VERSLAG Bopz-arts studiebijeenkomst najaar 2018 dag 5 Datum : 2018 Tijd Locatie Sprekers Verslaglegging : 10:00-16:00 uur : Regardz De Eenhoorn, Amersfoort : mevrouw mr. M. (Monica) de Visser mevrouw drs. J. (Justa) Bos : P.P. (Peggy) van der Bildt Inleiding. De Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) controleert of zorgaanbieders zich houden aan de wetten die voor hen gelden want Iedereen moet kunnen vertrouwen op zorg die veilig en van goede kwaliteit is. Indien de Inspectie van mening is dat de geleverde zorg bij de bezochte zorgaanbieder niet aan de afspraken en/of geldende eisen voldoet, kan zij maatregelen opleggen. Welke maatregelen de IGJ neemt en hoe zij deze toepast, is vastgelegd in het Handhavingskader en te vinden op de website van de Inspectie (https://www.igj.nl/ documenten/richtlijnen/2017/04/12/igz-handhavingskader). De maatregelen van de Inspectie worden openbaar gemaakt middels rapporten met de conclusies van het onderzoek. Mr. Monica de Visser vangt de studiedag aan met het bespreken van de wettelijke kaders ten aanzien van een bezoek van de Inspectie in het kader van de wet Bopz. Daarna bespreekt drs. Justa Bos het toetsingskader, een aantal inspectierapporten en wordt er een individuele toetsing dwangbehandeling nagespeeld aan de hand van diverse casuïstiek. Spreker(s). Mevrouw mr. M. (Monica) de Visser is gezondheidsjuriste en werkt al ruim 30 jaar in de (gehandicapten)zorg. Monica is in juli 2011 afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam met een master in gezondheidsrecht. Haar afstudeerscriptie ging over het wetsvoorstel Zorg en Dwang, waarbij zij heeft onderzocht of dit wetsvoorstel tot meer zorg en minder dwang leidt bij mensen met een verstandelijke beperking of dementie die in een instelling wonen. In juni 2012 is Monica gestart met Juridisch Adviesbureau Smaragd en zij geeft vanuit dit bureau juridisch en/of ethisch advies aan zorginstellingen, zorgverleners en belangenorganisaties in de zorg. Daarnaast werkt Monica als jurist bij een grote zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking en is zij plaatsvervangend ambtelijk secretaris van de klachtencommissie cliënten. In maart 2017 heeft Monica de postdoctorale studie Ethiek in de zorgsector aan het Radboud Medisch Centrum in Nijmegen afgerond. Mevrouw drs. J. (Justa) Bos heeft, na haar afgeronde studies HBO-verpleegkunde en medische sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, en als voormalig senior inspecteur met ruim negen jaar werkervaring bij de Inspectie voor Gezondheidszorg, een ruime kennis en ervaring in het toezichthouden, onderzoeken en handhaven en is op de hoogte van de impact van een bezoek van de IGJ voor medewerkers van zorginstellingen. Justa is oprichter en eigenaar van Bos Zorgtoezicht & Advies en beschikt over specifieke kennis van de langdurige zorg (ouderen-, thuis- en verstandelijk gehandicaptenzorg) en kwaliteitsverbetering in de zorg op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Zij verbindt in haar werk de wereld van de zorgaanbieders met die van de toezichthouders. Monica de Visser en Justa Bos zijn door Medilex gevraagd de vijfde interactieve studiedag van de 8-daagse opleiding Bopz-arts te verzorgen met vandaag als onderwerp: Toezicht en handhaving op de wet Bopz
Introductie. Hoe kan een instelling zich voorbereiden op een (on)aangekondigd bezoek van de Inspectie, wat houdt de aanmerking Bopz precies in en waar moet een instelling of afdeling aan voldoen? Al deze vragen en meer komen vandaag aan de orde, waarbij Monica aanvangt met de bespreking van de wettelijke kaders waar de IGJ aan moet voldoen. Het wettelijk kader (Hoofdstuk IX Wet Bopz, artikel 63-65a): De taak van het Staatstoezicht op de geestelijke gezondheid. Wat geeft de wet aan in het kader van de taken en de bevoegdheden van de Inspectie? De wet bevat slechts drie artikelen m.b.t. toezicht in het wettelijk kader: 1. Op de kwaliteit van de gedwongen zorg wordt toezicht gehouden door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Monica verwijst naar de Wkkgz die de oude kwaliteitswet gehandicaptenzorg vervangt en op 1 januari 2016 is ingegaan: Goede zorg is van goede kwaliteit en goed niveau die veilig, doeltreffend, doelmatig, cliëntgericht, tijdig en afgestemd is op de reële behoefte van de cliënt, volgens professionele standaard, met inachtneming van de rechten van de cliënt en een respectvolle bejegening. In deze wet is geregeld hoe de IGJ toeziet op de uitvoering van goede zorg a.d.h.v. risico- en incidententoezicht. Het is de basis voor de gezondheidszorg, waar niet alleen gekeken wordt naar goede zorg maar ook naar de zorgplicht om veilige zorg te bieden. 2. De inspecteurs dienen te waken voor de op het terrein van de volksgezondheid betrekking hebbende belangen van alle personen wier geestvermogens zijn gestoord. 3. De Inspectie ziet toe op een verantwoorde behandeling, verpleging, verzorging en bejegening van deze personen. Dit is dus de taak van de Inspectie, alleen wat betekent dat nu in de praktijk, waar let de inspecteur nu precies op en van welke bevoegdheden mag de Inspectie gebruik maken? Bevoegdheden Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd De inspecteur mag tegen de wil van de bewoner een woning binnentreden om de bewoner te spreken (eventueel met behulp van apparatuur). Verder mag de inspecteur inlichtingen opvragen bij zorgverleners. (Er mogen niet alleen inlichtingen worden opgevraagd maar zorgverleners en bestuurders zijn ook verplicht antwoord te geven ondanks het beroepsgeheim, omdat hier sprake is van een wettelijke verplichting). Overigens zijn hierbij de drie beginselen proportionaliteit, subsidiariteit en doelmatigheid van toepassing. Tot slot heeft de IGJ (ook zonder toestemming van de bewoner) het recht om een woning binnen te treden en cliëntdossiers in te zien van Bopzcliënten met een opnamestatus (Gb/Gb, IBS en RM). Dat geldt uiteraard alleen voor die onderdelen noodzakelijk voor de uitoefening van haar/zijn taak. Bovenstaande regels betekenen niet dat de inspecteur geen toestemming hoeft te vragen, want ook de Inspectie moet zich houden aan de wet en rekening houden met de bescherming van de privacy. Echter, ook als er geen sprake is van toestemming dan heeft de Inspectie het wettelijke recht aan haar zijde en uiteindelijk kan zij, zonder toestemming, informatie opeisen, waarbij de inspecteur wel duidelijk moet maken waarom die bewuste informatie nodig is. Verplicht melden aan de Inspectie. Bij de toepassing van een dwangmaatregel moet een aantal zaken verplicht aan de IGJ worden gemeld te weten: aanvang en einde maatregel, de personen die verantwoordelijk zijn voor deze beslissing en de reden voor het nemen van deze beslissing. De IGJ heeft hierbij het recht te onderzoeken of deze beslissing zorgvuldig is genomen, dan wel of de uitvoering daarvan zorgvuldig is geweest. Bij de toepassing van M&M in een noodsituatie betreft het: melding bij aanvang en einde van de noodmaatregel. Verder is er sprake van verplicht melden: bij geen gevolg geven van de Bopz-arts aan een overplaatsingsverzoek (reden schriftelijk aangeven), de beslissing op een ontslagverzoek en ongeoorloofde afwezigheid/terugkeer na ongeoorloofde afwezigheid. Niet tijdig melden (ook van ongeoorloofde afwezigheid) is bestuurlijk beboetbaar! TIPS: De website om digitaal te melden: www.igj.nl/ onderwerpen/bopz-melden. Het bulletin Melden in het kader van de Wet Bopz aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Deze is te downloaden op de website van Medilex bij de documenten van vandaag. 2
Bopz-aanmerking criteria : Instellingen mogen mensen gedwongen opnemen en behandelen als ze daarvoor toestemming hebben van de minister van VWS. Als een instelling toestemming vraagt dan onderzoekt de IGJ of de instelling voldoet aan de kwaliteitscriteria. Deze staan beschreven in de Toetsingscriteria voor een Bopz-aanmerking in de psychogeriatrische en verstandelijke gehandicapten zorg. Voor het krijgen van een positief advies moeten instellingen aan een aantal criteria voldoen: Er moet sprake zijn van een onafhankelijke geneesheer-directeur (Bopz-arts). Een zorgvoorziening dient geschikt te zijn voor afwenden van gevaar en voor de doelgroep. Er moet voldoende kwaliteit en kwantiteit zijn om 24-uurszorg te waarborgen (arts binnen 30 minuten ter plaatse en scholing geregeld). Administratie en cliëntdossier, conform de Wet Bopz. De interne rechtspositie is gewaarborgd (schriftelijke informatie, Bopz-behandelplan en een Bopz-klachtencommissie). Kijk in je eigen instelling of dat op orde is. Het melden aan de Inspectie moet goed geregeld zijn. Aanwezig is een beleidsplan/uitvoeringsprotocollen, de Bopz-commissie toetst de uitvoering. Schriftelijke mededeling (artikel 40a Wet Bopz). Als er sprake is van nood of dwang op basis van M&M, het niet toepassen van het behandelplan of een beperking, op basis van art. 40a, dan heeft een cliënt het recht om een cliëntvertrouwenspersoon in te schakelen of gebruik te maken van het Bopz-klachtrecht. De instelling moet telkens als er sprake is van bovengenoemde de cliënt hierover schriftelijk informeren. Neem in de schriftelijke mededeling, naast het recht op het indienen van een klacht, mee dat de instelling is aangesloten bij een Bopz-klachtencommissie. Bopz-klachtrecht, onafhankelijke commissie, termijn en beslissing. Tegen welke beslissing en op welke wijze kan een Bopz klacht worden ingediend: 1. Wilsonbekwaamheid (uitgesproken door een arts of behandelaar/-team); 2. Toepassing van dwangbehandeling (als het behandelplan onder dwang wordt uitgevoerd); 3. Toepassing van Middelen & Maatregelen in noodsituaties (o.a. gedwongen medicijngebruik); 4. Het niet toepassen van het overeengekomen(bopz) zorg- of behandelplan; 5. De beperking van de fundamentele vrijheden (vrijheid om post te ontvangen, te bellen en/of bezoek te ontvangen = artikel 40 Bopz). 6. Als een klacht wordt behandeld door de commissie, dan wordt er schriftelijk een afschrift van de uitspraak gezonden aan cliënt, RvB, de betrokken medewerker en/of leidinggevende (verweerder), de Bopz-arts en niet te vergeten de IGJ. Nota Bene: De uitspraak is bindend. Een gegronde Bopz-klacht over de toepassing van een dwangbehandeling, een M&M of het beperken van fundamentele vrijheden kan de beslissing hiertoe vernietigen (achteraf terugdraaien) of schorsen (is tijdelijk niet van toepassing). De Bopz-arts dient de beslissing dan te heroverwegen. Klachtencommissie. De specifieke eisen voor een Bopz klachtencommissie zijn dat de commissie onafhankelijk moet zijn (niet in dienst van), de voorzitter onafhankelijk is, er moet een jurist in de commissie zitten en een SO. (De voorzitter hoeft niet perse een jurist te zijn.) Voor de Wzd moeten de landelijke patiëntenfederaties instemmen met de klachtencommissie. Dat wordt opgepakt vanuit de koepel, zij zullen de instellingen hierover informeren. TIP: Zorg dat de instelling beschikt over (laagdrempelige) folders voor cliënten en dat cliënten en/of vertegenwoordigers weten waar/bij wie zij terecht kunnen met een klacht. Registratieverplichtingen (digitaal): De toezichthoudende rol van de IGJ in de Wzd wijzigt aanzienlijk t.o.v. de Wet Bopz. In de Wzd is het niet meer zo dat een onvrijwillige zorgtoepassing gemeld moet worden aan de Inspectie, maar wel komt er een enorme registratieverplichting bij. (Deze wordt opgesomd in dia 8 van de presentatie vanaf a t/m j). 3
Daarnaast moet de zorgaanbieder straks halfjaarlijks een digitaal overzicht van deze gegevens verstrekken aan de IGJ, en moet de zorgaanbieder ten minste eens per zes maanden aan de IGJ een door het bestuur van de zorgaanbieder ondertekende analyse over de verplichte onvrijwillige zorg die door hem in die periode is verleend. Met andere woorden de bestuurder moet hier wel degelijk iets van vinden. Aan de Bopz-artsen de taak om de bestuurder hier nu al bij te betrekken en de bestuurder te wijzen op deze wijziging van taken. Vorige toetsingskader van de IGJ en toetsingskader vanaf 2017. Van belang is een visie en beleid v.w.b. preventie, terugdringen en de besluitvorming voor de uitvoering van vbm. Daarnaast is een goede analyse/beeldvorming van het probleemgedrag van belang en de redenen waarom een vbm moet worden ingesteld. Voorafgaand aan de inzet van psychofarmaca moet er een psychosociale gedragsinterventie plaatsvinden en in dialoog met cliënt en/of vertegenwoordiger moet er multidisciplinaire besluitvorming plaatsvinden over de vbm. Uiteindelijk is de arts of gedragswetenschapper verantwoordelijk voor het besluit een vbm in te stellen, moet de cliënt/vertegenwoordiger toestemming geven voor de toepassing van vbm, moet alle vbm worden vastgelegd in het cliëntdossier, hebben de medewerkers de taak een vbm zorgvuldig toe te passen en moet er sprake zijn van informatie-uitwisseling op locatie- of teamniveau t.b.v. de kwaliteitsverbetering. Het nieuwe toetsingskader van het IGJ vanaf 2017 beperkt zich tot Persoonsgerichte Zorg (past het bij de cliënt), De Deskundige Zorgverlener (het creëren van een goede basis/scholing om de wet te kunnen interpreteren) en uiteindelijk Sturen op Kwaliteit en Veiligheid. Daarnaast dient er sprake te zijn van een kwaliteitsverslag en plan, waarin duidelijk wordt dat er sprake is van een gemotiveerd gebruik van vbm, dat dit wordt besproken met de RvB en RvT en dat dit jaarlijks wordt vergeleken met collega-organisaties uit een lerend netwerk. Handhaving Aan de hand van het overzicht Handhaving toont Justa de stappen die de Inspectie hanteert, nadat de inspecteur heeft geconstateerd/dan wel van mening is, dat de bezochte instelling niet voldoet aan de toetsingskaders. De Inspectie zal dan in eerste instantie stimuleringsmaatmaatregelen adviseren, daarna corrigerende maatregelen (door onder andere te verzoeken om een verbeterplan) en tot slot kan de Inspectie de instelling onder verscherpt toezicht stellen. Daarna volgen (indien nodig) bestuursrechtelijke maatregelen, waarbij een bevel tot sluiting kan worden ingesteld. Tot slot bestaat de mogelijkheid tot straf- en tuchtrechtelijke maatregelen. Dit laatste gebeurt overigens alleen als is aangetoond dat er sprake is van opzettelijkheid en dat is maar zelden het geval. 4
De 8 kernelementen bij dementie en onbegrepen gedrag. De 8 kernelementen was een project van de Inspectie om het veld bewust te maken over de stappen die genomen moeten worden in het kader van dementie en onbegrepen gedrag. Deze stappen omvatten: De zorgaanbieder heeft een visie en monitort (daar begint het mee, dat zorgmedewerkers begrijpen wat er wordt bedoeld); de medewerker kent de cliënt en betrekt de familie en mantelzorger bij de aanpak (dat kan het verschil zijn tussen een afdeling die goed loopt t.o.v. een afdeling waar dat moeizaam gaat); er worden samen (multidisciplinair) doelen bepaald; het onbegrepen gedrag wordt geanalyseerd; er is een terughoudend beleid t.a.v. het gebruik van medicatie (pas eerst persoonsgerichte psychosociale interventies toe) en is medicatie toch noodzakelijk, gebruik psychofarmaca dan volgens de richtlijnen. Tot slot; evalueer afspraken regelmatig. De zorginstelling wordt geacht dat zij in ieder geval deze stappen toepassen. Om het makkelijk te maken zijn deze 8 stappen door de Inspectie in een kaartje gezet (zie hierna). 1. Zorgaanbieder monitort. 2. Medewerker kent cliënt. 3. Betrek familie en mantelzorgers. 4. Samen doelen bepalen. 5. Analyseer onbegrepen gedrag. 6. Wees terughoudend met medicatie. 7. Gebruik psychofarmaca volgens richtlijnen. 8. Bespreek afspraken regelmatig. De zorgaanbieder legt vast hoe de medewerkers omgaan met mensen met dementie en hoe deze mensen worden verzorgd. De medewerker kent de cliënt en zijn gedrag. De medewerker kent de levensgeschiedenis, weet waar de cliënt blij van wordt en wat hem of haar helpt. De medewerker herkent signalen van het onbegrepen gedrag en reageert hierop. De medewerker maakt hierover verslagen, zodat anderen hiervan kunnen leren. Familie en mantelzorgers zijn betrokken bij de aanpak van de zorg. Samen wordt besproken wat zorgverleners kunnen doen om de cliënt rustig te maken als hij of zij onrustig wordt. Ook wordt besproken in welke situaties bijvoorbeeld de keuze wordt gemaakt om toch rustgevende medicatie te geven. Een verzorgende, arts en psycholoog bepalen samen de doelen van de zorg en bij welk gedrag wordt ingegrepen. Soms wordt dit bepaald met meerdere zorgverleners, maar altijd met een verzorgende, arts en psycholoog. Het team van verzorgende, arts en psycholoog maakt een analyse van het onbegrepen gedrag. Zijn lichamelijke factoren of medicijngebruik oorzaak van het onbegrepen gedrag? Heeft de cliënt een psychische stoornis? Of komt het onbegrepen gedrag door gebeurtenissen uit het verleden of hoe met de cliënt wordt omgegaan? Om risico s van onbegrepen gedrag te verkleinen probeert de medewerker agressie of extreme onrust te voorkomen, zonder medicijnen toe te dienen. Dit kan door bijvoorbeeld rustgevende activiteiten aan te bieden, het laten horen van rustgevende geluiden, door handmassage of een pluche knuffel te geven. Dit legt de medewerker vast in het zorgplan. Medicijnen die angst verminderen of mensen rustig maken, de zogenaamde psychofarmaca, worden gebruik volgens de landelijk geldende richtlijnen. De verzorgende, arts en psycholoog bespreken de afspraken minstens 2 keer per jaar. Bij deze evaluaties kijken ze altijd of het gebruik van medicijnen die de angst verminderen of die mensen rustig maken (psychofarmaca) kan worden gestopt. (Nota Bene: De wet zegt 2 keer per jaar, maar bedenk dat als er sprake is van grote aanpassingen of een zware vbm, een evaluatie vaker altijd wenselijk is, ook als er al is voldaan aan de wettelijke criteria van 2 keer per jaar.) 5
In het laatste gedeelte van de studiedag wordt, aan de hand van casuïstiek, besproken hoe een instelling zich kan voorbereiden op een inspectiebezoek. Daarbij kun je jezelf bij een aangekondigd bezoek vragen stellen zoals: Hoe bereidt de Bopz-arts zich voor op het gesprek? Wie wordt er op de hoogte gebracht van het voorgenomen bezoek? Wie zijn er bij het gesprek aanwezig en wie beslist niet? Maar ook: Welke vragen kun je verwachten van de inspecteur? Aandachtspunten voor een inspectiebezoek: - Als er sprake is van een aangekondigd bezoek, vraag dan eerst om het doel van het bezoek en bereid dit goed voor, ook richting de medewerkers. - Een draaiboekje is een handig hulpmiddel, zodat duidelijk is wat er van iedereen wordt verwacht. - Wees op de hoogte van het dossier: Is het compleet, zijn alle relevante documenten aanwezig? - Houd andere documenten bij de hand (Bopz-nota; overzicht M&M; project Bopz e.v.). - Bestaat er een beleidsstuk? Praat vanuit het beleid en pak dit er eventueel bij. - Zorg dat je goed voorbereid bent op alle vragen die de inspecteur zou kunnen stellen. - Informeer de medewerkers bij een aangekondigd bezoek (voorkom paniek). - Oefen een keer een bezoek aan de hand van een rollenspel. - Bedenk wie bij het bezoek aanwezig moet zijn (verpleging, zorgverantwoordelijke, familie). - Houd zelf de regie (qua tijd, inzage dossier, bezoek aan de kamer van de cliënt, etcetera). - Geef openheid van zaken, ook als je weet dat niet alles conform de richtlijnen is gegaan. - Wees ontvankelijk voor de opmerkingen van de inspecteur en stel je niet te defensief op. - Benadruk de samenwerking, werk zo veel mogelijk samen met de inspecteur. - Geef aan dat je het bezoek van de Inspectie serieus neemt, laat het lerend vermogen prevaleren. - Toon inzicht als er zaken zijn die verbetering behoeven, stel een verbeterplan op. - Controleer het rapport en kijk kritisch naar alle opmerkingen. Feiten kun je weerleggen, maar als op inhoudelijke gronden het verslag niet juist is, teken dan bezwaar aan. Verbeterplan/Plan van Aanpak. Aan de hand van de casus op instellingsniveau wordt een plan van aanpak gemaakt: 1. Zorgmedewerkers passen op eigen initiatief vbm toe zonder zich bewust te zijn: Zorg voor bewustwording o.a. door scholing (jaarlijks terug laten komen/borgen); Gedragsprincipes (alle bewoners, maak een schema: wekelijks/maandelijks); Ludieke acties (blijf creatief, maak duidelijk dat we goed bezig zijn). 2. De verpleegkundige/teamleider mag zo nodig een behandelaar betrekken voor overleg over toepassen vbm. Verslaglegging (notuleer in ieder geval de afspraken). Pas het beleid aan (stel een einddatum vast wanneer dit gereed moet zijn). 3. Comfortmaatregelen. Schrap de term comfortmaatregel! 4. Geen uitgewerkte waarneemregeling voor Bopz-arts Bespreek dit met de Raad van Bestuur. 5. Probleemanalyse van gedrag cliënt vond niet altijd plaats, tevens niet alle relevante disciplines betrokken. Ben je hier niet van bewust, dan kom je ook niet toe aan registratie. (Zie onder 1). 6. Besluit over te gaan tot vbm staat niet in cliëntdossier. Zorg dat het ECD op orde is, wat kan er wel en wat kan er niet. 7. Niet alle vbm zijn opgenomen in het cliëntdossier. Melden en zorg voor een datum! 8. Niet alle vbm gemeld aan de IGJ. Borgen, data plannen, Bopz-commissie. 6
Tips, uitspraken, antwoorden op vragen en conclusies: - Ken je wet- en regelgeving. (Een handige tool hiervoor is de website www.wetten.nl.) - Bij mogelijke Wgbo-cliënten, waarbij vbm worden toegepast: Volg alle zorgvuldigheidscriteria van de Bopz en pas alleen toe in hoge uitzondering. Anders is er sprake van vrijheidsbeneming en dat is in principe strafbaar. - Zie de website van de IGJ voor onderwerpen van de Bopz die moeten worden gemeld (www.igj.nl/onderwerpen/bopz-melden). - Verzet is essentieel: Herkennen en erkennen zijn daarbij de keywords. Vergeet niet dat zowel in de Bopz als in de Wzd de cliënt centraal staat! - Wissel Bopz-informatie met elkaar uit. Hiermee kun je van elkaar leren en het is niet nodig om zelf het wiel uit te vinden. - Websites met informatie: www.zorgvoorbeter.nl; www.vilans.nl; www.waardigheidentrots.nl; www.innovatiekringdementie.nl; www.dwangindezorg.nl. - Dementia Care Mapping (DCM): www.friesewouden.nl. - Stel een team samen voor een bezoek van de Inspectie. - Ken je plus- en verbeterpunten. - Weet wat je moet voorbereiden en met wie. - Alle medicatie die verdekt wordt gegeven (waarmee de mogelijkheid tot weigeren wordt ontnomen en er dus geen sprake is van informed consent) moet worden gemeld bij de IGJ. - Bedenk dat niet alles, dus ook medicatie niet, valt onder de Wgbo. De Wgbo is gebaseerd op informed consent. Alleen bij een zich verzettende ter zake wilsonbekwame cliënt mag een ingrijpende behandeling worden toegepast, indien dit noodzakelijk is ter afwending van ernstig nadeel (levensgevaar) of als er sprake is van een kortdurende behandeling en de (wettelijk) vertegenwoordiger heeft hiermee ingestemd (bij geen toestemming op grond van goed hulpverlenerschap, wel de afweging heel goed registreren). Vertegenwoordiging. Indien de cliënt terzake haar/zijn Bopz-plan als wilsonbekwaam beoordeeld is, dan kan de cliënt (conform het huidig Wgbo-rijtje en geen kleinkinderen of grootouders) vertegenwoordigd worden door: curator of mentor; de schriftelijk gemachtigde; de echtgeno(o)t(e); ouder, broer/zus of kind. In de Wzd (art 1 lid 1 onder e) kan een kleinkind of grootouder wel een terzake wilsonbe- kwame cliënt vertegenwoordigen. Verzoek rechterlijke machtiging. Volgens de wet kan de Officier van Justitie de procedure voor een RM starten op verzoek van de naasten van een cliënt (artikel 4 lid 1 Bopz) te weten: de ouders; de echtgenoot; broer en zussen; opa en oma; de kinderen; de voogd; de curator of de mentor. In de praktijk is het vaak de behandelaar of de geneesheer-directeur die de OvJ vraagt om een procedure te starten. Zie voor een schema aanvragen RM naar de website: www.dwangindezorg.nl en geef bij de zoekfunctie in: procedure voorlopige RM. Tot slot. Wees trots op je werk, sta open voor feedback/kritiek en schrijf de verbeterpunten op. Raak niet in paniek als er een negatief beoordelingsrapport komt. Probeert een inspectierapport te zien als een voordeel om een kwaliteitsslag te maken. Het is wel van belang om de bevindingen van een rapport goed te borgen en dit regelmatig met het team te bespreken. Kijk goed naar die punten en vergeet niet dat de instelling een behoorlijk lange tijd krijgt om verbeteringen toe te passen. (Op de volgende pagina staan nog een aantal lees- en downloadtips.) 7
LEES/DOWNLOADTIPS: Verzet Verzet de patiënt zich tegen de middelen of maatregelen? Dan is er geen instemming meer. Ook als de patiënt en de behandelaar het eerder eens waren over het behandelplan. Signalen Volgens de Wet Bopz is verzet: iedere vorm van weerstand, in woorden of in gedrag. Het is dus belangrijk om ook goed op non-verbale communicatie te letten. In twijfelgevallen moeten zorgverleners ervan uitgaan dat de patiënt zich verzet. Voorbeelden van verzet zijn: De patiënt zegt nee of schudt nee met zijn hoofd. De patiënt duwt de verzorgende weg, schopt of bijt. De patiënt maakt afwerende gebaren. De patiënt trekt zijn arm weg als een fixatieband wordt aangelegd. De patiënt schopt herhaaldelijk tegen de deur van een afzonderingsruimte. De patiënt houdt zijn mond stevig dicht bij het toedienen van medicijnen, vocht of voeding. De patiënt draait doelgericht zijn hoofd weg bij het toedienen van medicijnen, vocht of voeding. Verzet Er is pas sprake van vrijheidsbeperking als cliënt zich verzet dan wel vertegenwoordiger (bij wilsbekwaamheid ter zake van een cliënt) Eerder verleende toestemming van een cliënt vervalt bij verzet van cliënt. Toestemming van vertegenwoordiger vervalt als cliënt zich verzet (ongeacht wilsbekwaamheid of niet). De patiënt kan ook tegenstrijdige signalen afgeven. Hij zegt bijvoorbeeld nee maar loopt wel mee naar de afzonderingsruimte. In dat geval is er géén toestemming. Het boekje: Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg beschrijft wat cliënten en hun naasten mogen verwachten van de verpleeghuiszorg. Daarnaast biedt dit document opdrachten voor zorgverleners en zorgorganisaties, om samen de kwaliteit te verbeteren en het lerend vermogen te versterken. Zie hiervoor de website van Zorginstituut Nederland (www.zorginstituutnederland.nl/ publicaties/publicatie/2017/01/13/kwaliteitskader-verpleeghuiszorg). De pdf is ook te downloaden op de website van Medilex bij de documenten van deze dag. Justa refereert aan het boekje: 80 alternatieven voor meer vrijheid in de zorg, een praktisch hulpmiddel bij de afbouw van vbm. Deze is te vinden via de hyperlink www.vilans.nl/producten/alternatievenbundelvrijheidsbeperking, of op de website van Medilex bij de documenten van deze dag. Het bulletin Melden in het kader van de Wet Bopz aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Deze is te downloaden op de website van Medilex bij de documenten van vandaag. 8