ZARB: Snel en creatief taaloefeningen maken in Word ZARB is een softwareprogramma voor het maken van professionele taaloefeningen, op werkbladen en in toetsen voor alle talen. Maar ook voor gebruik binnen projecten (u maakt in een handomdraai oefeningen voor uw project!) en zaakvakken waarvoor toetsen, werkbladen of creatieve oefeningen nodig zijn. ZARB vult uw tekstverwerker Word (Windows of Mac) aan met meer dan 55 creatieve hulpfuncties voor het manipuleren van taal- en tekstdelen. Met een paar klikken genereert u met ZARB de oefeningen en toetsen die u altijd al graag wilde maken maar die te tijdrovend leken. ZARB herkent daarbij ook woordsoorten en onregelmatige werkwoorden in het NL, Du, En, Fr, Sp en Latijn. ZARB is ook verkrijgbaar als Nederlandstalige software. Daarmee maakt u oefeningen en werkbladen voor álle West-Europese talen. Een school(locatie)licentie geeft ook elke docent recht op thuisgebruik van ZARB. ZARB: snel oefeningen ontwerpen bij materiaal uit het internet ZARB? Dat klinkt eerder naar een computerspel dan naar wat het is: één van de handigste tools die ooit voor talendocenten is uitgevonden. Zoals vaker gaat het om een afkorting: de naam staat voor Zyburas Arbeitshilfen. ZARB is een softwareprogramma voor het maken van professionele taaloefeningen, op werkbladen en in toetsen voor alle talen. Maar ook voor gebruik binnen projecten (u maakt in een handomdraai oefeningen voor uw project!) en zaakvakken waarvoor toetsen, werkbladen of creatieve oefeningen nodig zijn. ZARB vult uw tekstverwerker Word (Windows of Mac) aan met meer dan 55 creatieve hulpfuncties voor het manipuleren van taal- en tekstdelen. Met een paar klikken genereert u met ZARB de oefeningen en toetsen die u altijd al graag wilde maken maar die te tijdrovend leken. ZARB herkent daarbij ook woordsoorten en onregelmatige werkwoorden in het NL, Du, En, Fr, Sp en Latijn. Zo maar een greep uit de vele mogelijkheden (in totaal zo'n 55 stuks!): Woorden zoeken in een letterbrij Ooit een woordenzoeker gemaakt voor uw leerlingen? U weet wel: allemaal letters in hokjes met de opdracht de horizontaal, verticaal, eventueel ook diagonaal en zelfs soms van achteren naar voren verstopte woorden te zoeken. Dan heeft u zeker de ervaring dat de productie daarvan nogal tijdrovend is maar dat leerlingen dergelijke opdrachten graag maken. Met ZARB wordt zoiets een koud kunstje: binnen een paar seconden tot minuten (afhankelijk van de omvang van de te verwerken tekst of woordenlijst) is de woordzoeker klaar en desgewenst voorzien van een lijst met te vinden woorden c.q. van een sleutel voor de docent. Gatentekstenvaria ZARB biedt een hele serie mogelijkheden gatenteksten te produceren, o.a.: - Bepaalde letters of tweeklanken weglaten (handig voor beginnelingen). - Een klassieke cloze-tekst: elk zoveelste woord wordt weggelaten, waarbij men naar keuze desgewenst het begin kan laten staan, het weggelaten woord tussen haakjes bij de invulplek kan toevoegen met de letters door elkaar. - De gaten kunnen op basis van een specifieke woordenlijst of speciaal in de tekst aangegeven woorden worden aangebracht. - Bijzonder geslaagd en handig is de module om gatenteksten te maken op basis van grammaticale specificaties: uit een lijst kiest men één of meer grammaticale categorieën en het programma produceert uit de te bewerken tekst volautomatisch een grammaticaopdracht. Voor Duits bijvoorbeeld een naamvalsoefening. Deze optie is beschikbaar voor Duits, Engels, Frans, Spaans, Latijn en Nederlands. 1
Puzzels Daarnaast zijn er verscheidene puzzelmakers beschikbaar: naast de al genoemde woordzoeker ook bijvoorbeeld nog een zgn. 'kris-kras'-raadsel, een kruiswoordraadsel of een kamraadsel. Volgorde-opdrachten Verder zijn er allerlei letter-, woord-, zins- en alineaverplaatsingen mogelijk, resulterend in automatisch gegenereerde opdrachten om de juiste volgorde te zoeken. Slangentekst Alle spaties en interpunctie worden uit een geselecteerd stuk tekst verwijderd. De opdracht is op zoek te gaan naar bijvoorbeeld woord- en/of zinsgrenzen. Een oefening overigens waarmee heel vroeg al leerlingen met woordbeeldproblemen zijn op te sporen (die dan natuurlijk niet meer met dit type oefening mogen worden geconfronteerd!). Varia Er kunnen voorts heel makkelijk woordenlijsten worden gegenereerd en vergeleken, woordfrequenties worden vastgesteld etc. De handleiding van het programma is uitvoerig en doeltreffend. Er wordt met voorbeelden ook voor beginners duidelijk uitgelegd hoe je te werk moet gaan. Aan alles valt te merken dat de ontwikkelaar zelf talendocent is geweest. Mocht men desondanks vast komen te zitten, dan kan men per brief, mail of desnoods telefoon hulp inroepen, die per omgaande heel doeltreffend gegeven wordt. Eigenlijk is er slechts één maar: met ZARB kun je uitsluitend printbare Word-documenten maken en bijvoorbeeld geen oefeningen voor intra- of internet, die online maakbaar zijn en directe feedback geven. Techniek Feitelijk gaat het om een bijzonder slimme macro voor de tekstverwerker Word (vanaf versie 6.0, ongeacht welke taal). De installatie verloopt probleemloos. Het programma verwerkt zowel oude teksten, die men reeds op schijf heeft als nieuwe. ZARB 4.1 de nieuwste versie die momenteel uitgeleverd wordt - is verkrijgbaar in drie voertalen: naar keuze Nederlands, Engels of Duits. Voor de functionaliteit maakt de taalkeuze niets uit: je kunt er teksten in haast elke denkbare taal mee te lijf. De Nederlandse versie is het handigst: elke (talen)sectie kan daar mee uit de voeten. Al met al: ZARB is een magnifieke aanvulling bij de tekstverwerker Word (het programma werkt niet met WordPerfect). Het maakt van Word een echte talenonderwijs-tekstverwerker en komt met toevoegingen op de proppen die bijzonder handig zijn. Kosten Het programma is bij de overgang van versie 3.1 naar 4.1 niet duurder geworden. Het is goedkoop en is door de uitbreiding van de functionaliteit z'n geld nog steeds dubbel en dwars waard. Wanneer u een privé-licentie aanschaft, kost u dat 59 euro. Maar het handigst is een zo breed mogelijke schoollocatielicentie aan te schaffen. Die kost in het ergste geval (vanaf 501 leerlingen) 349,=. Gaat het om 500 of minder leerlingen, dan kost dezelfde licentie 199,=. Daar is het recht bij inbegrepen, dat elke docent het programma ook thuis mag installeren en gebruiken, en dat is heel handig. Nadere informatie en de mogelijkheid online te bestellen vindt u op de website van de makers: www.zarb.nl of op die van de Nederlandse importeur (Schoolsupport, Spieringweg 510, 2141 EB Vijfhuizen, tel. 023-5589011): www.schoolsupport.nl. NB. Zarb werkt (op dit moment) nog niet onder Windows Vista. 2
3
De functies van Zarb, versie 3.1 Zarb 1 Zarb 2 Algemene gatenfuncties Puzzelfuncties Letters Kruiswoordpuzzel Lettergroepen Kriskras Woordbegin woordeinde Woordenzoekraadsel Woordopbouw woordafbraak Kamraadsel Cloze-Tekst Raadselgrootte veranderen Gaten Geheimschrift Invulgaten - oplossingen toevoegen Cryptogram Gaten volgens lijst Elke tweede letter Invulgaten veranderen Omwisselfuncties Taalspecifieke functies Woord omdraaien Gatentekst Nederlands Woord omdraaien met Onregelmatige Werkwoorden Woord omdraaien zonder Gatentekst Duits Tekst omdraaien Infinitieven Duits Anagram Sterke werkwoorden stamvormen Letters mengen met Gatentekst Engels Letters mengen zonder Irregular verbs Zin mengen Gatentekst Frans Tekst door elkaar Gatentekst Spaans Slangentekst Gatentekst Latijn Tekst met fouten Verscheiden oefeningen Alleen hoofdletters Woordvormenoefening Alleen kleine letters Samenvoegoefening Funlayout Multiple Choice Helpfuncties en informatie Helpfuncties Systeemkaarten maken Woordenlijst maken of mengen Verborgen tekst wissen Vergelijking met woordenlijst Zarb inrichten Woordfrequentie Zarb handboek Tekensettabel Zarb Info Kop invoegen Alle symbolen in de werkbalk "Zarb 1": Alle symbolen in de werkbalk "Zarb 2": Naar Zarb 2 Naar Zarb 1 Het symbool opent een nieuw Zarb-Document. Dit symbool kunt u met hulp van de functie Zarb inrichten ook in de standaard-werkbalk van Word (Normal.dot) zetten, zodat Zarb eenvoudiger op te roepen is. Deze zelfde functie kan het symbool ook weer verwijderen. Zarb inrichten kan ook de benamingen uit het Zarb menu afkorten als de menulijst te breed is voor een klein beeldscherm. Zarb-voorbeelden zijn te vinden in een zgn. Ideeenkiste op www.zarb.de. 4
Werkbalk en menu Zarb 1 Letters Vervangt alle vocalen, alle consonanten of zelf te kiezen letters door invulgaten. Lettergroepen Vervangt tweeklanken, dubbele medeklinkers of andere gewenste letterparen en groepen door invulgaten Woordbegin 1-3 letters aan woordbegin of -einde in invulgaten veranderen of alleen woordeinde deze letters laten staan. Woordopbouw Maakt een orthografische oefening "woordopbouw" of woordafbraak "woordafbraak". Cloze-Tekst Maakt van een geselecteerde tekst een gatentekst ('cloze procedure') met verschillende opties. Gaten Vervangt letters of woorden binnen de selectie door underscores. Invulgaten - Vervangt alle vet gemaakte woorden in de selectie. Oplossingen oplossingen toevoegen kunnen worden toegevoegd. Gaten volgens lijst Vervangt in een tekstselectie na bevestiging die woorden door invulgaten die opgenomen zijn in een bronwoordenlijst. Invulgaten veranderen Verandert de vorm van het invulgat (breedte, layout). Gatentekst Nederlands Aan te wijzen Nederlandse woordsoorten worden automatisch gevonden en na bevestiging door vervangen. Onregelmatige Maakt of bewerkt tabellen om de stamvormen te oefenen van allerlei Werkwoorden "onregelmatige werkwoorden". Gatentekst Duits Zelf uit te kiezen Duitse woordsoorten worden automatisch gevonden en na bevestiging door invulgaten vervangen. Infinitieven Duits Vervangt vet gemaakte werkwoorden door hun infinitief plus Sterke werkwoorden - Maakt of bewerkt tabellen om de stamvormen te oefenen van de sterke stamvormen en onregelmatige werkwoorden. Gatentekst Engels Zelf te kiezen Engelse woordsoorten worden automatisch gevonden en na bevestiging door vervangen. Irregular verbs Maakt of bewerkt tabellarische oefeningen bij de stamvormen van de "irregular verbs". Gatentekst Frans Aan te wijzen Franse woordsoorten worden automatisch gevonden en na bevestiging door vervangen. Gatentekst Spaans Zelf te kiezen Spaanse woordsoorten worden automatisch gevonden en na bevestiging door vervangen. Gatentekst Latijn Zelf te kiezen Latijnse woordsoorten worden automatisch gevonden en na bevestiging door invulgaten vervangen. Woordvormenoefening Maakt of bewerkt een tabel-oefening rond woordvormen uit een door de gebruiker aangewezen bronbestand. Samenvoegoefening Maakt een samenvoegoefening in tabelvorm of brengt in een bestaande tabel de regels van de rechter kolom in een nieuwe volgorde. Multiple Choice Voegt een voorgeformateerd, automatisch genummerd schema voor een Multiple-Choice-oefening in. Woordenlijst maken of Maakt of bewerkt een woordenlijst. mengen Vergelijking met Vergelijkt geselecteerde tekst met zelf te kiezen woordenlijst, laat woordenlijst afwijkingen daarvan zien en genereert lijst met verschillen. Woordfrekwentie Telt de woordfrequentie in een tekst. Tekensettabel Zet de tekenset van de gekozen lettertypes in tabelvorm, in een nieuw document. Kop invoegen Voegt een werkbladkop (AutoText) in de kopregel in. 5
Werkbalk en menu Zarb 2 Kruiswoordpuzzel Maakt een soort kruiswoordpuzzel bij een woordenlijst. Kriskras Maakt een 'tralieraadsel' uit een geselecteerde woordenlijst. Woordenzoekraadsel Maakt woordenzoekraadsels die instelbaar zijn qua grootte en moeilijkheid. Kamraadsel Maakt van woorden met dezelfde letter of lettercombinatie een raadsel. Raadselgrootte Verandert de grootte van een Zarb-raadsel (tabelvorm). veranderen Geheimschrift Maakt een oefening met geheimschrift. Lettertype Geheim-Font nodig. Cryptogram Eenvoudige cryptografie via letterrotatie of getalscodering. Elke tweede letter Voegt voor elke letter in de geselecteerde tekst een toeva llige extraletter in. Woord omdraaien Draait de letters van een woord om en zet ze als hoofdletters. Woord omdraaien met Zet de letters van een geselecteerd woord in de omgekeerde volgorde. Met. Woord omdraaien Zet de letters van een woord in de omgekeerde volgorde. zonder Tekst omdraaien Verschillende "van-achteren-naar-voren"-functies voor hele zinnen of teksten. Anagram Gooit een geselecteerd woord door elkaar en zet het resultaat in hoofdletters. Letters mengen met Mengt de letters van een geselecteerd woord. Met. Letters mengen zonder Mengt de letters van een geselecteerd woord zonder voor de oplossing. Zin mengen Mengt de woorden van een geselecteerde zin. Tekst door elkaar Brengt de zinnen of alinea's van de tekst in een toevallige volgorde en zet het resultaat in een tabel. Slangentekst Verwijdert alle spaties, leestekens etc. (behalve TAB-tekens) in geselecteerde tekst. Tekst met fouten Maakt fouten in een geselecteerde tekst. Methode: toevallige verwisseling van willekeurig gekozen letters. Alleen hoofdletters Schrijft geselecteerde tekst in hoofdletters. Alleen kleine letters Zet een geselecteerde tekst geheel in kleine letters Funlayout Zet geselecteerde tekst in verschillende grappige layouts. Systeemkaarten maken Start een nieuw systeemkaart-document. Verborgen tekst wissen Verwijdert, definitief, verborgen tekst uit een geselecteerd stuk tekst (raadsels, stamvormen). Zarb inrichten Richt startopties voor Zarb in. Zarb handboek Opent de handleiding bij Zarb. Zarb Info Info Zarb 3.1 6