De opleidingen Informatica Toegepaste Informatica Computerwetenschappenn Facet UA VUB UG UH KUL UG mti mtc mwi MASTAT mti mwit mai mmti Onderwerp 1: Doelstellingen van de opleiding + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + - Facet 1.1. Niveau en oriëntatie V V V O V O V V G V V V V V V V V V V V O Facet 1.2. Domeinspecifieke eisen V V V V V V V V G V V V V V V V V V V V O Onderwerp 2: Programma + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + - Facet 2.1. Relatie doelstelling en inhoud V V O O O O V V G V V V V V V V V V V V O Facet 2.2. Academische en professionele gerichtheid V V V V V V V O G V V V V V V V V V V V O Facet 2.3. Samenhang van het programma V V V V V V V V V G G V V V V V G V V G V Facet 2.4. Studieomvang ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok Facet 2.5. Studietijd V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V Facet 2.6. Afstemming vorm geving en inhoud. V V V V V V V V V G V V V V V V V V V G V Facet 2.7. Beoordeling en toetsing V V V V V V O O V V V V V V V V V V V V O Facet 2.8. Masterproef nvt G nvt V G V nvt V V nvt V nvt V V nvt V G V nvt G O Facet 2.9. Toelatingsvoorwaarden. V V G G G G V V V V V V V V V V V V V V V 54 Tabellen met scores Deel 1
De opleidingen Informatica Toegepaste Informatica Computerwetenschappenn Facet UA VUB UG UH KUL UG mti mtc mwi MASTAT mti mwit mai mmti Onderwerp 3: Inzet van personeel + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Facet 3.1. Kwaliteit personeel V V V V V V V V G V V V V V V V V V V V V Facet 3.2. Eisen professionele en academische gerichtheid V V V V V V V V E V V G G G G G G G G G G Facet 3.3. Kwantiteit personeel V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V Onderwerp 4: Voorzieningen + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Facet 4.1. Materiële voorzieningen V V G G G G V V V V V G G G G G G G G G G Facet 4.2. Studiebegeleiding G G G V V V V V G G G V V V V V V V V V V Onderwerp 5: Interne kwaliteitszorg + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + - Facet 5.1. Evaluatie resultaten V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V Facet 5.2. Maatregelen tot verbetering G G V V V V V V V V V V V V V V V V V V O Facet 5.3. Betrekken van medewerkers, studenten, alumni, beroepenveld V O V V V V V O V V O V V V V V V V V G O Onderwerp 6: Resultaten + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + - Facet 6.1. Gerealiseerd niveau V V V V V V V V G V V V V V V V V V V V O Facet 6.2. Onderwijsrendement V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V Tabel met scores 55 Deel 1
Hoofdstuk 7 Besluit Als besluit zetten we de voornaamste elementen van dit zelfevaluatierapport op een rijtje. We doen dit in de vorm van een SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats), een veelgebruikt instrument voor het opstellen van een strategisch plan [68]. Bij een SWOT-analyse vertrekken we van de objectieven zoals geformuleerd in Sectie 1.1.1 p. 25, hieronder herhaald. Doelstelling: Het doel van de opleiding Informatica aan de Universiteit Antwerpen is bekwame en wetenschappelijk gevormde informatici af te leveren. Na hun opleiding (a) zijn zij in staat zich de nieuwste technologische ontwikkelingen in de diverse deelgebieden eigen te maken, (b) kunnen zij deze waar nodig ook exploiteren binnen hun beroepscontext, en (c) kunnen zij zelf een originele bijdrage leveren tot de verdere evolutie van de informatica. Ambitie: De onderwijscommissie Informatica van de Universiteit Antwerpen wil een unieke opleiding aanbieden gebaseerd op de aanbevelingen van gerenommeerde wetenschappelijke organisaties zoals ACM, IEEE en SIAM. Ze wenst dat haar alumni voldoende diepgang en flexibiliteit bezitten om gegeerd te zijn op de arbeidsmarkt en academische posities te bekleden in universiteiten en onderzoeksinstellingen met wereldfaam. Daartoe hanteert zij een transparant en activerend leerproces, conform de visie van de Universiteit Antwerpen rond studentgecentreerd onderwijs. Op basis van die objectieven maken we achtereenvolgens een inventaris van de sterke punten: eigenschappen van de onderwijscommissie die kunnen helpen bij de realisatie van de objectieven; zwakke punten: eigenschappen van de onderwijscommissie die het realiseren van de objectieven in de weg staan; opportuniteiten: externe condities die kunnen helpen bij het halen van de objectieven; risico s: externe condities die het realiseren van de objectieven in de weg staan. Aan de hand van deze lijst kan de onderwijscommissie voor zichzelf bepalen welke activiteiten prioritair aandacht verdienen en welke factoren daarbij in de gaten dienen gehouden te worden. 173
174 HOOFDSTUK 7. BESLUIT 7.1 Sterkte-Zwakte analyse 7.1.1 Sterke punten (en hoe deze te behouden) Master-curriculum: We bieden een aantrekkelijk studieprogramma voor een 2-jarige opleiding (120 studiepunten) tot master in de informatica, bestaande uit vier afstudeerrichtingen (Software Engineering; Databases; Computationele informatica; Computernetwerken en gedistribueerde systemen) en drie opties (Ondernemerschap; Onderzoek en Ontwikkeling; en Onderwijs). De combinatie van afstudeerrichtingen met opties laat een student toe zich tegelijkertijd te verdiepen in een wetenschappelijke specialisatieopleiding en zich voor te bereiden op een mogelijk beroepsprofiel. [Zie Sectie 2.3 p. 47 voor de opbouw van ons master-curriculum.] De afstudeerrichtingen worden in samenwerking met andere Vlaamse universiteiten georganiseerd, waarbij elke instelling zijn (onderzoeks)capaciteit optimaal kan benutten. [Zie Sectie 2.3.2 p. 52 voor de totstandkoming van het capaciteitsplan.] Bachelor-curriculum: We bieden een uitgebalanceerd studieprogramma voor een 3- jarige opleiding (180 studiepunten) tot bachelor in de informatica. Het programma voldoet aan de internationale standaarden dienaangaande. Dit programma bevat 33 studiepunten profileringsruimte, wat een student moet toelaten zichzelf te verdiepen en te verbreden volgens zijn eigen interesse. [Zie Sectie 2.3.1 p. 48 voor de opbouw van ons bachelor-curriculum.] De onderwijscommissie blijft waken over de kwaliteit van dit curriculum, getuige enkele recente curriculumaanpassingen. [Zie Sectie 2.1.4 p. 44.] Gemotiveerde (onderwijs)staf: De lessen, oefeningen, labo s worden verzorgd door een gemotiveerde ploeg van docenten en assistenten, die ook de begeleiding van de projecten en thesissen op zich nemen. Een aantal docenten hebben dan ook een onderwijsprijs in de wacht gesleept. [Zie Sectie 3.2.3 p. 83.] Het personeelsbeleid is erop gericht deze inzet te belonen. [Zie Sectie 3.1 p. 73.] Lage drempel: Studenten vermelden Contacten met docenten/assistenten als één van de meest gewaardeerde punten. Uit gesprekken met studenten blijkt dat die lage drempel niet alleen te maken heeft met een luisterend oor voor problemen, maar vooral ook met het ingaan op concrete vragen. Zeker in de keuzevakken wordt de kleinschaligheid een belangrijke troefkaart en leggen docenten andere accenten op basis van suggesties door de studenten. [Zie Sectie 4.2.4 p. 108.] Pedagogisch concept Projectwerk: Een academisch gevormde informaticus moet in staat zijn de brede vakkennis die hij tijdens zijn opleiding verwerft ook in de praktijk toe te passen. Vandaar dat er veel ruimte voorzien wordt voor praktijk- en groepswerk. In het bijzonder wordt in elk studiejaar een groot blok voorzien waar studenten in groep een project dienen uit te voeren. [Zie Sectie 2.6 p. 61.] De studenten geven dan ook algemeen te kennen dat zelfstandigheid een grote troef is. [Zie Sectie 5.1.1 p. 123.] Uitstekende infrastructuur: De opleiding Informatica is gehuisvest op campus Middelheim, met moderne gebouwen en comfortabele klasruimtes uitgerust met alle nodige infrastructuur (projectie, internet,... ). De campus Middelheim heeft uitgebreide voorzieningen (restaurant, sportinfrastructuur,... ) en is vlot bereikbaar via openbaar vervoer. De onderwijscommissie Informatica heeft ook een aantal PC-klassen en vrije studieruimtes onder haar beheer, waar moderne computerinfrastructuur is geïnstalleerd die ruimschoots voorziet in de behoeften. De noodzakelijke procedures
7.1. STERKTE-ZWAKTE ANALYSE 175 en investeringsbudgetten zijn voorzien om die infrastructuur verder te moderniseren. [Zie Sectie 4.1.1 p. 94 voor een opsomming.] Goed draaiend kwaliteitszorgsysteem: De Universiteit Antwerpen heeft de laatste jaren een goed geolied kwaliteitszorgsysteem ingericht, waarbij eventuele pijnpunten snel worden opgemerkt en zo nodig aangepakt. [Zie Hoofdstuk 5.0 p. 113.] De onderwijscommissie Informatica speelt een actieve rol in dit kwaliteitszorgsysteem, en kan met enige trots stellen dat alle problemen tenminste aangepakt zo niet opgelost werden. [Zie Sectie 5.1 p. 122.] Kerncompetenties op maat: De onderwijscommissie Informatica heeft tijdens de hervorming naar een bachelor-master systeem uitgebreid nagedacht over de formulering van kerncompetenties die precies passen bij onze opleiding, en die tastbaar genoeg moeten zijn om traceerbaar te zijn naar de verschillende opleidingsonderdelen. [Zie Sectie 1.1.2 p. 26 voor een oplijsting van onze kerncompetenties en Sectie 2.1 p. 37 voor de inpassing ervan in het programma.] Deze kerncompetenties worden regelmatig geëvalueerd om na te gaan of ze overeenstemmen met de doelstellingen. Efficiënte thesisbegeleiding: De thesis (eindverhandeling/eindwerk) is het sluitstuk van elke universitaire opleiding, en zowel de studenten als de onderwijsstaf besteden er dan ook veel tijd en energie aan. De studenten kunnen bij het kiezen van hun promotor rekening houden met hun interesse en met de stijl van begeleiding die ze wensen. De onderwijscommissie Informatica heeft dan ook beoordelingscriteria opgesteld aan de hand waarvan de eindverhandelingen sinds 2001-2002 worden beoordeeld. Er bestaat ook een richtlijn die precies afbakent wat de verantwoordelijkheden zijn van de verschillende betrokken partijen (student, promotor, stage-begeleider, begeleidend assistent,... ) en er is een web-systeem dat het keuzeproces van het thesisonderwerp ondersteunt. [Zie Sectie 2.8 p. 66 voor een toelichting bij het thesisbegeleidingsproces.] Slagvaardige onderwijscommissie: De onderwijscommissie Informatica heeft de laatste tien jaar woelige tijden doorgemaakt. Naast het opstellen en uitrollen van een hernieuwd bachelor-curriculum (onmiddellijk na de visitatieronde!), was er de volgehouden inspanning om van de master Informatica een volwaardige 2-jarige wetenschappelijke opleiding te maken. [Zie Sectie 2.1.4 p. 44 voor het een chronologisch overzicht.] De onderwijscommissie zal in de toekomst dezelfde slagkracht aan de dag leggen, alvast bij het uitrollen van masteropleiding (momenteel aan de gang) en bij de voorziene curriculumherziening van 2011. 7.1.2 Zwakke punten (en hoe ze om te buigen) Lage slaagcijfers in 1ste Bachelor: De slaagcijfers onder de eerstejaarsstudenten in de faculteit Wetenschappen zijn altijd laag geweest, en ze halen zelden de door de meeste visitatiecommissies gehanteerde norm van 50%. Een verklaring hiervoor is te vinden in de erg gevarieerde instroom aan studenten, vaak met een zwakke vooropleiding wiskunde. Bovendien worden we geconfronteerd met een relatief grote groep van studenten die niet deelnemen aan de lessen, niet ernstig studeren, tijdens de eerste partiële examens uiterst zwakke resultaten halen en na de kerstvakantie afhaken of slechts voor de vorm deelnemen. De onderwijscommissie Informatica is van mening dat het berekenen van slaagcijfers maar zinvol is voor de groep studenten die werkelijk aan de studie begint, en berekent daarom haar slaagcij-
176 HOOFDSTUK 7. BESLUIT fers nadat voor elk vak alle studenten die 0, 1 of 2 hebben behaald uit de populatie zijn gefilterd. Concreet wil zij ernaar streven dat voor elk vak 50% van de generatiestudenten die hun studie ernstig nemen, slagen in de 1ste zittijd. Daarbij functioneert de 50% norm als een knipperlicht: als de onderwijscommissie Informatica vaststelt dat die norm niet gehaald wordt, engageert ze zich om het probleem verder te analyseren en op basis daarvan eventueel maatregelen te nemen. Dit knipperlicht heeft de voorbije jaren een probleem gesignaleerd, en de onderwijscommissie informatica heeft een analyse gevoerd naar de mogelijke oorzaken van dit fenomeen en uiteindelijk enkele bijkomende maatregelen genomen (curriculumwijziging, semesterverschuivingen,... ). [Zie Sectie 6.2 p. 156 voor de details.] De onderwijscommissie verwacht dan ook het tij op korte termijn te doen keren. Weinig Internationalisering: De jongste drie academiejaren verbleef slechts een heel beperkt aantal studenten via het Erasmus-programma in het buitenland, terwijl er wel verschillende inkomende studenten waren. Nochtans blijkt uit de programmaevaluatie dat de alumni deze mogelijkheid uitermate belangrijk vinden, terwijl de nietafgestudeerden zeggen dat ze weinig geïnteresseerd zijn. Uit de onderzoeksvisitatie blijkt een gelijkaardige trend: doctoraatsstudenten vinden de (onderzoeks)sfeer aan de Universiteit Antwerpen heel goed, en zijn niet geneigd om een studieverblijf in het buitenland te ondernemen. De onderwijscommissie Informatica had in het verleden al inspanningen geleverd (ondermeer door meer uitwisselingsakkoorden af te sluiten) en zal deze inspanningen in de nabije toekomst intensifiëren. [Zie Sectie 6.1.4 p. 153.] Geen echte alumniwerking: Alhoewel er regelmatig informeel contact is met onze alumni, zijn er zelden of nooit heuse alumni bijeenkomsten waar alleen informatica studenten op worden uitgenodigd. Er zijn concrete plannen om binnen het departement en naast de globale alumniwerking voor de Universiteit Antwerpen om op regelmatige basis een bijeenkomst van alumni informatica op te zetten. De start daartoe werd al genomen door het verzamelen van gegevens. [Zie Sectie 5.3.3 p. 146.] Leefbaarheid Master: Alhoewel het nog te vroeg is om een definitieve conclusie te trekken, moeten we op basis van de huidige inschrijvingscijfers uitgaan van een 15- tal beginnende masterstudenten per jaar. De vraag stelt zich dan onmiddellijk of dit genoeg is om vier afstudeerrichtingen in stand te houden. De onderwijscommissie Informatica zal zich in de voorbereiding van de curriculumherziening van 2011 dan ook bezinnen over een optimalisatie van de masteropleiding. [Zie Sectie 2.1.5 p. 45 voor de planning dienaangaande.] 7.1.3 Risico s (en hoe deze te vermijden) Rationalisatienorm Bachelor: In Vlaanderen is de politieke wil aanwezig om het onderwijslandschap te optimaliseren en te rationaliseren. Het zogenaamde rapport Soete hanteert in dit verband een kwantitatieve rationalisatienorm van 115 studenten in de bachelor-opleiding ([6], p.20, sectie 1.2.4.1). De onderwijscommissie Informatica stelt vast dat haar studentenaantal momenteel rond die norm schommelt en zal haar in- en doorstroomcijfers dan ook nauwlettend in de gaten houden. Besparingen: Bij het begin van het academiejaar 2007-2008 werd door het Vlaams Ministerie van Onderwijs een nieuw allocatiemodel voor de Vlaamse universiteiten ingevoerd. Dit allocatiemodel werd binnen de Universiteit Antwerpen, met de nodige
7.1. STERKTE-ZWAKTE ANALYSE 177 wijzigingen, doorgetrokken naar de faculteiten, die het op hun beurt, opnieuw met een aantal aanpassingen, hebben toegepast op de departementen. Dit resulteerde in een vijfjarenplan met een beperkte besparing voor de Informatica. Midden 2008 werd het allocatiemodel opnieuw toegepast op de voorbije drie academiejaren. Hieruit blijkt dat er zich voor de faculteit Wetenschappen een ingrijpende extra besparing opdringt, bovenop de besparingen voortvloeiend uit hoger vermeld vijfjarenplan. Het is dus verre van zeker of de opleiding informatica in de toekomst zijn toegewezen kader kan behouden. [Zie Sectie 3.3.9 p. 91 voor verdere details.] Indien het kader verkleind wordt zal de voorziene curriculumwijziging in 2011 ook daarmee rekening dienen te houden. Verminderen AAP-kader: Het AAP-kader (d.w.z. de assistenten betaald op het universiteitsbudget) is de makkelijkste plaats om nakende besparingen te realiseren want dit kader bestaat uit tijdelijke werknemers die normaal om de zes jaar worden hernieuwd. Maar dit kader is momenteel al krap bemeten, ondermeer door de zogenaamde uitvlaggingsoperatie. [Zie Sectie 3.3.9 p. 91 voor een beschrijving van de problematiek.] De onderwijscommissie Informatica engageert zich dan ook om het assistentenkader in de komende jaren zoveel mogelijk te ontzien. Toenemende administratie: De beschikbare tijd van de onderwijsstaf (zowel ZAP, AAP als BAP) wordt meer en meer versnipperd en gebruikt voor niet-kerntaken. Alhoewel de Universiteit Antwerpen inspanningen levert om er administratieve ondersteuning voor te bieden blijft dit soort van taken tijd vergen die ten koste gaat van waar het echt om draait: goeie lesgevers voor de klas, goeie onderzoekers in de labo s. De onderwijscommissie Informatica zal daarom administratieve last die niet rechtstreeks bijdraagt tot de kerntaken van onderwijs, onderzoek en dienstverlening identificeren en afstoten. 7.1.4 Opportuniteiten (en hoe deze te activeren) Meer studenten: Om de lange-termijn leefbaarheid van de bachelor- en masteropleiding te garanderen moet het aantal studenten omhoog. De Universiteit Antwerpen rekruteert traditioneel erg lokaal, en er is een potentieel aan extra studenten aan te boren in de omliggende arrondissementen(sint-niklaas, Mechelen en Turnhout). De Universiteit Antwerpen zal haar voorlichtingsactiveiten dan ook concentreren op die regio s, en de onderwijscommissie Informatica zal daar haar steentje toe bijdragen. Maar de onderwijscommissie Informatica wil verder gaan, en haar unieke opleiding ook op Europese schaal aanbieden (cfr. ambitie). De curriculumwijziging voorzien in 2011 zal daarom als één van haar uitgangspunten opsommen wat de nodige voorwaarden zijn om een zijdelingse instroom in ons masterprogramma mogelijk te maken. Een belangrijk element daarbij is het aanbieden van Engelstalige cursussen. Nieuwe personeelsleden: Per 1 januari 2009 start er een nieuw ZAP-lid binnen het domein van de Software Intensive Systems. Daarnaast zullen in de komende vijf jaar (bij ongewijzigd personeelskader, cfr. risico Besparingen ) twee ZAP-plaatsen moeten worden heringevuld, naast de recurrente herinvulling van het AAP-kader. De onderwijscommissie Informatica en het departement Wiskunde-Informatica zal via haar personeelsbeleid meer synergieën creëeren tussen de huidige onderzoeksstructuur (bestaande uit 7 onderzoeksgroepen) en de 4 afstudeerrichtingen in het masterprogramma.
178 HOOFDSTUK 7. BESLUIT Samenwerking andere universiteiten: De Universiteit Antwerpen heeft een lange geschiedenis van samenwerking met de andere universiteiten in Vlaanderen, zeker qua onderzoek (getuige de verschillende inter-universitaire onderzoeksprojecten opgelijst in ons rapport naar aanleiding van de onderzoeksvisitatie [42]), en sinds de samenwerking rond de master-afstudeerrichtingen ook qua onderwijs. De onderwijscommissie Informatica zal deze samenwerkingen verder zetten met respect voor ieders eigenheid en autonomie Associatie: In het kader van de associatie (het samenwerkingsverband tussen de universiteit en een reeks Antwerpse hogescholen) zal de Universiteit Antwerpen een nieuwe faculteit Industriële Wetenschappen oprichten, waar op termijn de geacademiseerde opleiding Industriële Wetenschappen van de Karel de Grote-Hogeschool en de Artesis Hogeschool (beide associatiepartners) zullen worden opgenomen. Zo n faculteit kan ten dele het ontbreken van een faculteit Toegepaste Wetenschappen aan onze universiteit compenseren. De onderwijscommissie Informatica en het Departement Wiskunde-Informatica zullen dan ook uitkijken naar mogelijke samenwerkingen. Onderzoek: Een externe commissie bestaande uit internationale experten heeft vorig jaar het onderzoek van de Informatica doorgelicht en vastgesteld dat het over het algemeen van een internationaal niveau was (i.e. goed tot zeer goed). Letterlijk concludeerden ze The PRC positively observes that the faculty members of the UA Computer Science are all research active and productive. Strengthening the international orientation of its research and teaching activities will allow UA Computer Science to continue growing steadily. (bijlage [48] p. 14). De externe commissie heeft tal van aanbevelingen gedaan om dit onderzoek te verbeteren, en de onderwijscommissie Informatica zal er mee over waken dat die aanbevelingen worden opgevolgd.