Ernstige arbeidsongevallen Juridische implicaties Sara Torrekens Advocaat Claeys & Engels Gent, 27 november 2015 Claeys & Engels
Inleiding Strafrechtelijke aansprakelijkheid Van inspectie tot correctionele rechtbank Burgerlijke aansprakelijkheid Principe van de burgerlijke immuniteit Beperkte aansprakelijkheid van de werknemer 2
Case 1 Feiten Ernstig arbeidsongeval blijvende letsels WN springt van installatie (5 m hoog), blijft haperen en valt Installatie zou niet helemaal conform zijn Geen indienststellingsverslag Geen veiligheidsinstructies m.b.t. verrichten van onderhoud Pro justitia tegen werkgever én bedrijfsleiding (GB) 3
Actief verweer ten aanzien van het Openbaar Ministerie Argumentatie om de tenlasteleggingen zoveel mogelijk te weerleggen In casu: inbreuken stonden vast, maar wel verzachtende omstandigheden Perfecte afhandeling van het dossier t.a.v. Inspectie TWW Stipte opvolging van actieplan Extra investeringen in welzijnsbeleid (nieuwe IPA, opleidingen,...) Gevolgen Klassering zonder gevolg (werkgever en bedrijfsleider) Administratieve geldboete voor de werkgever / rechtspersoon Geen betwisting AG voor de arbeidsrechtbank Tip: opgepast met betaling AG inbreuk komt vast te staan! 4
Case 2 Feiten WN van onderaannemer voert werken uit op dak Installatie van nieuw stuk leiding op het dak (transportinstallatie) Val door een lichtstraat (9m) met dodelijke afloop Pro Justitia tegen alle betrokken ondernemingen + bedrijfsleiding Opdrachtgever + plant manager (bvba + zaakvoerder / v.v.) Aannemer + gedelegeerd bestuurder Onderaannemer + gedelegeerd bestuurder O.M. vervolgt alle betrokken partijen 5
Oordeel Strafrechter Veroordeling (met uitstel) van de opdrachtgever / rechtspersoon Vrijspraak van de plant manager Pas sinds 2 jaar aangesteld Uitvoerig bewijs van de middelenverbintenis / due diligence defence Stukken m.b.t. opleidingen Stukken m.b.t. dynamisch risicobeheer Stukken m.b.t. investeringen,... N.B. geen toepassing van art. 5 lid 2 Sw. (strafuitsluitende verschoningsgrond) Verschil vrijspraak Burgerlijke partijstelling vanwege de nabestaanden 6
Case 3 Feiten SO = UK Wordt omvergereden en verpletterd door automatische transportshuttle Bijzondere omstandigheden: SO omzeilt zelf moedwillig de beveiligingen Draagt MP3 onder zijn oorkappen Toelating om GSM bij zich te hebben (normaliter verboden) Pro Justitia lastens de vennootschap + alle bestuurders O.M. vervolgt alle betrokken partijen Inbreuken op welzijnsreglementering Onopzettelijke doding 7
Corr. Ieper (ver)oordeelt streng! Veroordeling vennootschap én twee bestuurders Inbreuken op WW + onopzettelijke doding Quid eigen fout van slachtoffer? Vrijspraak voor bepaalde bestuurders Principe van de morele toerekenbaarheid Op burgerlijk gebied: toewijzing burgerlijke partijstellingen nabestaanden van het slachtoffer Arbeidsongevallenverzekeraar van het uitzendkantoor Hoger beroep voor HvB Gent 8
De fasen na een ernstig arbeidsongeval Fase 1: Stappenplan werkgever + onderzoek Inspectie TWW Fase 2: Pro Justitia Fase 3: Arbeidsauditoraat Fase 4: Strafvervolging (of niet) 9
Fase 1: Eerste weken na het arbeidsongeval Stappenplan werkgever Verwittigen hulpdiensten / EHBO Treffen bewarende maatregelen om onderzoek mogelijk te maken Verwittigen interne / externe dienst PBW Onmiddellijk verwittigen van de Inspectie TWW Enkel bij overlijden of bij blijvende letsels Ao op de arbeidsplaats (geen arbeidswegongeval) Bevoegde inspectie? Schriftelijk (mag per e-mail of fax) Aangifte bij arbeidsongevallenverzekering (8 dagen) Opstellen van omstandig verslag (10 dagen) Follow-up van actieplan 10
Opstellen van een omstandig verslag Bij ernstig arbeidsongeval (specifieke definitie AOW) Op de arbeidsplaats zelf Wegens ernst is een grondig specifiek onderzoek vereist Koning bepaalt de criteria Criteria? Dodelijk ongeval Ongeval dat in direct verband staat met Afwijkende gebeurtenis uit Bijlage I KB Welzijnsbeleid Of met betrokken voorwerp uit Bijlage II KB Welzijnsbeleid En dat aanleiding heeft gegeven tot:» Blijvend letsel» Tijdelijk letsel uit Bijlage III KB Welzijnsbeleid Tip: http://www/socialsecurity.be/web3/e-newdrs/aoat/aoat000/jsp/index_fatdecision.jsp?lang=nl 11
Opstellen van een omstandig verslag Luik 1 Opgesteld door de interne preventieadviseur (niveau 1 of 2) Indien niet: externe dienst PBW Verplichte vermeldingen, o.a.: Feitelijke omstandigheden Gegevens m.b.t. alle betrokken partijen AO-verzekeraar Slachtoffer en werkgever Andere partijen: bv. uitzendkantoor, onderaannemer, e.d. Analyse van de oorzaken Primaire, secundaire, tertiaire oorzaken en/of oorzaken van psychosociale aard Aanbevelingen om herhaling te vermijden 12
Opstellen van een omstandig verslag Luik 2: door de werkgever Actieplan met preventiemaatregelen Gebaseerd op de oorzakenboom Concrete deadlines Na overleg CPBW / SD/ rechtstreekse participatie N.B.: Inspectie TWW controleer de follow-up van het actieplan! Tip: Laat het omstandig verslag niet (alleen) over aan de preventiedienst Tip: Handtekening van de werkgever Tip: Informeer de Inspectie proactief van de opvolging 13
Opstellen van een omstandig verslag Termijn: 10 dagen na ernstig ao Te laat? Strafsancties! (art. 128 Soc. Sw.) Tip: Contacteer vooraf de Inspectie TWW en vraag verlenging Indiening van een voorlopig omstandig verslag Inspectie TWW mag voorlopig verslag aanvaarden Verplichte vermeldingen: Identificatie slachtoffer en werkgever Feitelijke omstandigheden Primaire oorzaken Overzicht van de nog uit te voeren onderzoeken Materiële feiten waardoor geen finaal verslag kan worden bezorgd Bevindingen en eventuele adviezen van het CPBW Tip: Beperk je tot de verplichte vermeldingen! 14
Onderzoek door de Inspectie Inspectie Toezicht op het Welzijn op het Werk (TWW) Sociaal Strafwetboek (Boek I, titel II) Bevoegdheden van de sociaal inspecteurs (afd. 2) Bijzondere bevoegdheden inzake veiligheid en gezondheid (afd. 3) Bevel tot treffen van preventiemaatregelen om herhaling te vermijden Specifieke verboden Bevel tot stopzetting van de arbeid Verzegelen van werkpost, machines, arbeidsplaatsen,... Verzamelen bewijsmateriaal à charge Verhoor van getuigen en hiërarchische lijn Tip: Bij verzegeling, verwittig eerst Inspectie TWW en vraag vooraf de toelating om terug op te starten 15
I want to see my lawyer! Proces-verbaal van verhoor Art. 62 63 SSw./ Wet 13 augustus 2011: Salduz-wetgeving Definitie van verhoor Door middel van PV geacteerd vraaggesprek Tussen ambtenaar met bevoegdheid en persoon die rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken kan zijn bij gebeurtenissen Doel: waarheidsvinding Vormvereisten Regels ongeacht hoedanigheid (getuige, verdachte, benadeelde) Regels in gevolge de hoedanigheid van verdachte Regels inzake vrijheidsberoving 16
Fase 2: Proces-verbaal tot vaststelling van inbreuken Cfr. Sociaal Strafwetboek, Boek 1, Titel 3, Hoofdstuk 2 Verplichte vermeldingen Bijzondere bewijskracht (materiële vaststellingen) indien binnen de 14 dagen ter kennis gebracht van overtreder Inspectie TWW heeft appreciatiebevoegdheid Verbaliseren of niet? Welke overtreders? Welke inbreuken? Standpunt Inspectie TWW Arbeidsauditoraat Strafvervolging blijft mogelijk, ook zonder Pro Justitia! O.M. is niet gebonden voor het bepalen van de strafbare daders 17
Einde van het verhaal voor de Inspectiediensten Overzicht van hun werkzaamheden en hun besluit Bewijskracht tot bewijs van het tegendeel Enkel t.a.v. materiële vaststellingen Moet binnen 14 dagen aan overtreder worden toegezonden, zoniet loutere inlichting (SSW verlengt termijn indien dader niet geïdentificeerd) Kennisgeving arbeidsauditeur Kopie aan FOD WASO Directie Administratie geldboeten 18
Fase 3: Arbeidsauditoraat / Openbaar Ministerie Inspectie TWW maakt P.V. en dossier over (art. 65 SSw.) Arbeidsauditoraat (O.M.) FOD WASO dienst administratieve geldboeten Arbeidsauditoraat beslist (art. 68 SSw.) Strafvervolging Klassering zonder gevolg (> administratieve vervolging) Minnelijke schikking / VSBG Bemiddeling in strafzaken Rechtstreekse vordering voor de arbeidsrechtbank 19
Arbeidsauditoraat beslist Strafvervolging of niet? Beklaagden: wie wordt vervolgd en wie niet? Welke tenlasteleggingen? O.M. is niet gebonden aan het oordeel van de Inspectie Voorrang van strafvervolging (art. 71 72 SSw.) Strafvervolging, minnelijke schikking (e.d.) sluiten een administratieve afhandeling uit Termijn: 6 maanden Indien geen beslissing: FOD WASO kan administratief afhandelen In de praktijk? Quasi altijd strafvervolging na dodelijk ongeval of ao met blijvende letsels! 20
Administratieve vervolging Boek I, art. 74 e.v. SSw. FOD WASO, Dienst Administratieve geldboeten Initiatiefrecht? Sanctie niveau 1: initiatiefrecht bij FOD WASO (art. 69 SSw.) Sanctie niveau 2, 3 en 4: voorrang strafvordering Enkel initiatiefmogelijkheid indien OM (art. 69 en 72 SSw.) Afziet van vervolging / minnelijke schikking,... Geen initiatief neemt binnen de 6 maanden (harmonisatie termijn) N.B. Ondanks tendens naar depenalisering voorrang aan strafvervolging bij arbeidsongeval (niveau 4)! 21
Fase 4: Strafvervolging Procedure voor Correctionele rechtbank Wettelijke basis Artikel 81 WW. 128 SSw. Artikel 418 420 Sw. Dagvaarding voor de strafrechter van WG / vennootschap, bestuurders en/of hiërarchische lijn,... Forum voor de slachtoffers of nabestaanden Mogelijkheid tot burgerlijke partijstelling voor de strafrechter Normale regels van het straf(proces)recht zijn van toepassing 22
Strafbare daders? Art. 81 1 WW art. 128 SSw. Werkgever Lasthebbers Aangestelden N.B. geen cascadesysteem! Art. 418 420 Sw. Wie door onachtzaamheid de dood of letsels heeft veroorzaakt Dus: eenieder mits (1) fout (2) schade en (3) causaal verband 23
Strafbare daders Art. 81 1 WW art. 128 SSw. Begrip werkgever Fysieke personen en/of rechtspersonen Bv. de vennootschap, een bestuurder, zaakvoerder,... Criterium: aanwezigheid van gezagsrelatie Niet bij tewerkstelling van zelfstandigen Tenzij: H.IV WW. werken met ondernemingen van buitenaf Strafrechtelijke verantwoordelijkheid rechtspersoon (W. 04.05.1999) Toerekenbaarheid is vereist (zowel materieel als moreel) Onderzoek naar structurele tekortkomingen van rechtspersoon 24
Strafbare daders Art. 81 1 WW art. 128 SSw. Lasthebbers en aangestelden Cass.: (...) bekleed zijn met het gezag of de bevoegdheid om effectief over de naleving van de wet te waken, zelfs indien die bevoegdheid in de tijd of naar de plaats beperkt is. Criterium: beslissingsbevoegdheid inzake welzijnsreglementering Onderscheid aangestelde / lasthebbers : ondergeschikt verband Niet: Werknemers met zuiver uitvoerende taken Interne preventieadviseur? Voorbeelden: Werknemers / hiërarchische lijn (HL) met beslissingsbevoegdheid Zelfstandige manager (al dan niet via managementvennootschap 25
Strafbare daders Art. 81 1 WW art. 128 SSw. Begrip hiërarchische lijn (HL)? Wettelijke basis (taken): Art. 5 2 b WW Art. 13 K.B. Welzijnsbeleid Zie ook art. 15 K.B. Welzijnsbeleid:» Verplichtingen opgelegd aan HL doen geen afbreuk aan verantwoordelijkheid van de werkgever Slechts strafrechtelijk aansprakelijk indien aangestelde (of lasthebber) art. 81 1 WW / 128 SSw. 26
Art. 418 420 Sw. Fout lichtste fout volstaat (onachtzaamheid) Criterium: bonus pater familias Eenieder kan aansprakelijk worden gesteld (ook indien geen lasthebber of aangestelde ) dus ook lagere werknemers Schade Causaal verband Criterium: quid met schade indien fout zich niet had voorgedaan Cassatie: zekerheid omtrent het causaal verband is vereist; zo niet: vrijspraak 27
Art. 418 420 Sw. Strafvervolging van uitvoerende werknemers? Vb. dodelijk ongeval elektrocutie Werknemer vergat de spanningsloosheid te checken (controle op scheidingsschakelaars vergeten) Vb. dodelijk ongeval op dienstweg luchthaven Twee werknemers verrichtten een manifest gevaarlijk transport (niet verlicht, met ver uitstekende delen) Vb. dodelijk ongeval op de terreinen van een havenbedrijf Werknemer die het ongeval veroorzaakte (roekeloos rijgedrag en overdreven snelheid) is mee gedagvaard, naast de werkgever 28
Strafmaat? Art. 81 e.v. WW. 04.08.1996 (vóór 01.07.2011) 8 dagen 1 jaar en/of Geldboete van 50 EUR 1.000 EUR 2.000 EUR (x 5,5) Verdubbeling bij herhaling (3 jaar) Art. 418 420 Sw. Letsels 8 dagen 6 maanden en/of 50 EUR 500 EUR (x 6) Dood 3 maanden 2 jaar en/of 50 EUR tot 1.000 EUR (x 6) 29
Strafmaat sinds Sociaal Strafwetboek? Codificatie: opheffing en vervanging van oude strafbepalingen 4 sanctieniveaus voor alle sociaalrechtelijke misdrijven Art. 128 Soc. Sw. (= art. 81 1 WW) De werkgever, zijn aangestelde of lasthebber Sanctieniveau: cat. 3 of 4 (gezondheidsschade of arbeidsongeval) Algemene principes blijven gelden WG is burgerlijk aansprakelijk voor geldboeten van aangestelden / latshebbers Multiplicator bij rechtspersonen (art. 41bis Sw.) Eenheid van opzet (art. 65 Sw.): slechts één straf (zwaarste) Opschorting van veroordeling / uitstel van tenuitvoerlegging 30
Strafmaat Zonder opdeciemen Vóór SSw. 8 dagen 1 jaar en/of geldboete 50 EUR 1.000 EUR 2.000 EUR Verdubbeling bij herhaling (3 jaar) Ná SSw. Niveau 3: geldboete 100 EUR 1.000 EUR Niveau 4: 6 maanden 3 jaar geldboete 600 6.000 EUR (72.000 EUR rechtspersoon) Exploitatieverbod / bedrijfssluiting Multiplicator voor rechtspersoon Verdubbeling bij herhaling (1 jaar) 31
Strafmaat Met opdeciemen Vóór SSw. 8 dagen 1 jaar en/of geldboete 50 EUR 5.500 EUR 11.000 EUR Verdubbeling bij herhaling (3 jaar) Ná SSw. Niveau 3: geldboete 600 EUR 6.000 EUR Niveau 4: 6 maanden 3 jaar geldboete 3.600 36.000 EUR (432.000 EUR rechtspersoon) Exploitatieverbod / bedrijfssluiting Multiplicator voor rechtspersoon Verdubbeling bij herhaling (1 jaar) 32
Burgerlijke aansprakelijkheid Voorwaarden Rechtsgrond Op welke wijze een vordering instellen Uitzonderingen op de algemene principes Art. 46 1 Arbeidsongevallenwet Art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet 33
Burgerlijke aansprakelijkheid Wettelijke grondslag: art. 1832 e.v. B.W. 3 substantiële elementen Fout Actief of onachtzaamheid Schade Causaal verband Maar Art. 46 1 arbeidsongevallenwet Art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet 34
Burgerlijke aansprakelijkheid Hoe kan men een burgerlijke vordering instellen Burgerlijke partijstelling (strafproces) Voordelige positie van de burgerlijke partijen Burgerlijke vordering wordt afgewezen bij volledige vrijspraak Beklaagde wordt doorgaans burgerlijk aansprakelijk gesteld indien strafrechtelijk veroordeeld (tenzij geen causaal verband) Art. 418 420 Sw.: impliceren causaal verband Art. 128 Sw.: causaal verband is niet vereist 35
Burgerlijke aansprakelijkheid Hoe kan men een burgerlijke vordering instellen Vordering voor burgerlijke rechter Wanneer Klassering zonder gevolg Indien strafvordering nog niet op gang is gebracht Eiser draagt volledige bewijslast Fout, schade en causaal verband Causaal verband moet zeker zijn N.B. Goede begeleiding (fase 1 fase 4) is dus van belang voor mogelijke burgerlijke gevolgen! 36
Burgerlijke immuniteit Principe (artikel 46 1 Arbeidsongevallenwet) SO/ rechthebbende(n) wordt automatisch vergoed door de AOV van zijn werkgever SO/ rechthebbende(n) kan nadien geen burgerlijke vordering meer instellen tegen: De werkgever Zijn lasthebbers en/of aangestelden = juridische bescherming van de werkgever, zijn lasthebbers en/of aangestelden 37
Burgerlijke immuniteit Uitzonderingen op de burgerlijke immuniteit Tegen de werkgever, zijn lasthebbers of aangestelden: Opzet Ongeval op de weg van of naar het werk Verkeersongevallen Tegen de werkgever: Schade aan goederen van werknemer Zwaarwichtige overtredingen op welzijnswetgeving (voorwaarden) tenzij: niet naleving door SO van schriftelijke veiligheidsinstructies 38
Burgerlijke immuniteit Uitzondering: Zwaarwichtige overtredingen op de Welzijnswet Strikte voorwaarden: Zwaarwichtige overtredingen op de Welzijnswet en/of haar uitvoeringsbesluiten Waardoor de werknemers aan het risico van arbeidsongevallen werden blootgesteld Voorafgaande schriftelijke verwittiging door Inspectie TWW Volharden in de inbreuk met verdere blootstelling aan de risico s Formele vereisten m.b.t. de schriftelijke ingebrekestelling: Aanduiding van de specifieke risico s + concrete inbreuken op de welzijnsreglementering Voorschrijven van passende preventiemaatregelen Uitdrukkelijke waarschuwing aan de werkgever: indien de voorgestelde maatregelen niet worden gerealiseerd binnen de gestelde termijn opheffing immuniteit Uitzondering > geen doorbreking van de immuniteit indien: De werkgever kan bewijzen dat het ongeval mee werd veroorzaakt door de niet-naleving door de WN / SO van de voorafgaandelijk schriftelijk ter kennis gebrachte veiligheidsinstructies, terwijl de nodige veiligheidsmiddelen ter beschikking werden gesteld Grondwettelijk Hof (arrest 21 mei 2015) zorgt voor evolutie? 39
Burgerlijke immuniteit Uitzendarbeid? Toepassing: uitzendkracht heeft arbeidsongeval! AOV van uitzendkantoor / WG betaalt uit Uitzendarbeidswet: gebruiker is verantwoordelijk voor de naleving van de welzijnsreglementering! Burgerlijke vorderingen t.a.v. de gebruiker Verhaal SO voor niet-gedekte schadeposten (bv. morele schade) Subrogatoire vordering van AOV (terugvordering van uitgekeerde vergoedingen) Discriminatie? Gebruiker vs. WG? WN vs. Uitzendkracht: uitzendkracht krijgt volledige vergoeding? 40
Burgerlijke immuniteit Uitzendarbeid? Conclusie: ao van uitzendkracht > < gewone werknemer? Slachtoffer = werknemer WG, aangstelden en lasthebbers: genieten immuniteit Behoudens in uitzonderingsgevallen (verkeersongeval, e.d.) Dus meestal slechts gedeeltelijke vergoeding SO (AOW) Slachtoffer werknemer (uitzendkracht) Normale regels van aansprakelijkheidsrecht gelden (Art. 1382-1383 B.W.) Potentiële vorderingen van:» Slachtoffer (niet-gedekte schade)» De AOV van het uitzendkantoor N.B. wel bescherming voor lasthebbers en aangestelden (bv. aansprakelijke collega of bestuurders) 41
Beperkte aansprakelijkheid van de werknemer Artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet Principe: werknemer is enkel aansprakelijk voor Bedrog Zware fout Gebruikelijke lichte fout Ten aanzien van de WG en/of ten aanzien van derden Dus: indien een vordering mogelijk is (geen immuniteit), toch nog algemene aansprakelijkheidsbeperking als werknemer In de praktijk? Vordering tegen de werkgever / aansteller op basis van art. 1384 B.W. 42
Beperkte aansprakelijkheid Voorbeelden uit de praktijk 43
Case 1 Feiten Werkgever / havenbedrijf Havenarbeiders lossen nieuwe wagens van een schip (roro) Ongeval tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst Busje met arbeiders komt in aanrijding met andere auto Bestuurder (WN) van de auto = aansprakelijk Overdreven snelheid / zware fout Ernstig arbeidsongeval: Diverse gekwetsten 1 havenarbeider overlijdt 44
Gevolgen? Pro Justitia lastens de werkgever (inbreuken Welzijnswet) Strafvervolging werkgever Strafvervolging CEO en terminal manager (als lasthebbers art. 81 Welzijnswet) Diverse burgerlijke partijstellingen Resultaat? Veroordeling havenarbeider, maar afwijzen BP-stelling (geen zware fout) Vrijspraak werkgever/ havenbedrijf Vrijspraak CEO terminal manager 45
Case 2 Feiten Onderneming actief in de textielsector Ernstig arbeidsongeval met blijvende letsels (hand verbrijzeld in machine) Slachtoffer = uitzendkracht Machine is niet conform (o.a. ontbrekende afscherming van bewegende delen) Pro Justitia tegen vennootschap en gedelegeerd bestuurder Arbeidsauditoraat seponeert 46
Gevolgen? Burgerlijke procedure voor rechtbank van eerste aanleg: Slachtoffer eist schadevergoeding voor niet-gedekte schadeposten AOV van uitzendkantoor eist terugbetaling van de uitgekeerde vergoedingen WG doet aangifte bij BA-verzekering en eist tussenkomst van BAverzekering (vrijwaring) BA-verzekering betwist de dekking: Is een uitzendkracht een derde in de zin van de polis BA-uitbating? 47
Resultaat? WG wordt burgerlijk aansprakelijk gesteld Aanstelling van een deskundige voor begroting van de schade MAAR: WG moet niet betalen BA-verzekeraar wordt veroordeeld tot vrijwaring van de werkgever 48
Praktische tips Derden impliceren verhoogd risico: niet vertrouwd met de arbeidsplaats en/of werkmethodes Burgerrechtelijke immuniteit geldt niet Onmiddellijk aangifte doen bij BA-verzekering Zowel werkgever, als bedrijfsleiding (D&O) Lees vooraf de polis! Controleer of schade aan uitzendkrachten en (werknemers van) onderaannemers onder de dekking vallen Zoniet: neem een uitbreiding 49
Nog vragen? Sara Torrekens Advocaat-Counsel Mobile: +32 476 509 123 sara.torrekens@claeysengels.be www.claeysengels.be 50