Dr. Pieter Vos,

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Dr. Pieter Vos,"

Transcriptie

1 Inleiding op De Knijff s boek,tegenwoordigheid van geest als Europese uitdaging Symposium Protestantse Theologische Universiteit, Amsterdam, 28 maart 2014 Dr. Pieter Vos, phvos@pthu.nl Het vorig jaar verschenen boek van H.W. De Knijff, Tegenwoordigheid van geest als Europese uitdaging. Over secularisatie, wetenschap en christelijk geloof, kan met recht zijn opus magnum genoemd worden. In dit boek komen alle lijnen van zijn denken op indrukwekkende wijze samen. Het is 1) een studie van de Westerse cultuur en wetenschap, en vooral de secularisatie ervan, 2) het is een kentheoretische studie, 3) het is ook een boek over theologie, inclusief hermeneutiek, bijbeluitleg en ethiek. Bij dat alles herinnert de centrale betekenis van de menselijke geest en vooral de Geest van God duidelijk aan Noordmans. Bij wijze van introductie op deze middag zal ik aan de hand van de drie genoemde thema s trachten in kort bestek de hoofdlijnen van deze monumentale studie te schetsen. De details (en ook de vragen) komen vooral in de volgende lezingen aan bod. 1 De Knijff s boek is allereerst een secularisatiestudie. In het eerste hoofdstuk wordt Geert Mak s bestseller, Hoe God verdween uit Jorwerd, als uitgangspunt genomen. Mak laat zien hoe God door de modernisering en vertechnisering van het boerenbedrijf langzaam maar zeker uit het leven van dorpelingen verdween. De Knijff wijst Maks identificatie van geloofsverlies en het verdwijnen van God zelf af. Wel deelt hij Maks visie op secularisatie als verwereldlijking van de kennis. Secularisatie betreft vooral de god- loze kenverhouding tot de werkelijkheid, en niet bijvoorbeeld een optionalisering van het geloof naast andere verklaringen, zoals bij Charles Taylor. Er is een gapende kloof ontstaan tussen weten en geloven, tussen objectiviteit en subjectiviteit. Deze kloof is problematisch en baart de Knijff grote zorgen: Ons gehele moderne bestaan dreigt ( ) op te gaan in een dubbelheid van vervreemdende objectiviteit en machteloze private subjectiviteit (10). 1

2 Deze object- subject- splitsing is niet van vandaag of gisteren. Ze hangt samen met de natuurwetenschappelijke ontwikkeling in de geschiedenis van het Westen die onze kijk op kennis, waarheid en het dagelijks bestaan fundamenteel bepaalt. We leven in een immens complex van objectieve kennis die in tal van technische toepassingen concreet aanwezig is in het dagelijks bestaan. We zijn grootgebruikers geworden en dat eist z n tol in het milieu, met alle ethische problemen van dien. Om duidelijk te maken hoe het zo ver is gekomen beschrijft De Knijff in hoofdstuk III en IV uitvoerig de historische ontwikkeling van de natuur-, de historie- en de menswetenschappen. Ter wille van de juiste kennis wordt God gaandeweg geheel uit deze wetenschappen geëlimineerd. Alleen objectieve kennis beschouwen we als echte kennis. De wereld wordt onttoverd. Dat wil zeggen, de totale werkelijkheid wordt volledig geïdentificeerd met zijn uitwendige fysicale gestalte. De Knijff spreekt van fysicalisme, anderen ook wel van scientisme. De uiterste consequentie van deze ontwikkeling wordt duidelijk in het werk van Dennett en Swaab, waarin niet alleen God maar ook de menselijke geest wordt geëlimineerd. Deze ontlediging heeft grote invloed op onze dagelijkse ervaring. De buitenwereld is een harde en gesloten werkelijkheid geworden met een objectivistisch, vervreemdend karakter. Als reactie daarop richten we voor onszelf een sterk gevoelsmatige binnenwereld in, die subjectivistisch is en waar we kunnen doen en vinden wat we willen. Het christelijk geloof heeft alleen nog geldigheid in het domein van de subjectiviteit. Kortom, de verhouding tussen weten en geloven, objectiviteit en subjectiviteit is volkomen zoek. De mens kan zich de wereld niet meer toe- eigenen en is ervan vervreemd. Daarom moeten natuur en geest weer op elkaar betrokken worden. Daarmee komen we bij de tweede hoofdlijn: de epistemologie. 2 De gelijkschakeling van de werkelijkheid met haar fysicale gestalte berust volgens De Knijff op een antropologische reductie: het elimineren van de menselijke geest. In de 2

3 hoofdstukken V en VI, die de kern van het boek vormen, maakt hij duidelijk dat de menselijke geest inderdaad niet te lokaliseren is als materie. Hij laat het raadsel van de menselijke subjectiviteit (namelijk dat de mens zich van zichzelf bewust is) staan zonder het te verklaren. Subjectiviteit is niet te herleiden tot objectiviteit, maar een verdubbeling waarin geestelijke betekenisgeving plaatsvindt. De Knijff ontwikkelt een zogenaamde mediale kenleer, in aansluiting bij de fenomenologische traditie en bij denkers als Plessner en Van Peursen. Bij alle objectivering moeten we bedenken dat er een ik is dat al die fascinerende kennis over natuur, geschiedenis en cultuur voortbrengt, ook al refereert deze kennis aan een objectieve buitenwereld. Dat subject is vervolgens nooit alleen maar binnenwereld. Het bezielt de buitenwereld. De scheppende betekenis van het subject is cruciaal voor alle kennisontwikkeling in de wetenschappen. Bovendien geldt dat het subject al die wetenschappelijke kennis ergens in de leefwereld moet plaatsen en betekenis moet geven. De Knijff bepleit een integrale samenhang van geest en natuur voorbij een cartesiaans dualisme. Wij denken de wereld niet primair, maar bewonen haar als subjecten: de dingen worden ons eigen. Op basis van deze visie pleit De Knijff voor eerherstel van de geesteswetenschappen, die steeds meer onder druk zijn komen te staan van het dictaat van de harde objectiviteit en zich daarom zijn gaan voegen naar natuurwetenschappelijke standaarden van objectivering en meetbaarheid. Het dramatische gevolg daarvan is dat de inhoudelijke geldigheid van morele en religieuze beweegredenen in deze wetenschappen niet meer gesteld wordt. De wezenlijk historische dimensie van onze kennis (in de zin dat we historisch- interpreterend in de werkelijkheid staan) verdwijnt in een door exacte kennis gedomineerd wetenschapsparadigma. Dwars tegen deze tendens in brengt De Knijff de omvattende betekenis van de menselijke geest in. Dat betekent dat de natuurwetenschappelijke kennis geïntegreerd moet worden in de geesteswetenschappelijke en niet omgekeerd: alle geesteswetenschappelijke kennis reduceren tot natuurwetenschappelijke kennis. 3

4 Hier worden de verhoudingen goed beargumenteerd dus radicaal omgekeerd! Het subject is de basis van iedere objectivering. Het kennen omvat het gekende. Tegelijk kan het kennen niet bestaan zonder het gekende. Een integrale subject- object wereld, dus. De vraag is nu wat dit alles te maken heeft met de theologie. Een mediale kenleer waarin het primaat van de menselijke geest verdedigd wordt, impliceert immers niet noodzakelijk de geest Gods? Daarmee komen we bij de derde hoofdlijn, die vooral in hoofdstuk VII wordt uitgediept. 3 Allereerst stelt De Knijff dat de opkomst van wetenschap en techniek historisch niet denkbaar is zonder de theologie. Het christendom staat zelf voor een ontgoddelijking van de werkelijkheid en heeft daarmee de wetenschappelijke bestudering van de werkelijkheid mogelijk gemaakt. Kennis en kenleer hebben zich historisch gezien op de bodem van het christendom ontwikkeld. Het geloof heeft altijd een zekere spanning met het weten gehad. Tegelijk zijn er steeds pogingen geweest tot verantwoording. Uit het credo ut intelligam werden precies de grote Europese universiteiten geboren die weer aan de basis stonden van het steeds verder uiteenlopen van de wereld van de objectiviteit en die van de subjectiviteit. De geschiedenis van de verwetenschappelijking van de werkelijkheid is dus ook de geschiedenis van het Godsgeloof. Europa en christendom zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vervolgens laat De Knijff zien dat op deze ontwikkeling in de moderniteit vanuit de theologie twee tegengestelde reacties zijn gekomen. Enerzijds een fundamentalistische reactie waarin geloof als een vorm van weten wordt beschouwd op basis van een letterlijk verstaan van het bijbelse wereldbeeld. Wetenschap wordt dan in de mal van het geloof geperst. Deze benadering is in feite fysicalistisch omdat geloof op feiten gebaseerd wordt. Anderzijds ontstond de historisch- kritische benadering waarin de historische feitelijkheid geheel wordt losgemaakt van de geloofswaarheid. Hiertegenover pleit De Knijff voor een hermeneutische benadering waarin historisch feit en interpreterende beschouwing onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het is goed mogelijk om resultaten van historisch- kritisch bijbelonderzoek te aanvaarden en tegelijk 4

5 vast te houden aan de geloofsbetekenis die de bijbelschrijvers aan het gebeurde toekennen. Ook al toont de historisch- kritische Bijbelwetenschap bijvoorbeeld aan dat hoogheidstitels als Zoon van God en Messias niet door Jezus zelf werden gebezigd maar door de eerste christenen aan Jezus zijn toegekend, dan nog geldt deze laatste opvatting als het eindpunt van een interpretatiegeschiedenis die serieus genomen mag worden, namelijk dat in Jezus het heil van God voor de wereld is gekomen. Kortom, volgens De Knijff is geloof een eigen interpretatie van de werkelijkheid, die historisch is in de zin van een voortgaande interpretatiegeschiedenis, en als zodanig object van geesteswetenschappelijk onderzoek is. Daarom moet de theologie een volwaardige plaats hebben aan de universiteit (en niet als zelfstandige universiteit ergens aan de zijlijn functioneren, zoals hij kritisch opmerkt over de huidige constellatie!). Bij alle waardering die ik inhoudelijk heb, vraag ik mij toch af of dit pleidooi voor een centrale rol van de christelijke theologie overtuigend is. Want de vooronderstelling van de theologie blijft toch dat God in de bijbelse teksten en hun historie gesproken heeft. Het geloof is het vertrekpunt van de inhoudelijke theologische bijdrage aan de geesteswetenschappelijke kennis. Maar als dat geloof geen gedeelde ervaringswerkelijkheid meer is, wordt het ook heel lastig om het christelijk geloof als legitieme interpretatie in de geesteswetenschappen een unieke plaats te geven. Het is immers slechts een optie naast andere Taylors duiding van secularisatie blijkt hier toch adequaat te zijn. De enige mogelijkheid voor academische verankering van de theologie in de geesteswetenschappen is dan dat de inhoudelijke bijdragen vanuit al deze opties object van wetenschap worden, niet alleen in empirische zin (dat ook) maar als inhoudelijke bijdragen aan vragen van zin en betekenis, kortom: aan het geestelijke karakter van het mensenbestaan. Ik rond af. In hoofdstuk VIII en IX ontwikkelt De Knijff ten slotte gedachten over ethiek als integrerend moment van alle kennen, waarin denken en handelen samengaan. Hier blijkt De Knijffs grote engagement met de milieu- problematiek van onze tijd. Indringend pleit hij ervoor om ons niet langer te laten dicteren door wat technisch allemaal mogelijk is, maar door wat dienstbaar is voor zoveel mogelijk mensen. Met dit pleidooi voor een 5

6 ethiek van de verantwoordelijkheid sluit ook ik mijn bijdrage af en spreek ik nogmaals mijn waardering uit voor deze grootse studie. 6

Geloven en redeneren. Samenvatting

Geloven en redeneren. Samenvatting Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen

Nadere informatie

Dit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker

Dit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker Sanne Taekema (Tilburg) Sanne Taekema, The concept of ideals in legal theory (diss. Tilburg), Tilburg: Schoordijk Instituut 2000, vii + 226 p.; Den Haag: Kluwer Law International 2002, ix + 249 p. Idealen

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2010 - II

Eindexamen filosofie vwo 2010 - II Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien

Nadere informatie

Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief

Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2009 - I

Eindexamen filosofie vwo 2009 - I Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;

Nadere informatie

Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst

Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,

Nadere informatie

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS? AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op

Nadere informatie

COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK

COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK INHOUDSTAFEL INLEIDING Een integraal en solidair humanisme a) Bij het aanbreken van het derde millennium 1 b) De betekenis van dit document 3 c) Ten dienste van

Nadere informatie

Crisis zonder weerga Moderniteit en christendom 1

Crisis zonder weerga Moderniteit en christendom 1 Verschenen in: SdL dond 2 dec 1999 Crisis zonder weerga Moderniteit en christendom 1 Herman De Dijn Naarmate het christendom sociaal-cultureel meer en meer terrein verliest (tenminste in het Westen), lijkt

Nadere informatie

DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER

DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER De PThU kent twee competentieprofielen, die voor de gemeentepredikant en die voor de geestelijk verzorger. Ze verschillen in onderdelen, maar

Nadere informatie

Wat is de mens? - Context. De opkomst van de filosofische antropologie

Wat is de mens? - Context. De opkomst van de filosofische antropologie De menselijke natuur, week 9 De opkomst van de filosofische antropologie Overzicht van reeds behandelde mensbeelden en de mechanistische visie uit de late 19e eeuw Wat is de mens? - Context Plato / Descartes

Nadere informatie

Immanuel Kant Kritiek van het oordeelsvermogen

Immanuel Kant Kritiek van het oordeelsvermogen Ten geleide Kants derde Kritiek: hoe kan de vrijheid worden verwerkelijkt? 15 Geraadpleegde literatuur 46 Verantwoording bij de vertaling 49 Immanuel Kant aan Johann Friedrich Reichardt 51 Immanuel Kant

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn

Nadere informatie

Eindexamen Filosofie havo I

Eindexamen Filosofie havo I Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo II

Eindexamen filosofie vwo II Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap

Nadere informatie

Maarten Luther 1483-1546

Maarten Luther 1483-1546 Maarten Luther 1483-1546 Eén van de belangrijkste ontdekkingen van Maarten Luther - (1483-1546) is het onderscheid tussen wet en evangelie. Voor Luther is de onderscheiding van wet en evangelie

Nadere informatie

De toekomst van Edward Schillebeeckx theologie Stephan van Erp, universitair docent systematische theologie, Radboud Universiteit Nijmegen

De toekomst van Edward Schillebeeckx theologie Stephan van Erp, universitair docent systematische theologie, Radboud Universiteit Nijmegen De toekomst van Edward Schillebeeckx theologie Stephan van Erp, universitair docent systematische theologie, Radboud Universiteit Nijmegen Geachte rector, monseigneurs, dames en heren, Wie de nalatenschap

Nadere informatie

Doel van Bijbelstudie

Doel van Bijbelstudie Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het

Nadere informatie

Een beeld dat ons gevangen houdt. Over de epistemische status van de metafysica in het vertoog van Guido Vanheeswijck

Een beeld dat ons gevangen houdt. Over de epistemische status van de metafysica in het vertoog van Guido Vanheeswijck 1 Een beeld dat ons gevangen houdt. Over de epistemische status van de metafysica in het vertoog van Guido Vanheeswijck Emanuel Rutten Het essay van Vanheeswijck laat zich lezen als een boeiend en gepassioneerd

Nadere informatie

Abdijweekend met Erik Borgman

Abdijweekend met Erik Borgman Abdijweekend met Erik Borgman vrijdag 19 oktober 2006 zondag 21 oktober 2007 Norbertijnerabdij Postel, Abdijlaan 16, 2400 Mol Abdijweekend te Postel: Lectuur en verdieping van Metamorfosen. Over religie

Nadere informatie

Materie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018

Materie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Materie en geest Grenzen aan het fysische wereldbeeld Gerard Nienhuis Universiteit Leiden Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Natuurwetenschap: Natuurwetenschap is basis van wereldbeeld geworden.

Nadere informatie

Kennismakingsvragen:

Kennismakingsvragen: Kennismakingsvragen: 1. Als je op een onbewoond eiland belandde, welke 3 dingen zou je dan in ieder geval bij je willen hebben? 2. Wat is je vroegste jeugdherinnering? 3. Wat heeft je doen besluiten om

Nadere informatie

Examenprograma filosofie havo/vwo

Examenprograma filosofie havo/vwo Examenprograma filosofie havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein

Nadere informatie

Opgave 2 Doen wat je denkt

Opgave 2 Doen wat je denkt Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen

Nadere informatie

Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.

Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal

Nadere informatie

Geloven en redeneren. Religie en filosofie

Geloven en redeneren. Religie en filosofie Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin

Nadere informatie

GELOOF EN WETENSCHAP. Modellen over de relatie tussen geloof en (natuur)wetenschap in historisch perspectief.

GELOOF EN WETENSCHAP. Modellen over de relatie tussen geloof en (natuur)wetenschap in historisch perspectief. GELOOF EN WETENSCHAP Modellen over de relatie tussen geloof en (natuur)wetenschap in historisch perspectief. 1. HET HARMONIEMODEL De leer van de twee boeken Het Ptolemaeïsche of Aristotelische wereldbeeld

Nadere informatie

Visie pastoraal in Monsheide

Visie pastoraal in Monsheide Visietekst pastoraal in Monsheide I. Inleiding Onze christelijke levensbeschouwing, ontleend aan de stichtende Congregatie Sint-Vincentius à Paulo, trachten wij een eigentijdse invulling te geven. Vanuit

Nadere informatie

Het recht om mens te worden

Het recht om mens te worden Het recht om mens te worden Een onderzoek naar de hermeneutische visie van de Duitse godsdienstpedagoog Friedrich Schweitzer op religieuze opvoeding vanuit het kind Promotor Prof. Dr. Didier Pollefeyt

Nadere informatie

Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015

Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015 Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015 Deel 2 Opleidingsspecifiek deel: Master Theologie Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie 2012 - I

Eindexamen havo filosofie 2012 - I Opgave 2 Emoties op de beursvloer 8 maximumscore 2 een weergave van het verband volgens Aristoteles tussen verdiensten, ambities en aanzien bij een fier mens: door hoge ambitie en hoge verdiensten verdient

Nadere informatie

Wie is GOD? Een studie over de bijbelse doctrine van God.

Wie is GOD? Een studie over de bijbelse doctrine van God. Wie is GOD? Een studie over de bijbelse doctrine van God. Introductie Charles Spurgeon Romeinen 11:33-36 O diepte van rijkdom, van wijsheid en van kennis Gods, hoe ondoorgrondelijk zijn zijn beschikkingen

Nadere informatie

Het religieuze bevrijd van religie

Het religieuze bevrijd van religie Het religieuze bevrijd van religie John Dewey Gebaseerd op de Terry Lectures gehouden aan Yale University in 1934. Vertaald en ingeleid door Kees Hellingman ISVW UITGEVERS John Dewey 4 Wij, die nu leven,

Nadere informatie

FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS

FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS onderwijs trainingen gesprekken EMMANUEL LEVINAS filosofische en maatschappelijk-historische context Emmanuel Levinas - leven - werk leren luisteren naar

Nadere informatie

Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid

Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid 6 maximumscore 3 een argumentatie dat de opvatting van Kahn niet tot het dualistisch epifenomenalisme kan behoren, omdat daarin bewuste gedachten geen invloed

Nadere informatie

De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk

De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk Nel van den Haak Filosofisch Café Zwolle 19 januari 2015 Aandachtspunten: Wat zijn metaforen? De machinemens in de historische

Nadere informatie

Durf te denken. Oriëntatie in geloof, wetenschap en cultuur. Roel Kuiper Robert van Putten Maarten Vogelaar. Herziene uitgave

Durf te denken. Oriëntatie in geloof, wetenschap en cultuur. Roel Kuiper Robert van Putten Maarten Vogelaar. Herziene uitgave Durf te denken Oriëntatie in geloof, wetenschap en cultuur Roel Kuiper Robert van Putten Maarten Vogelaar Herziene uitgave Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door bijdragen van de Templeton World

Nadere informatie

Is God noodzakelijk voor de moraal? Openingsvoordracht voor C.S.F.R. Debat in Groningen op 3 juni 2015. Emanuel Rutten

Is God noodzakelijk voor de moraal? Openingsvoordracht voor C.S.F.R. Debat in Groningen op 3 juni 2015. Emanuel Rutten 1 Is God noodzakelijk voor de moraal? Openingsvoordracht voor C.S.F.R. Debat in Groningen op 3 juni 2015 Emanuel Rutten Goed, allereerst wil ik C.S.F.R. Groningen hartelijk danken voor de uitnodiging om

Nadere informatie

Onthullingen van Kennis

Onthullingen van Kennis Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2

Nadere informatie

LEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING

LEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING LEVINAS EN SPINOZA EEN (ONVERWACHTSE) ONTMOETING Emmanuel Levinas Een kennismaking Bento de Spinoza Een geheugensteuntje Levinas en Spinoza Een ontmoeting Discussie EMMANUEL LEVINAS EMMANUEL LEVINAS LEVEN

Nadere informatie

Pannenberg waarschuwt tegen Kantiaans dualisme en de pogingen van Ritschl, Barth, en Bultmann om in het verlengde daarvan heilsgeschiedenis en

Pannenberg waarschuwt tegen Kantiaans dualisme en de pogingen van Ritschl, Barth, en Bultmann om in het verlengde daarvan heilsgeschiedenis en Samenvatting Door de eeuwen heen is de opstanding van Jezus door christenen verdedigd als een historische gebeurtenis. Sinds de Verlichting wordt echter de historische feitelijkheid van de opstanding in

Nadere informatie

Wij-Zij. C h r i s t e n F o r u m Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen

Wij-Zij. C h r i s t e n F o r u m Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen Wij-Zij Polarisatie als verrijking en bedreiging Sociale media en politiek staan bol van polariserende uitspraken, gevoed door angst, boosheid,

Nadere informatie

Alle religies zijn hetzelfde? Evangelisatiegesprekken voeren met pluralisten

Alle religies zijn hetzelfde? Evangelisatiegesprekken voeren met pluralisten Alle religies zijn hetzelfde? Evangelisatiegesprekken voeren met pluralisten Blinde mannen en de olifant Christelijk zelfonderzoek Is ons christelijke wereldbeeld niet gewoon onze mening? Zijn christenen

Nadere informatie

Thema: Een kantelende tijd, vernieuwing of verloedering?

Thema: Een kantelende tijd, vernieuwing of verloedering? Zondag 5 maart 2017 Tekst: Johannes 13: 1 17 Thema: Een kantelende tijd, vernieuwing of verloedering? Dia 1 Drie boeken die ieder voor zich een zekere verbrokkeling weergeven binnen onze samenleving: Hoe

Nadere informatie

Minor Geschiedenis van het Nederlands Protestantisme Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren

Minor Geschiedenis van het Nederlands Protestantisme Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren Minor Geschiedenis van het Protestantisme Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2012-2013 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2012-2013 I Inhoudsopgave

Nadere informatie

Bijbelcursus De Brug

Bijbelcursus De Brug Bijbelcursus De Brug Waarom? Waarschijnlijk heb jij een eigen unieke reden om meer over de Bijbel te willen weten. Dat is mooi, zo kom je meer te weten over de Bijbel. Aan de hand van deze cursus ga jij

Nadere informatie

De Linkeroever. werkplaats voor levende spiritualiteit. Vier avonden over de vraag wat dat is, en wat ervoor nodig is om een spiritueel mens te zijn

De Linkeroever. werkplaats voor levende spiritualiteit. Vier avonden over de vraag wat dat is, en wat ervoor nodig is om een spiritueel mens te zijn Spiritualiteit? [Ralf Grossert] M1 Iets voor mensen die graag zweverig doen? Of moet je met je beide benen op de grond staan om spiritueel te kunnen zijn? En welke spiritualiteit past bij mij? Er is zoveel

Nadere informatie

REFORMATORISCHE WIJSBEGEERTE IN DE ONTWIKKELING VAN DE TIJD DE WAARDERING VAN DE VERLICHTING

REFORMATORISCHE WIJSBEGEERTE IN DE ONTWIKKELING VAN DE TIJD DE WAARDERING VAN DE VERLICHTING REFORMATORISCHE WIJSBEGEERTE IN DE ONTWIKKELING VAN DE TIJD DE WAARDERING VAN DE VERLICHTING door prof. dr. H. G. Geertsema Enige tijd geleden werd door enkele jongeren die zich nauw betrokken weten bij

Nadere informatie

GERARD DEKKER VERLICHT GELOOF GELOVEN IN DE GEEST VAN DIETRICH BONHOEFFER

GERARD DEKKER VERLICHT GELOOF GELOVEN IN DE GEEST VAN DIETRICH BONHOEFFER GERARD DEKKER VERLICHT GELOOF GELOVEN IN DE GEEST VAN DIETRICH BONHOEFFER GERARD DEKKER VERLICHT GELOOF GELOVEN IN DE GEEST VAN DIETRICH BONHOEFFER 2017 Uitgeverij Kok Postbus 13288, 3507 LG Utrecht www.kok.nl

Nadere informatie

Eindexamen filosofie havo I

Eindexamen filosofie havo I Beoordelingsmodel Opgave 1 De graaf van Monte-Cristo 1 maximumscore 3 een uitleg van welke primaire hartstocht haat kan worden afgeleid: de droefheid 1 de opvatting van Spinoza over haat: de wil tot verwijderen

Nadere informatie

1 e jaar 2 e bijeenkomst. De vraag naar God

1 e jaar 2 e bijeenkomst. De vraag naar God 1 e jaar 2 e bijeenkomst De vraag naar God School voor geloofsverdieping 1 jaar 01. Samen starten 02. De vraag naar God A. GOD VAN HET VERBOND 03. De Bijbel als woord van God 04. Uittocht en verbond 05.

Nadere informatie

Religiestudies/Godsdienstwetenschap Voorstel voor een cursus Religiestudies als deel van het kerncurriculum van de Faculteit der Geesteswetenschappen

Religiestudies/Godsdienstwetenschap Voorstel voor een cursus Religiestudies als deel van het kerncurriculum van de Faculteit der Geesteswetenschappen Religiestudies/Godsdienstwetenschap Voorstel voor een cursus Religiestudies als deel van het kerncurriculum van de Faculteit der Geesteswetenschappen Commissie Religiestudies Faculteit der Geesteswetenschappen

Nadere informatie

Paulus brief aan de Romeinen. #1 voorbereiding

Paulus brief aan de Romeinen. #1 voorbereiding 1 Paulus brief aan de Romeinen #1 voorbereiding Inhoudsopgave Paulus brief aan de Romeinen - #1 voorbereiding... 1 1. Inleiding... 2 2. Thema van de brief... 3 3. De vijf grote thesen van de brief... 4

Nadere informatie

filosofie havo 2019-II

filosofie havo 2019-II Opgave 2 Leefregels 10 maximumscore 3 een uitleg met tekst 6 dat het zelf volgens Dennett een narratief zwaartepunt is: de nummers op de tape zijn het abstracte centrum waaromheen Nora s zelf valt te begrijpen

Nadere informatie

leerplandoelen derde cyclus 1 Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op.

leerplandoelen derde cyclus 1 Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op. Dit overzicht lijst alle leerplandoelen van de derde cyclus op. Je kan dit overzicht gebruiken om je jaarplan godsdienst op te bouwen. Op de bijhorende gele blaadjes van het leerplan lees je concreet welke

Nadere informatie

Tom Wright & Hermeneutiek. Hans Burger

Tom Wright & Hermeneutiek. Hans Burger Tom Wright & Hermeneutiek Hans Burger 2014 09 18 Welkom Romeinen 12,1-2 1 Broeders en zusters, met een beroep op Gods barmhartigheid vraag ik u om uzelf als een levend, heilig en God welgevallig offer

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE. Deel I. Algemene historische inleiding

INHOUDSOPGAVE. Deel I. Algemene historische inleiding INHOUDSOPGAVE Voorwoord... XI Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Deel I. Algemene historische inleiding Het Christendom in het Oostelijke Middellandse Zeegebied tot aan het concilie van Chalcedon (451)... 3 J. Roldanus

Nadere informatie

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting

Nadere informatie

geloof in de toekomst

geloof in de toekomst geloof in de toekomst copyright 2019 geloof in de toekomst een terugblik met het oog op morgen Meint Smit Buijten & Schipperheijn Motief - Amsterdam copyright 2019 1 e druk januari 2019 Copyright 2018

Nadere informatie

SAMENVATTING HOOFDSTUKKEN. Dit proefschrift wil een op de historie gebaseerde constructieve theologie van

SAMENVATTING HOOFDSTUKKEN. Dit proefschrift wil een op de historie gebaseerde constructieve theologie van SAMENVATTING HOOFDSTUKKEN Dit proefschrift wil een op de historie gebaseerde constructieve theologie van discipelschap bij Abraham Kuyper en Dietrich Bonhoeffer bieden. Het wordt, ten principale alsook

Nadere informatie

Positie wedergeboren christen Ef.2:5 levend gemaakt met Christus,..geplaatst in de hemelse gewesten.

Positie wedergeboren christen Ef.2:5 levend gemaakt met Christus,..geplaatst in de hemelse gewesten. Schepping en Evolutie in de Kerk Bedreiging? of Uitdaging? Positie wedergeboren christen Vanuit welke overtuiging Hoe andersdenkenden benaderen Geloof en wetenschap Modellen en werkelijkheid Conclusies

Nadere informatie

ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Bachelor Religiewetenschappen

ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Bachelor Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING 2015-2016 Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel) Bachelor Religiewetenschappen Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR)

Nadere informatie

Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling

Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling Referenties 15 Hoofdstuk 1. Zingeving en levens beschouwing: een conceptuele en thematische verkenning 17 Adri Smaling & Hans Alma 1. Wat kan onder zingeving worden

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo I

Eindexamen filosofie vwo I Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:

Nadere informatie

BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD

BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD Algemene Bijbelstudie Seizoen 2017-2018 BASIS THEOLOGIE: GOD WOORD Inleiding Op de 9 Algemene Bijbelstudieavonden (van oktober tot en met juni) zullen naar plan de volgende Basis Theologie onderwerpen

Nadere informatie

geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl

geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl Utrecht, 16-6-2006 1. Is het waar, dat recente vondsten in de wetenschap Godsgeloof verzwakken?

Nadere informatie

Van Waarde(n) HUB 28 november 2015, Miranda Meijerman

Van Waarde(n) HUB 28 november 2015, Miranda Meijerman Van Waarde(n) Al voor de oprichting van het Humanistisch Verbond in 1946 bestond er buitenkerkelijke uitvaartbegeleiding. vandaag staan we stil bij de HUB die nu 10 jaar als zelfstandige stichting functioneert.

Nadere informatie

Inleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006

Inleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006 Inleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006 Freud (1917) Narcistische krenking Copernicus (1543) Darwin (1859/1871) Galileo Galileï (1564-1642)

Nadere informatie

Profielbeschrijving Identiteitsraad. Pagina 1

Profielbeschrijving Identiteitsraad. Pagina 1 Profielbeschrijving Identiteitsraad Pagina 1 Contactgegevens Stichting Hervormde Scholen De Drieslag Lange Voren 88 3773 AS Barneveld info@dedrieslag.nl www.dedrieslag.nl Datum 28-01-2015 Pagina 2 Inhoud

Nadere informatie

Niet-feitelijke waarheden (2)

Niet-feitelijke waarheden (2) Niet-feitelijke waarheden (2) Emanuel Rutten Wat is waarheid? Er zijn weinig wijsgerige vragen die vaker zijn gesteld dan deze. In wat volgt ga ik er niet rechtstreeks op in. In plaats daarvan wil ik een

Nadere informatie

Humanisme en het Avondland

Humanisme en het Avondland bw Vanheste, humanisme hd 18-12-2007 13:53 Pagina 3 Humanisme en het Avondland De Europese humanistische traditie Jeroen Vanheste DAMON bw Vanheste, humanisme hd 18-12-2007 13:53 Pagina 5 Inhoud Woord

Nadere informatie

Oefen-CAT 1.2.4. 4 Opdrachten met open vragen. Gesloten boek. Naam.Studentnummer.

Oefen-CAT 1.2.4. 4 Opdrachten met open vragen. Gesloten boek. Naam.Studentnummer. Oefen-CAT 1.2.4 4 Opdrachten met open vragen Gesloten boek Elke van de vier opdrachten wordt met maximaal tien punten gehonoreerd; samen 40 punten voor de hele toets. De vragen per opdracht (2-4) krijgen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) onderhoudt middels de organisaties Kerk in Actie (KiA) en ICCO Alliantie contacten met partners in Brazilië. Deze studie verkent de onderhandelingen

Nadere informatie

Samen leren leven: Wereldbeelden in perspectief

Samen leren leven: Wereldbeelden in perspectief Samen leren leven: Wereldbeelden in perspectief Ph.D.; Onderzoeker, auteur, sociaal ondernemer www.annickdewitt.com annick@annickdewitt.com In deze presentatie I Het ideaal: Samen leren leven II De condities:

Nadere informatie

Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014

Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 I Inhoudsopgave Vak: Filosofische

Nadere informatie

Het religieuze zintuig

Het religieuze zintuig Luigi Giussani Het religieuze zintuig ParCours, deel 1 's-hertogenbosch 7 Inhoudsopgave Voorwoord 13 Adrianus kardinaal Simonis Inleiding 17 1 Eerste premisse: realisme 19 1. Waar gaat het over? 19 2.

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2017 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Chinastudies Deze onderwijs- en examenregeling is gebaseerd op de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2002-I

Eindexamen filosofie vwo 2002-I Opgave 1 Wetenschappelijke verklaringswijzen Maximumscore 3 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een antwoord op de vraag of de Weense Kring de uitspraak zinvol zou vinden: ja 1 een omschrijving

Nadere informatie

Verdeling van de samenvattingen van de hoofdstukken:

Verdeling van de samenvattingen van de hoofdstukken: Verdeling van de samenvattingen van de hoofdstukken: deel hoofdstuk Ko René 1 I II.A II.B II.C III.A III.B IV V 2 I II III IV V VI VII VIII IX X Besluit 1 VIA GOD NAAR DE ANDER is een studie van Ko Steketee

Nadere informatie

Teaching Grid University of Warwick LKCA 7 FEBRUARY 2019

Teaching Grid University of Warwick LKCA 7 FEBRUARY 2019 DOOR KUNST ONDERWEZEN WILLEN WORDEN K U N S T E D U C A T I E N A J O S E P H B E U Y S Gert Biesta Brunel University London UvH Nederland NLA Noorwegen Teaching Grid University of Warwick LKCA 7 FEBRUARY

Nadere informatie

Waar verwijzen de hoofdstukken Zacharia 9 tot en met 14 naar?

Waar verwijzen de hoofdstukken Zacharia 9 tot en met 14 naar? De profeet Zacharia en de koning van Sion. Waar verwijzen de hoofdstukken Zacharia 9 tot en met 14 naar? Zie Zacharia 9, 10, 11, 12, 13, 14 De hoofdstukken 9-14 handelen bijna uitsluitend over de toekomst.

Nadere informatie

Samenvatting. De Japanners en het christendom: een complexe relatie

Samenvatting. De Japanners en het christendom: een complexe relatie 12-Summary-NLS.qxd 10/8/2013 5:27 PM Page 241 De Japanners en het christendom: een complexe relatie Het christendom is sinds het midden van de zestiende eeuw zichtbaar actief in Japan, en toch is Japan

Nadere informatie

BEGROTING VAN LASTEN EN BATEN 2016. "de diaconale opdracht in cijfers"

BEGROTING VAN LASTEN EN BATEN 2016. de diaconale opdracht in cijfers BEGROTING VAN LASTEN EN BATEN 2016 "de diaconale opdracht in cijfers" Ter goedkeuring in de vergadering van het College van Diakenen dd. 10 november 2016 Diaconie van de Protestantse Gemeente te Amsterdam

Nadere informatie

Filosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven!

Filosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven! Filosofie Op het VWO Wat is Filosofie? Wetenschappen beantwoorden vragen: Over een eigen onderwerp (object van studie) Op een eigen manier (methode van bestuderen) Filosofie beantwoordt vragen die niet

Nadere informatie

Meisleiding van het Brein Het Fundamentalisme. Prof. John A. Dick

Meisleiding van het Brein Het Fundamentalisme. Prof. John A. Dick Meisleiding van het Brein Het Fundamentalisme Prof. John A. Dick Inleiding 1. Een Amerikaan in Vlaanderen 2. Sprekend over het fundamentalisme kan verrassingen brengen 3. Fundamentalisme verschijnt soms

Nadere informatie

levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één

levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één De scholen van Catent - afzonderlijk en gezamenlijk - zijn als een

Nadere informatie

KEN WILBER: SENSE AND SOUL STIOUTENBURG ACADEMIE STUDIEMIDDAG KEN WILBER STOUTENBURG, 17NOVEMBER 2016

KEN WILBER: SENSE AND SOUL STIOUTENBURG ACADEMIE STUDIEMIDDAG KEN WILBER STOUTENBURG, 17NOVEMBER 2016 KEN WILBER: SENSE AND SOUL STIOUTENBURG ACADEMIE STUDIEMIDDAG KEN WILBER STOUTENBURG, 17NOVEMBER 2016 KEN WILBER: MARRIAGE OF SENSE AND SOUL Waarom? Begrijpen waarom mensen dingen doen en waaraan ze betekenis

Nadere informatie

L E N N Y V A N G E N D E R E N

L E N N Y V A N G E N D E R E N L ENNY VAN G ENDEREN 2 Kinderen van het licht 3 4 Lenny van Genderen Kinderen van het licht Afbeelding 1. De Boodschapper (schilderij door Lenny van Genderen). 2015 Lenny van Genderen 2015 Quint Essence

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Deze week stuurde René de Reuver, de scriba van de landelijke Protestantse Kerk, een bericht rond met de veelzeggende titel: Geen zin in Kerst. Hij

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling

Onderwijs- en examenregeling Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Godgeleerdheid Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13 van de

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 39364 13 juli 2017 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 5 juli 2017, nr. VO/1188661,

Nadere informatie

Summary in Dutch (Nederlandse Samenvatting)

Summary in Dutch (Nederlandse Samenvatting) Summary in Dutch (Nederlandse Samenvatting) Empowering Diakonaat: Een model voor dienstverlening en transformatie in de oecumenische beweging en lokale gemeenten Binnen de oecumenische beweging in het

Nadere informatie

Wat is de eigen en passende aard van ons spreken over God?

Wat is de eigen en passende aard van ons spreken over God? 1 VRAAG 1: Wat is de eigen en passende aard van ons spreken over God? (In 5 artikelen) Om een goed fundament te leggen voor de analyse van ons thema, moeten wij eerst duidelijkheid verkrijgen over het

Nadere informatie

De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie

De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie Faith and Order Paper 214 Opzet Waarom willen we deze tekst bespreken? Uitleg over het ontstaan van deze tekst Presentatie van enkele grondgedachten van

Nadere informatie

Sessie 1 De eudaimonistische ethiek van Aristoteles

Sessie 1 De eudaimonistische ethiek van Aristoteles Sessie 1 De eudaimonistische ethiek van Aristoteles Wat vertelde Aristoteles lang geleden in Athene in zijn colleges aan het Lyceum over ethiek? Wat beschouwde hij als het doel van handelen? Wat verstond

Nadere informatie

KERK ZIJN waar zijn we mee bezig?!

KERK ZIJN waar zijn we mee bezig?! KERK ZIJN waar zijn we mee bezig?! Feestelijke dienst n.a.v. samengaan Elim en Zout & Licht: Christelijk Centrum Gooi en Vechtstreek Zout & Licht Hilversum, 13 september 15 Sleutelteksten Tekst 1: Hebr.2:1-5

Nadere informatie

WELKOM! Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën

WELKOM! Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën WELKOM! Inleiding op het NT Vier getuigenissen over Jezus NT-les 1 ETS-jaar 1 Programma Welkom en opening Kennismaking en informatie ETS Historische achtergrond van het NT Pauze De vier Evangeliën Doelen

Nadere informatie

Descartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)

Descartes schreef dat er geen ander land was où l'on puisse jouir d'une liberté si entière (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten) Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek

Nadere informatie