Osteoporose Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Inhoudsopgave 1 Wat is osteoporose? 1 Oorzaken van osteoporose 1 Risicogroepen 2 Heb ik osteoporose? 2 Betekenis hoogte T- score 2 Voorkomen 2 Behandeling van osteoporose 3 Bisfosfonaten 3 Bisfosfonaten in de vorm van tabletten 3 Bisfosfonaten in de vorm van een infuus 3 Denosumab injectie 3 Leefstijladviezen 3 Voeding 3 Calcium 4 Geadviseerde hoeveelheden calcium (in milligram per dag) 4 Vitamine D 4 Gebruiksadvies extra vitamine D 4 Beweging 4 Vallen 5 Meer informatie 5 Belangrijke telefoonnummers 5 Wat is osteoporose? Osteoporose, oftewel botontkalking, is een aandoening waarbij de botten minder sterk en broos worden. Mensen met osteoporose hebben een verhoogde kans op botbreuken, met name van de heup, pols en de wervels. Botbreuken kunnen gepaard gaan met pijn, invaliditeit en verlies van zelfstandigheid en kwaliteit van leven. Osteoporose komt met name op oudere leeftijd voor, maar ook jonge mensen kunnen osteoporose krijgen Oorzaken van osteoporose Het lichaam is onophoudelijk bezig met het afbreken en opbouwen van bot. Tot ongeveer het vijfentwintigste levensjaar bouwt het daarbij meer op dan het afbreekt. Na ongeveer het veertigste levensjaar is het omgekeerde het geval. Mannen verliezen vanaf dat moment in totaal 20 tot 30% van hun botmassa, vrouwen soms tot aan 50%. Botten worden daardoor kwetsbaarder. Niet iedereen krijgt osteoporose op latere leeftijd. Een aantal factoren vergroot de kans daarop aanzienlijk. U loopt een hoger risico om osteoporose te ontwikkelen als u: eerder iets gebroken hebt, na het vijftigste levensjaar; langdurig bepaalde medicijnen gebruikt, bijvoorbeeld corticosteroïden of middelen tegen epilepsie; ondergewicht hebt; terug naar de inhoudsopgave 1
erg weinig beweegt, bijvoorbeeld vanwege langdurige bedrust of rolstoel afhankelijk bent; een tekort aan vitamine D hebt; minder dan 500 mg calcium per dag eet en/of drinkt; rookt; vroeg in de overgang komt (voor het vijfenveertigste jaar); meer dan drie glazen alcohol per dag drinkt; familieleden met een historie aan botbreuken hebt. Een aantal ziekten vergroot de kans op osteoporose ook. Voorbeelden daarvan zijn reumatoïde artritis, chronische darmziekten, anorexia en een te snel werkende schildklier. Risicogroepen Naar schatting hebben ongeveer 850.000 mensen in Nederland osteoporose. Daarvan is 90% vrouw en 10% man. Vrouwen krijgen vaker osteoporose doordat hun botafbraak sneller gaat dan die bij mannen. Vanaf de overgang maken vrouwen namelijk minder oestrogeen aan, een hormoon dat onder meer beschermt tegen osteoporose. Daarnaast spelen erfelijke factoren een rol. Osteoporose is een ziekte die vooral voorkomt bij mensen boven de vijftig. Als jongeren het krijgen, komt dit vaak door een (aangeboren) afwijking of het langdurig gebruik van medicijnen die de botdichtheid verminderen. Heb ik osteoporose? Osteoporose komt vaak pas aan het licht na een botbreuk. Een lichte belasting is dan soms al genoeg voor een botbreuk. Denk aan een pols die breekt tijdens het verzetten van een stoel of een misstap tijdens een wandeling. In Nederland geldt het advies om iedereen boven de leeftijd van vijftig jaar met een botbreuk te screenen op osteoporose. De enige manier om osteoporose aan te tonen, is door middel van een onderzoek naar uw botdichtheid, een zogenaamde DEXA-meting. Hierbij wordt de botdichtheid van uw heup en wervels gemeten. U voelt hier niets van. De botdichtheid wordt uitgedrukt in een T-score. Betekenis hoogte T- score Op basis van de T-score bestaan er drie categorieën van botdichtheid: een T-score tussen +1 en -1 betekent een normale botdichtheid; een T-score tussen -1 en -2,5 betekent osteopenie; een T-score van -2,5 of lager betekent osteoporose. Hierbij geldt; hoe lager de botdichtheid, hoe hoger de kans op een botbreuk. Voorkomen Osteoporose is in sommige gevallen te voorkomen, afhankelijk van de oorzaak van de ziekte. Voor gezonde mensen helpt het om consequent voeding met voldoende calcium en vitamine D te nemen, voldoende te bewegen, niet te roken en weinig alcohol te drinken. Voor mensen met een aangeboren aandoening die osteoporose veroorzaakt, is het moeilijk het risico de ziekte te krijgen, kleiner te maken. Voor patiënten die osteoporose hebben, bestaan, naast leefstijladviezen, goede terug naar de inhoudsopgave 2
medicijnen. Deze maken het mogelijk osteoporose dus verdere botafbraak te vertragen of stoppen. Behandeling van osteoporose Bisfosfonaten Bisfosfonaten zijn wereldwijd de meest voorgeschreven medicijnen tegen osteoporose. Ze zijn goed en uitgebreid onderzocht. Deze medicijnen hechten zich aan het botoppervlak en maken cellen die het bot afbreken minder actief. Cellen die het bot opbouwen krijgen daardoor meer kans. Bisfosfonaten gaan hierdoor het botverlies tegen. Uit onderzoeken is gebleken dat de kans op fracturen op alle plaatsen aanzienlijk afneemt en het is aan te bevelen dat bisfosfonaten gedurende vijf jaar gebruikt worden. Bisfosfonaten in de vorm van tabletten Het bisfosfonaat wordt éénmaal per week op een nuchter maag ingenomen met een glas water. Het is belangrijk dat u de medicijnen rechtop inneemt en dat u hierna minimaal dertig minuten niet gaat liggen. Mogelijke bijwerkingen kunnen maag/darm bezwaren en spierpijn zijn op de dag van inname, de laatste bijwerking zal geleidelijk verdwijnen. Soms komt irritatie van de slokdarm voor. Dit is een reden om in overleg met uw arts te kiezen voor andere medicatie. Bisfosfonaten in de vorm van een infuus Een infuus met een bisfosfonaat in combinatie met calcium/vitamine D3 tabletten kan op twee manieren gegeven worden. In de vorm van zoledronaat (eenmaal per jaar) en in de vorm van pamidronaat (APD) dat een keer per drie maanden gegeven wordt. De behandeling met zoledronaat duurt gemiddeld 45 minuten per keer. Het inlopen van een APD-infuus (pamidronaat) varieert van één tot vier uur. Uw behandelend arts bespreekt met u de keuze van het infuus. Als u een uitgebreide ingreep aan uw gebit moet ondergaan, bespreek dit dan voor toediening met uw behandelend arts, zodat het infuus na de ingreep pas gepland wordt. Uw tandarts kan bezwaren hebben tegen een toediening vooraf. Mogelijke bijwerkingen treden meestal met name na de eerste toediening op. Spierpijn en of hoofdpijn op de dag van het infuus en koorts en een algeheel onwelbevinden enkele dagen erna, kunnen optreden. U kunt hiervoor paracetamol (4x daags 1000 mg). U kunt hiermee al voor het infuus starten. Denosumab injectie Een ander medicijn is denosumab, een injectie welke één maal per half jaar in combinatie met calcium/vitamine D3 tabletten gegeven wordt. Prolia is de merknaam. Het wordt eens per elke zes maanden onderhuids toegediend. Denosumab is een antistof die de belangrijke stimulator van de botafbraak (RANKLigand) remt waardoor de vorming, werking en overleving van cellen die bot afbreken wordt tegengegaan. Het geeft dus remming van de botafbraak en doet de botdichtheid stijgen. De meest voorkomende bijwerkingen van denosumab zijn huiduitslag,eczeem en winderigheid (minder dan 3%). Een zeldzame bijwerking is cellulitis, een huidontsteking (minder dan 0,3%). Leefstijladviezen Voeding Voeding speelt een belangrijke rol bij zowel het voorkómen als bestrijden van osteoporose. Calcium en vitamine D staan hierbij centraal. terug naar de inhoudsopgave 3
Calcium Calcium zorgt voor sterke botten. Als u hier te weinig van binnenkrijgt, dan haalt uw lichaam calcium uit uw beenderen. U botdichtheid neemt dan sneller af. Voldoe daarom aan de calciumbehoefte van uw lichaam. Dit doet u door vier keer per dag iets te eten of drinken dat voldoende calcium bevat. Voorbeelden hiervan zijn een glas melk, een plak kaas (20 gram), een bakje yoghurt, peulvruchten, groente en noten. Het maakt hierbij niet uit of u magere, halfvolle of volle zuivelproducten gebruikt. Voor wie het een te grote opgave is dagelijks voldoende calciumrijk te eten en drinken, bestaat de mogelijkheid extra calcium te nemen in tabletvorm. Overleg hierover met een arts. Geadviseerde hoeveelheden calcium (in milligram per dag) Voor de geadviseerde minimumhoeveelheid calciuminname per dag, onderscheiden we acht categorieën mensen, waarvan zes op basis van leeftijd. 19-50 jaar: minimaal 1000 mg per dag; 51-70 jaar: minimaal 1100 mg per dag; 71 jaar en ouder: minimaal 1200 mg per dag. Vitamine D Het lichaam heeft voldoende vitamine D nodig om calcium goed op te nemen uit de voeding. Het grootste deel daarvan maakt het zelf aan, onder invloed van zonlicht. Breng daarvoor elke dag minimaal vijftien minuten met een onbedekt gezicht en blote handen door in de buitenlucht. Wanneer het lichaam ouder wordt, neemt het vermogen om zelf vitamine D aan te maken wel af. Bij mensen met een donkere huidskleur is dit vermogen altijd kleiner dan bij mensen met een lichte huidskleur. Een aantal voedingsmiddelen bevat ook vitamine D. In bijvoorbeeld een aantal soorten halvarine, margarine en bak- en braadproducten zit een toegevoegde hoeveelheid. Daarnaast zit er van nature vitamine D in vette vis, zoals zalm, paling, haring, sardines en makreel. Vlees en eieren bevatten het ook, maar minder. Een groot aantal mensen haalt de minimale hoeveelheid vitamine D niet. In dat geval is extra inname door middel van medicatie mogelijk én noodzakelijk. Dit gebeurt op voorschrift van een arts. In het volgende lijstje staat of u misschien extra vitamine D nodig hebt en hoeveel. Gebruiksadvies extra vitamine D Gebruik 20 microgram extra vitamine D per dag wanneer u behoort tot één van de volgende categorieën: man of vrouw met osteoporose; man of vrouw die in een verpleeg- of verzorgingstehuis woont; vrouw van 50 jaar of ouder met een donkere huidskleur die onvoldoende buitenkomt; vrouw van 50 jaar of ouder die een sluier draagt; man van 70 jaar of ouder met een donkere huidskleur die onvoldoende buitenkomt. Beweging Voor mensen met osteoporose is het erg belangrijk voldoende te bewegen. Activiteiten met bewegingen die de botten gelijkmatig belasten en de kans op blessures zoveel mogelijk uitsluiten, zijn het best. Voorkom te zware belasting! Fietsen en zwemmen zijn erg geschikte activiteiten, maar ook wandelen of tuinieren. Regelmatig bewegen, is het best: liever iedere dag een half uur, dan twee keer per week twee uur achter elkaar. De terug naar de inhoudsopgave 4
bewegingen maken uw botten sterker en door regelmatig te bewegen, blijven ze ook langer sterk. Er bestaan aparte sportgroepen voor mensen met osteoporose en andere bot- en gewrichtsaandoeningen. Deze staan vaak onder toezicht van een deskundige, zoals een fysiotherapeut. Als er in uw buurt zo n sportgroep is, weet uw huisarts hier waarschijnlijk van. Vallen Als u osteoporose hebt, is het extra belangrijk om niet te vallen. Uw loopt daarbij namelijk groot risico iets te breken. Als u medicijnen gebruikt die u evenwicht beïnvloeden, als u minder ziet of al vaker viel, bespreek dit dan met een huisarts of verpleegkundige. Misschien is het mogelijk uw medicatie bij te stellen, of u krijgt een verwijzing voor balanstraining. Zorg thuis voor goede verlichting en vaste ondergrond. Vermijd bijvoorbeeld gladde vloeren, losliggende tapijten en uitstekende hoeken. Meer informatie Osteoporose Stichting Postbus 245 3620 AE Breukelen www.osteoporosestichting.nl info@osteoporosestichting.nl Stichting Voedingscentrum Nederland Postbus 85700 2508 CK Den Haag Speciale telefoonlijn voor vragen over voeding: 070-306 88 88 (op werkdagen van 09-17 uur) www.voedingscentrum.nl Valpreventie voor ouderen Stichting Consument en Veiligheid Postbus 75169 1070 AD Amsterdam Servicedesk: 020-511 4567 (op werkdagen van 09-13 uur) www.veiligheid.nl (kies kopje 'ouderen') info@veiligheid.nl Belangrijke telefoonnummers St. Elisabeth Ziekenhuis (algemeen): (013) 539 13 13 Route 25 Interne Geneeskunde (013) 539 25 10 Voor meer medische informatie en informatie over het ziekenhuis, kijk op www.elisabeth.nl. Interne Geneeskunde 1.548 06-14 terug naar de inhoudsopgave Copyright St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg Afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. 5