Werkstuk door een scholier 3190 woorden 21 april 2001 6,1 439 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave Hst 1: Het ontstaan van de Opstand Hst 2: De Hertog van Alva als landvoogd Hst 3: De Nederlandse Opstand Hst 4: Willem van Oranje Hst 5: Karel en Filips Hst 6: Het gebied waar de oorlog plaatsvond Hst 7: De samenleving in de oorlog Hst 8: De gevolgen van de oorlog Hst 9: Bronvermelding Hst 10: Tot slot Inleiding De Nederlandse opstand koos ik als onderwerp, omdat het een belangrijke periode in de geschiedenis is, en omdat het mij erg boeit. In dit werkstuk probeer ik een beeld te geven van die opstand. De opstand is een heel normale oorlog, want het ging net als oorlogen in deze tijd, over het geloof. De oorlog ontstond, omdat een geloof verplicht werd. Zo zie je dat nu ruim 400 jaar later, nog steeds oorlog is over het geloof. In het nu volgende werkstuk zie je hoe die oorlog gevoerd werd en ontstond. Mijn onderzoeksvragen zijn: - Waarom ontstond de Nederlandse opstand? - Welke personen zijn belangrijk geweest in de Nederlandse opstand? - Wat zijn de gevolgen van de Nederlandse opstand? Hoofdstuk 1:Het ontstaan van de opstand De opstand ontstond door grote ontevredenheid onder de bevolking. Dit kwam voornamelijk door het enige geloof: het Katholieke. De Romeinen hadden het rond het jaar 400 verplicht gesteld. Sindsdien was https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 1 van 7
het Katholieke het enige geloof. In die tijd waren een aantal mensen in opstand tegen dat Katholieke geloof gekomen, omdat dat geloof enorme rijkdommen had en de priesters een luxe leven leden. Zo wilden een groep mensen de kerk opnieuw vormen; het waren hervormers. Bekende hervormers zijn Luther (afb.) en Calvijn. Hun aanhang waren protestanten. Dus ontstond er een tweede groep: het Protestantse Geloof. Het heette zo omdat men protesteerde. De Spanjaarden gingen met harde hand tegen deze personen optreden. Zo werd iedereen die bijvoorbeeld verboden hervormde bijbels had gestraft. Het kwam zelfs zo ver dat mensen hiervoor werden vermoord. In 1566 liep dit uit tot de Beeldenstorm; men werd zo kwaad dat men met een groep burgers een kerk inging en alles kort en klein sloeg. Beelden werden uit nissen gehaald en kapot geslagen. Dit gebeurde in veel steden. Als je nu nog naar sommige katholieke kerken kijkt zie je soms nog lege plekken waar vroeger allerlei beelden van heiligen stonden. Op dat moment vraag je je af waarom ze dat deden. Ten eerste het geloof, waar veel op aan te merken was, en ten tweede de enorme rijkdom van de Katholieke kerk. Een heleboel ontzettend kostbare kunstwerken stonden er in een Katholieke kerk. Het bericht van de beeldenstorm (afb.) veroorzaakte een schok in Madrid waar Filips II regeerde. Hij reageerde echter wel laat omdat hij toen net problemen had met de Turken. De Turken maakten de Middellandse Zee onveilig en Filips kon dus geen enkele soldaat missen. Filips had echter geluk, want de Turkse sultan was net overleden en er werd gestreden om hem op te mogen volgen. Filips wachtte lang, maar toen hij zeker was dat hij wat soldaten kon missen, stuurde hij de hertog van Alva (afb.) met zijn leger naar de Nederlanden. Het leger van Alva was algemeen bekend als het sterkste leger van heel Europa. Hoofdstuk 2: De hertog van Alva als landvoogd Toen Alva in het land kwam was de rust al snel teruggekeerd omdat hij harde maatregelen nam tegen de ketters. Alva werd ook landvoogd van de Nederlanden. Hij deed dat voor Filips die niet alles zelf kon besturen. Hij volgde de eerdere landvoogd Margaretha van Parma, de halfzuster van Filips, op. Alva veranderde toen hij in het land kwam de volgende dingen: - Hij stelde de Raad van Beroerten in. In volksmond noemde men dit de Bloedraad, omdat er zulke gruwelijke dingen gebeurden. De raad bracht ongeveer 1100 mensen ter dood en 9000 mensen werden op een andere wijze gestraft voor hunketterij. - Hij bracht de populaire graven en stadhouders Egmont en Horne om. Dit was erg vreemd, want zij waren bekend als trouwe personen aan de koning. Horne was zelfs een tijd de baas van de lijfwacht van de koning geweest. - Omdat Filips en Alva geld nodig hadden voor deoorlog en van alle 17 afzonderlijke gewesten, een soort landjes, een land wilden maken, voerden zij in 1569 drie centrale belastingen in: 1. De honderdste penning: Dit was een éénmalige belasting van één procent op alles wat je hebt. Dit was voor de burgerij, maar ook voor de geestelijkheid en de adel die normaal geen belasting hoefden te betalen. 2. De twintigste penning: Een belasting van vijf procent op de verkoop van al het land. Dit werd op alle mogelijke manieren tegengewerkt en dit ging niet door. 3. De tiende penning: een belasting van tien procent op alle goederen die je verkoopt en vast kunt pakken. https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 2 van 7
Voedsel werd misschien uitgesloten. Door al deze maatregelen werd Alva niet bepaald populair. Hierdoor wilde het volk van de Spanjaarden af. Hoofdstuk 3: De Nederlandse Opstand De leider van de opstand was in het begin prins Willem van Oranje, een verre voorvader van onze huidige koningin Beatrix. In 1567 vluchtte de prins naar Duitsland, waardoor Alva bezit legde op al zijn spullen. Hierdoor kreeg de prins minder geld. Doordat de prins wat landjes verkocht kreeg hij weer wat geld en haalde zo een legertje bij elkaar. Hiermee boekte hij een succes door het winnen van een veldslag op de Spanjaarden in 1568 in bij Heiligerlee. Officieel is hier de Tachtigjarige Oorlog begonnen. Het duurt van 1568, slag bij Heiligerlee tot 1648, vrede van Munster. Na de slag bij Heiligerlee leden de troepen van Oranje alleen maar nederlagen. Oranje heeft twee keer tevergeefs geprobeerd een hele opstand te beginnen. Omdat ongeveer 50.000 Nederlanders gevlucht waren naar vooral Engeland en Duitsland gaf Oranje ze kaperbrieven waarin stond dat ze Spaanse schepen mochten kapen. Zo ontstonden de watergeuzen. In 1572 namen de watergeuzen Den Briel in. Na 1572 nam de Opstand in alle hevigheid toe door toenemende ontevredenheid. Dit kwam dooreen aantal dingen: 1. Alva wilde de belastingen echt innen (zie vorig hoofdstuk) in tegenstelling tot de bevolking. Hij wilde het desnoods met geweld doen. 2. Alva had problemen met Engeland, Frankrijk en Engeland.Dus moest hij die belasting wel hebben door geldzorgen. 3. Er waren veel misoogsten door onder andere overstroming. 4. De acties van de watergeuzen gaven veel onrust bij Alva ende bevolking. Hierdoor kwam, wat Oranje al wilde, een georganiseerde opstand tegen de Spanjaarden. Nadat Egmont en Horne waren gedood veroverden de watergeuzen Den Briel toen ze hoorden dat er weinig Spanjaarden in de stad zaten. Alva hoorde dit en stuurde zijn zoon Don Frederik met een groot leger naar Nederland. Dit leger plunderde veel steden. Onder andere Mechelen Zutphen. Daarna pakten ze Haarlem aan. Filips vond dat Alva de zaken niet goed opknapte en stuurde hem terug naar Spanje. Na Haarlem was Leiden aan de beurt. De broers van Oranje, Hendrik en Lodewijk deden een inval in Limburg. Hierdoor probeerden ze de Spanjaarden van Leiden weg te lokken. Na de slag kwamen de Spanjaarden terug maar de Nederlanders staken de dijken door en het water bracht de redding. Dit was op drie oktober. Er was nog hutspot van de Spanjaarden over en de watergeuzen brachten haring en wittebrood. Dit wordt door sommige Leidenaars op drie oktober nog gegeten. Na Alva volgden snel achter elkaar veel landvoogden. Omdat de zuidelijke gewesten door de Spanjaarden waren veroverd vormden de Noordelijke één unie: de Unie van Utrecht. Dit was een verbond tussen de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en de steden Breda, Brugge, Antwerpen, Yperen en Gent tegen de Spanjaarden. Filips II was Oranje zat, hij deed hem in de ban: iedereen mocht hem ongestraft doden. Balthasar Gérard deed dit, hij werd op gruwelijke wijze gestraft. Door de dood van Oranje betekende het dat de Opstand geen leider meer had. Zijn zoon Maurits was te jong, al werd hij wel voor sommige gewesten tot stadhouder gekozen. Toen hij wat ouder was werd hij samen met zijn neef Willem Lodewijk stadhouder van alle https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 3 van 7
gewesten. Antwerpen werd door de Spanjaarden ook veroverd. Dit betekende dat de Zuidelijke Nederlanden aan de Spanjaarden waren verloren. Nederland had een aantal keer al tevergeefs buitenlandse hulp gevraagd. Door al deze problemen ging Nederland het land voortaan zelf besturen; het werd een republiek. Filips II besloot Engeland en Nederland met hun armada, een vloot, een lesje te leren. Maar de Spaanse vloot werd door de Nederlanders in de pan gehakt. Op het begin had de Nederlandse Republiek het moeilijk, maar het ging al snel weer beter door de raadpensionaris, adviesgever, van Holland: Johan van Oldenbarneveldt. Ieder gewest had een eigen bestuur: de Staten. Voor elk gewest ging een vertegenwoordiger naar de Staten Generaal: de regering. Van Oldenbarneveldt was de vertegenwoordiger van Holland en al snel kreeg hij het helemaal te zeggen bij die Staten Generaal, omdat Holland simpelweg het rijkste en dus ook machtigste gewest was. Prins Maurits leed het leger. Hun leger ging steden heroveren zoals Breda, Zutphen, Deventer, Delfzijl, Hulst, Nijmegen, Steenwijk, Coevorden, Geertruidenberg, Groningen en nog enkele steden in Twente en de Achterhoek. Van Oldenbarneveldt haalde Maurits bij de Staten Generaal over om naar Duinkerken te gaan en daar een stelletje zeerovers eens flink mores te leren. Dat kwam er niet van, want bij Nieuwpoort kwam er in dat jaar, 1600 een slag. Hierdoor kregen van Oldenbarneveldt en Maurits ruzie. Ook kregen ze ruzie door het twaalfjarig bestand. Een wapenstilstand. Van Oldenbarneveldt had liever vrede gehad, maar dat lukte niet. Het werd een wapenstilstand van twaalf jaar. Er kwam een onrust doordat er opnieuw twee partijen kwamen in Nederland die onderling knokten. Maurits moest hier van de Staten Generaal een einde aan maken. Dit deed hij door van Oldenbarneveldt voor het recht te slepen. Hij kreeg de doodstraf in 1619. In 1621 begon men weer met vechten. In 1625 overleed Maurits. Hij werd opgevolgd door Frederik Hendrik, bijgenaamd de stedendwinger, omdat hij veel steden veroverde. Piet Heyn won de zilvervloot van de Spanjaarden. Hierdoor kreeg Nederland weer genoeg geld. Een tweede Spaanse armada werd in de pan gehakt. In 1648 kwam de opstand ten einde en kwam er vrede door de vrede van Münster. Hoofdstuk 4: Willem van Oranje Willem van Oranje (afb.) werd in 1533 geboren in Dillenburg in Duitsland. Hij erfde vele landjes. Dit vond Karel V, de vader van Filips goed, als hij een Katholieke opvoeding zou krijgen, want hij had vroeger een Lutheraanse gehad. Willem werd een vertrouweling van Karel. Willem hielp Karel toen hij troonafstand deed en Filips zijn opvolger werd. Filips benoemde Willem onder andere tot stadhouder. De gedachten van Willem over de religie wist niemand precies, want hij kon zijn gedachten vaak erg goed verbergen. Hierdoor kreeg hij de bijnaam de Zwijger. Willem zei wel bij de Staten Generaal, een soort regering, dat hij het stom vond dat vorsten gebieden dat de burgers één bepaald geloof hebben. Het volgende voorjaar moesten de edelen een eed van altijd trouw aan Filips afleggen. Egmont en Horne deden het, maar Oranje weigerde het te doen. Toen Alva naar de Nederlanden kwam, vluchtten veel burgers naar het buitenland. Hij nam ontslag als stadhouder. Hij leidde de opstand en werd toen hij in de ban was in 1584 vermoord door Balthasar Gérard. Hoofdstuk 5: Karel en Filips Om het over Filips II te hebben moeten we het eerst over Karel V, de vader van Filips (afb.) hebben. Karel erfde behoorlijk wat landen waardoor hij keizer werd van een zeer groot gebied. Hij erfde van zijn vader de https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 4 van 7
Bourgondische landen. Dat is nu de Benelux. Van zijn ene grootvader erfde hij de Spaanse kroon, het koninkrijk Napels en wat stukken land in het toen pas ontdekte Amerika. Van zijn andere grootvader erfde hij de Oostenrijkse en Habsburgse landen. Hij werd ook nog tot keizer van Duitsland verkozen. Zo kreeg hij een groot rijk (zie afb. onder) en werd hij Keizer Karel V. Karel V sprak Frans en een beetje Nederlands. Hij sprak niet Spaans. Hij was niet erg slim, maar slim genoeg om zich te laten adviseren door Nederlandse edelen. Dit vonden de Spanjaarden niet leuk, want ze moesten niks hebben van die noorderlingen. Karel had wel veel problemen: - Karel werd verkozen tot keizer van Duitsland en niet Frans I van Frankrijk. Hierdoor kreeg Karel ruzie met Frans en dus ook Frankrijk. - De Turken probeerden in het westen meer invloed te krijgen. - De Turken probeerden Wenen te veroveren vanuit de Balkan. - Maarten Luther werd actief met zijn kritiek op de katholieke kerk. - De hervormers hadden veel aanhangers die Karel bestreed. - In Spanje wilde men het niet zomaar accepteren dat Karel koning werd, ze kwamen in opstand. - In de in 17 gedeelten verbrokkelde Nederlanden probeerde Karel één bestuur te maken. Dit heet centralisatie. Toen Karel in 1555 troonafstand deed erfde Filips II alles. De landen, maar ook de problemen. Vooral in Nederland groeide het probleem. Er kwam uiteindelijk een oorlog van wel 80 jaar. Hoofdstuk 6: Het gebied waar de oorlog plaatsvond Het landschap Nederland was in die tijd een ruw land. Het land werd bepaald door drie rivieren: de Rijn, Maas en de Schelde. Water was toen al het allerbelangrijkste voor onder andere het vervoer. Aan water werden veel kastelen gebouwd. Sommige edelen deden slim en hieven tol voor het langskomen langs hun kasteel. Steden gingen er ook staan omdat het een gunstige plek was aan het water voor vooral handel. In het noordoosten was wat klei en veen, maar vooral zand. Dit was en werd een arm gebied. De grond was in die tijd vooral in handen van de adel en de geestelijkheid. Deze mensen voelden zich meer dan de gewone mensen en de boeren. Ze leenden de grond vaak uit aan boeren. De Ardennen waren toen ook erg belangrijk voor het leveren van enkele grondstoffen als ijzer, steenkool en natuursteen. Ook was er veel hout. In Holland en Zeeland was water het belangrijkste. Verschillen tussen de 17 gewesten: In de 16e eeuw bestond Nederland uit 17 kleine landjes; gewesten. Door een slimme huwelijkspolitiek en landjes te erven kwam alles in handen van Karel V. De 17 gewesten vormden zo een unie. Al was dat alleen op papier zo, want er waren veel verschillen: - De geografische verschillen. - Elk gewest had eigen gewoonten, rechtsregels en wetten. - Er werd in elk gewest een verschillende taal of dialect gesproken. - De oostelijke gewesten werden wat betreft de cultuur door de Duitsers beïnvloed terwijl men in het westen en het zuiden meer door de Fransen en Italianen werd beïnvloed. https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 5 van 7
Hoofdstuk 7: De samenleving in de oorlog Het leger De oorlogen in de 16e eeuw werd meestal uitgevochten door beroepslegers. Dit was erg duur. De gehuurde mensen werden na een veldtocht altijd naar huis gestuurd en werden opnieuw ingehuurd bij een nieuwe veldslag of oorlog. Deze legers die ingehuurd werden waren helaas onbetrouwbaar. Dit kwam doordat de soldaten uit allerlei landen kwamen (zie afb.). In hun eigen land vechten wilden ze vaak niet. Ook niet tegen soldaten die uit dezelfde streek werden gehaald. Daarom probeerde men de soldaten uit eigen land of streek te halen. Vaak kregen deze soldaten geen soldij en werd dat laat betaald. Soms sloegen ze zelfs aan het muiten en plunderen. Vaak wilden ze ook niet vechten als hun achterstallige soldij nog niet was uitbetaald. Dit was voor de leiders een groot probleem. In die tijd waren er nog geen uniformen, maar gebruikte men sjerpen. Dit was dan van een bepaalde kleur. Dat was echter onhandig, want dit kon makkelijk geruild worden. Als een soldaat zag dat zijn leger aan het verliezen was, kon hij gemakkelijk zijn sjerp wisselen met die van een gedode tegenstander. Het platteland Als een leger voorbij trok, had de boer flink pech (afb.). Het waren paarden, kanonnen en een boel mensen. Ze trapten het land flink plat. Vaak namen ze ook nog wat dieren voor de voedselvoorziening mee. Het platteland en de boeren kregen flink wat problemen met de soldaten: - Ze plunderden en muitten vaak. Ze roofden veel en verkrachtten soms ook nog een aantal vrouwen. - Vaak konden de soldaten niet naar huis na een veldslag en zo ontstonden er bendes bij het platteland in tijden dat er even geen veldslag of belegging was. - Er werden vaak delen van het land onder water gezet om de Spanjaarden tegen te houden. Vaak gebeurde dit dus op het land van een boer. - De boeren moesten soms werken voor de Spanjaarden. De stad Als er een leger in de stad was, was dat voor de burgers niet al te fijn: - Vaak moesten de soldaten inkwartieren, ze mochten blij zijn als ze in hun eigen huis mochten blijven wonen. - Als er een belegering was, was er na een tijd belegeren bijna geen voedsel meer. - Een boel steden kregen te maken met plunderingen van legers. Hoofdstuk 8: De gevolgen van de oorlog Door de oorlog werd Nederland in twee delen gesplitst. Het zuidelijke deel bleef onder het bestuur van de Spanjaarden. Het noordelijke deel bestond uit zeven gewesten. Hieruit ontstond de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dit bestond uit de volgende gewesten: Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Drenthe, Utrecht, Zeeland en Holland. De naam is erg vreemd, want als je de gewesten telt, zie je dat het er acht zijn en niet zeven. Misschien is het de naam zeven geworden omdat er maar zeven https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 6 van 7
gewesten in de Staten Generaal, de regering, zaten. Drenthe zat er namelijk niet in. Drenthe heeft een aantal keer tevergeefs geprobeerd om toegelaten te worden in de Staten Generaal. Dit gebeurde niet terwijl ze toch belasting betaalden. Zoals je hoort begint het al aardig op het huidige Nederland te lijken. Brabant en Limburg zijn er later nog bijgekomen. Bronvermelding Levende Geschiedenis boek voor 2de brugklassen havo/vwo. Encarta 2000 encyclopedie. Republiek tussen vorsten. De kogel door de kerk. De bruid in de schuit. Van Nul tot Nu, deel I. Hoofdstuk 10: Tot slot Ik heb met dit werkstuk mijn onderzoeksvragen volledig kunnen beantwoorden het is alleen niet zeker of de bronnen die er zijn betrouwbaar genoeg zijn om mijn antwoorden er op te baseren,maar het zijn de enige bronnen die er zijn dus moet ik het hiermee doen. - Waarom ontstond de nederlandse opstand? De opstand ontstond door grote ontevredenheid onder de bevolking. Dit kwam voornamelijk door het enige geloof: het Katholieke.(zie hoofdstuk 1) - Welke personen zijn belangrijk belangrijk geweest in de nederlandse opstand? De hertog van Alva,Willem van Oranje en Filips II (zie hoofdstuk 2,3,4,5) - Wat zijn de gevolgen van de nederlandse opstand? Door de oorlog werd Nederland in twee delen gesplitst. Het zuidelijke deel bleef onder het bestuur van de Spanjaarden. Het noordelijke deel bestond uit zeven gewesten. Hieruit ontstond de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dit bestond uit de volgende gewesten: Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Drenthe, Utrecht, Zeeland en Holland. https://www.scholieren.com/verslag/1062 Pagina 7 van 7