Houten wagenwielen en een ton uit waterputten van de opgraving Terp Heinis (regio s-hertogenbosch).



Vergelijkbare documenten
Houten constructie De Bilt-KNMIterrein

Hout uit een Romeins castellum te Leiden-Roomburg

Hout van het onderzoek aan de Heiligeweg in Krommenie, gemeente Zaanstad (Noord-Holland)

Twee middeleeuwse boomstamputten uit Cothen-De Kamp, gemeente Wijk bij Duurstede

Houtskool uit ijzertijdcrematiegraven en mogelijke middeleeuwse meilers uit Lomm-Hoogwatergeul

Houtskoolanalyse van een Romeins crematiegraf, Heule-Peperstraat (Kortrijk, België)

Hout van mogelijke visweren bij Schoonebeek

Hout van een vroegmiddeleeuwse vindplaats in Oegstgeest-Nieuw Rhijngeest-Zuid

Hout en houtskool van Elst-Grote Molenstraat uit de IJzertijd, Romeinse tijd en Middeleeuwen

Houtskool uit een kuil van een rivierduin bij Rotterdam-IJsselmonde 't Hart

Onderzoek van een houten voorwerp uit de opgraving Grote Markt te Lier (België)

Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie

Ees-Zuidesch, houtskool uit mesolithische haardkuilen

Romeins bouwhout van het onderzoek aan de Middelbroekweg in Naaldwijk (provincie Zuid-Holland)

Houtskool van de Romeinse rookkuil, Dr. Poelsstraat, Heerlen

Onderzoeks- en Adviesbureau voor Biologische Archeologie en Landschapsreconstructie

Houtskool uit een neolithische haardkuil, vindplaats Flanders Expo (stad Gent, provincie Oost-Vlaanderen, België)

Hout van de opgraving LR76 Coehoorn in Utrecht

Opgraving Davidstraat-Romeinstraat Enkhuizen. Een eerste stand van zaken.

Hout van de opgraving LR 78- Bouwloods in De Meern (gemeente Utrecht)

AWP-VERSLAG-WAARNEMING OCB (PURMEREND)

Onderzoek aan drie karrenwielen en een archeobotanisch monster uit waterputten van de opgraving Valkenswaard-Lage Heide (provincie Noord-Brabant)

Selectiebesluit archeologie Breda, Molengracht JEKA

Nek en Pilaar. Figuur 12. Tabel 1

Onderzoek aan hout van twee waterputten en uit een vennetje van een opgraving in Udenhout, gemeente Tilburg (provincie Noord-Brabant)

Afgedankte luxe. Houten voorwerpen uit beerputten van Tiel-Koornmarkt. Intern rapport ROB

Experiment Maken van een ossenkar in 19..

Houten Tiellandt De Stenen Poort. Archeologische begeleiding. A. Porreij-Lyklema & J. van der Leije. Archol

Adviesdocument 768. Oranjerie landgoed Mattemburgh, gemeente Woensdrecht. Project: Projectcode: HOOM2. Opdrachtgever: Brabants Landschap

Archeologie Deventer Briefrapport 27. November Controleboringen Cellarius - De Hullu (project 494)

Archol. Archol. Archeologisch onderzoek naar de bewoningsgeschiedenis van locaties Terp Heinis (BZWV-04), Overdijk (BZWV-08) en De Drieborgt (BZWV-16)

Project 434: Bureaustudie Actualisering archeologische verwachting nieuwbouwlocatie Stadhuiskwartier. Interne Rapportages Archeologie Deventer 55

Genenbosstraat te Lummen

Archeologie Betuweroute

De Lusthoven 96, Kruisberghoeve, Arendonk

Raakvlak Rapport Archeologisch onderzoek op de hoek van de Kursaalstraat en de Kerkstraat te Knokke-Heist

Houtskool uit de overgang van het Allerød naar de Jonge Dryas van vindplaats Aalsterhut (gemeente Heeze Leende)

Anthracologisch onderzoek aan twee meilerkuilen van de vindplaats Roeselare (BE)

Dordrecht Ondergronds Waarneming 6 VEST 124, GEMEENTE DORDRECHT

Houtskool uit drie Romeinse crematies. Vinex-locatie Wateringse Veld, Den Haag 1997, terrein Vellekoop

Schroefdraad tappen en schroefdraad snijden. Wat is schroefdraad:

evaluatierapport zaltbommel-ruiterstraat 8 archeologische begeleiding

Papendrecht, Westeind 25, gemeente Papendrecht (ZH). Archeologisch en cultuurhistorisch bureauonderzoek. Transect-rapport 528 (concept 1.

Pijlenkokers voor op de rug en op de heup.

1.1 De koffer is 78 cm lang, 47 cm breed en 53 cm hoog. Onderaan de koffer zijn wielen bevestigd met remmen op.

Ieper, Grote Markt 33 / D hondtstaat

De historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten. Martijn Boosten & Patrick Jansen

Beschrijving schaal van Oegstgeest. Figure 1: Bovenaanzicht van de schaal. Foto: Restaura, Haelen.

% &! '!#(&#! )"(*!# #+ &,-. '!#( )(/ -#'#!#(0

Evaluatiebrief Archeologisch onderzoek Sevenum-Beatrixstraat IVO-P

De historische beplanting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: resultaten van een veldinventarisatie op zeven forten. Concept

Besteksomschrijving;

Vertaling Uitgave maart 2014 Bonsaiblad Satsuki Kenkyu

RAAP-NOTITIE Plangebied Weideveld. Gemeente Bodegraven Een archeologische begeleiding

Een oppervlaktekartering in plangebied Barneveld-Noord. Archol. S. Baas

memo Locatiegegevens: Inleiding

Quick scan archeologie, gemeente Loon op Zand, Kaatsheuvel Van Heeswijkstraat / Horst

Archeologisch onderzoek begeleiding Kevelderstraat Groenlo GRONTMIJ ARCHEOLOGISCHE RAPPORTEN 68

Drempt. Rapport Ned. 52. Gld. 4.

Een leidingsleuf in Katwijk Klei-Oost Zuid. Een archeologische begeleiding aan de Trappenberglaan te Rijnsburg. A. Porreij-Lyklema. Archol.

Dordrecht Ondergronds Waarneming 2 DORDRECHT, SPUIBOULEVARD

Averboodse Baan (N165), Laakdal

AWP-VERSLAG-WAARNEMING OCB (PURMEREND)

Houtsoorten gebruik bij molens. Hout als bouwmateriaal voor een werktuig

Quick scan archeologie De Horst Kaatsheuvel, gemeente Loon op Zand

UNIVERSAL S T A N D A R D-Ve verbinding

CHECKLIST. 1. Het IVO-verkennend (voorzover booronderzoek) dient te zijn uitgevoerd door een instelling die beschikt over een opgravingsvergunning

Archeo-rapport 54 Het archeologische vooronderzoek bij de uitbreiding van Meubelen Jore te Millen

Programma van Eisen AK PUTTEN T (0341) E mstruijs@putten.nl. Naam, adres, telefoon, datum paraaf. Regio Noord-Veluwe


CLEMENT CATELINE, PEDE RUBEN, CHERRETTÉ BART. Het Domein Mesen: een historische kern te Lede (O.-Vl.)

Adres: Derringmoerweg 7 Plaats: Arnemuiden Gemeente: Middelburg eventueel (centrum)coördinaat (en):

Locatie Zandoerleseweg, perceel 845 Datum onderzoek 21 Juni 2010 Datum evaluatieverslag 21 juni 2010 Opstelier evaluatieverslag

ARMACOMFORT MONTAGEHANDBOEK. T. +49 (0)

Van harte welkom bij deze uitleg van de Protocol voor de baggerindustrie voor archeologische vondsten. Dit pakket legt uit:

Quick scan archeologie Vaartstraat Loonsevaert (perceel 2954), Kaatsheuvel gemeente Loon op Zand

De Limfa zat er niet voor niets

Globale Boomeffectrapportage Dennenkamp Oosterbeek - Renkum

Archeologische MonumentenZorg

Vertaling van het December nummer 2014 van The Satsuki Kenkyu. Deze les wordt u gepresenteerd voor diegene die graag Satsuki bomen willen vormen in

Delftse Archeologische Notitie 129. Markt 85, Delft. Een archeologische begeleiding. Jorrit van Horssen

Tussentijdse rapportage bastknobbelonderzoek 2007 in Alphen aan den Rijn 20 mei 2007

Enkhuizen De Fruittuinen

Houtskoolonderzoek aan monsters uit meilers op de vindplaats Doetinchem- Holterhoek 2 (VME?)

Hottub, extra opbouwtips!!

Vijfde BAP voorjaarssymposium:

Onderzoek aan botanische macroresten uit een 17e/18e-eeuwse kuil aan de Duivelsbruglaan in Breda-Ginneken

INFORMATIERAPPORT EN SELECTIEADVIES

Voor de montage van de Bear County schutting Garden Design WPC

Archol bv. Ivo van Wijk. Voorlopig verslag Archeologische Opgraving Plangebied Joannes Riviusstraat te Elsloo, gemeente Stein

Jurgen Vansteenkiste : Atlas Atheneum Gistel. Dwarse doorsnede van een boomstam

Dordrecht Ondergronds / Briefrapport 1. Dordrecht - Meidoornlaan

Landhekken voor de centrale as. Regio de Walden / Fryslân

Waarderend Archeologisch Onderzoek te Oudenburg, kantine voetbalplein (Bekestraat)

Hygroscopische eigenschappen

Ruimtelijke onderbouwing archeologie Vijf Akkers-Noord, Moordrecht (gemeente Zuidplas). Notitie TML554


Programma van maatregelen: Ekeren Bredestraat 57

Hout, zaden en botten van het Middeleeuwse erf Wierden-Huurne, vindplaats 5

GERAARDSBERGEN- DUYTSENKOUTER

Transcriptie:

Houten wagenwielen en een ton uit waterputten van de opgraving Terp Heinis (regio s-hertogenbosch). RAPPORTNUMMER DATUM AUTEUR 619 november 2012 C.VERMEEREN

Colofon Titel: BIAXiaal 619 Houten wagenwielen en een ton uit waterputten van de opgraving Terp Heinis (regio s-hertogenbosch) Auteur: C.Vermeeren Opdrachtgever: Archol B.V. Gemeente: s-hertogenbosch Plaats: s-hertogenbosch Toponiem: Terp Heinis ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: 49319 Coördinaten vindplaats: 152054-152128 /414117-414179 ISSN: 1568-2285 BIAX Consult, Zaandam, 2012 Correspondentieadres: BIAX Consult Hogendijk 134 1506 AL Zaandam tel: 075 61 61 010 fax: 075 61 49 980 e-mail: BIAX@BIAX.nl www.biax.nl

BIAXiaal 619 1 1. Inleiding In september 2011 zijn in de regio s-hertogenbosch werkzaamheden gestart ten behoeve van de omlegging van de Zuid-Willemsvaart tussen de Maas en het huidige kanaal. Door het uitgraven van het nieuwe tracé wordt de ondergrond verstoord tot een geschatte diepte van 2 tot 4 m onder maaiveld. Hierbij zullen eventuele archeologische resten verloren gaan. Op basis van vooronderzoek zijn zeven locaties aangewezen voor vervolgonderzoek. 1 Archol heeft in november 2011 de opdracht gekregen voor de Archeologische Begeleiding (AB) van locatie Terp Heinis (Rosmalen-Terp Heinis, BZWV04). Tijdens de archeologische begeleiding onder leiding van Tiziano Goossens, zijn resten van een huis, (water)putten en een kleiner (bij)gebouw uit de 17 e -18 e eeuw gevonden (figuur 1). Oudere sporen waren enkele greppels, paalkuilen en een waterput. De beschoeiing van deze waterput bestond uit een hergebruikte ton die was gefundeerd op twee horizontaal geplaatst wagenwielen (figuur 2). De datering was vermoedelijk Late Middeleeuwen of het begin van de Nieuwe tijd. Tijdens het veldwerk op terp Heinis is ook hout van een jongere waterput uit de Nieuwe tijd bemonsterd. Het gaat om een wagenwiel dat wederom als fundering onder de kern van de waterputbeschoeiing (werkput 1, vlak 1) lag, direct ten zuiden van muurresten uit de 17 e -18 e eeuw. Figuur 1 Terp Heinis, sporen van greppels, paalkuilen en een waterput uit de Late Middeleeuwen of Nieuwe tijd ( Archol). 1 Boonstra et al. 2011.

BIAXiaal 619 2 Figuur 2 Terp Heinis, waterputbeschoeiing bestaande uit een (hergebruikte) ton bovenop de wagenwielen in het zuiden van werkput 2 ( Archol). In dit rapport zullen de resultaten worden beschreven van het houtonderzoek aan de ton en drie wagenwielen. Hierbij zijn zoveel mogelijk onderdelen op houtsoort onderzocht, beschreven en gecontroleerd op bruikbaarheid voor dendrochronologisch onderzoek. 2. Materiaal en methode Er was budget voor 43 stukken hout, het aantal dat gelicht zou zijn. Omdat echter zowel de ton als de wielen zijn samengesteld uit verschillende onderdelen zijn in totaal meer dan 140 stukken hout bekeken. Dit was alleen mogelijk met ingeroepen hulp. Een overzicht van de artefacten met contextgegevens wordt in tabel 1 gegeven, de beschrijvingen staan in bijlage 1. Tabel 1 Terp Heinis, overzicht van houtvondsten. put spoor vondstnummer artefact N hout 1 2 9 wagenwiel >39 2 100 49,51,56 2 wagenwielen.>40+>30 2 100 50,52 tonput >32 Het hout was in het veld ingepakt in plasticfolie en is in het depot van Archol uitgepakt en gewassen door Judith van der Leije, die ook een deel van het hout weer heeft ingepakt. Minja Hemminga kon de foto s maken en verder hebben

BIAXiaal 619 3 drie (hout) studenten (Erica van Hees, Yasmijn van der Veen en Fenna Feijen) het hout onder begeleiding van de auteur onderzocht. Desondanks was het niet mogelijk om alle onderdelen precies te onderzoeken. De stukken zijn zo goed mogelijk gepast tot de oorspronkelijke wielen, maar bij de twee wielen uit spoor 100 was dat problematisch omdat als gevolg van het instorten van de waterput de twee wielen over drie vondstnummers waren verdeeld. In de bijlage zijn de beschrijvingen weer gekoppeld aan de oorspronkelijke twee vondstnummers. Zoveel mogelijk stukken zijn beschreven waarbij gebruik gemaakt is van een aantal standaardcoderingen, bijvoorbeeld voor de manier waarop het hout uit de stam gehaald is (stamcode, zie bijlage 1). Daarnaast zijn afmetingen genoteerd en is het hout onderzocht op bewerkingssporen. Al het hout is onderzocht op geschiktheid voor dendrochronologisch onderzoek. Dit onderzoek kan gedaan worden met de houtsoorten eik, beuk, es en naaldhout op stukken met tenminste zestig jaarringen. Om een goede datering te krijgen is ook aanwezigheid spint en wankant (laatstgevormde jaarring) noodzakelijk. Bij een goede datering is het ook mogelijk om het herkomstgebied vast te stellen. Vrijwel al het hout is gedetermineerd. 2 Meestal kon dit ter plekke aan de hand van de met het blote oog herkenbare anatomische kenmerken. 3 In enkele gevallen is een stuk meegenomen voor determinatie onder een opvallend lichtmicroscoop bij vergrotingen tot 200x. Hierbij is gebruik gemaakt van de standaard determinatieliteratuur. 4 Hiervoor zijn coupes gesneden in het radiale, tangentiale en dwars vlak om alle voor determinatie benodigde kenmerken te verzamelen. 3. Resultaten De resultaten van het houtonderzoek staan weergegeven in bijlage 1. 3.1 PUT 1 SPOOR 2 VNR 9: EEN WAGENWIEL In deze waterput is een wagenwiel gebruikt als fundering. De conservering van het wiel is matig. De buitendiameter is bijna 1,5 meter (figuur 3). Het wiel is opgebouwd uit zeven delen, elk met twee spaken. De delen zijn aan elkaar vastgezet met pennen. Een enkele pen was zelf ook weer vastgezet (figuur 4), maar deze vastzetpennen waren niet standaard overal aanwezig. Ze waren soms door en door, soms blind eindigend. Om de spaken stevig vast te zetten, zijn ze voorzien van een wig (figuur 5). Alle delen van dit wiel zijn van eik (Quercus). De velgdelen zijn tussen de 64,5 en 75 cm lang (binnenlengte), 9 cm breed, 5 tot 6 cm dik en gebogen. Deze vorm is uit een groter stuk stam gehaald, dus het hout is niet van een gebogen stam of tak zoals in scheepshout bijvoorbeeld vaak gebruikelijk is, en het hout is ook niet krom gemaakt. Alle velgdelen hebben stamcode 11a (zie bijlage 1), dat wil zeggen, (ongeveer) een kwart deel van een stam zonder de buitenkant. De velg is duidelijk gesleten door het gebruik. De 2 Een aantal pennen kon niet uit de constructie verwijderd worden en is niet gedetermineerd. 3 Dit is uitzonderlijk omdat slechts enkele soorten met het blote oog te determineren zijn. 4 Schweingruber 1982.

BIAXiaal 619 4 spaken zijn weggekapt bij het hergebruik van het wiel. Wel is op de verbindingspennen binnen in het wiel, die beschermd waren tegen slijtage, te zien dat ze bewerkt zijn met een kleine bijl of een mes (figuur 6). Figuur 3 Terp Heinis, wagenwielfundering vnr 9 ( M.Hemminga). Figuur 4 Terp Heinis, detail wagenwielfundering vnr 9 met onderin een pen die twee delen verbindt en rechts daarvan een restant van een spaak. Boven is een pen te zien met een gat voor een vastzetpen ( M. Hemminga).

BIAXiaal 619 5 Figuur 5 Terp Heinis, detail wagenwielfundering vnr 9 van drie spaken met wiggen. De linkerspaak is op de wig uit elkaar gevallen. ( M. Hemminga). Figuur 6 Terp Heinis, detail wagenwielfundering vnr 9 van verbindingspen met bewerkingssporen ( M. Hemminga).

BIAXiaal 619 6 3.2 PUT 2 SPOOR 100 VNR 49, 50, 51, 52 EN 56: FUNDERING EN BESCHOEIING 3.2.1 fundering: twee wagenwielen De fundering van deze put bestond uit twee op elkaar gestapelde wagenwielen. De diameter is iets verschillend, maar verder zijn ze bijzonder gelijkvormig in opbouw (figuur 7). Ze bestaan uit zes beukenhouten (Fagus sylvatica) velgdelen, die aan elkaar gezet zijn met eikenhouten pennen (zes stuks) die aan beide zijden taps toelopen (circa 2,5 cm aan de zijkanten, tot 3 cm in het midden). Deze verbindingspennen zijn op hun beurt allemaal door en door vastgezet met kleine eiken pennen (twaalf stuks), zie figuur 8 en 10. In elk velgdeel zitten twee eiken spaken die voor de funderingsfunctie aan de binnenzijde zijn weggekapt. Aan de buitenzijde van het wiel waren ze gesleten, waardoor de houtsoort soms moeilijk vast te stellen was. In een deel van de spaken werd een eiken wig of spie vastgesteld (figuur 9), die waarschijnlijk in alle spaken aanwezig was. Tussen de spaken is de velg dunner gemaakt door extra kanten te kappen (figuur 10 a/b/c). Daarmee is het dikste deel steeds waar de spaak zit (figuur 10 a). De ene zijde is sterker bekapt (figuur 10 b) dan de andere zijde (figuur 10 c, soms is het daar nauwelijks zichtbaar). Of dit de binnen- of buitenzijde van het wiel is, is onduidelijk. Figuur 7 Terp Heinis, twee wagenwielen als fundering van spoor 100 ( M. Hemminga).

BIAXiaal 619 7 Figuur 8 Terp Heinis, twee velgdelen van vnr 56, verbonden met een pen die aan beide kanten is vastgezet met twee kleine pennen ( M. Hemminga). Figuur 9 Terp Heinis, Uit elkaar gehaalde rest van een spaak met wig van wagenwiel vnr 56. De buitenkant (rechts) is platgereden/gesleten ( M. Hemminga). De spaken hebben fijne jaarringen, wat betekent dat het langzaam gegroeid, stevig hout is. Ze zijn iets schuin uit de boom gehaald. Of dit kwaliteitverhogend werkt is onbekend. De pennen die de velgdelen met elkaar verbinden hebben wijde jaarringen, terwijl ook daar verwacht mag worden dat ze van goede kwalteit moeten zijn. 5 Mogelijk heeft dit verschil te maken met het verschil in drukrichting dat de onderdelen moeten verdragen (spaken van boven, pennen van opzij). De velgdelen zijn hier, net als bij het vorige wiel, ook weer uit een groter deel van een boom gehaald. Hier werd echter zo nu en dan vastgesteld dat de oorspronkelijke boom iets krom was. 5 De jaarringen konden lang niet bij alle spaken en pennen onderzocht worden, maar waar dat wel kon, werd dit patroon van fijne dan wel wijde ringen geconstateerd.

BIAXiaal 619 8 Figuur 10 a/b/c Terp Heinis,velgdelen van wagenwiel vnr 56, met dunner gekapte binnenkant tussen de spaken in. Dit is duidelijker op de ene zijde (b) dan de andere zijde (c). De pennen waarmee de verbindingspen van de velgdelen is vastgezet, zijn ook duidelijk zichtbaar ( M. Hemminga).

BIAXiaal 619 9 Het bovenste wiel (vnr 56) was goed geconserveerd en komt voor (reconstructie) tekening en eventueel conservering in aanmerking. Het iets grotere onderste wiel (vnr 49) heeft een aangekoekte laag van zand, wat het onderzoek bemoeilijkt en het ook minder geschikt maakt voor tekenen/conserveren. Bij het bovenste wiel is in één van de gaten in de velg, waar de verbindingspen in vastzat, een bijzondere blik op de bewerking te zien. Omdat dit deel zo goed binnen in het wiel beschermd zit, zijn de bewerkingssporen nog te zien op de pin, zoals ook bij het wiel met vnr 9 gevonden werd. Hier is echter ook de fabricage van het gat goed zichtbaar. Dit is gemaakt met een schroefboor, waarvan de sporen op de bodem van het gat nog zichtbaar zijn. Zelfs de krullen van het uitboren zitten er nog in (figuur 11 en 12). Figuur 11 Terp Heinis, gat in velg van wagenwiel vnr 56 voor verbindingspen met bewerkingssporen van schroefboor en houtkrul ( C.Vermeeren, BIAX Consult). Figuur 12 Terp Heinis, detail van houtkrul, teruggevonden in gat van verbindingspen tussen velgdelen ( M.Hemminga).

BIAXiaal 619 10 3.2.2 beschoeiing: tonput De ton die als beschoeiing boven op de wielen is geplaatst, was voor minder dan de helft bewaard (figuur 13). Het bovenste deel was weggerot. Het onderste deel was in redelijke staat. Hierop waren nog twee series van hoepels met windsel aanwezig. De achttien duigen zijn radiaal (stamcode 14a) uit een grote eik gehaald, wat op zich gunstig is voor dendrochronologische onderzoeksmogelijkheden. Ook het aantal jaarringen was regelmatig meer dan honderd. Omdat spint echter ontbreekt en het een hergebruikte ton betreft, zal een eventuele datering niet meer zijn dan een (dubbelop) post quem. Toch zijn de twee beste duigen bemonsterd, omdat dendrochronologisch onderzoek ook het herkomstgebied van de ton kan opleveren. Figuur 13 Terp Heinis, overzicht van de duigen van de tonput vnr 52 ( M.Hemminga). In een groot deel van de duigen werden kleine gaten met pennen (diameter 0,5 cm, figuur 14) aangetroffen. Deze gaten dienen mogelijk om de inhoud van de ton te testen. Dat er zoveel van gevonden zijn zou hergebruik van de ton in een eerder stadium kunnen betekenen. Naast deze kleine gaten zijn er nog twee typen gevonden: - een spongat, dat gediend heeft om de inhoud uit de ton te krijgen (figuur 15). De stop die hier nog in zat was op ongebruikelijke wijze gemaakt. Normaal is een stop dwars /plat vervaardigd, maar in dit geval kwam het rechtop en tangentiaal uit de boom. -twee gaten die buiten de groef, dus buiten de bodem/deksel van de ton zitten (figuur 16). Dit verschijnsel is meer aangetroffen, bijvoorbeeld in tonnen in Delft en Den Haag. Een mogelijke verklaring is dat ze gediend hebben om langere pennen door te steken die moeten voorkomen dat de bodem eruit valt.

BIAXiaal 619 11 Figuur 14 Terp Heinis,twee duigen vnr 52, met restant windsel en (test?)gat ( M.Hemminga). Figuur 15 Terp Heinis, duig met spongat en stop ( M.Hemminga). Figuur 16 Terp Heinis, twee gaten met pennen buiten de groef van de duig ( C.Vermeeren, BIAX Consult).

BIAXiaal 619 12 De hoepels van zowel de bovenste als onderste ring zijn onderzocht. Zoals altijd betreft het gekliefde takken (diameters 3-4 cm) die net minder dan de helft van de omtrek zijn, dus zonder het hart (stamcode 12b), wat ze sterk maakt. Er zijn verschillende houtsoorten gebruikt, wat er op kan wijzen dat gebruikt is wat toevallig voorhanden was, of dat het om een reparatie gaat. In de bovenste ring zijn de onderzochte hoepels van eik, in de onderste van eik en berk (Betula). Beide hoepelringen zijn, zoals te doen gebruikelijk, vastgezet met windsel van gespleten wilgenteen (Salix, figuur 14). 4. Conclusies De als beschoeiing hergebruikte ton past geheel in het beeld vanaf de Romeinse tijd. Tonnen zijn vrijwel altijd van eik of van naaldhout, hoepels meestal van hazelaar of es, maar ook wel, zoals hier, van jonge eikentakken en andere soorten. Opvallend is het grote aantal test -gaatjes in de duigen. Dit zou kunnen wijzen op een lang gebruik van de ton voordat hij als beschoeiing dienst ging doen. Hier dient rekening mee gehouden te worden als er een dendrochronologische datering gedaan gaat worden. Voor het oorspronkelijke herkomstgebied van het hout van de duigen blijft dit onderzoek echter wel degelijk interessant. Gebruik van wielen als fundering of versteviging in putten uit de Middeleeuwen en Nieuwe tijd is onder andere bekend uit Sterksel, Breda, Berg en Donk, Den Haag en Delft. 6 In middeleeuwse opgravingen van Naaldwijk en Leiden zijn wel onderdelen van wielen aangetroffen, maar betrof het weggegooid kapot materiaal en geen gebruik als fundering. 7 Eik, maar ook es en iep zijn de gebruikelijke houtsoorten voor wielen vanaf de Romeinse tijd. 8 Bij de wielen uit Sterksel, Breda, Berg en Donk en bij de Leidse naaf zijn alle onderdelen van eikenhout gemaakt. Het hier gevonden wiel van eikenhout past goed in dat beeld. De twee wielen van beukenhout zijn grotendeels vergelijkbaar met één van de Haagse wielen uit Uithofslaan. Ze vormen samen met de elzenhouten velg en naaf uit Naaldwijk een uitzondering. Het eikenhouten wiel heeft mogelijk reparaties ondergaan, wat af te leiden is uit de onregelmatige aanwezigheid van vastzetpennen voor de verbindingspen. Bovendien zijn deze pennen soms door en door, en soms blind eindigend, wat ook geen regelmatig patroon is, zoals je zou verwachten. Beide beukenhouten wielen zijn zo gelijkvormig, dat ze mogelijk door de zelfde wagen/wielmaker vervaardigd zijn. 6 Resp. Brinkkemper & Hänninen 2010; Kooistra 2009; Kranendonk et al. 2006, 608-609; Hänninen et al. 2009; E.Bult mond. meded. 7 Brinkkemper & Vermeeren 2010; Van der Meer et al. 2009. 8 Kooistra 2009.

BIAXiaal 619 13 5. Literatuur Boonstra, M.K., J.P. Flamman & R. Schrijvers 2011: Omlegging Zuid-Willemsvaart, s-hertogenbosch en St. Michielsgestel. Archeologische begeleiding locaties Koornwaard, Empelsedijk, Heinisdijk, terp Heinis, Burg. Jhr Von Heijdenlaan, Overdijk, De Drieborgt. PvE ten behoeve van Archeologische begeleiding. Vestigia rapport V 885, Amersfoort. Brinkkemper, O., & C. Vermeeren 2010: Onderzoek aan Romeins en Middeleeuws hout uit de opgraving Naaldwijk-Hoogeland, campagne 2007 en 2008, Zaandam (BIAXiaal 488). Brinkkemper, O., & K. Hänninen 2010: Sterksel-Averbodeseweg, botanische macroresten, pollen en hout van twee erven door de eeuwen heen, Zaandam (BIAXiaal 464),. Hänninen, K., M. van der Linden & C. Vermeeren 2009: De kruidentuin van Den Haag-Uithofslaan 1 -Zaden, pollen, hout en houtskool van de Romeinse tijd tot 1900, BIAXiaal 432, Zaandam. Kooistra, L.I., 2009: Wagenwiel, in: H.Hiddink (red.), Bewoningssporen uit de Volle Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd op de Beekse Akkers bij Beek en Donk, gemeente Laarbeek, Zuidnederlandse Archeologische Rapporten 36, Amsterdam, 76-79. Kranendonk, P., P. van der Kroft, J.J. Lanzing & B.H.F.M. Meijlink (red.) 2006: Witte vlekken ingekleurd. Archeologie in het tracé van de HSL-Zuid, Rapportage Archeologische Monumentenzorg 113, Amersfoort. Meer, W. van der, C. Vermeeren & N. den Ouden, 2009: Archeobotanisch onderzoek aan macroresten, pollen en hout uit middeleeuwse sporen van de vindplaats Leiden- Aalmarktschool, Zaandam (BIAXiaal 399). Schweingruber, F.H., 1982: Mikroskopische Holzanatomie, Birmensdorf.

Bijlage 1 Terp Heinis, resultaten houtonderzoek. Voor legenda zie apart vel. put spoor vnr volg soort context artspec stc Lmin L Bmin B Dmin D Odiam Sdmin Sdiam cons Njr D C14 advies 1 2 9 1 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m c15 n n f/t 1 2 9 2 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m < n n f/t 1 2 9 3 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m < n n f/t 1 2 9 4 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m < n n f/t 1 2 9 5 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m < n n f/t 1 2 9 6 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m < n n f/t 1 2 9 7 Quercus wp met wielfundering velgdeel 11a 64,5 75. 9 5 6. > 40 m < n n f/t 1 2 9 8 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 9 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 10 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 11 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 12 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 13 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 14 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 15 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 16 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 17 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 18 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 19 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 20 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 21 Quercus wp met wielfundering spaak 17a ca 12.... 4-4,5 >. m < n n f/t 1 2 9 22 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 23 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 24 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 25 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 26 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 27 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 28 Quercus wp met wielfundering wig 17a. 8. 3 0 2. >. m < n n f/t 1 2 9 29 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t 1 2 9 30 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t 1 2 9 31 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t 1 2 9 32 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t 1 2 9 33 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t 1 2 9 34 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t

put spoor vnr volg soort context artspec stc Lmin L Bmin B Dmin D Odiam Sdmin Sdiam cons Njr D C14 advies 1 2 9 35 Quercus wp met wielfundering pen 17a. 24,5.... 1,8-3 >. g < n n f/t 1 2 9 36 Quercus wp met wielfundering pen 17a.?.... 0,9 >. m < n n f/t 1 2 9 37 Quercus wp met wielfundering pen 17a.?.... 0,9 >. m < n n f/t 1 2 9 38 Quercus wp met wielfundering pen 17a.?.... 0,9 >. m < n n f/t 1 2 9 39 Quercus wp met wielfundering pen 17a.?.... 0,9 >. m < n n f/t 2 100 48 1 Quercus tonput hoepel 12b...... 3. 4 m < n n w 2 100 48 2 Salix tonput windsel 2c...... 0,7. 0,7 m 1 n n w 2 100 49 1 Fagus wp o. wielfundering velgdeel 11a 64 73,5. 10 6 6,5... m <60 n n f/t/c? 2 100 49 2 Fagus wp o. wielfundering velgdeel 11a 64 73,5. 10 6 6,5... m <60 n n f/t/c? 2 100 49 3 Fagus wp o. wielfundering velgdeel 11a 64 73,5. 10 6 6,5... m <60 n n f/t/c? 2 100 49 4 Fagus wp o. wielfundering velgdeel 11a 64 73,5. 10 6 6,5... m <60 n n f/t/c? 2 100 49 5 Fagus wp o. wielfundering velgdeel 11a 64 73,5. 10 6 6,5... m <60 n n f/t/c? 2 100 49 6 Fagus wp o. wielfundering velgdeel 11a 64 73,5. 10 6 6,5... m <60 n n f/t/c? 2 100 49 7 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a > 10,5. 4. 3,5... g c35 n n f/t/c? 2 100 49 8 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a > 10. 3. 3... g c30 n n f/t/c? 2 100 49 9 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 10 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 11 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 12 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 13 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 14 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 15 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 16 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 17 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 18 Quercus wp o. wielfundering spaak 17a ca 10 c 3 c 3... g. n n f/t/c? 2 100 49 19 Quercus wp o. wielfundering wig 17a. 8. 3 c 1... g. n n f/t/c? 2 100 49 20 Quercus wp o. wielfundering wig 17a. 8. 3 c 2... g. n n f/t/c? 2 100 49 21 Quercus wp o. wielfundering pen 17a. 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 49 22 Quercus wp o. wielfundering pen 17a. 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 49 23 Quercus wp o. wielfundering pen 17a. 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 49 24 Quercus wp o. wielfundering pen 17a. 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 49 25 Quercus wp o. wielfundering pen 17a. 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 49 26 Quercus wp o. wielfundering pen 17a. 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 49 27 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 28 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 29 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c?

put spoor vnr volg soort context artspec stc Lmin L Bmin B Dmin D Odiam Sdmin Sdiam cons Njr D C14 advies 2 100 49 30 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 31 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 32 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 33 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 34 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 35 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 36 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 37 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 38 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 39 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 49 40 Quercus wp o. wielfundering pen 17a > 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 50 1 Betula tonput hoepel 12b...... 3. 4 r < n n w 2 100 50 2 Betula tonput hoepel 12b...... 4. 5 r < n n w 2 100 50 3 Quercus tonput hoepel 12b...... 4. 5 r < n n w 2 100 50 4 Quercus tonput hoepel 12b...... 3. 4 r < n n w 2 100 50 5 Betula tonput hoepel 12b...... 4. 5 r < n n w 2 100 50 6 Quercus tonput hoepel 12b...... 4. 5 r < n n w 2 100 50 7 Salix tonput windsel 2b...... 0,7. 0,7 r 1 n n w 2 100 50 8 Salix tonput windsel 2b...... 0,7. 0,7 r 1 n n w 2 100 52 1 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 2 Quercus tonput duig 14a > 180 12,5 15. 2... r c100 n n f 2 100 52 3 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100? n f/d? 2 100 52 4 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 2... r c100 n n f 2 100 52 5 Quercus tonput duig 14a > 180 12 15. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 6 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 7 Quercus tonput duig 14a > 180 12 15,5. 2... r c100 n n f 2 100 52 8 Quercus tonput duig 14a > 180 12,5 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 9 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 2... r c100 n n f 2 100 52 10 Quercus tonput duig 14a > 180 12 15. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 11 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100? n f/d? 2 100 52 12 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 2... r c100 n n f 2 100 52 13 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 14 Quercus tonput duig 14a > 180 14 16. 2... r c100 n n f 2 100 52 15 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 16 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 17 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 2... r c100 n n f

put spoor vnr volg soort context artspec stc Lmin L Bmin B Dmin D Odiam Sdmin Sdiam cons Njr D C14 advies 2 100 52 18 Quercus tonput duig 14a > 180 13 16. 1,5... r c100 n n f 2 100 52 19 Quercus tonput spongat 17a..... 3... r < n n f 2 100 52 20 Quercus tonput pen 17a..... 1... r < n n f 2 100 52 21 Quercus tonput pen 17a..... 1... r < n n f 2 100 52 22 Quercus tonput pen 17a..... 1... r < n n f 2 100 56 1 Fagus wp b. wielfundering velgdeel 11a. 54. 10. 6. > 20 g c25 n n f/t/c? 2 100 56 2 Fagus wp b. wielfundering velgdeel 11a 58 72. 11 6 7. > 20 g c25 n n f/t/c? 2 100 56 3 Fagus wp b. wielfundering velgdeel 11a 58 72. 10. 6. > 20 g c25 n n f/t/c? 2 100 56 4 Fagus wp b. wielfundering velgdeel 11a 58 72. 11 6 7. > 20 g c25 n n f/t/c? 2 100 56 5 Fagus wp b. wielfundering velgdeel 11a 58 72. 10. 6. > 20 g c25 n n f/t/c? 2 100 56 6 Fagus wp b. wielfundering velgdeel 11a 58 72. 11 6 7. > 20 g c25 n n f/t/c? 2 100 56 7 Quercus wp b. wielfundering spaak 17a > 10,5. 4. 3,5... g c35 n n f/t/c? 2 100 56 8 Quercus wp b. wielfundering spaak 17a > 10. 3. 3... g c30 n n f/t/c? 2 100 56 9 Quercus wp b. wielfundering spaak 17a > 10 c 3 c 3... g < n n f/t/c? 2 100 56 10 Quercus wp b. wielfundering spaak 17a > 10 c 3 c 3... g < n n f/t/c? 2 100 56 11 Quercus wp b. wielfundering spaak 17a > 10 c 3 c 3... g < n n f/t/c? 2 100 56 12 Quercus wp b. wielfundering spaak 17a > 10 c 3 c 3... g < n n f/t/c? 2 100 56 13 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 56 14 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 56 15 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 56 16 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 56 17 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 56 18 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 23.... 3 > 6 g c5 n n f/t/c? 2 100 56 19 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 20 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 21 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 22 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 23 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 24 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 25 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 26 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 27 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 28 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 29 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c? 2 100 56 30 Quercus wp b. wielfundering pen 17a ca 6.... 1 >>. g < n n f/t/c?

Vervolg Bijlage 1 Terp Heinis, resultaten houtonderzoek. Voor legenda zie apart vel. put spoor vnr volg soort context artspec advies opmerkingen 1 2 9 1 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t uit rechte stam, 1e spaak binnenkant op 18 cm, 2e op 51 cm, pen (0,9 cm) op 5,5 cm 1 2 9 2 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t. 1 2 9 3 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t. 1 2 9 4 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t. 1 2 9 5 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t. 1 2 9 6 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t. 1 2 9 7 Quercus wp met wielfundering velgdeel f/t. 1 2 9 8 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 9 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 10 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 11 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 12 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 13 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 14 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 15 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 16 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 17 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 18 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 19 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 20 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 21 Quercus wp met wielfundering spaak f/t. 1 2 9 22 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak 1 2 9 23 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak 1 2 9 24 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak 1 2 9 25 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak 1 2 9 26 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak 1 2 9 27 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak

put spoor vnr volg soort context artspec advies opmerkingen 1 2 9 28 Quercus wp met wielfundering wig f/t wig in spaak 1 2 9 29 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten: 8zijdig 0,5 cm en 3z 0,3 cm 1 2 9 30 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten 1 2 9 31 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten 1 2 9 32 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten 1 2 9 33 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten 1 2 9 34 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten 1 2 9 35 Quercus wp met wielfundering pen f/t verbindingspen met 2 punten 1 2 9 36 Quercus wp met wielfundering pen f/t pen om verbindingspen vast te zetten, door en door 1 2 9 37 Quercus wp met wielfundering pen f/t pen om verbindingspen vast te zetten, eindigt blind 1 2 9 38 Quercus wp met wielfundering pen f/t pen om verbindingspen vast te zetten, door en door 1 2 9 39 Quercus wp met wielfundering pen f/t pen om verbindingspen vast te zetten, eindigt blind 2 100 48 1 Quercus tonput hoepel w bovenste hoepel tonput 2 100 48 2 Salix tonput windsel w windsel om bovenste hoepel tonput 2 100 49 1 Fagus wp o. wielfundering velgdeel f/t/c? binnenkant 1e spaak op 20 cm 2e op 47 cm, nog 17 cm over, tussen de spaken iets meer gesleten 2 100 49 2 Fagus wp o. wielfundering velgdeel f/t/c? binnenkant net iets dikker 2 100 49 3 Fagus wp o. wielfundering velgdeel f/t/c? aangekoekt zand 2 100 49 4 Fagus wp o. wielfundering velgdeel f/t/c? aangekoekt zand 2 100 49 5 Fagus wp o. wielfundering velgdeel f/t/c? aangekoekt zand 2 100 49 6 Fagus wp o. wielfundering velgdeel f/t/c? aangekoekt zand 2 100 49 7 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c? rond en platgesleten aan buitenkant, vierkant aan binnenkant, afgekapt/gebroken, iets schuin uit de boom 2 100 49 8 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c? fijne jaarringen in de spaken 2 100 49 9 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 10 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 11 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 12 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 13 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 14 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 15 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?.

put spoor vnr volg soort context artspec advies opmerkingen 2 100 49 16 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 17 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 18 Quercus wp o. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 49 19 Quercus wp o. wielfundering wig f/t/c? enkele wig in spaak gezien, mogelijk in elke 2 100 49 20 Quercus wp o. wielfundering wig f/t/c?. 2 100 49 21 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? gaten op 7 en 17 cm (0,9 cm), rondgemaakt met kap/snijsporen, loopt aan beiden zijden iets taps toe 2 100 49 22 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? grote jaarringen in de pennen 2 100 49 23 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 49 24 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 49 25 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 49 26 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 49 27 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 28 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 29 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 30 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 31 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 32 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 33 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 34 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 35 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 36 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 37 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 38 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 39 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 49 40 Quercus wp o. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 50 1 Betula tonput hoepel w onderste hoepel 2 100 50 2 Betula tonput hoepel w onderste hoepel 2 100 50 3 Quercus tonput hoepel w onderste hoepel 2 100 50 4 Quercus tonput hoepel w onderste hoepel

put spoor vnr volg soort context artspec advies opmerkingen 2 100 50 5 Betula tonput hoepel w onderste hoepel 2 100 50 6 Quercus tonput hoepel w onderste hoepel 2 100 50 7 Salix tonput windsel w windsel om onderste hoepel tonput 2 100 50 8 Salix tonput windsel w windsel om onderste hoepel tonput 2 100 52 1 Quercus tonput duig f groef op 5 cm van bodem, lijkt v-vormig (gezaagd), uitgedisseld en uiteinde nog iets aangepunt 2 100 52 2 Quercus tonput duig f binnenkant gescheurd en bijgedisseld 2 100 52 3 Quercus tonput duig f/d? eventueel voor dendro 2 100 52 4 Quercus tonput duig f zijkanten geschaafd 2 100 52 5 Quercus tonput duig f. 2 100 52 6 Quercus tonput duig f. 2 100 52 7 Quercus tonput duig f. 2 100 52 8 Quercus tonput duig f. 2 100 52 9 Quercus tonput duig f. 2 100 52 10 Quercus tonput duig f. 2 100 52 11 Quercus tonput duig f/d? eventueel voor dendro 2 100 52 12 Quercus tonput duig f. 2 100 52 13 Quercus tonput duig f. 2 100 52 14 Quercus tonput duig f. 2 100 52 15 Quercus tonput duig f. 2 100 52 16 Quercus tonput duig f. 2 100 52 17 Quercus tonput duig f. 2 100 52 18 Quercus tonput duig f. 2 100 52 19 Quercus tonput stop f rechtop en tangentiaal uit de boom 2 100 52 20 Quercus tonput pen f pen buiten de bodem/groef 2 100 52 21 Quercus tonput pen f pen buiten de bodem/groef 2 100 52 22 Quercus tonput pen f in diverse duigen een kleine pen 2 100 56 1 Fagus wp b. wielfundering velgdeel f/t/c? iets kromme boom, 2 100 56 2 Fagus wp b. wielfundering velgdeel f/t/c? binnenkant 1e spaak op 17 cm, 2e op 43 cm, nog 15 cm over, binnenkant is iets dikker dan buitenkant 2 100 56 3 Fagus wp b. wielfundering velgdeel f/t/c? enkele knoesten

put spoor vnr volg soort context artspec advies opmerkingen 2 100 56 4 Fagus wp b. wielfundering velgdeel f/t/c? gat voor pin om delen te bevestigen( ca 2,5cm), bewerkingssporen van schroefboor, houtkrul aanwezig 2 100 56 5 Fagus wp b. wielfundering velgdeel f/t/c? wieldeel tussen de spaken dunner gemaakt aan binnenkant wiel, aan 1 kant sterker dan aan andere kant 2 100 56 6 Fagus wp b. wielfundering velgdeel f/t/c?. 2 100 56 7 Quercus wp b. wielfundering spaak f/t/c? rond en platgesleten aan buitenkant, vierkant aan binnenkant, afgekapt/gebroken, iets schuin uit de boom 2 100 56 8 Quercus wp b. wielfundering spaak f/t/c? fijne jaarringen in de spaken 2 100 56 9 Quercus wp b. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 56 10 Quercus wp b. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 56 11 Quercus wp b. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 56 12 Quercus wp b. wielfundering spaak f/t/c?. 2 100 56 13 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c? gaten op 7 en 17 cm en diam 0,9, rondgemaakt met kap/snijsporen, loopt aan beiden zijden iets taps toe 2 100 56 14 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c? grote ringen 2 100 56 15 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 16 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 17 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 18 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 19 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c? buitenkanten iets plat, pennen die dwars door de verbindingspin gaan, fijne jaarringen 2 100 56 20 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 21 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 22 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 23 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 24 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 25 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 26 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 27 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 28 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 29 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?. 2 100 56 30 Quercus wp b. wielfundering pen f/t/c?.

Uitleg van de codering gebruikt in bijlage 1 alle afmetingen zijn in cm ( > = groter dan; >> = veel groter dan) put werkput spoor spoor vnr vondstnummer volg volgnummer uitgedeeld door BIAX soort houtsoort Betula berk Fagus sylvatica beuk Quercus eik Salix wilg context omschrijving van de context, o.=onderste, b.=bovenste artspec omschrijving van de onderdelen van het artefact/de constructie stc stamcode = schematisch aangeven van de wijze waarop het object in de stam georiënteerd is (grondvorm), zie bijgevoegd schema. Lmin minimale lengte L lengte Bmin minimale breedte B breedte Dmin minimale dikte D hoogte/dikte Odiam diameter van het object Sdmin minimale diameter stam Sdiam diameter van oorspronkelijke stam of tak cons conservering g goed r redelijk m matig s slecht Njr aantal jaarringen D monster voor dendrochronologisch onderzoek: n=nee,?=misschien C14 monster voor 14C datering: n=nee advies t advies voor tekenen f advies voor fotograferen c advies voor conservering d advies voor dendrochronologisch dateren w weggooien opmerking extra opmerkingen

stamcodes 1 hele stam 11 drie- (11b) of vierzijdig (11) gerechte balk uit kwart stam 2 halve stam 12 eenzijdig gerechte plank 3 derde stam 13 radiale plank door hart (kwartiers) 4 kwart stam 14 radiale plank maximaal tot hart 5 radius kleiner dan boog 15 tangentiale plank, hart hooguit rakend (h), breedte groter dan radius (dosse) 6 radius gelijk aan boog 16 plank hart hooguit rakend (h), breedte maximaal radius 7 radius groter dan boog 17 relatief klein deel uit stam 8 eenzijdig gerechte balk 18 segment van een uitgeholde stam 9 twee-(9bb), drie- (9b) of vierzijdig (9) gerechte balk door het hart van de stam 19 L-profiel 10 twee- (10bb), drie- (10b) tot vierzijdig (10) gerechte balk uit halve stam 0 = onbekend 99 = eigen vorm (zie tekst)