Inleiding Filosofie en Ethiek Vierde Bijeenkomst: De tweede wetenschappelijke revolutie (2): Wat is observeren? Dinsdag 26 september 2006

Wat is observeren? Observeren Observare (redden, in acht nemen) Servare (dienen) To observe (a rule)

Grondhoudingen Apollinisch - Bewondering Magisch - Rentmeester Faustisch - Grondstof..

Apollinisch observeren

Zien = Bewonderen When I trace at my pleasure the windings to and fro of the heavenly bodies, I no longer touch the earth with my feet: I stand in the presence of Zeus himself and take my fill of ambrosia, food of the gods (Ptolemy). Dialogen van Plato: de ontknoping is een roeservaring

Magisch observeren Betekenis voor de mens Interpreteren Rentmeesterschap

Magisch Observeren Verleden Heden Toekomst Schepping Perfectie Zondeval Beschadiging Verduistering Desintegratie Malaise Herstel Wachten

Milton: paradise lost

Book VIII

Faustisch observeren

Habe nun, ach! Philosophie, Juristerei und Medizin, Und leider auch Theologie Durchaus studiert, mit heiβem Bemühn. Da steh ich nun, ich armer Tor! Und bin so klug als wie zuvor; Heiβe Magister, heiβe Doktor gar Und sehe, daβ wir nichts wissen können! Weh! Steck ich in dem Kerker noch? Verfluchtes dumpfes Mauerloch, Wo selbst das liebe Himmelslicht Trüb durch gemalte Scheiben bricht! Beschränkt mit diesem Bücherhauf. Etc.

Goethe Faust Epistemologische breuk Faust begon als magische denker Boekenkennis, bijbellectuur, alchemie Epistemologische crisis Im Anfang war das Wort (Joh. 1:1) Im Anfang war die Tat

Faustisch observeren Actief observeren Centrale rol subject Van scholier naar rechter Het subject constitueert zijn eigen objectiviteit Het object leren kennen door het te controleren en te manipuleren Kennis = macht, macht = kennis

Immanuel Kant (1724 1804)

Kants Kentheorie Ding an Sich Synthetisch oordeel a priori Subjectiviteit constituerend voor objectiviteit

Synthetische uitspraken a priori Elke verandering heeft een oorzaak Een lichaam dat in beweging is wil in beweging blijven De mens is vrij Menselijk gedrag is gedetermineerd Het lichaam is een machine Licht is een golfverschijnsel Licht is een deeltjesverschijnsel a 2 + b 2 = c 2

Ervaring Ik kan niet bewijzen dat tijd en ruimte werkelijk (dat wil zeggen onafhankelijk van ons bewustzijn, of buiten onze subjectieve ervaring van de werkelijkheid) bestaan. Ik kan slechts vaststellen dat de wijze waarop wij de werkelijkheid waarnemen, gekenmerkt wordt door ruimtelijkheid en temporaliteit. Ruimtelijkheid en temporaliteit bepalen de wijze waarop de werkelijkheid voor ons verschijnt.

Werkelijkheid Wanneer wij verdwijnen, houden tijd en ruimte in principe op te bestaan. Over de aard van de werkelijkheid buiten onze waarneming om, kunnen wij geen zinvolle uitspraken doen. Alleen onze manier om de werkelijkheid waar te nemen is toegankelijk voor ons, en het is niet uitgesloten dat andere wezens de werkelijkheid op een geheel andere wijze ervaren.

Ruimtelijkheid Driedimensionele ruimtelijkheid is geen empirisch begrip. Ruimtelijkheid is niet iets wat wij aan de ervaring ontlenen. Zodra we iets waarnemen, is er al sprake van een voorstelling van ruimte. Het besef van ruimtelijkheid gaat aan empirische ervaring vooraf en maakt empirische ervaring mogelijk. Ik kan me niet voorstellen dat ruimte niet bestaat, of dat er lichamen bestaan die geen ruimte innemen. Omgekeerd kan ik me wèl voorstellen dat er een ruimte bestaat waarin geen lichamen aanwezig zijn. Onze waarneming van uitwendige werkelijkheid vooronderstelt noodzakelijk ruimtelijkheid.

Temporaliteit De tijd is geen empirisch begrip. Wanneer ik gebeurtenissen waarneem die na elkaar plaatsvinden, vooronderstelt dit al een besef van temporaliteit. Tijd is een noodzakelijke voorstelling die aan onze concrete waarnemingen ten grondslag ligt. Ik kan mij geen voorstelling maken van een beweging of een verandering die niet in de tijd plaatsvindt. Omgekeerd kan ik me wel een spanne tijds voorstellen waarin niets gebeurt. Temporaliteit als zodanig kan ik niet uit mijn ervaring wegdenken

Causaliteit Ik kan niet bewijzen dat elke verandering een oorzaak heeft, ik kan slechts vaststellen dat het principe van causaliteit het ons mogelijk maakt de werkelijkheid te begrijpen.

Niels Bohr (1885-1962 ) Complementariteit

Nieuwe fysica: voorbij Kant? Elektron: een deeltje dat geen ruimte inneemt Waarschijnlijkheid in plaats van determinisme (impact van kwantumfysica op causaliteitsbegrip) Structuur van de ruimte Structuur van de tijd Fysica voorbij het voorstellingsvermogen

Freud (1917) Narcistische krenking Copernicus (1543) Darwin (1859/1871)

Charles Darwin (1809 1882)

The origin of species (1859) How fleeting are the wishes and efforts of man! How short is his time! But nature grants vast periods of time for the work of natural selection... Incomprehensibly vast have been the periods of time... Enormous intervals of time... What time this must have consumed! Vast intervals of time... We continually forget how large the world is...

Wat is observeren?