Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.1 6 Besturingssystemen In dit hoofdstuk worden verschillende besturingssystemen beschreven. Na verwerking van dit hoofdstuk kun je: van een besturingssysteem de basisfuncties benoemen die betrekking hebben op opslagmedia, randapparatuur en toepassingsprogrammatuur; de kenmerken aangeven van besturingssystemen die één of meer taken tegelijk ondersteunen; de kenmerken aangeven van besturingssystemen die één of meer gebruikers ondersteunen; de functie van toegangsrechten aangeven die toepassen voor een besturingsysteem; werken met de command-line interface van MS-DOS. 1 WAT IS EEN OPERATING SYSTEM? VERWERKEN 1 Noem de twee belangrijke taken van een operating system, zoals ze in het informatieboek gegeven worden. 2 a Zoek op Wikipedia een definitie van een operating system. b Noteer de belangrijkste verschillen met de definitie uit het boek. 3 De eerste besturingssystemen die voor PC s op de markt kwamen hadden vaak in hun naamgeving de afkorting DOS (Disk Operating System). a Leg uit waarom in die tijd die vlag de lading dekte. b Leg uit waarom een dergelijke naam nu niet meer zou kloppen. 4 Wat is het verschil tussen een applicatie en een OS? 5 In het informatieboek wordt een vergelijking gemaakt tussen het OS en een luchtverkeersleider. Klopt die vergelijking volgens jou? Geef argumenten. 6 In het boek wordt gesproken over multitasking en multithreading Wat is het verschil tussen multitasking en multithreading? 7 a Geef een voorbeeld van een single-user, single-task computer. b Geef een voorbeeld van een single-user, single-task OS.
6.2 ENIGMA Verwerkingsboek TOEPASSEN 8 DirectX is een voorbeeld van een verzameling API s. Waar wordt DirectX voor gebruikt? 9 Microsoft maakt in Windows ook gebruik van een API: de Windows API of WinAPI. a Uit welke componenten bestaat de WinAPI? b Welke extensie wordt er gebruikt voor de API-bestanden? VERDIEPEN 10 In het informatieboek wordt gesproken over Multi-user besturingsystemen. Is een netwerkbesturingssysteem zoals Windows 2003 Server of Novell 6 ook een multi-user OS? Geef argumenten. 11 Cocoa is ook een voorbeeld van een API. a Voor welk operating system is Cocoa geschreven? b Geef een voorbeeld van een andere API van dit operating system. 2 BASISFUNCTIES VERWERKEN 12 Leg het principe van context-switching uit. 13 Hoe verzorgt het operating system bij een multi-tasking systeem het geheugenbeheer? 14 Een programmeur die een applicatie heeft gemaakt voor Wintel (Windows en Intel) computers kan dankzij een consistente API er van uitgaan dat zijn applicatie werkt op alle verschillende types. a Kan hij dezelfde applicatie ook gebruiken onder Mac OS? Geef argumenten. b c Kan hij dezelfde applicatie ook gebruiken onder Linux? Geef argumenten. Als hij een Java applet zou hebben gemaakt, zou die onder deze drie besturingssystemen kunnen worden gebruikt? Geef argumenten. Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.3 Windows Er zijn in de loop der jaren veel versies van Microsoft Windows uitgegeven. Men zegt daarom ook wel al spottend: Windows: A 32 bit extension for a 16 bit patch to an 8 bit operating system, originally coded for a 4 bit microprocessor, written by a 2 bit company, that can't stand 1 bit of competition. Deze versies zijn in volgende categorieën op te delen: 16-bit besturingssystemen Deze versies boden enkel een grafische gebruikersinterface aan bovenop MS-DOS. Dit besturingssysteem leverde essentiële diensten zoals toegang tot de harde schijf en het keyboard. Windows 1.0 (1985) Windows 2.0 (1987) Windows 3.0 (1990) was relatief snel, ondersteunde VGA-videokaarten, beschikte over een eenvoudige vorm van multitasking en het doorbrak de 1 MB-geheugenlimiet van DOS. Het was ook de eerste versie van Windows met 'blauwe schermen' die in beeld kwamen bij mogelijk onherstelbare fouten. Het werd ongeveer tegelijk uitgebracht met Word en Excel. Windows for Workgroups 3.1/3.11 (1993) maakte het mogelijk computers op een eenvoudige manier aan een netwerk te koppelen. 16/32-bit besturingssystemen Deze hybride systemen boden een koppeling aan van besturingssysteem en grafische omgeving. Deze versies van Windows hadden nog steeds MS-DOS nodig voor bepaalde taken, maar de eindgebruiker merkte er niets meer van. Voorbeelden zijn: Windows 95, drie versies: o eerste uitgave in augustus 1995 (versie 4.00.950, MSDOS 7.0) o Windows 95a in 1996 (versie 4.00.950A, MSDOS 7.0) o Windows 95b in 1997 (versie 4.0.950B MSDOS 7.1) Windows 98, twee versies: o eerste uitgave in 1998 (versie 4.10.1998 MSDOS 7.1) o Windows 98 Second Edition in 1999 (versie 4.10.2222 MSDOS 7.1) Windows Millennium Edition in 2000 (versie 4.90.3000 MSDOS 8.0) Vanaf de lancering van Windows 95 in 1995, dat niet langer als een kleine uitbreiding op MS-DOS beschouwd kon worden, werd het duidelijk dat de concurrentie Microsoft niet meer kon bijbenen. Voor het veelgebruikte DOS bestonden nog concurrerende besturingssystemen, zoals Novells DR- DOS en IBMs PC-DOS, waar DOS-programma's even goed op liepen. De enige waardige concurrent voor Windows in 1995, OS/2, kon geen Windows 95-programma's draaien en werd mede daardoor niet populair. Sinds Windows 98 (1998) bundelt Microsoft het besturingssysteem met de browser Internet Explorer. Dit werd de oorzaak van een rechtszaak. 32-bit besturingssystemen Deze systemen werden ontworpen als systemen voor de handel met een hoge beschikbaarheid en werkten volledig grafisch. Ze bevatten ook geen resten meer van de vorige generaties. Voorbeelden zijn: Windows NT 3.1 (27 juli 1993, '3.1' genummerd omdat het in het Windows 3.1-tijdperk uitkwam) Windows NT 3.5 (1994) Windows NT 3.51 (1995) Windows NT 4.0 (1996) Windows 2000 (Windows NT 5.0) (2000) Windows XP (Windows NT 5.1) (2001) Windows XP Media Center (2003) Windows Server 2003 (Windows NT 5.2) Windows XP Media Center 2005 (2005) Windows FLP (2006) Windows Vista (Windows NT 6.0) (2006/2007) (voorheen bekend als Windows Longhorn, verscheen op 30 november 2006 voor bedrijven en op 30 januari 2007 voor consumenten) In 2001 bracht Microsoft Windows XP uit, de eerste kruising van de betrouwbaardere maar beperkte besturingssystemen gericht op bedrijven (Windows NT, 2000) en de meer hardware ondersteunende Windows-versies voor consumenten (95, 98, ME). De succesvolle introductie gaat gepaard met protesten in de media tegen de ingebouwde product-activatie en andere mogelijk privacyschendende beveiligingseigenschappen. Op 30 november is Windows Vista voor de bedrijven in Amerika uitgekomen. De versie voor consumenten verscheen op 30 januari 2007 in de winkels. bron: Wikipedia
6.4 ENIGMA Verwerkingsboek 15 a b c d e In de loop der jaren zijn er verschillende versies van Windows verschenen. Deze versies zijn in te delen in drie groepen. Welke drie groepen? Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen die groepen? Geef van elke groep een voorbeeld. Zoek op wat het verschil is tussen een 16-bit en een 32-bit besturingssysteem. Zoek op het internet de komende ontwikkelingen van Windows op. 16 De belangrijkste vernieuwingen van een OS liggen vaak niet in het herschrijven van de kernel, maar in het aanpassen en verbeteren van de user interface en het toevoegen van allerlei utilities. Probeer deze stelling te bewijzen aan de hand van de verschillende versies van Windows. 17 Wat zijn de voordelen van een command-line interface voor een OS? 18 a Wat zijn de voordelen van een GUI? b Wat zijn de nadelen? 19 Kun je de functie van een GUI vergelijken met de functie van een API? Geef argumenten. 20 Noem vijf onderdelen van een GUI die typerend zijn voor een dergelijke interface. TOEPASSING 21 Zonder OS kun je geen applicaties gebruiken, maar moderne besturingssystemen hebben meer en meer functionaliteit ingebouwd die eerst werd uitgevoerd door aparte programma s. Denk bijvoorbeeld aan WordPad, de tekstverwerker die standaard met Windows wordt geleverd. Geef voorbeelden hiervan voor Windows van: disk en file management system utilities beveiliging 22 Op Wintel computers wordt aan elk randapparaat een IRQ toegekend. Je kunt zien door in het configuratiescherm via de systeeminstellingen naar apparaatbeheer te gaan welke IRQ s gebruikt worden. a Zoek uit welke IRQ gebruikt wordt door: de videokaart de geluidskaart de muis het toetsenbord b c Waarom ontstaan er conflicten als twee apparaten dezelfde IRQ gebruiken? In het verleden gaf het gebruik van IRQ s een beperking aan het aantal te gebruiken randapparaten. Welk bussysteem zorgde ervoor dat deze beperking niet meer geldt. Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.5 23 In de loop van de jaren zijn er verschillende alternatieven geweest voor MS-DOS en Windows. Denk bijvoorbeeld aan DR DOS en OS/2. a b c d Noem een paar redenen waarom die besturingssystemen het niet gered hebben. Welke alternatieven zijn er op dit moment? Gebruik je zelf een ander besturingssysteem dan Windows? Zo ja, welk en waarom? Overweeg je wel eens om over te stappen of te experimenteren met een ander OS? Waarom of waarom niet? 24 Apple heeft nooit een groot marktaandeel gehad, maar heeft zich toch weten te handhaven. a Zoek uit hoe dit mogelijk is. b In welke sector wordt het Mac OS voornamelijk gebruikt? c Wat interface betreft verschillen Mac OS en Windows nauwelijks van elkaar. Waarom geeft een groot aantal mensen toch de voorkeur aan een Apple Macintosh computer? d Is het mogelijk om Windows op een Apple computer te draaien? Leg je antwoord uit. e Is het mogelijk om Mac OS op een Wintel computer te draaien? Leg je antwoord uit. 25 Linux (een variant van UNIX) leek een tijdje een kans te maken de monopoliepositie van Microsoft te doorbreken. a b Linux is een open source OS. Zoek uit wat dat betekent. Welke redenen zou een bedrijf kunnen hebben om over te stappen op Linux als OS voor hun desktop systemen? 26 Steve Jobs zag eind jaren zeventig tijdens een werkbezoek bij het Palo Alto Research Centre van Xerox een eerste versie van een grafische interface. a Wat was het voornaamste product van Xerox in die tijd? b Welke andere belangrijke uitvinding op ICT gebied was ook het werk van de research groep in Palo Alto? c Op welke computer die onder leiding van Jobs werd geproduceerd kreeg de GUI grote bekendheid? d Welke versie van Windows was de eerste succesvolle poging van Microsoft om ook een GUI te ontwikkelen? e In welk jaar? PRACTICUM: WERKEN MET DE WINDOWS-SHELL (MS-DOS) Het meest gebruikte besturingssysteem op pc s is nog steeds Windows. Windows werkt met een Graphical User Interface (GUI), waarmee het werken met een pc gebruikersvriendelijker is geworden. Ook andere besturingssystemen zoals Mac OS en Linux maken gebruik van een GUI. Toch geven mensen die al langer met Linux werken er de voorkeur aan om veel dingen met de command-line te doen. Met de introductie van Mac OS X heeft Apple ook een command-line voor de Mac gelanceerd. Het grote voordeel het werken met een GUI is dat je weinig kennis nodig hebt om een aantal taken te kunnen uitvoeren. Je hoeft geen moeilijke commando s uit je hoofd te leren. Een groot voordeel van het werken via de command-line is dat je complexe taken kunt automatiseren (Linux: script, MS-DOS: batch). Daarnaast krijg je via de commandline een veel beter inzicht wat er feitelijk gebeurt. Windows kent nog steeds een command-line omgeving: MS-DOS. Deze command-line draait in een venster onder Windows. Hier worden dan de commando s ingetikt en steeds afgesloten door Enter.
6.6 ENIGMA Verwerkingsboek Openen en sluiten van de Windows-shell Om de Windows-shell te openen klik je in Windows XP op Start Uitvoeren Vervolgens typ je cmd en klik je op de knop OK. In Windows Vista klik je op de knop Starten en vervolgens typ je in de zoekopdracht regel cmd. In plaats van de Windows-shell kan ook de DOSshell geopend worden met de opdracht command. Windows XP Op je scherm verschijnt een venster met daarin de system prompt: C:\> (Afhankelijk van het systeem kan het zijn dat de C- prompt uitgebreider is. Geef dan het commando Windows Vista cd \.) Achter de prompt kan de gebruiker een commando invoeren. Staat er geen prompt dan is het operating system nog bezig een opdracht uit te voeren. Een opdracht kan afgebroken worden door de toetscombinatie Ctrl-C. Tevens geeft de prompt de default (actieve) schijf en map aan. In dit voorbeeld is dit de root (hoofdmap) van de harde schijf (C:) Om de DOS shell te verlaten geef je het commando exit. Gebruik van commando s 27 a Geef het commando ver. b Geef het commando date. Wat kun je met deze opdracht doen? c Geef het commando time. Wat kun je met deze opdracht doen? d Geef het commando cls. Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.7 e Geef het commando dir. f Geef het commando dir /w. g Geef het commando dir /?. h Geef het commando dir c:\windows. i Geef het commando dir c:\windows /p. j Geef het commando dir c:\windows /s/p. (Druk eventueel op Ctrl-C om de taak af te breken) k Geef het commando dir c:\windows /s/a:d/p. (Druk eventueel op Ctrl-C om de taak af te breken) Een commando in MS-DOS bestaat uit een commandonaam eventueel gevolgd door een of meer parameters en een of meer schakelopties. De parameter geeft aan waarop het commando moet worden uitgevoerd, de schakeloptie specificeert de uit te voeren opdracht. Je kunt of moet soms aan een commando vertellen waarop de opdracht moet worden uitgevoerd. Wanneer je niet de inhoud van de actieve schijf wilt bekijken, zul je door middel van een parameter moeten aangeven van welke schijf je de inhoud wilt zien. Een schakeloptie bestaat uit een slash (/) gevolgd door een letter of cijfer. Een schakeloptie kan kenmerken bevatten. Die worden voorafgegaan door een dubbele punt (:). Schakelopties worden gebruikt om de wijze waarop een commando een taak uitvoert te specificeren. De volgorde in een commando is altijd eerst de commandonaam, dan eventueel de parameters en tenslotte de schakelopties. Een overzicht van parameters en schakelopties kun je opvragen door het commando de schakeloptie /? mee te geven. Tijdens het maken van de opdrachten kun je met de schakeloptie /? opvragen waarvoor een commando dient of welke parameters en schakelopties er zijn. 28 Beantwoord de volgende vragen door gebruik te maken van het dircommando a Geef een lijst van alle verborgen bestanden van de default schijf en map. b Geef een gesorteerde lijst op datum en tijd van alle bestanden en mappen van de default schijf en map. c Geef een gesorteerde lijst op grootte (oplopend) van alle bestanden en mappen van de default schijf en map. d Geef een gesorteerde lijst op grootte (aflopend) van alle bestanden en mappen van de default schijf en map.
6.8 ENIGMA Verwerkingsboek Werken met mappen Een schijf is opgebouwd uit mappen (directories). Op elke schijf bevindt zich tenminste één map waarin alle andere mappen en bestanden worden opgeslagen. Dit is de root. In de root kunnen submappen gemaakt worden om de bestanden te ordenen. Zo maakt Windows standaard op de C-schijf een map Windows en Program Files aan. Met behulp van de Verkenner kan onder Windows de structuur worden bekeken. Naamgeving onder MS-DOS Door het besturingssysteem zijn regels opgesteld waaraan een naam voor een map of bestand moet voldoen. In dit geval is er een belangrijk verschil tussen de Windows-shell (cmd) en de DOS-shell (command). De Windows-shell hanteert de regels voor naamgeving van Windows. In de DOS-shell bestaat een naam uit twee delen die van elkaar gescheiden zijn door een punt: de bestandsnaam die bestaat uit maximaal 8 tekens. de extensie die bestaat uit maximaal 3 tekens. Een extensie is niet verplicht. De volgende tekens mogen niet worden gebruikt in een bestandsnaam:., + [ \? ] / = * ; : > spatie De map Hans Teeuwen heeft geen correcte MS-DOS bestandsnaam en kan dus niet gebruikt worden in de DOS-shell. 29 Welke regels worden overtreden? Om toch met deze bestanden te kunnen werken is er ook een MS-DOS naam die afgeleid is van de Windows naam. Deze naam kan via het dircommando worden opgevraagd: dir /x Namen van directory s Met uitzondering van de root, die wordt aangeduid met een backslash (\), heeft elke map een naam. Een map kan ook een extensie hebben, maar gebruikelijk is het om mappen geen extensie mee te geven. De default map wordt aangeduid met een. en de bovenliggende map met.. Voor de volgende opdrachten moet je de docent vragen op welke schijf de oefenbestanden zijn opgeslagen. In de opdrachten gaan we uit van schijf D:. Het kan zijn dat je voor D: een andere driveletter moet lezen! 30 a Geef het commando cd \windows. b Geef de opdracht D: Wat is het resultaat? c Geef het commando cd \informatica\dos\teksten. Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.9 d Geef het commando cd.. e Geef het commando cd \teksten f Geef het commando cd teksten g Geef het commando cd \ Het commando om van map te veranderen is cd of chdir (change directory). Met het commando md of mkdir (make directory) wordt er een nieuwe map aangemaakt. Tenslotte kan er met rd of rmdir (remove directory) een map verwijderd worden. Daarvoor moeten alle bestanden (ook de verborgen) en submappen uit de map verwijderd worden. De map moet leeg zijn op de symbolen. en.. na. Ook de default map kan niet verwijderd worden. 31 a Ga naar je eigen werkmap. We gaan er vanuit dat je oefenmap op de server staat onder de driveletter H:. Ook nu kan het zijn dat je een andere driveletter en/of map moet gebruiken. b Maak een map oefen. c Ga naar de map oefen. d Maak een map teksten. e Maak een map foto met daaronder een map jpg. f Maak een map foto met daaronder een map gif. g Verwijder de map foto. Werken met bestanden Kopiëren Het commando om een of meerdere bestanden te kopiëren is copy. Het copycommando heeft twee parameters: het bronbestand en het doelbestand. 32 a b c d e f g h Geef het commando copy D:\informatica\dos\prijs1.txt H:\oefen\prijs1.txt Geef het commando copy D:\informatica\dos\prijs2.txt H:\oefen Ga naar de map oefen in je oefenmap (H:). Geef het commando copy D:\informatica\dos\route.txt Geef het commando copy route.txt teksten Geef het commando copy D:\informatica\dos\opmaak.txt dtp.txt Geef het commando type D:\informatica\dos\opmaak.txt Geef het commando type dtp.txt Wat laat het commando type zien?
6.10 ENIGMA Verwerkingsboek Om meerdere bestanden in een keer te kunnen kopiëren wordt er gebruik gemaakt van zogenaamde wildcards. MS-DOS kent twee type wildcards: * De asterisk geeft aan dat vanaf de plaats waar de asterisk staat tot het eind van het woord alles gelezen mag worden.? Het vraagteken geeft aan dat op de plaats van het vraagteken ieder karakter gelezen mag worden. 33 a Kopieer de beide bestanden klasdag van D:\informatica\dos naar H:\oefen\teksten b Maak in de map oefen een map word aan. c Kopieer alle Wordbestanden (.doc) van D:\informatica\dos naar H:\oefen\word Randapparaten Alle schijven (diskette, harde schijf, cd-rom, netwerkschijf) krijgen een logische naam toegewezen door het besturingssysteem. Die naam bestaat uit een letter met daarachter een dubbele punt, bijvoorbeeld C: voor de harde schijf. MS-DOS kent ook logische namen toe aan andere randapparaten in het systeem. LPT1: - LPT3: Parallelle printerpoorten. MS-DOS ondersteunt er maximaal 3. LPT1: kan ook worden aangeduid met PRN: COM1:-COM4: Seriële uitgang voor muis, modem, printer CON: CON: is als invoerapparaat het toetsenbord en als uitvoerapparaat de monitor NUL: NUL: is geen echt apparaat, maar wordt meestal gebruikt om ongewenste uitvoer naar het scherm te onderdrukken. Moderne computersystemen kennen ook aansluitingen als USB en firewire. Deze nieuwere type aansluitingen worden niet door MS-DOS ondersteund. De technische ontwikkelingen gaan steeds verder, terwijl de ontwikkeling van MS-DOS is gestopt. 34 a Ga indien nodig naar de map oefen in je werkmap (H:). b Geef het commando copy dtp.txt con: c Geef het commando copy con: test.txt Typ de onderstaande regel: Dit is een test. Druk op de functietoets F6 en daarna op Enter. d Controleer met de opdracht dir of er een bestand test.txt is gemaakt. e Controleer met de opdracht type wat er in het bestand test.txt staat. f Geef het commando move dtp.txt teksten g Geef het commando move word word2 h Geef het commando ren route.txt fiets.txt i Geef het commando del fiets.txt j Geef het commando del prijs?.txt k Geef het commando del word2\*.doc /p Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.11 l Geef het commando del teksten\*.* Het commando move wordt gebruikt om een bestand te verplaatsen naar een opgegeven locatie. Ook kan de naam van een map gewijzigd worden. Met ren of rename kan de naam van een bestand gewijzigd worden. Met behulp van del of erase kan een bestand of een aantal bestanden verwijderd worden. Behalve copy kent MS-DOS ook andere kopieeropdrachten, zoals xcopy en diskcopy. 35 a Ga indien nodig naar de map oefen in je werkmap (H:). b Geef het commando xcopy D:\informatica\dos\*.* H:\oefen /p c Geef het commando xcopy D:\informatica\dos\teksten\*.* H:\oefen\teksten /s d Waarvoor wordt diskcopy gebruikt? e Wis alle bestanden uit de map teksten\klasdag f Verplaats alle Wordbestanden (doc) naar de map teksten\klasdag g Hernoem het bestand teksten\klasdag\werkstuk.doc in teksten\klasdag\verslag.doc Omleidingen, filters en pijplijnen Omleiding van invoer en uitvoer MS-DOS kent de mogelijkheid om de in- en uitvoer van een commando een andere bestemming te geven. Zodra een opdracht wordt uitgevoerd worden twee speciale verbindingen tot stand gebracht naar een apparaat of bestand. Deze verbindingen worden aangeduid als standaardinvoer en standaarduitvoer. Bij veel opdrachten hebben deze verbindingen betrekking op de aansluiting con:, bijvoorbeeld dir. De inhoudsopgave wordt op het beeldscherm afgebeeld. Het is mogelijk de invoer en de uitvoer om te leiden naar een ander apparaat of naar een bestand. 36 a Ga indien nodig naar de map oefen in je werkmap (H:). b Geef het commando dir > inhoud.txt c Controleer met de opdracht type wat er in het bestand inhoud.txt staat. d Geef het commando more < adres.txt e Geef het commando type prijs2.txt >> prijs1.txt f Controleer met de opdracht type wat er in het bestand prijs1.txt staat. g Geef het commando chkdsk c: > disk_c.txt h Wat is de functie van het commando chkdsk?
6.12 ENIGMA Verwerkingsboek > De standaarduitvoer wordt omgeleid naar een bestand of apparaat. < De standaardinvoer wordt omgeleid. Een bestand dient als invoer voor een commando. >> De uitvoer wordt omgeleid naar een ander bestand. Bestaat dit ander bestand dan wordt de uitvoer achter dit bestand toegevoegd. Als het bestand niet bestaat is het resultaat hetzelfde als bij >. Filters 37 a Geef het commando sort < adres.txt > vnaam.txt b Geef het commando sort /+13 < adres.txt > naam.txt c Geef het commando more < naam.txt d Geef het commando find DOETINCHEM adres.txt e Geef het commando find DOETINCHEM adres.txt > doet.txt f Geef het commando more < naam.txt Filtercommando s gebruiken standaardinvoer, veranderen deze op een bepaalde manier en sturen hem terug naar standaarduitvoer. MS-DOS kent drie filtercommando s: Sort sorteert regels in oplopende of aflopende volgorde Find zoekt naar een opgegeven tekenreeks in een of meer bestanden. More geeft de uitvoer scherm voor scherm weer. Pijplijnen 38 a Geef het commando type adres.txt more b Geef het commando sort /+13 < adres.txt more c Geef het commando dir c:\windows /b/s find.wav more d Geef het commando dir c:\windows /b/s find.wav > geluid.txt Pijplijnen ( ) worden gebruikt om de uitvoer van een commando te gebruiken als invoer van een ander commando. Het verschil tussen > en is niet altijd makkelijk te zien. Probeer het volgende voorbeeld: dir sort Zoals verwacht laat DOS een gesorteerde map zien. Probeer nu: dir > sort Deze keer verschijnt er niets op het scherm, want deze opdracht hield in dat de uitvoer van het dircommando naar een bestand sort gestuurd moest worden. Controleer dit met de opdracht: type sort Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.13 Batchfiles ontwerpen Een van de krachtige opties van MS-DOS is dat je taken kunt automatiseren. Een batchfile is een tekstbestand met de extensie.bat, waarin regel voor regel opdrachten staan. Als je de naam van het batchfile op de commandline intypt, voert MS-DOS een voor een alle opdrachten uit. In een batchfile kan geprogrammeerd worden met de volgende opdrachten: call, echo, for, goto, if, pause, rem en shift Meer informatie kun je altijd opvragen met de schakeloptie /?, bijvoorbeeld echo /?. Om batchfiles te maken heeft MS-DOS een eenvoudige editor: edit. Als parameter mag je de bestandsnaam van een batchfile meegeven. 39 Maak in de map H:\oefen een map batch aan en kopieer de bestanden uit de map D:\informatica\dos\batch naar de map H:\oefen\batch. Als voorbeeld gebruiken we de batchfile xmd.bat (extended make directory). Het MS- DOS commando md geeft de mogelijkheid om één map te maken. Dit batchcommando maakt het mogelijk om maximaal negen mappen in een keer te maken. 40 a Ga naar de map oefen\batch in je werkmap (H:). b Geef het commando xmd c Geef het commando xmd /? d Geef het commando xmd test1 test2 test3 e Geef het commando edit xmd.bat De editor start op met daarin het tekstbestand xmd.bat. @echo off if "%1"=="/?" goto HELP goto VERVOLG :HELP echo Maakt meerdere nieuwe directory's echo. echo XMD [station:]pad [[station:]pad...] echo. goto EINDE : VERVOLG if "%1"=="" goto FOUT :HERHAAL if "%1"=="" goto EINDE_HERHAAL echo %1 md %1 shift goto HERHAAL :EINDE_HERHAAL echo Directory's zijn aangemaakt. echo. goto EINDE
6.14 ENIGMA Verwerkingsboek :FOUT echo U maakt een vergissing. echo Typ "XMD /?" voor hulp. echo Aanmaken directory's afgebroken. echo. :EINDE @echo off Een batchfile begint meestal met deze opdracht. De opdracht zorgt er voor dat de verschillende opdrachten tijdens de uitvoering van de batchfile niet op het scherm getoond worden. if "%1"=="/?" goto HELP Dit if-commando zorgt ervoor dat er naar het label :HELP verder in de code wordt gesprongen. Dit principe wordt ook gebruikt in assembleertalen. Veel middelen tot structurering, zoals een procedurele taal als Pascal of een object georiënteerde taal als Java biedt MS-DOS niet. Zoals je in opdracht 38c en 38d hebt gezien kun je aan een batchcommando ook parameters meegeven. De eerste parameter die je achter het batchcommando op de commandline vermeldt, wordt toegekend aan de variabele %1, de tweede aan %2 tot en met %9. %0 is de naam van de batchfile. Wanneer je het commando xmd /? intypt is /? de eerste parameter. f Wat doet de opdracht echo in de onderstaande regel? echo Maakt meerdere nieuwe directory s if "%1"=="" goto FOUT De variabele %1 staat tussen aanhalingstekens. Dit is nodig, omdat anders er niet getest kan worden of er geen parameter is ingevoerd. if %1 == goto FOUT geeft een foutmelding. In plaats van aanhalingstekens kunnen ook andere symbolen gebruikt worden, bijvoorbeeld if %1@ == @ goto FOUT g Wat doet de opdracht echo %1 in de :HERHAAL-lus? h Wat doet de opdracht md %1 in de :HERHAAL-lus? shift Door het shiftcommando verschuiven de achter het batchcommando ingevoerde parameters een plaats naar links: %1 wordt %2, %2 wordt %3 etc en %1 gaat verloren. Het volgende voorbeeld is xrd.bat (extended remove directory): @echo off if "%1"=="/?" goto HELP goto VERVOLG :HELP echo Maakt meerdere directory's leeg en verwijdert ze. echo. echo XRD [station:]pad [[station:]pad...] echo. goto EINDE : VERVOLG if "%1"=="" goto FOUT Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.15 41 a :HERHAAL if "%1"=="" goto EINDE_HERHAAL echo %1 echo j del %1 rd %1 shift goto HERHAAL :EINDE_HERHAAL echo. echo Alle directory's die verwijderd konden worden, zijn verwijderd. echo. goto EINDE :FOUT echo U maakt een vergissing. echo Typ "XRD /?" voor hulp. echo Verwijderen directory's afgebroken. echo. :EINDE Geef het commando edit xrd.bat De editor start op met daarin het tekstbestand xrd.bat. b Leg uit wat er in de onderstaande code gebeurt. :HERHAAL if "%1"=="" goto EINDE_HERHAAL echo %1 echo j del %1 rd %1 shift goto HERHAAL :EINDE_HERHAAL 3 BIOS EN OPSTARTEN VERWERKEN 42 Wat is het voordeel van het gebruik van EEPROM chips voor het opslaan van het BIOS? 43 a Waarom zou je de bootvolgorde van een computer willen wijzigen? b Waar moet je dat bij een Wintel computer instellen? c Waar moet je dat bij een Mac instellen? d Wat is dus een wezenlijk verschil tussen een Mac en een Wintel PC in dit opzicht? 44 Wat is de functie van een driver in het operating system?
6.16 ENIGMA Verwerkingsboek 45 PDA s en smartphones hebben een OS dat in ROM is opgeslagen. a Welk operating system wordt daarvoor het meest gebruikt? b Geef twee redenen waarom het opslaan in ROM voor desktop computers niet gewenst is. 46 Leg stap voor stap uit hoe het opstarten van een Wintel PC verloopt. TOEPASSEN 47 a Sluit indien nodig een PC af en maak de toetsenbord kabel los. Herstart de PC en schrijf op wanneer je een foutmelding krijgt. b Sluit de PC weer af en maak de muis kabel los. Herstart de PC en schrijf op wanneer je een foutmelding krijgt. c Leg uit waarom er verschil bestaat tussen het tijdstip van de foutmeldingen. 48 Start een Intel computer en roep het BIOS scherm op (vaak met de toets Del, F1 of F2). a Welke algemene gegevens over de PC staan daar vermeld? b Welke gegevens kun je eventueel wijzigen zonder dat dit ernstige gevolgen heeft voor het functioneren van het systeem? c Welke gegevens kun je zelf niet wijzigen en waarom niet? d Waarom moet je bij het plaatsen van een nieuwe harde schijf of het uitbreiden van het geheugen bij de herstart eerst het BIOS scherm oproepen? e Ga naar het onderdeel Boot (Opstartvolgorde). In welke volgorde en vanaf welke media wordt het OS geladen? f Is die volgorde belangrijk? Geef argumenten. VERDIEPEN 49 a Leg uit waarom het mogelijk was dat al vrij snel na de introductie van de IBM-PC in 1981 allerlei klonen geleverd werden door verschillende fabrikanten. b Leg uit hoe die fabrikanten er voor moesten zorgen dat die klonen IBM-compatible waren. 50 Leg uit waarom er bijna geen Macintosh klonen zijn gefabriceerd. 51 In principe is het OS het enige programma dat op de machine draait en alle applicaties zijn 'subroutines' van het OS. a Ben je het eens met deze stelling? Geef argumenten. b Geldt dit ook voor dual-boot systemen, bijvoorbeeld een PC met Windows XP en Linux als besturingssystemen? 52 Is het in principe een Wintel computer te bouwen zonder gebruik te maken van een BIOS? Geef argumenten. Copyright 2007-2011 ENIGMA-online
Hoofdstuk 6 Besturingssystemen 6.17 53 Is het in principe mogelijk een Wintel computer te bouwen met het OS geheel in ROM? Geef argumenten. 54 Intel is bezig met het ontwikkelen van een vervanging voor het BIOS: EFI. a Waar staat de afkorting EFI voor? b Wat is het grote verschil tussen het gebruik van BIOS en EFI? 4 GEBRUIKERS EN TOEGANGSRECHTEN VERWERKEN 55 Microsoft gaat steeds verder met het toepassen van de gebruikersaccounts in Windows. In Windows 98 werd er gewerkt met gebruikersprofielen. a b Wat was een nadeel aan het werken met gebruikersprofielen? Wat is er veranderd aan de manier waarop met gebruikersaccounts wordt omgegaan tussen Windows XP en Vista? 56 Onbevoegde gebruikers die zich proberen toegang te verschaffen tot een systeem is niet alleen een probleem voor systeembeheerders, maar voor iedereen met een constante verbinding met het Internet via een kabel of ADSL. Wat kun je doen om je tegen toegang van onbevoegde gebruikers te beschermen? 57 In het informatieboek wordt het verlenen van toegangsrechten onder Windows XP en Linux genoemd. a Waarom heeft Microsoft die functionaliteit niet ingebouwd in Windows 95, 98 en ME? b Is dat in de meest recente versie van Windows wel mogelijk? c Is het wel mogelijk in het OS dat jij gebruikt? d Waarom is het niet voldoende een bestand Alleen-lezen te maken om het te beveiligen tegen wissen? e Is het een oplossing het bestand Verborgen te maken met behulp van Windows Verkenner? Geef argumenten. 58 In het informatieboek wordt een voorbeeld gegeven van een databasebestand dat door meerdere personen gelijktijdig wordt gebruikt. Geef zelf nog drie voorbeelden van een dergelijke multi-user situatie. Tux de pinguïn is de mascotte van Linux. Bron: Larry Ewing, Simon Budig and Anja Gerwinski
6.18 ENIGMA Verwerkingsboek TOEPASSEN 59 Wanneer je met meerdere gebruikers op een PC werkt is het handig om meerdere gebruikers aan te maken, die verschillende rechten krijgen. a Maak op je pc een standaardgebruiker aan en een administrator. Beveilig beiden met een wachtwoord. b Welke rechten heeft een administrator die een standaardgebruiker niet heeft? 60 Bij netwerkbesturingssystemen zoals Windows 2003 Server en Novell Netware kun je als beheerder van het netwerk instellen dat gebruikers moeten inloggen met een naam en wachtwoord. a Waarom is het niet verstandig gebruikers te laten inloggen zonder wachtwoord? b Je kunt als beheerder van het netwerk ook instellen dat een wachtwoord maar een bepaalde periode, bijvoorbeeld 40 dagen geldig is. Is dat zinvol? Geef argumenten. c Is het verstandig de gebruikers zelf hun wachtwoord te laten verzinnen of kun je dat beter als beheerder doen? Geef argumenten. Copyright 2007-2011 ENIGMA-online