De (be)leefbare Peter Bulsing tuin door De (be)leefbare Peter Bulsing tuin door De (be)leefbare tuin is een boek dat helemaal klopt. Het gaat over het stukje grond achter ons huis, maar beperkt zich niet alleen tot de inrichting en beplanting. Het boek gaat vooral over leven en beleven van natuur op de beperkte vierkante meters van de tuin. De (be)leefbare tuin gaat over planten én over de talloze organismen in onze tuin. En wat wij mensen kunnen doen om de tuin ecologisch waardevoller te maken en er volop van te genieten. In het boek komen de jarenlange kennis
& ervaring van Peter Bulsing in de natuur en zijn praktijkervaring in de tuin bij elkaar in een persoonlijke meesterwerk. Een uniek boek. Het is al jaren een treurige trend: de verstening van onze tuinen. Tuincentra merken het ook; de omzet in plantjes en schoffels daalt de tuin wordt steeds meer een buitenkamer. Ondanks de sympathieke inspanningen van Operatie Steenbreek zie ik het ieder voorjaar weer gebeuren in onze wijk; flinke bulten geel zand voor de deur en de bekende gesealde pallets met stenen. En vergeet de opmars van het kunstgras niet. Tegenwoordig in de markt gezet met slogans als: een echte man, maait geen gras en. steeds natuurgetrouwer gemaakt. Waarom zou je nog gaan maaien? Zonde van de tijd in het toch al drukke bestaan van de moderne mens. Het resultaat is steeds meer dood terrein in de Nederlandse steden en dorpen. Een ecologische ramp biodiversiteit. als het gaat om het behoud van de
Een eendennest in ons tuintje van 70m2. Als er maar een beschutte plek is, waar moedereend in rust haar eieren kan uitbroeden. De (be)leefbare tuin in optima forma. Over de auteur Peter Bulsing (1952), die eerder het boek Natuurlijk tuinieren met inheemse planten schreef, houdt in zijn boek De (be)leefbare tuin een vurig pleidooi om het geweldige natuurlijke potentieel van de tuin te benutten en bij de inrichting vooral te kijken naar de ecologische waarde van de dingen die je in je tuin doet. Dit doet hij kritisch, zich zorgen makend maar ook inspirerend en met een positieve blik op al het mooie dat de natuur in de tuin kan bieden. Zijn motivatie om dit boek te schrijven is vooral te zien als signaal tegen de oprukkende verstening van de tuinen, de geringe natuurkennis van velen en de deplorabele stand van het natuuronderwijs in Nederland.
Met het boek wil hij de lezer uitleggen hoe planten(gemeenschappen) functioneren en hoe belangrijk zij zijn in de voedselpiramide. We moeten beter met onze leefomgeving omgaan. Zonnepanelen, windmolens en andere duurzame initiatieven zijn mooi, maar beperkt. We kunnen onze verantwoordelijkheid ook niet afkopen met een donatie aan Greenpeace of het WNF. Straks zijn lucht en water schoon en zijn wij vergeten om de voedselpiramide, met zijn enorme diversiteit aan organismen, als bouwwerk overeind te houden. De natuur moet ook in onze buitenruimte weer een kans krijgen. Opbouw van het boek De ruim 400 pagina s van het boek zijn ongeveer gelijkelijk verdeeld over de tuin en de inrichting met planten en over het dierenleven in onze tuin. Tuingids én tuindierengids. Wat de dieren betreft gaat dit van de minuscule springstaartjes tot huiskatten die vogels en amfibieën belagen. Een vergeet ook het belang van de kleinste bodemorganismen, zoals bacteriën en aaltjes niet. Dat allemaal in een persoonlijke schrijfstijl, waarbij af en toe stevig stelling nemen niet wordt geschuwd. Bijvoorbeeld over de huiskat: absoluut geen hekel aan katten, wel aan de nonchalante houding van de meeste kattenbezitters ten opzichte van hun dieren. Of een volledige alinea met als thema: verbeter de veredelaar. De activiteiten van deze veredelaars leidden de afgelopen eeuw tot genetische wangedrochten die nu vatbaar blijken voor levensbedreigende ziektes, voorbeeld hiervan is de Paardenkastanje. Alle aspecten van het tuinieren komen in het boek aan de orde. Een greep uit de onderwerpen: onderhoud, bemesting, composteren, bescherming, vermeerdering, problemen en plagen en nog veel meer. Verder staat het vol met praktische tips en handreikingen. Maak van je gazon een bloemenzee in het voorjaar. Waar moet ik aan deken bij een rotstuin of hou ik het bij het rotstuin schalen? Kies voor gespecialiseerde kwekerijen voor de mooie en bijzondere planten. Welke planten
trekken vlinders, bijen en hommels? Geen vissen in de vijver voor een meer natuurlijke ontwikkeling. Als we onze schuttingen niet meer tot de grond laten reiken kunnen dieren van tuin naar tuin. Met kleine aanpassingen kunnen we al veel bereiken. Het boek biedt hier vele handvatten voor. Ook in ons mini prefab vijvertje (nog geen m2) ontwikkelt zich de natuur. Als je de vissen maar achterwege laat. Talloze waterdiertjes zullen zich vanzelf in je vijver vestigen. Hier een waterjuffer die uitsluipt via een blad van de krabbescheer. Gewoon in je achtertuintje! De (be)leefbare tuin is geïllustreerd met meer dan 900 afbeeldingen in kleur en zwart/wit. Peter Bulsing is drie jaar lang in drie verschillende tuinen op zoek gegaan naar beestjes en heeft ze nagenoeg allemaal zelf vastgelegd met zijn eigen
compact camera. Tel hierbij zijn persoonlijke en aangename schrijfstijl bij op en je komt tot mijn in de eerste alinea gebruikte typering voor dit boek: een persoonlijk meesterwerk. Bestellen De (be)leefbare tuin is een prachtig lees- en naslagwerk voor iedereen die met plannen rondloopt om iets natuurlijks met de tuin te doen. Bestel dit mooie boek bij Natuurgadgets.nl. Klik hier voor meer informatie. Peter Wohlleben Het innerlijke leven van dieren
Peter Wohlleben Het innerlijke leven van dieren Na zijn boek over het verborgen leven van planten is er nu het boek van de Duitse boswachter Peter Wohlleben over het innerlijke leven van dieren. Op zijn Wohllebens, als ik het zo mag uitdrukken, met veel eigen waarnemingen, af en toe puttend uit wetenschappelijke inzichten en dit alles in een informele en leesbare schrijfstijl. Ik ben opgegroeid in een plattelandsdorp in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. In die tijd en in ons dorp stonden dieren en mensen dichterbij elkaar dan nu. De bio-industrie bestond nog nauwelijks op de schaal die we nu kennen. De slager, die achter ons woonde, slachtte nog zelf de koeien, die we vanuit
het achterraam zagen staan. Ons afvragend of het arme dier in de gaten had welk lot hem beschoren was. En met die vraag hielden we ons als kinderen al (onbewust) bezig met het vraagstuk van bewustzijn en innerlijk leven van dieren. Van de heidekoe hebben we er destijds te veel geslacht en die moesten we weer terughalen uit Denemarken Bij ons thuis was het een komen en gaan van dieren. Mijn vader hield van alles: kippen, konijnen, duiven, eenden, vogels, vissen, noem maar op. Deze dieren waren voor een deel voor het plezier, maar ook om ze op te eten en/of hun eieren te consumeren. Dit leidde steevast tot protestacties rond de Kerstdagen om de levens van het arme konijnen te sparen. Die protesten verstomden overigens wel zodra er soep van het stoffelijk overschot getrokken was en de botten afgekloven konden worden.
De liefde voor dieren ging van vader op zoon. Zo had ik al snel een eigen volière, maakte ik een terrarium, kwamen er katten (onder protest van Pa, die in deze beesten een bedreiging voor zijn vogels zag). Ook was er geregeld een jonge kraai of ekster, die ik zelf groot bracht en tam maakte. Wat mij toen al duidelijk werd is dat ieder dier ook een individu is. Met aangeboren een aangeleerde eigenschappen. De ene kat vond alles best en lag het liefst de hele dag in het zonnetje voor het raam, terwijl de andere juist op jacht wilde en alles greep wat hij te pakken kon krijgen. Wij hadden er zelfs een keer eentje die doorkreeg hoe het deurtje van het terrarium open moest. Je hoefde alleen nog maar boven op de bak te wachten totdat er een hagedis naar buiten kwam en je had weer een prooi. Het innerlijke leven van dieren past in een maatschappelijke trend die al enige tijd gaande is. Een exponent van deze trend is bijvoorbeeld de Partij voor de Dieren. Een politieke partij met dierenwelzijn hoog in het vaandel. Uniek in de wereld. Gezien de laatste resultaten bij de verkiezingen in 2016 staan blijkbaar veel landgenoten pal voor de belangen van dieren. Een steeds grotere groep benadrukt dat dieren net als wij angst en pijn voelen. Ingrid Newkirk, voorzitter van de grootste dierenrechtenclub PETA vergeleek in De Volkskrant van 16 november 2016 het lot van dieren in de bio-industrie met die van de Joden in de Holocaust. In een interview in dezelfde krant op 19 november 2016 pleit de Canadese filosoof Will Kymlicka voor burgerrechten voor dieren. De mens: eén met de dieren.
Zover gaat Peter Wohlleben niet. In Het innerlijke leven van dieren beschrijft hij in circa 40 korte hoofdstukken alle facetten van het innerlijke leven van dieren. Vaak zijn het eigen waarnemingen van het gedrag van de hond Maxi, zijn geiten en de paarden. Maar ook inzichten uit de wetenschap die bijvoorbeeld laten zien dat vissen geen duffe wezen zijn die gevoelloos door rivieren en zeeën zwerven. Ze blijken ook gewoon over pijnreceptoren te beschikken en daar zitten er meer dan 20 van in de bek die door de haak van de visser wordt doorboort. Het gaat ook over varkens die geleerd hebben om klassieke muziek aan emoties te verbinden. Het besef van tijd van hond Maxi. In het weekeinde slaapt hij ook uit. Dit herken ik overigens ook bij onze labrador Cita. Kunnen honden tellen? Ook is er aandacht voor het gevoelsleven van insecten. Er zijn bijvoorbeeld aanwijzingen dat fruitvliegen dromen.
Dit is labrador Cita. Ze kan heel goed dummies zoeken in het bos. Kan ze ook de dagen tellen, zodat ze weet wanneer het weekend is? Samenvatting Het innerlijke leven van dieren is een prima boek voor mensen die betrokken zijn bij het welzijn van dieren. Het is niet moeilijk te volgen. Alles geformuleerd in een enthousiaste en betrokken schrijfstijl. Prettig leesbaar, zonder jargon. Veel van de zaken die Peter Wohlleben beschrijft kun je zelf ook waarnemen bij de dieren die je om je heen hebt of ziet. Het boek zet mij aan het denken over de hengelsport die ik af en toe nog beoefen en mijn eigen vleesconsumptie. Dieren verdienen meer respect, dat is zeker. Minpuntje is er mijn inziens ook. Die zit vooral aan het begin van het boek over de moederliefde van de eekhoorn. De jongen zijn ukkepukjes, het dier zelf een rode deugniet en af en toe is het een vertwijfeld eekhoorntje. Gelukkig houdt Wohlleben verder in het boek op met dit soort beschrijvingen Aanrader: een must have dieren doet of heeft. voor iedereen die iets met Wil je het boek bestellen? Dat kan via de uitgever AW Bruna. Klik hier Peter Wohlleben Het
verborgen leven van bomen Peter Wohlleben Het verborgen leven van bomen In deze blogpost een bespreking van het fascinerende boek over het verborgen leven van bomen geschreven door de Duitse boswachter Peter Wohlleben. Ik heb het nodige wantrouwen als het gaat om metafysische verschijnselen. De wereld zit vol pseudowetenschap en claims die niet of maar deels waar zijn. Ik probeer de dingen om mij
heen rationeel te benaderen, al lukt mij dat moet ik ook eerlijk zeggen ook niet altijd. Toen ik in bezit kwam van Peter Wohlleben s boek, Het verborgen leven van bomen, bekroop mij dan ook direct een gevoel van scepsis. Maar ook een gevoel van nieuwsgierigheid. Bij het leven van dieren en mensen kan ik mij wel iets voorstellen. We weten steeds meer over gevoelens en ervaringen van dieren. Die soms verder lijken te gaan dan wij mensen altijd dachten. De Nederlandse onderzoeker Frans de Waal ontdekte dat primaten ook iets van altruïsme kennen. Een eigenschap dat enige tijd geleden alleen aan mensen was voorbehouden. Ik ben een kind van de Veluwe en heb in mijn hele leven al heel wat uren tussen de bomen doorgebracht. Een boom is een vanzelfsprekendheid in het bos. Samen vormen ze het boslandschap, waar ik veel van hou. Maar ik heb nooit echt stilgestaan bij de levensvorm die bomen zijn. Hebben bomen iets van bewustzijn? Zijn het individuen? Voelen ze iets als we ze omzagen? Welke mechanismen zorgen ervoor dat bomen zich gedurende de evolutie aangepast hebben aan de omstandigheden waarbinnen ze groeien? Bomen leven, dat is duidelijk; ze worden geboren, groeien, planten zich voort en sterven. Net als alle andere organismen. Een visie op bomen die verder gaat dan een instrumentele benadering wordt snel gezien als zweverig. Bomen zijn nuttig om hun houtproductie of als een object in de tuin of park. Prinses Irene wordt door haar boek Dialoog met de Natuur en de interviews die ze naar aanleiding van het boek gaf, volledig onterecht geframed als softe bomenknuffelaar. Ondanks dat het meer dan twintig
jaar geleden is, is dit nog de eerste associatie die veel mensen met haar hebben. Het is dus oppassen geblazen als je je op het terrein van de bomenknuffelaar begeeft. Peter Wohlleben doet dit echter zonder enige schroom en met grote passie en liefde voor bomen. In 37 korte en prima leesbare hoofdstukken beschrijft hij in Het verborgen leven van bomen het hele leven van een boom en schuwt daarbij de analogie met het leven van ons mensen niet. Het gaat dus over liefde, vriendschappen en sociaal leven, opvoeding, lerend vermogen, communicatie en gevoel van tijd en pijn. Bovendien worden we op een speelse manier meegenomen in alle aspecten van het complexe bestaan van bomen. Hoe werkt de fotosynthese waardoor bomen groeien? Hoe zit het met de waterhuishouding? Wat gebeurt er in de herfst en winter met de bomen? Op al deze vragen (en nog veel meer) geeft Wohlleben een antwoord.
Dit is de Mariaboom of ook wel Dikke Boom uit mijn geboortedorp Wapenveld. Hij staat in het natuurgebiedje Klooster Hulsbergen. De eeuwenoude beuk is rond 2010 aan zijn einde gekomen toen een flinke winterstorm in 2007 een schade aanrichtte die de boom niet meer te boven is gekomen. Wat rest is een staketsel en herinneringen aan een imposante woudreus van een jongetje dat in de jaren zestig van de vorige eeuw heel vaak bij de Dikke Boom te vinden was. En nog steeds een inspiratiebron voor kunstenaars, klik hier voor de Mariaboom van Teunie Bastiaan. Peter Wohlleben maakt ons duidelijk dat de wijze waarop wij met bomen en het bos om gaan tegennatuurlijk is. In het hoofdstuk Straatkinderen schetst hij een beeld van de solitaire bomen langs onze straten en in onze parken. Ze leiden een zwaar en eenzaam bestaan. Het gemis aan familie breekt ze uiteindelijk op. De groei en de gezondheid van deze straatkinderen is aanzienlijk minder dan die van soortgenoten die wel in een bos met soortgenoten opgroeien. Het verborgen leven van bomen is een groot pleidooi om in het beheer van de bossen weer terug te gaan naar zoals de natuur het bedoeld heeft. Het oerbos is in Nederland al helemaal verdwenen. Verder in Europa ook grotendeels; nog wat plukken in Polen en Wit Rusland en nog wat grote natuurlijke bossen in Scandinavië. Dat kan ook anders. In Duitsland zijn al enkele gemeenten die heel anders zijn gaan denken over de houtvesterij. Peter Wohlleben brengt dit in zijn woonplaats Hümmel in Duitsland (Eiffel) in praktijk. Hij is daar aangesteld als gemeentelijke houtvester. In zijn beukenbos wordt het bosbeheer op een veel natuurlijker wijze vorm gegeven. Op den duur levert dat een veel gezonder en robuuster bos op. Het is wel een kwestie van tijd. Als we nu besluiten anders om te gaan (lees: natuurlijker) met ons bos, dan duurt het nog honderden jaren voordat er weer bossen zijn die lijken op de oerbossen uit het verleden.
Een bekend beeld op de Veluwe. Hier in t Sysselt in Ede. De beuken keurig in lijn langs het pad en de naaldbomen netjes op een perceeltje er naast. Gelukkig is de afgelopen decennia het bosbeheer in Nederland ook sterk ten goede veranderd. Zo blijven omgewaaide bomen tegenwoordig meestal gewoon liggen als voedselbron voor een veelheid aan organismen zoals insecten en zwammen. Heel leuk en informatief zijn de vele weetjes en feiten uit het Het verborgen leven van bomen. Voor mij vaak een eyeopener. Een korte opsomming: Een boom van 120 jaar is naar menselijke maatstaven net uit de schoolbanken. In de moderne bosbouw worden bomen op een leeftijd van 80 120 jaar gekapt
Op de toendra kan een dwergboom van 20 centimeter meer dan 100 jaar oud zijn. Een beuk van 400 jaar geeft in zijn leven 60x vrucht en van die 1,8 miljoen beukennootjes groeit er slechts eentje uit tot een volgroeide boom. Populieren produceren jaarlijks tot 26 miljoen zaadjes, met ook maar één winnaar per bomenleven. Een beetje boom heeft 1200 vierkante meter bladoppervlakte ter beschikking voor fotosynthese Een volwassen beuk kan per dag meer dan 500 liter water door zijn takken jagen, en als dat kan doet hij dat ook Dit watertransport doet de beuk met een waterleiding van amper 0,5 mm doorsnee. Naaldbomen doen het met nog minder en komen op 0,2 mm. Een beetje storm rukt met een kracht van 200.000 kilo aan de takken van een boom
Dit zijn de Wodanseiken van Wolfheze. Het zijn de bekendste bomen van Nederland. Zij zijn waarschijnlijk tussen 450 en 600 jaar oud. De Wodanseiken zijn niet heel imposant, maar het is wel een gek idee dat ze er al stonden tijdens de Middeleeuwen. Het zijn voorbeelden van hoe lang een leven van een boom eigenlijk duurt en hoe weinig bomen de kans krijgen om echt oud te worden. Samenvatting Het verborgen leven van bomen is een must voor iedere natuurliefhebber. Het gaat niet alleen over het verborgen leven van bomen dat ons grotendeels ontgaat omdat het allemaal zo traag gaat. Ook de minder verborgen kanten van de boom komen aan bod. Na lezing weet je precies hoe het er aan toe gaat in en om een boom. Meer respect voor bomen! Meer over bomen? Het boek kun je direct bij de uitgever bestellen. Klik hier Bomen herkennen onderweg doe je met de Compactgids Bomen ( 8,99) Petersons vogelgids
Petersons vogelgids De jubileum uitgave van Petersons vogelgids is helemaal bij de tijd en mooier dan ooit. De Petersons vogelgids was mijn eerst vogelgids. Als 10 jarige werd ik in 1968 de trotse bezitter van een exemplaar. Nu bijna 50 jaar later is het een vogelgids die ik nog steeds gebruik. De tekst is niet meer bij alle vogels helemaal actueel; zo is de laatste keer dat de grauwe gans in Nederland broedde niet meer 1909, de buizerd geen zeldzame broedvogel en gaat het met de spreeuw wat minder dan in 1965. Ondanks dit, de plaatje kloppen nog helemaal. Vijftig jaar is net iets te weinig op de tijdschaal van de evolutie om grote morfologische veranderingen in de gedaante van vogels teweeg te brengen. De Peterson vogelgids van 1965 heeft in een diep verlangen
naar de hop in mij opgeroepen. Hoe dit precies zit en hoe ik aan deze Petersons vogelgids ben gekomen lees je in deze blogpost. De Petersons vogelgids is volgens velen de ultieme vogelgids. Voor mij is het niet alleen dat, het is ook jeugdsentiment. Emotie. Wat is de Petersons Vogelgids? De Petersons vogelgids is waarschijnlijk de meest verkochte gids ter wereld. De eerste druk verscheen in 1954. De oorspronkelijke titel is: A field guide to the birds of Britain and Europe. De gids behandelt alle Europes vogels en is hierdoor een handige metgezel op vakantie. Er worden 576 vogelsoorten beschreven die in Nederland voorkomen en 170 dwaalgasten. De gids begint met een algemene inleiding over vogels, levenswijze, voortplanting, vlucht, bouw en nog veel meer. Van iedere vogel is een kleurenillustratie, een beschrijving en een verspreidingskaartje opgenomen. Sommige vogelaars vinden het niet zo prettig dat tekst en illustraties gescheiden staan. Dit is een consequentie van het grote voordeel van de gids dat verwante vogels op één illustratie (pagina) bij elkaar staan. Met streepjes zijn de belangrijkste onderscheidende kenmerken aangegeven, zodat je snel tot de juiste bepaling van de soort komt. Inmiddels zijn we bij de 30ste druk aangekomen. Al jaren met medewerking van Vogelbescherming Nederland. Vijf redenen waarom je Peterson Vogelgids zou moeten kopen 1. De eerste en belangrijkste reden is, dat het gewoon een van de beste, zo niet de beste vogelgids is. 2. De gids beschrijft alle Europese vogels en is daarom op reis binnen Europa overal bruikbaar.
3. Geef de vogelgids cadeau aan je beste vriend(in), kind of kleinkind schrijf er een persoonlijke opdracht in en je hebt een cadeau for life gegeven. Een vogelgids met een verhaal, dit keer jouw verhaal. 4. Mijn gids is na vijftig jaar, ondanks intensief gebruik, nog steeds in redelijke staat. De pagina s met tekst zijn een beetje vergeeld, dat wel. De hoogglans kleurenillustraties spatten daarentegen nog steeds van het papier. 5. De Petersons Vogelgids is de enige gids die prominent figureert in een conference (Bert Visser). Daar kan geen enkele vogelgids aan tippen De Petersons vogelgids is verkrijgbaar in onze webwinkel. Desgewenst maken we er (gratis) een stijlvol cadeautje van. Klik hier! De planten kijk wandelgids van Nederland
De planten kijk wandelgids van Nederland van Ton Denters bevat 25 botanische wandel- en fietstochten en 560 kijkpunten met GPS coördinaten. Hiermee is de planten kijk wandelgids een juweeltje voor iedereen die van wandelen en fietsen houdt en daarbij een aantal bijzondere planten en bloemen wil tegenkomen. Dat kan met dit boek zonder lang te hoeven zoeken, want veel soorten zijn exact te vinden via de opgegeven GPS coördinaten. Dit geldt vooral voor de 140 speciaal geportretteerde beeldsoorten. In de gids zijn meer dan 600 kleurenfoto s opgenomen. Wandelkaarten Veel planten bloeien in juli en augustus. Voor iedereen die in Nederland blijft in deze vakantie is dit boek een prima aanwinst om eens iets bijzonders in de natuur te gaan doen. De 25 tochten zijn onderverdeeld in 18 wandelingen en 7 fietstochten. De routes zijn helder beschreven. Bij het maken van de tochten is het wel handig om een kaart bij de hand te hebben. Kopers van de planten kijk wandelgids krijgen toegang tot een website waar een wandelkaart en beschrijving is te downloaden. Degene die handig is met een GPS en beschikt over (digitaal) kaartmateriaal kan de route aanmaken op zijn GPS apparaat. Hierover in een later blog meer. Waar wandelen? Nederland heeft niet een groot oppervlak en behoort tot de meest onderzochte landen wat het plantenleven betreft. Het plantenleven en de wandelingen worden behandeld aan de hand van 12 floradistricten. Botanici hebben ons land ingedeeld in 15 floradistricten, ieder heeft een duidelijk herkenbare samenstelling van plantensoorten die aan het district gebonden zijn. Dat maakt elke wandeling of fietstocht tot een unieke ervaring. Klik hier voor een lijst van de wandelingen en fietstochten. Alle wandelingen en fietstochten zijn op vrij
toegankelijke terreinen en de beschreven plantensoorten komen er in ruime mate voor. De tochten zijn zodanig uitgezet dat het niet alleen van plantje naar plantje gaat. Er is ook veel aandacht besteed aan informatie over het (cultuur) landschap en de bezienswaardigheden die je onderweg tegenkomt. Welke planten? Een kleine greep uit de lijst: vogelpootklaver zeelathyrus haarlems kleverige ogentroost gevlekte rupsklaver klokkenspel moerashertshooi Koop deze gids Koop nu de planten kijk wandelgids Natuurgadgets.nl voor maar 24,95 van Nederland bij