10 JULI2018 Ons kenmerk Afd./Opgave Behandeld door Uw kenmerk Bijlage(n)

provinsje fryslán provincie fryslán b postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 5 I 25 Aan de leden van Provinciale Staten van de provincie Fryslán www.fryslan.frl provincle@fryslan.frl www.twitter.com/provfryslan Leeuwarden, 10 juli 2018 Verzonden, 10 JULI2018 Ons kenmerk Afd./Opgave Behandeld door Uw kenmerk Bijlage(n) : 01542302 : Financiën en personeelszaken : J. Schippers/ (058) 292 56 36 of j.schippers@fryslan.frl Onderwerp : Toelichting strategie Alliander :3 Geachte Statenleden, Inleiding Bij brief van 25 april 2018 heeft Alliander een toelichting gegeven aan de aandeelhouders over de strategie van de onderneming. Samengevat en op hoofdlijnen werkt Alliander aan vier strategische pijlers, te weten: Klanten helpen bij het maken van keuzes die goed zijn voor henzelf én voor het totale energiesysteem; Investeren in nieuwe open netten; Digitalisering; Excellent netbeheer. Met deze Statenbrief informeren wij uw Staten over voornoemde brief van Alliander die als bijlage is bijgevoegd. Wat vooraf ging Alliander heeft in 2014 in een tweetal brieven de strategische koers van de onderneming uiteengezet aan de aandeelhouders. Het bewerkstelligen van onder andere schaalvergroting was daarbij een aspect. Aan de hand van de Statenbrieven 01112551 d.d. 11-02-2014 en 01169824 d.d. 18-11-2014 hebben wij het onderwerp ook gedeeld en besproken met uw Staten. De strategische koers van de onderneming is ook behandeld in de Algemene Verga- -1/6 - Ons kenmerk: 01542302

provinsje provincie fryslán fryslán dering van Aandeelhouders (AvA) van 2 april 2014. In het kader van de voorbereiding van die bespreking hebben uw Staten op 26 maart 2014 via een amendement besloten om in te stemmen met schaalvergroting van Alliander binnen Nederland maar opschaling van de activiteiten in Duitsland af te wijzen. Alliander heeft zich daarna teruggetrokken uit het proces van de verwerving van concessies in Berlijn en Hamburg en zich geconcentreerd groei en samenwerking binnen Nederland. Alliander blikt in haar brief van 25 april jl. kort terug op de periode 2014-2018. In relatie tot voornoemd amendement hebben wij in de bijlage behorende bij deze Statenbrief een terugblik opgenomen van de belangrijkste activiteiten op het vlak van binnenlandse samenwerking en schaalvergroting van de afgelopen jaren. Actualisering strategie 2018: energietransitie versnelt Sedert de vorige strategiediscussie is de overgang naar een 002 -arme economie in een stroomversnelling terecht gekomen. Inmiddels menen wij te mogen stellen dat de samenleving veel bewuster is geworden van de nut en noodzaak om tot verduurzaming van de energievoorziening te komen. Ook in het huidige regeerakkoord is deze verduurzaming een belangrijk thema en de wijze waarop etc. zal in de komende periode een invulling moeten krijgen. Ook Alliander constateert in haar brief dat de overgang van fossiele naar duurzame energie verreweg de belangrijkste ontwikkeling is voor de onderneming. Omschakelen op andere manieren van verwarmen dan met aardgas zullen voor een hogere piekbelasting zorgen op het Nederlandse elektriciteitsnet en op die belasting is het net niet aangelegd. Ook ontstaan er nieuwe infrastructuren, zoals bijv. warmtenetten. Voor Alliander geldt hierbij het principiële uitgangspunt dat er sprake dient te zijn van zgn. open nettenl. De belangen en risico's bij warmtenetten zijn hetzelfde als bij elektriciteits- en gasnetten. Daarom dienen zij op dezelfde wijze "gesplitst" gereguleerd te worden. Als vitale energie-infrastructuur behoort het eigendom te berusten bij bedrijven waarvan de aandelen in Nederlandse publieke handen zijn. Alliander wijst er voorts op dat als gevolg van een aantal ontwikkelingen, waaronder hogere piekbelasting en niet open netten, het risico bestaat dat de energievoorziening minder betrouwbaar en betaalbaar wordt. Om de kwaliteit van de elektriciteitsinfrastructuur te borgen zullen grote investeringen nodig zijn. Een andere financiële ontwikkeling is dat gasnetten mogelijk versneld moeten worden afgeschreven. Om betrouwbaarheid, betaalbaarheid en bereikbaarheid nu en in toekomst te borgen en te realiseren wil Alliander de energietransitie faciliteren, waarbij wordt gewerkt op basis van vier strategische pijlers: 1. Klanten helpen bij het maken van keuzes die goed zijn voor henzelf én voor het totale energiesysteem. Het komt er op neer dat Alliander het voor klanten aantrekkelijk wil maken om het energienet zo min mogelijk te belasten als er teveel drukte op ontstaat. Op deze manier hoopt het bedrijf onnodige investeringen aan het elektriciteitsnet, die burgers en bedrijven met elkaar betalen, te voorkomen. 1 Hieronder wordt verstaan dat voor vergelijkbare aansluitingen eenzelfde prijs wordt betaald en dat er sprake is van keuzevrijheid voor de consument voor wat betreft de leverancier. - 2 /6 - Ons kenmerk: 01542302

provinsje fryslán provincie fryslá.n 2. Investereninnieuweopennetten. Er ontstaannieuweenergienettendie niet voor iedereen onder gelijkeconditiestoegankelijk zijn. Allianderstaat voor het realiserenvan nieuwe open netten,zoals open warmtenettendie wel vooriedereen onder gelijke conditiestoegankelijkzijn. 3. Digitalisering. Nieuwe technologie,zowel hardwareals software,geeft ongekendemogelijkhedenom de nettente beheren, storingente voorkomenof sneller op te sporen. Bovendienleidt het er toe dat veel gerichtergeïnvesteerdkan worden in de netten. 4. Excellentnetbeheer. De absolutebasisvan het bestaanvan het bedrijfis om ervoorte zorgen dat de energienetten tot de betrouwbaarstevan de wereld blijvenhoren.allianderzet daarbijveiligheidop de eerste plaats,gevolgddooreen zo hoogmogelijkebetrouwbaarheid. In de contextvan deze strategischepijlersvermeldtallianderin haar brieftot slot nog enkele uitdagingenvoorde komende periodeen legt daarbij een extrafocus op een aantalthema's. Met verwijzingnaar de toelichtingin de briefvan Alliandervolstaanwij met een korte duiding: Het grote aanbodvan werk in relatietot de krapte op de arbeidsmarktaan (elektro-) technici:2 Toepassen van innovatiesen slimme oplossingenteneindedaarmee de leveringszekerheidte borgen; Experimenterenmet alternatiefduurzaam gebruikvan de gasnetten; Samenwerkingmet onder meer gemeenten om het afscheidvan aardgas in goede banente leiden. Een planmatigeaanpak van de energietransitieis noodzakelijk.netbeheerdersspelen daar graag een rol in;3 Inzet van kennisen ontwikkeldeinstrumentenvoor anderen,waarmee ook inkomsten kunnenworden gegenereerd,waarbij dat ook kan plaatsvindenin het buitenlandvoor zover dat past bij het risicoprofielvan het bedrijf; Het bewerkstelligenvan een optimaleefficiencyin de bedrijfsvoering. Zienswijzevan ons college Als wij vanuitonze aandeelhoudersrolhet actuele speelveldvan Allianderbezien, legt Alliander in haar brief op de juiste terreinenhet accenten is er sprake van een realistischestrategie. Een strategiedie oog heeft voorde rolvan de netbeheerder(liander)en het netwerkbe- Alliander gaat net als de rest van Nederland - gebukt onder het tekort aan technici. De energiesector, bouwsector en installatie-branche komen de komende jaren tienduizenden technici tekort. Dit is een probleem voor Nederland. Het dreigt de energietransitie te vertragen. 3 Bij brief van 23 maart jl. heeft Alliander aan alle gemeenten in haar verzorgingsgebied de "Handreiking gemeentelijk coalitieakkoord voor een toekomstbestendige duurzame energievoorziening" toegezonden. In dit verband wordt voorts nog opgemerkt dat Netbeheer Nederland een aanbod aan het kabinet heeft gedaan inzake de transitie naar een duurzame warmtevoorziening voor de gebouwde omgeving. De gezamenlijke regionale netbeheerders hebben aangegeven dat ze hiervoor enkele honderden formatieplaatsen willen vrijmaken. De brief van Alliander is bij deze Statenbrief gevoegd. 2-3/6- Ons kenmerk: 01542302

provinsje fryslán provincie fryslán drijf (Alliander), voor de continuïteit en voor het behoud van financieel gezonde onderneminen. De positionering die Alliander uiteenzet past bij de nieuwe maatschappelijke opgaven alsmede bij een bedrijf waarvan de aandelen in publieke handen zijn. Voor ons is en blijft Alliander een zeer belangrijke partner in het energietransitie -proces. Wij zien voorts dat het bedrijf handelt in het besef dat geopereerd wordt in een zeer dynamische omgeving en dat betekent ook dat nu nog niet bekend is wat, hoe en wanneer precies zaken moeten gaan gebeuren en op welke wijze de bekostiging plaatsvindt. Ook wet- en regelgeving zal verdere aanpassingen behoeven en in die zin zien wij de recente aanvaarding van de wet Voortgang Energietransitie niet meer dan een eerste stap. Hiervoor is gemeld dat Alliander een open netinfrastructuur voorstaat en dat is ook de lijn die wij bepleiten. Eveneens bepleiten wij een voldoende ruim wettelijk kader waarin netbeheerders en netwerkbedrijven kunnen opereren. Het is onze overtuiging dat de energietransitie in deze procesfase het meest gebaat is met een dergelijk kader. Het welslagen van de energietransitie zal tot slot in belangrijke mate ook afhangen van het vermogen van alle betrokken partijen om samen te werken. Regionale netbeheerders en netwerkbedrijven spelen hierin een grote rol, maar dat geldt bijv. ook voor overheden (m.n. rijk, provincies en gemeenten), de landelijke netbeheerders en niet in de laatste plaats de klant (burgers en bedrijven). Kortom, zoals Alliander het de afgelopen jaren meermalen heeft geuit: we moeten samen omschakelen. Mogelijke financiële consequenties De inkomsten uit het netbeheer van de gasinfrastructuur zullen op termijn afnemen als gevolg van andere verwarmingsmethoden dan met aardgas. Ook kunnen netbeheerders mogelijk de investeringen in het aardgasnet niet geheel terugverdienen door vervroegde afschrijving van de netten. Die ontwikkelingen zullen ook gevolgen hebben voor de winstgevendheid van de onderneming en dus ook voor de dividenduitkering aan de aandeelhouders. Op dit moment is dit financiële effect niet te kwantificeren. Gedeputeet]de Staten van Fryslán, R.E. U irma, MBA MCM, secretaris -4/6- Ons kenmerk: 01542302

provinsje fryslán provincie fryslán Bijlage 1. Terugblik van de belangrijkste activiteiten op het vlak van binnenlandse samenwerking en schaalvergroting van de afgelopen jaren. Voor wat betreft het realiseren van de ambities tot schaalvergroting heeft Alliander zich in de afgelopen jaren mede gelet op de standpunten van de aandeelhouders gefocust op benutting van mogelijkheden voor binnenlandse groei en samenwerking. Voor een grote onderneming als Alliander, met meer dan 7.000 werknemers, vindt samenwerking met anderen op zeer vele terreinen plaats en het voert te ver om die allemaal te noemen. Volstaan wordt dan ook met een opsomming van de in onze ogen belangrijkste resultaten van Alliander op het terrein van binnenlandse groei en samenwerking sedert de strategiediscussie van begin 2014. Eind 2014 zijn de regionale netbeheerders Stedin en Liander een samenwerking aangegaan op het gebied van dataverkeer (CDMA-netwerk4). De belangrijkste toepassing van het gezamenlijke mobiele communicatienetwerk is het uitlezen van de slimme meters. De afspraak medio 2015 tussen de netbeheerders Liander, Stedin, Delta Netwerk en Westland Infra voor een gezamenlijke aanbesteding van slimme meters. De ruil per 1 januari 2016 van energienetwerken tussen Alliander en Enexis. De ruil betreft de energienetwerken van Enexis in Friesland en de Noordoostpolder en die van Alliander in de regio Eindhoven en zuidoost Brabant (netbeheerder Endinet). Deze ruil heeft erin geresulteerd dat circa 430.000 klanten dezelfde netbeheerder hebben gekregen voor elektriciteit én gas. Begin 2016 zijn zeven grote infrastructuurbeheerders (waaronder Enexis, Stedin en Liander) een samenwerkingsovereenkomst aangegaan op het gebied van energieen emissiebesparing, het inkopen van duurzame energie en circulair- en eerlijk materiaalgebruik voor aanleg, beheer en onderhoud van netten. Samenwerkingsverband Reddyn met de landelijk netbeheerder TenneT. Reddyn is voor de netbeheerders Tennet en Liander de gezamenlijke serviceprovider op het gebied van hoog- en complexe middenspanning. De drie grote regionale netbeheerders hebben het project "Energie in beeld" opgestart. Met dit project kan elke gemeente in het verzorgingsgebied van genoemde netbeheerders het verbruik en opwek van energie zien.5 Begin 2017 heeft Alliander getracht opnieuw een stap te zetten op het vlak van de binnenlandse schaalvergroting. Meegedaan is aan het concurrerend biedingsproces inzake de netbeheeractiviteiten in de provincie Zeeland. Die bieding is gewonnen door Stedin. 4 CDMA staat voor Code Division Multiple Access en een CDMA netwerk is vergelijkbaar met een UMTS- of een GPRS- netwerk. 5 Vanwege privacyaspecten worden de gegevens niet op individueel niveau weergegeven, maar op postcode- en buurtniveau. -5/6- Ons kenmerk: 01542302

provinsje fryslán provincie fryslán Gestart in het najaar van 2016 en doorlopend 2017 heeft Alliander de aandeelhoudende provincies en alle gemeenten in haar verzorgingsgebied bezocht. Die rondgang stond met name ook in het teken van de gevolgen van de energietransitie op de activiteiten van Alliander en zoals die nu ook verwoord zijn in de brief van Alliander van 25 april 2018 inzake de toelichting strategie. Op woensdag 10 mei 2017 heeft Alliander in het kader van voornoemde rondgang in een informerende bijeenkomst een presentatie gegeven aan uw Statenleden. Sedert de strategiediscussie in 2014 is de focus van Alliander in Duitsland gericht op diensten service-verlenende activiteiten (bijv. digitalisering). Naar aanleiding van het amendement van 26 maart 2014 dat schaaluitbreiding van Alliander in Nederland de voorkeur geniet boven groei in Duitsland hebben wij zelf ook nog binnenlandse mogelijkheden voor samenvoeging/werking afgetast. Als grootaandeelhouders van Alliander hebben wij bestuurlijk overleg gevoerd met enkele grootaandeelhouders van Enexis. Dat overleg heeft in 2014 plaatsgevonden. Conclusie uit dat overleg en nadien plaatsgevonden contacten is dat de wederzijdse prioriteiten onvoldoende parallelliteit vertonen. Momenteel zijn er in ons land drie grote regionale netwerkbedrijven actief (Enexis, Stedin en Alliander). Daarnaast zijn er nog enkele kleine netbeheerders/netwerkbedrijven (Cogas, Rendo en Westland). Deze laatstgenoemde bedrijven worden rondom omsloten door Enexis of Stedin gebied. Uit een oogpunt van groei/schaalvoordelen zijn deze bedrijven niet van meerwaarde voor Alliander. Synergievoordeel is mogelijk nog een aspect bij enkele kleinere Stedin gebieden binnen het verzorgingsgebied van Alliander in Noord-Holland en Fryslán (de gasnetten in Noordoost Fryslán). -6/ 6 - Ons kenmerk: 01542302

ailiander Locatie 2PB1100, Postbus 50, 6920 AB Duiven Aan: de Aandeelhouders van Alliander N.V. Bezoekadres Utrechtseweg 68 Arnhem Postadres Locatie 2PB1130 Postbus 50 6920 AB Duiven Miranda.de.bliek@aliiander.com wvw.alliander.com Contactpersoon Miranda de Bliek Telefoon 06-21595536 Betreft Toelichting strategie Alliander 25 april 2018 Ons kenmerk BS/MdB Geachte aandeelhouder, Op 4 april vond de jaarlijkse Algemene vergadering van Aandeelhouders plaats van netwerkbedrijf Alliander. Tijdens deze bijeenkomst hebben wij onder meer de geactualiseerde strategie van Alliander besproken. Graag informeren wij u daar bij deze ook schriftelijk over. Terugblik 2014-2018 Recent is met de Raad van Commissarissen uitgebreid teruggeblikt op de resultaten die Alliander afgelopen jaren heeft geboekt. Op de eerste plaats is veiligheid van onze netten en veilig werken door de jaren heen onverminderd een topprioriteit gebleven, zowel voor onze klanten, medewerkers als onze omgeving. Verder is er volop geïnvesteerd in modernisering en uitbreiding van de energienetten en daarmee de hoge leveringszekerheid voor onze klanten. Tegelijkertijd heeft Alliander nieuwe activiteiten en innovaties ontwikkeld, gericht op het tijdig ontdekken van en inspelen op de effecten van de energietransitie. Daaruit is onder meer de succesvolle dochteronderneming Allege ontstaan, waarvoor inmiddels het verkoopproces is gestart. Zoals eerder met de aandeelhouders was afgesproken, is afgelopen jaren ook gekeken naar mogelijkheden om schaalvergroting en synergievoordelen te realiseren, met name in Nederland. Dit heeft onder meer geresulteerd in een uitruil van netwerken met Enexis en gesprekken om het Zeeuwse netwerkbedrijf Enduris over te nemen. Daarnaast is een gezamenlijk telecomnetwerk met netwerkbedrijf Stedin opgezet. 2018: energietransitie versnelt Verreweg de belangrijkste ontwikkeling voor Alliander is de overgang van fossiele naar duurzame energie: de energietransitie. Het tempo waarin de energietransitie zich voltrekt gaat snel omhoog. Dit komt door het klimaatakkoord van Parijs, de ambities van Nederland om in 2030 49% CO2 te reduceren, de aardbevingen in Groningen èn door de snelle prijsdaling van bijvoorbeeld zonnepanelen. In het regeerakkoord staat dat vanaf 2030 elke nieuwe auto emissie-loos zal moeten zijn. Het aanstaande Klimaat- en Energieakkoord zal invulling geven aan de COa-reductie die het kabinet heeft afgesproken. Alliander N.V. te Arnhem. KvK 34108286 Arnhem. BTW nr. NL8075.85.932.B01 Bankrekening 60.20.69.890 t.n.v. Alliander N.V. NL82.RBOS.0602.0698 90. RBOSNL2A.

25 april 2018 Pagina 2 van 3 Betrouwbaarheid, betaalbaarheid en bereikbaarheid onder druk Allianders opdracht om ervoor te zorgen dat iedereen onder gelijke condities toegang geeft tot betrouwbare, betaalbare en duurzame energie wordt sterk beïnvloed door de energietransitie. Nederland gaat zijn gebouwde omgeving op andere manieren verwarmen dan met aardgas: door 'all electric oplossingen waarbij woningen verwarmd worden door elektrische warmtepompen, via netten voor duurzame warmte, met biogas of een combinatie daarvan. Daarbij komt de komst van zonnepanelen, windmolens, warmtepompen en elektrische auto s. Die zorgen voor een hogere piekbelasting waar het Nederlandse elektriciteitsnet niet op is aangelegd. Er ontstaan ook nieuwe netten zoals warmtenetten of lokale netten in buurten die in hun eigen energie willen voorzien. Die netten zijn niet vanzelfsprekend open. Met open bedoelen we dat als u dezelfde soort aansluiting hebt als uw buurman u hetzelfde betaalt voor die aansluiting. En dat u kunt kiezen van wie u uw energie afneemt (of aan wie u het verkoopt). Zoals dat bij elektriciteit en gas is geregeld. Niet in de laatste plaats bestaat de kans dat bedrijven en consumenten het net gaan verlaten. Zeker bij de aardgasnetten is dit het geval. Deze ontwikkelingen hebben als risico dat de energievoorziening minder betrouwbaar wordt: het licht kan uitgaan door de hogere piekbelasting. Maar ook dat zij minder betaalbaar wordt: er zijn grote investeringen in het elektriciteitsnet nodig om black outs te voorkomen. Gasnetten moeten mogelijk vervroegd worden afgeschreven - en als mensen het net verlaten wordt het voor de achterblijvers duurder. Bovendien ontstaan er kostenverdelingsvraagstukken, bijvoorbeeld als collectieve energie-infrastructuur niet meer open is. Vier pijlers om de betrouwbaarheid, betaalbaarheid en bereikbaarheid nu en in de toekomst te realiseren Alliander faciliteert de energietransitie graag en wil dit op een zodanige manier doen dat de energievoorziening in de toekomst èn tijdens de transitie voor iedereen betrouwbaar, betaalbaar en bereikbaar is. Daarom werkt Alliander aan vier strategische pijlers: 1 Klanten helpen bil het maken van keuzes die goed zijn voor henzelf én voor het totale energiesysteem. Het komt er op neer dat we het voor klanten aantrekkelijk willen maken om het energienet zo min mogelijk te belasten als er teveel drukte op ontstaat. Op deze manier hopen we onnodige investeringen aan het elektriciteitsnet, die Nederlanders met elkaar betalen, te voorkomen. Z Investeren in nieuwe open netten. Er ontstaan nieuwe energienetten die niet voor iedereen onder gelijke condities toegankelijk zijn. Wij realiseren nieuwe open netten, zoals open warmtenetten die wel voor iedereen onder gelijke condities toegankelijk zijn. Z Digitalisering. Nieuwe technologie, zowel hardware als software, geeft ongekende mogelijkheden om onze netten te beheren, storingen te voorkomen of sneller op te sporen. En om veel gerichter te investeren in de netten. 4 Excellent netbeheer. De absolute basis van ons bestaan is zorgen dat onze energienetten tot de betrouwbaarste van de wereld blijven horen. Daarbij staat veiligheid op de allereerste plaats. Gevolgd door een zo hoog mogelijke betrouwbaarheid. Alliander N.V. te Arnhem. KvK 34108286 Arnhem. BTW nr. NL8075.85.932.B01 Bankrekening 60.20.69.890 t.n.v. Alliander N.V. NL82.RBOS.0602.0698.90. RBOSNL2A.

25 april 2018 Pagina 3 van 3 Uitdagingen voor de komende periode Alliander zal zijn werkzaamheden de komende jaren in een snel veranderende context verrichten. Ten opzichte van de afgelopen jaren vraagt dit om extra focus op een aantal thema s. De economische groei en de versnelling van de energietransitie in combinatie met een groot gebrek aan (elektro-)technici in Nederland maken het voor bedrijven als Alliander moeilijk om klanten op tijd aan te sluiten en het technische werk aan de netten verzet te krijgen. Dit onderwerp heeft onze allerhoogste prioriteit. Essentieel is ook dat Alliander zo snel mogelijk die innovaties en slimme oplossingen realiseert die nodig zijn om te zorgen dat het licht blijft branden terwijl de hoeveelheid warmtepompen, laadpalen, zonnepanelen en windmolens toeneemt. Die oplossingen verminderen bovendien het werk aan (en de investeringen in) de elektriciteitsnetten. Om te vroege afschrijvingen van de gasinfrastructuur te voorkomen is het bovendien belangrijk om met alternatief duurzaam gebruik van onze gasnetten te blijven experimenteren. Bovendien doen we er alles aan om samen met gemeenten het afscheid van aardgas in goede banen te leiden. Wij ondersteunen gemeenten graag met onze kennis, data en ervaring. Zo kan het beste tijdstip voor de overstap naar duurzame warmte gekozen worden en zo kan met bewoners de beste best passende oplossing worden vormgegeven. Alliander legt net zoals de elektriciteits- en gasnetten ook graag collectieve warmtenetten aan. Als gevolg van de energietransitie nemen de investeringen in het elektriciteitsnet toe en worden afschrijvingen van de gasnetten vervroegd. Tegelijkertijd staan onze inkomsten onder druk. Daarom blijft Alliander de komende jaren werken aan haar efficiency. Alliander zet de kennis en tools die zijn ontwikkeld voor het (toekomstig) netbeheer verstandig in voor anderen. Dat wordt ons gevraagd door klanten en bedrijven met een vergelijkbare maatschappelijke taak. Het biedt bovendien extra inkomsten die we goed kunnen gebruiken om de financiële uitdagingen van de energietransitie het hoofd te bieden. Alliander doet dat voornamelijk in Nederland. Maar ook in het buitenland voor zover dat past bij het risicoprofiel van ons type bedrijf. Tot slot We hopen u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. Uiteraard zijn wij van harte bereid dit nog nader toe te lichten. Samen blijven we werken aan een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft tot betrouwbare, betaalbare en duurzame energie. Nu en in de toekomst. Met vriendelijke groet, Alliande^iy. fid TMssen Mark van Lieshout Raad van Bestuur Alliander N.V. te Arnhem. KvK 34108286 Arnhem. BTW nr. NL8075.85.932.B01 Bankrekening 60.20.69.890 t.n.v. Alliander N.V. NL82.RBOS.0602.0698.90. RBOSNL2A.

Port Payé Pays-Bas Provincie Friesland College Van Gedeputeerde Staten De heer S. de Rouwe Postbus 20120 8900 HM LEEUWARDEN #5471X0X#00#0000t!f POSTBUS 20120 8900 HM LEEUWARDEN tïüwyat

23 maart 2018 Pagina 1 van 3 Locatiecode2PB1300, Postbus 50, 6920 AB Duiven Aan de formateur Bezoekadres Utrechtseweg 68 6812 AH Arnhem Postadres Locatiecode 2PB1300 Postbus 50 6920 AB Duiven Telefoon +3188 542 6363 www.alliander.com Betreft Handreiking gemeentelijk coalitieakkoord voor een toekomstbestendige duurzame energievoorziening 23 maart 2018 Geachte heer/mevrouw, Voor alle colleges van B&W is de energietransitie de komende vier jaar een belangrijk thema. Met vragen als: hoe gaan we zo efficiënt en zorgvuldig mogelijk van het aardgas af? Welke duurzame energie wekken we op? Welke laadvoorzieningen voor elektrisch vervoer willen we? Hoe voeren we als gemeente de regie en wie heeft daarin welke rol? Het nieuwe college staat hier niet alleen voor. Als netwerkbedrijf in uw gemeente werken we hierin graag met u samen. Om de energietransitie in uw gemeente en regio zo goed mogelijk vorm te geven, hebben wij een aantal suggesties om mee te nemen in de coalitiegesprekken en -akkoorden. 1. Aardgasvrije bebouwde omgeving door planmatige aanpak Nederland wil dat de gebouwde omgeving uiterlijk in 2050 aardgasvrij wordt verwarmd. De wet Voortgang Energietransitie (Vet) regelt dat nieuwe nieuwbouwwijken aardgasvrij worden aangelegd. Ook kan de gemeente gebieden aanwijzen waar geen nieuwe gasaansluitingen meer komen. Zoals recent in het Interbestuurlijk is overeengekomen, wordt gemeenten gevraagd een planning voor een aardgasvrije omgeving af te hebben voor 1 januari 2021. Wij werken graag samen aan een concreet meerjarig plan waarin staat welke warmtevoorziening waar komt en in welke volgorde buurten van het aardgas afgaan. Meer informatie over aardgasvrij wonen vindt u op www.liander.nl/aardgasloos-wonen. Wat kunt u opnemen in uw coalitieakkoord? Bij nieuwbouw en renovatie kiezen wij voor verwarming zonder aardgas. Ook zetten we ons in om bestaande nieuwbouwplannen, waarvoor al overeenkomsten met projectontwikkelaars bestaan, alsnog aan te passen. Hiervoor maken we afspraken met Alliander N.V. te Arnhem. KvK 34108286 Arnhem. BTW nr. NL8075.85.932.B01 Bankrekening NL82.RBOS.0602.0698.90 t.n.v. Alliander N.V.

23 maart 2018 Pagina 2 van 3 netbeheerders, woningcorporaties, projectontwikkelaars en overige relevante stakeholders. Ook ontwikkelen we een planmatige meerjarige aanpak voor de omschakeling naar duurzame warmteoplossingen in de bestaande bouw. 2. Meerjarige planmatige aanpak voor duurzame opwek en oplaadvoorzieningen De opwek van duurzame energie uit zonnepanelen, geothermie en windmolens neemt toe. Ook komen er steeds meer publieke laadpalen. Dat heeft impact op de openbare ruimte, ruimtelijke inpassing binnen gebiedsontwikkelingsprojecten én op bestaande energie-infrastructuur. Wij helpen u graag zodat investeringen in vastgoed, openbare ruimte en energienetwerken elkaar versterken en infrastructuur op tijd voorbereid is. Wat kunt u opnemen in uw coalitieakkoord? De groei van elektrisch vervoer zorgt voor meer druk op de openbare ruimte en het elektriciteitsnetwerk. We kiezen in beginsel voor slim laden bij de aanleg van publieke laadinfrastructuur. Hierover maken we afspraken met netbeheerders. Voor de ruimtelijke inpassing van duurzame energiebronnen zoals geothermie en zonneenergie gaan we in een vroeg stadium met de netbeheerder in gesprek. Zodat er tijdig kan worden aangesloten op het elektriciteitsnetwerk en de maatschappelijk kosten zo laag mogelijk blijven. Voor de ruimtelijke uitdagingen die de inpassing van duurzame opwek zoals zonne- en windenergie meebrengen, stellen we een energieplan op als onderdeel van de nieuwe omgevingsvisie. Dit sluit aan bij de nieuwe Omgevingswet die naar verwachting in 2021 van kracht zal zijn. 3. Samenwerking met netbeheerder cruciaal Wij willen de toegang tot energienetten zo betrouwbaar, betaalbaar en bereikbaar mogelijk houden. Vanuit deze taak kunnen wij uw gemeente helpen met de best passende oplossing voor de lokale energievoorziening. Doordat we zicht hebben op warmteontwikkelingen en duurzame decentrale opwek in buurgemeenten en de regio. Wat kunt u opnemen in uw coalitieakkoord? Voor de uitvoering van de energietransitie zetten we in op zo efficiënt mogelijk gebruik van publieke middelen. De ondersteuning en expertise van netbeheerders dragen bij aan de keuze voor de best passende energie-infrastructuur in onze gemeente. 4. Introduceer of versterk een gemeentelijk energieloket De energietransitie roept bij burgers veel vragen op over energiebesparing, alternatieve warmteoplossingen, duurzame energie en bijkomende kosten. Een goed uitgerust gemeentelijk energieloket is dan van belang. Ook netbeheerders kunnen hierin een rol spelen. Wat kunt u opnemen in uw coalitieakkoord? Het gemeentelijk energieloket kan inwoners en bedrijven ondersteunen bij vragen en initiatieven over duurzame energie. Hierin worden relevante stakeholders, zoals bouwbedrijven, installateurs, energieleveranciers en de regionale netbeheerder betrokken. Alliander N.V. te Arnhem. KvK 34108286 Arnhem. BTW nr. NL8075.85.932.B01 Bankrekening NL82.RBOS.0602.0698.90 t.n.v. Alliander N.V.

23 maart 2018 Pagina 3 van 3 Over Alliander Netwerkbedrijf Alliander werkt aan de continue energievoorziening voor huishoudens en bedrijven in een derde deel van Nederland. Daarnaast werken wij, onder regie van gemeenten en samen met bewoners en bedrijven, aan het duurzame energienetwerk van de toekomst. Afgelopen jaar hebben we met alle besturen van de gemeenten in ons gebied gesproken over de beste lokale aanpak voor de energietransitie. Wij wensen u veel wijsheid en succes bij het opstellen van een coalitieakkoord en het formeren van een nieuw college. We zien ernaar uit samen met het nieuwe bestuur te werken aan de grote maatschappelijke opdracht die voor ons ligt. Indien u vragen heeft of een toelichting wilt, neemt u dan contact op met de relatiemanager voor uw gemeente. Met vriendelijke groet, Alliander N.V. Mascha van Vuuren- Sanders Directeur Klant & Markt Alliander N.V. te Arnhem. KvK 34108286 Arnhem. BTW nr. NL8075.85.932.B01 Bankrekening NL82.RBOS.0602.0698.90 t.n.v. Alliander N.V.