1 Malawi Een klas met 272 leerlingen Ook in Malawi, een van de armste landen ter wereld, is de afgelopen 15 jaar vooruitgang geboekt op het gebied van onderwijs. Toch gaat maar 85% van de kinderen naar de basisschool en maakt nog niet de helft de school af. Hoewel de regering een belangrijk deel van het overheidsbudget aan onderwijs besteedt, is er aan alles tekort. Mdinde Primary School in Katuli, een dorp ten oosten van Lake Malawi, heeft 2017 leerlingen. Die zijn verdeeld over acht klassen, want het basisonderwijs in Malawi kent acht niveaus. De verdeling is wel wat ongelijk want de eerste klas telt maar liefst 528 leerlingen. Het schoolhoofd verwacht dat dat er nog meer zullen worden, want ze zijn net gestart met een schoolvoedselprogramma. De eerste klas is opgesplitst in twee groepen. Leerkracht Patrick Gomiwa, hoofd van de infant section, geeft zelf les aan 272 leerlingen. Hoe hij dat doet? Verlegen glimlachend haalt hij de schouders op. Ik verdeel de klas in groepen van tien leerlingen. Elke dag kan ik zo n vijf groepen les geven; die lessen herhaal ik dan voor de volgende groepen. En wat doen de andere kinderen in dit tijd? Die geef Door: Jeanne Roefs World Education Forum Deze week vindt in Zuid-Korea het World Education Forum plaats, de belangrijkste internationale onderwijsconferentie in vijftien jaar. Daar wordt de balans opgemaakt van vijftien jaar werken aan de Education for All-doelen en de VN-Millenniumdoelen, waaraan de internationale gemeenschap zich in 2000 commiteerde. Ook wordt er besproken wat er in de toekomst moet gebeuren om voor alle kinderen het recht op onderwijs te realiseren. Uit een onlangs verschenen Unesco-rapport werd al duidelijk dat slechts 1 op de 3 landen in de wereld alle meetbare onderwijsdoelen voor 2015 heeft gehaald. Hoewel op een aantal doelen fikse vooruitgang is geboekt, volgen nog steeds 121 miljoen kinderen en adolescenten geen onderwijs. Van de 20 landen met de minste vooruitgang op de onderwijsdoelen 2015, liggen er 16 in zuidelijk Afrika. Waarom die landen er niet in slagen alle kinderen van goed onderwijs te voorzien, wordt duidelijk in Malawi.
2 ik een teken- of schrijfopdracht, zodat ze voor zichzelf kunnen werken. Kaalslag Geen wonder dat er in het vorige schoolseizoen zoveel kinderen bleven zitten. Volgens de handgeschreven tabel aan de muur in het kleine gebouwtje dat dienst doet als kantoor, lerarenkamer en opslagruimte, waren dat er 94. Op een andere tabel van het lopende schoolseizoen is te zien dat het aantal leerlingen bij elk niveau daalt. Vooral de overgang van groep 3 naar 4 veroorzaakt blijkbaar een kaalslag. En in groep 8 zitten nog maar 37 leerlingen, waarvan 11 meisjes. Zelfs voor een land als Malawi, dat kampt met een scala aan problemen in het onderwijs, zijn dit uitzonderlijke cijfers. Maar de school staat dan ook in het zuidelijke district Mangochi, een van de armste delen van het land met de grootste achterstand op het gebied van onderwijs. Cijfers over onderwijsdeelname, schooluitval en alfabetisering zijn hier een stuk lager dan het landelijk gemiddelde. Volgens het meest recente bevolkingsonderzoek ging in 2011 in Malawi 85% van alle kinderen van 6-13 jaar naar school; in Mangochi was dat slechts 62%; van alle Malawianen van 15 jaar en ouder kan 65% lezen en schrijven; in Mangochi is dat slechts 34%. Schijntje Hoe kan het dat anno 2015 een regering er niet eens in slaagt om zo n basale en cruciale voorziening als onderwijs te realiseren voor al zijn burgers? Armoede is een deel van het antwoord. Malawi telt ongeveer evenveel inwoners als Nederland, 16,3 miljoen, waarvan de helft jonger is dan 18 jaar. Maar waar het Bruto Nationaal Product van Nederland in 2013 US $ 853,5 miljard bedroeg; was dat van Malawi slechts een schamele US $ 7,3 miljard (Wereldbank). Zelfs al investeert Malawi een groot deel van het overheidsbudget in onderwijs, dan is dat nog een schijntje, vergeleken met wat een rijk land als Nederland in onderwijs investeert (ca. 35 tot 40 miljard euro per jaar). Les onder een boom Geen wonder dat er grote tekorten zijn in het onderwijs in Malawi. Dat varieert van een gebrekkige infrastructuur van veel onderwijsinstellingen tot lage salarissen voor leerkrachten. Veel scholen hebben te weinig lokalen en geen of slechte sanitaire voorzieningen. Het is in Malawi niet ongewoon dat een of meer klassen les krijgen in de schaduw van een grote boom. Bij slecht weer worden de leerlingen ofwel in te kleine lokalen gepropt of er wordt geen les gegeven. In de lokalen ontbreekt het vaak aan schoolbanken of een tafel voor de leerkracht. Of allebei. Een kantoor voor het schoolhoofd, een magazijn voor schoolspullen, woningen voor leerkrachten bij scholen in afgelegen gebieden; er zijn maar weinig onderwijsinstellingen die op al die faciliteiten kunnen bogen. Van alles te weinig Er zijn te weinig boeken en lesmaterialen voor alle kinderen. De materialen die er wel zijn, worden vaak maanden na het begin van het schoolseizoen
3 geleverd, waardoor ouders of leerlingen toch zelf schoolspullen moeten aanschaffen. Er zijn veel te weinig goed opgeleide leerkrachten, die bovendien ongelijk verdeeld zijn over het land. Alle leerkrachten die afstuderen aan een van de lerarenopleidingen zijn verplicht zes jaar te werken op een school op het platteland. Het Ministerie van Onderwijs wijst die plaatsen toe, maar er zijn manieren om daar onderuit te komen. Nu is het vooral voor vrouwelijke leerkrachten ook veelgevraagd om in een afgelegen dorp te gaan lesgeven, waar vaak niet eens fatsoenlijke huisvesting is. Er is dan ook een groot tekort aan vrouwelijke leerkrachten op het platteland, terwijl er in stedelijke gebieden eigenlijk te weinig mannelijke leerkrachten zijn. Geen vetpot De grootste frustratie van de onderwijsbond, de Teachers Union Malawi (TUM) is de late uitbetaling van de salarissen. Dat is een probleem waar ze al jaren mee kampen. Programmacoördinator Pilirani Kamaliza: Leerkrachten zitten soms maanden zonder inkomen. Het komt voor dat ze uit hun huis worden gezet omdat ze de huur niet kunnen betalen. De administratie is een puinhoop; er zijn voorbeelden van leerkrachten wel vakantiegeld kregen, terwijl ze al maanden geen salaris hadden ontvangen. Ook over de hoogte van de salarissen ligt de TUM regelmatig in de clinch met de overheid, omdat die de inflatie niet bijhouden. Vorig jaar hebben de leerkrachten (tegelijk met andere ambtenaren) gestaakt en dat leidde tot een salarisverhoging van 10%. Nog steeds te weinig, volgens de TUM. Het gemiddelde salaris is MKW 50.000 per maand (ca 100 euro), afhankelijk van de positie en ervaring en dat is geen vetpot. Een ander probleem waar leerkrachten mee kampen is de hoge leerkracht leerling ratio, met name op de basisscholen. Ideaal zou zijn 40:1, maar de officiële standaard in Malawi is 60:1. In de realiteit zijn de klassen vaak veel groter, zoals ook blijkt op de Mdinde school in Mangochi. In hun opleiding worden leerkrachten daar niet op voorbereid. Volgens de TUM horen leerkrachten na hun afstuderen nooit meer iets van hun school. Er is geen follow-up of begeleiding als ze eenmaal aan het werk gaan; dan moeten ze het verder zelf maar uitzoeken. Waakhond Gebrek aan geld is dan ook niet het enige probleem waar het onderwijs in Malawi mee te kampen heeft. Volgens Julie Juma, voorzitter van de Civil Society Education Coalition (CSEC), valt er op het onderwijsbeleid van de Malawiaanse regering ook het nodige aan te merken. De CSEC is een coalitie van zo n 80 maatschappelijke organisaties, lokaal zowel als internationaal, die actief zijn op het gebied van onderwijs. De CSEC is een kritische gesprekspartner van de regering, die meepraat over het nationale onderwijsbeleid en de begroting. Julie Juma: Onze samenwerkingrelatie met de regering is goed, maar dat wil niet zeggen dat we het overal mee eens zijn. We voeren ook stevig oppositie als dat nodig is. We hebben een duidelijke waakhondfunctie ten aanzien van het onderwijsbeleid van de overheid.
4 Niet efficiënt De CSEC controleert de bestedingen van het Ministerie van Onderwijs en brengt daarover jaarlijks een rapport uit. Julie Juma: De overheid besteedde vorig jaar 18% van het nationale budget aan onderwijs. Het is zelfs wel 22% geweest. Dat is een behoorlijk hoog percentage. En er is basketfunding (budgetsteun van externe donoren; goed voor 30% van de onderwijsbegroting JR) voor onderwijs. Het geld is er wel, maar het wordt niet goed besteed. De regering heeft haar prioriteiten niet goed op een rijtje. Het geld komt niet daar terecht waar het zou moeten worden besteed. Er gaat teveel geld naar management, vergaderen en buitenlandse reizen. Zo is er bijvoorbeeld een speciaal programma waarbij scholen subsidie kunnen aanvragen voor verbetering van de infrastructuur, maar dat lijkt niet goed te werken. Vooruitgang Toch heeft ook Malawi sinds 2000 wel degelijk vooruitgang geboekt op het gebied van onderwijs. Julie Juma: Er gaan veel meer kinderen naar school dan 25 jaar geleden. De afschaffing van het schoolgeld in 1994 heeft daarop enorme invloed gehad. Maar het heeft wel nieuwe problemen gecreëerd, want sindsdien is er aan alles tekort. Ook de onderwijsdeelname in het voortgezet onderwijs in Malawi is gestegen, zelfs dat van meisjes. Julie Juma: Er is enorm veel energie gestoken in de promotie van onderwijs voor meisjes en dat heeft ook duidelijk resultaat opgeleverd. Dat geldt overigens ook voor de opleiding van leerkrachten. Malawi is echter nog steeds bezig met een gigantische inhaalslag, want de onderwijsdoelen, die in 2015 gerealiseerd zouden moeten zijn, liggen nog ver buiten bereik. Pas in 2013 werd een nieuwe Onderwijswet aangenomen de oude dateerde nog van 1962 waarbij de leerplicht werd ingevoerd. Julie Juma: Dat betekent dat de ouders van kinderen die niet naar school gaan strafbaar zijn. We hebben heel veel druk uitgeoefend om die wet erdoor te krijgen; nu lobbyen we vooral voor uitvoering van de wet. We zijn in overleg met de regering over de beste manier om die wet ook daadwerkelijk toe te passen. Meisjes Ook is de achterstand in onderwijsdeelname van meisjes nog steeds aanzienlijk. Ouders vinden onderwijs voor dochters niet belangrijk; er is geen geld voor of meisjes moeten thuis helpen. Veel meisjes maken de school niet af en slechts een klein percentage stroomt door naar het voortgezet onderwijs. Een belangrijke reden voor die schooluitval zijn kindhuwelijken en tienerzwangerschappen. De helft van de meisjes in Malawi is op haar zestiende al getrouwd. Na een langdurige en intensieve lobby van een brede coalitie van vrouwen- gezondheids- en onderwijsorganisaties, werd onlangs werd een wetsvoorstel aangenomen dat de minimumleeftijd om te trouwen verhoogt naar 18 jaar. Die was 15 met toestemming van de ouders maar in de praktijk trouwen veel meisjes vooral uit traditionele gemeenschappen al op hun 12de of 13de jaar.
5 De CSEC was zeer actief in lobby voor de nieuwe wet die kindhuwelijken moet tegengaan. Julie Juma: De wet is een stap in de goede richting nu hebben we tenminste wetgeving die kindhuwelijken verbiedt. De volgende stap is dat we mensen bewust maken van het bestaan van deze wet en wat de gevolgen zijn als een kind wordt uitgehuwelijkt. Dat wordt nog lastig, want niet alleen de ouders moeten omgeturnd worden, vaak willen de kinderen zelf ook trouwen. Zeker meisjes uit arme gezinnen zijn gemakkelijk te verleiden door een man die geld heeft en ze nieuwe kleren en andere spullen geeft. Niet klagen Ondanks alle problemen hoor je de leerkrachten van de basisschool in Mdinde niet echt klagen; je kunt merken dat ze gewend zijn te roeien met de riemen die ze hebben. Onderwijzer Patrick Gomiwa, die dagelijks lesgeeft aan 272 kinderen, heeft zelfs de energie en motivatie voor extra activiteiten na schooltijd, zoals het leiden van een club waar leerlingen worden aangemoedigd zich uit te spreken en voor zichzelf op te komen. Het schoolhoofd is al lang blij dat hij dit jaar tenminste voldoende leerkrachten heeft. Vorig jaar had hij er maar zeven. Dat was echt niet te doen, want we konden de kinderen niet eens in de klas houden. Die liepen hier een beetje te klieren bij de andere lokalen. Nu hebben we tenminste een leerkracht voor elke klas.