelen. LED verlichting wordt veel toegepast, levert ook energiebesparing. Maar ik maak me wel wat zorgen over LED. Energiemanagement is belangrijk Isolatie van ketelhuizen en leidingen. Vooroorlogse toestanden. Makkelijke besparingen. Voorgenomen maatregelen zie sheets.(presentatie beschikbaar voor deelnemers en evt. op website) Zonnecellen zeer interessant. Geslechte bottlenecks, ontzorging schrijnend gebrek aan kennis investering Ervaring: we moeten naar maatregelen per sector. Investeringsbereidheid groot, leningen niet interessant voor velen. Split incentive: groot probleem. Huur: m2 prijs omhoog. Inzet van gemeenten, daar moet iets aan gebeuren. Er is contact met I&M hierover. Milieuhandhavers die geen verstand van zaken hebben is een van de grote uitdagingen. Informatiestructuur afgelopen jaren minder geworden. Infomil nog wel actief. Lastig: Tegenstrijdige adviezen op basis van zelfde bron van informatie. Deskundigheid, meest befaamde milieudienst die Nederland kent. Mariette Bilius DCMR (senior beleidsmedewerker Milieudienst Rijnmond) Presentatie ervaringen en adviezen DCMR (Milieudienst Rijnmond), sinds 1 maart 1993. We constateren dat we veel nog moeten leren. Hoe komt dat dan? Het is goed dat we een eigen verantwoordelijkheid hebben aan de kant van bedrijven; Er zijn 20 a 30 duizend bedrijven in onze regio, daar kunnen we echt niet elk jaar langs. Energie, ondergeschoven kindje, dat is een te grote taak voor ons als dienst Sectoren, daar kunnen we met een maatregellijst iets mee doen. Milieudoel aanpak bij Koel- en vrieshuizen, AgentschapNL (RVO) als ondersteuner om aandacht te geven via MJA Hoe krijgen we dat met z'n allen voor elkaar? EnergieprestatieKeur, niet meer langs het bevoegd gezag voor het onderwerp energie. Zorg nu heel goed dat je van elkaar weet wat je kunt. Branchevertegenwoordigers als smeermiddel naar de bedrijven toe. Dat kun je ook hier gebruiken. Een hele hoop spullen op de plank hebben liggen. Dit is de uitdaging. Bevoegd gezag.

Martin Kloet: ik mis de aandacht voor de administratieve lastendruk voor de ondernemer. Hans Knippels: klopt. De administratieve last is terug te verdienen. Ik vraag wel om tempo. Want 20% Philip Blaauw INNAX (gebouwverduurzamer en esco) - Directeur Ik heb 4 punten. Punt 1: Politiek We zitten nu nog teveel in het milieu van woorden: bla bla. Nederland heeft een fantastisch track record op het gebied van remmen. Voorbeeld: Het energielabel, na afspraken in Europa in 2008 en 2010 nog steeds geen boete. Komt die er, na 5 jaar ploeteren met wetgeving? Gaan! Waarom moet dat zo? De Stichting Spaar het Klimaat moet laten horen dat dit moet ophouden. "Enough is enough." Punt 2: Handhaving DCMR is de uitzondering in Nederland. IJmond loopt voorop. Amsterdam is ook wakker, Den Bosch wordt na 80 jaar ook wakker. Voor ondernemers? Altijd lastig. Je moet een plan maken en investeren. Maar: met 180 op snelweg ben ik binnen de kortste tijd mijn auto kwijt. Trajectcontrole. Er moet gewoon gehandhaafd worden. De wet is de wet. 200 medewerkers. Ik kan het u vertellen, in Frankrijk geldt: de wet de wet. Daar haal je het gewoon niet in je hoofd om daar overtredingen te maken. Wettelijke handhaving in Frankrijk is veel beter georganiseerd. Net als bij autorijden, moet je in Nederland mensen opleiden en goed gaan handhaven. Punt 3. Investeringen Er is altijd een geldgebrek. Het is een kapitaalgebrek of investeringstekort. Twee leuke oplossingen: 1. Begin met maatregelen die makkelijkte doen zijn. Energiedata per kwartier. Kan je zelf gaan zien wat het doet. 1. De energiesector bepaalt zelf wat ze factureert. In geen enkele andere sector zouden wij dat accepteren. Als je de meters per kwartier gaat aflezen. Meter wisselen of meetdata krijgen. Dan kan je gaan zien. 2. 70-80% van de tijd staat ventilatie aan in tijd dat het niet nodig is. Kassa. Gouden recept. Iedere ondernemer. 80-90% van de bedrijven is dit een makkelijk te scoren winst. 3. Quick win, met wtw installatie, of isolatie. Ook daar is er een oplossing voor. Er is 400 miljoen in energiebespaarfonds. Er is al actief op gemeente en provinciaal 500 600 miljoen aan bespaarfondsen. Voor 17 miljard euro verkochte energie. 4. Regionaal sterk verschillend: Niet in Eneco en Delta gebieden, maar de rest is steenrijk. 1. Provincies hebben tegen een half miljard in kas. 2. 1,5 2,5% rente op leningen, voor provincie een leuke activiteit. 3. Wij hebben hordes aanvragen gedaan: 1. Professionele aanvraag behandeld. Revolving fund, is een bankenaanpak. 2. Fors bedrag indienen. Half miljoen investering. 4. Wij gaan als stichting naar groep bedrijven. Je geeft een miljoen, we zetten een bespaar BV. Wij met z'n allen garanderen dat het miljoen terugkomt. 5. Groep als geheel is stabiel, wij gaan dat met z'n allen terugverdienen voor de ASN.

1. Isolatieprojecten van leidingen 2. Zonodig bureaucratie weghalen 3. Woningcorporaties kunnen er snel mee aan de gang 4. MKB-ers zullen hulp nodig hebben van de accountants (tot op zeker hoogte,..) 5. Er is een financieel formulier 6. De accountant kan daarbij helpen 7. Op 't ogenblik is er een half miljard beschikbaar. 1. Er is maar een maar specifieke stukken. 1. zonne-pv 2. wtw 1 miljoen in gemiddeld projecten van 10 duizend euro. 8. Ik creeer leverage, ik ga de miljoen gebruiken voor leverage. 9. Volgebouwd. Bij 4 miljoen willen de banken niet meer, dan weer terug naar het Overijsselfonds. 10. Er is geld, organiseer een "bespaar bv". Voor bepaald MKB. Het producerende MKB, bouwmarkten, gespecialiseerde bespaar bv's. Laatste is mogelijk, naast EU beleid. Punt 4: Specialisme & core-business Overheden met vastgoed: Wij zien een angstcultuur, gecombineerd met 'het is mijn corebusiness niet'. Het resultaat: slechts 80% van de gemeenten heeft na 3 jaar pas iets geimplementeerd. Vooral de goede inkopers realiseren iets. De traagheid van besluitvorming is voor bedrijven niet werkbaar: 1 of 2 gemeenten, als we die een aanbod doen, dan na 7 jaar een project. Wethouders vinden het levensgevaarlijk. Koffiedrinken is voor ons heel duur, want er ontstaat te weinig. Gemeenten hebben nooit naar hun energieverbruiken gekeken. Voorbeeld 1: Nieuwe wethouder. Moest groter en beter plan. Ook hier was een oplossing: commercieel vastgoed, split incentive. Bedrijfje, benchmark universiteit Maastricht. GRESB, global real estate sustainability benchmark. Pensioenfondsmechanisme. Zij delen het geld uit, zijn de machthebbers in het vastgoed. Vastgoed, technisch beheer. Voorstel: Jullie kopen een abonnement, 10 a 20 duizend euro, wij formuleren vragenformulieren. Die sturen wij in jullie keten. 'Hoog en droog 22' vult het formulier in. Daarna wordt zichtbaar voor pensioenfonds en het hele land zichtbaar. Dit systeem werkt internationaal. Voorbeeld 2: Ik kom net bij een grote woninginvesteerder vandaan. Wij hebben de koploper geholpen. Mijn vraag aan jullie: pensioenfonds. Als dit werkt, krijgen we vraag. In de verschillende segmenten, zorg, scholen, sommige delen werken, we pakken het gemeentelijke vastgoed op. Stel dat wij de status van het ministerie gaan publiceren waar de gemeentes eigenlijk staan. Je moet Gemeenten niet "bij het geld", maar "bij de 'stemmen" pakken. We moeten zorgen dat de gemeente wordt gerankt waar ze staan. Ranking geven. Net als met Zorgverzekeraars, Friesland. Stientje van Veldhoven Dank voor de praktijkverhalen van Innax en DCMR. Er zijn duidelijk barrieres, dank voor verhaal van MKB Green Deal. Benchmarken werkt altijd, hoe verschillende mechanismes kunnen bijdragen wordt dan zichtbaar. Voor het split incentive, daar vraag ik mij af wat de oplossing is bij kleine bedrijven. Als ik al 7 jaar in een woning zit, rendeert een maatregel misschien al niet meer. Standaard lijsten kunnen helpen bij de beslissing.

Mag verwachten dat een bedrijf deze implementeert, op basis van steekproefsgewijze check. We zouden met elkaar de lat hoger moeten leggen. In de Tweede Kamer zal ik aandacht vragen voor de handhaving en de resultaten van de Green Deal. Het energieakkoord is nog onvoldoende duidelijk als het gaat om het effect, qua uitwerking is er nog het nodige te doen. EPK-pilots en Standaard maatregellijsten. Gaat dat voldoende zijn? Discussie o.l.v. Dick Tommel Hans Korbee (BZK/Agentschap) Er is een zgn. "Duo label", Greenlease (groen huurcontract waar je de split incentive mee oplost), voorbeeld Syntens Achmea. Er zijn antwoorden en systemen. Voordat we nieuwe dingen bedenken, misschien eerst uitbouwen van goed werkende dingen. Energiekaart (wat is voor de eigenaar en wat is voor de huurder?) Wij gaan ervan uit dat ministeries doen hetgeen de Tweede Kamer wil. Veel meer ideeen in de utiliteitsbouw verdienen politiek de aandacht. Die is echt onvoldoende. De erkende maatregellijst is in de Tweede Kamer neergelegd. Het perfecte systeem vervangen door een 'goed' systeem dat meer de aandacht moet krijgen. Afspraak: een vervolggesprek van Stientje met Philip Blaauw en Hans Korbee om hierover door te spreken. Stientje van Veldhoven Ik ben iets optimistischer dan Philip Blaauw over de EU, ik heb er zelf ook gefunctioneerd. Lidstaten. Probleem zit met name bij Nederland. De vraag blijft: waarom? wat is er met NL? Wat doe 'ik' in de TK? Toezien op de tijdige implementatie. Als ik kijk naar het energieakkoord. Zit een hoop in, maar we zitten slechts op 20% en in het beste geval op 60% (van de 100 PJ) die is afgesproken. Ik ben van een van de partijen die heeft gezegd dat we stabiliteit nodig hebben in het beleid. Iets installeren dat met 10 jaar stilstand kan institutionaliseren. Energiebesparing heeft veel laaghangend fruit, maakt ons minder afhankelijk en daar moeten we echt wat aan doen. Vraag: Wat zit er aan te komen? Eerste lichting, koers op zomer 2015. Wijzigingen in de regelingen, vierde tranche van wijzigingen in het activiteitenbesluit. Verschillende partijen bereid gevonden een aantal werkgroepen voorzien. Utiliteitsbouw als industrie. Volgend jaar. Voorhang: 2014. Van kracht in 2015. Tranche is heel breed voor I&M. Veel partijen bij betrokken. Aantal sectoren in de 1e lichting. Als lijsten zijn opgeleverd. Dan met gemeenten, dossier waar de details heel belangrijk zijn. VNG en IPO Waar wij vooral op aansturen is draagvlak voor de lijsten, zodat de branches ermee de boer opgaan. Vraag: Kunnen we voor 10 jaar energiecontracten vastleggen? Consumenten moeten beter beschermd worden. Richting consumenten extra waarborgen rond de overstap. Eneco heeft een esco, maar niet gekoppeld aan de energieleverancier. Voor de KUNSTHAL bijvoorbeeld. Dat is losgekoppeld van de leverancier. Vraag: Wat kan er verder gebeuren? Juridische analyse laten maken. Via servicekostennota, voor woningbouwcorporaties is wel een oplossing gevonden. In de servicekostenregeling. Daar wordt opgenomen wat er wel niet precies kan. Rob Mulder Met name de 4 punten die Philip heeft ingebracht vind ik zeer inspirerend.

Maar, het werkt niet als Spaar het Klimaat de dominee wordt met het vingertje, zoals Innax vraagt. Wij kunnen niet iedereen voor de voeten stoten, zoals politiek en bestuur. Die zijn daar zeer gevoelig voor, maar het werkt regelmatig niet productief. Philip Blaauw EU beleid input: EU wetgeving wordt grootschalig genegeerd. Dat is een groot schandaal en dient te worden gezegd en vastgesteld. Handhaving: daar kunnen we op wijzen dat het beter moet plaatsvinden. Wel op een groter niveau, koepels van koepels. Daar komt een groot gebrek aan kennis aan. Bepaalde specialisten kunnen wel in de ene sector, maar niet in de andere sector werken. Dat luistert heel nauw. Niet met het vingertje, maar wel met opleidingen. Hans Korbee Handhaving in APK, kost vrijwel niks. Handhaver heeft die mogelijkheid, geef gewoon 80 euro boete. We hebben een gebouwcontrole. In het kader van het reguliere onderhoud, elk kwartier gemeten. De vraag zal dan zijn: "Meneer, waarom werkt u 2e kerstdag door?" Onderhoud, advies en controle in 1. Ketelinspectie heb je nodig. Als je dat niet doet, dan is het gevaarlijk en nodig. Koppel je handhaving eraan. Zet je handhaver eraan. Je moet het wel tanden geven. Door bevoegd gezag. Handhaver positie geven en prioriteit. In verband met de tijd vat de voorzitter niet meer samen, maar nodigt iedereen uit tot het opnemen van contact met elkaar of Spaar het Klimaat bij verdere afspraken en/of vragen. In 2014 zullen opnieuw enkele beleidstafels worden georganiseerd, te beginnen met thema over binnenklimaat, gezondheid en comfort. Noot voor lezers: Indien u vragen heeft, kunt u contact opnemen met Ernst Vuyk (0623254805). Meer informatie op te vragen bij ShK (bijlagen bij de uitnodiging voor deze beleidstafel). 1. Energie-akkoord tekst / (1.a) en tekst Pijler 1. (1.b) 2. Onderzoek ECN/PBL 3. Green Deal MKB-Nederland infoblad 4. Innax aanpak 5. Onderzoek Jones Lang LaSalle 'occupier sustainability' 6. Kantoor transformatie gaat niet vanzelf (voorbeelden)

Participanten Stichting Spaar het Klimaat