Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13-A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014 4 juni 2014 1
Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13-A16 4 juni 2014 opgesteld door G.Z-H in opdracht van: Recreatieschap Rottemeren Roel Trijbels - projectleider Vibeke Scheffener - landschapsarchitect Carole Sturkenboom - landschapsontwerper Gert Wit - sr. beleidsmedewerker Groen en Recreatie vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014. 2 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Inhoud Inleiding 5 1. Het Lage Bergse Bos in 2013 7 2. Ambities Lage Bergse Bos 19 3. Gevolgen aanleg van de landtunnel 21 4. Drie scenario s 23 5. Advies inpassing landtunnel 31 6. Vlekkenplan inpassing landtunnel 33 Bijlagen 37 3
Recreatieschap Rottemeren (rechter Rotte oever) Bleiswijk Bergschenhoek Tracé A13-A16. 1 2 Hillegersberg Ligging groengebieden van het recreatieschap Rottemeren Tracé A13-A16 in gesloten tunnel op maaivveld door Lage Bergse Bos. 4 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Inleiding De voorgenomen aanleg van rijksweg A13/A16 door het Lage Bergse Bos (LBB) zal een grote impact hebben op de inrichting, de bereikbaarheid en het gebruik van het recreatiegebied. In dit ambitiedocument wil het Recreatieschap Rottemeren als eigenaar en beheerder van het LBB input geven aan het omgevingssproces dat Rijkswaterstaat in 2014 organiseert in samenwerking met de regio voor omwonenden van de snelweg en gebruikers. Het doel van dit ambitiedocument is om het LBB na aanleg van de snelweg (2017-2021) weer een aangenaam en aansprekend recreatiegebied voor de regio te laten zijn. Het ambitiedocument geeft ook kaders en uitgangspunten voor de onderhandelingen tussen het Recreatieschap en Rijkswaterstaat over de inpassing van de snelweg in het LBB. De snelweg A13/A16 Minister Schultz van Haegen van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft op 24 mei 2013 het standpunt voor de nieuwe rijksweg A13/A16 Rotterdam bekendgemaakt. Daarmee heeft zij zich uitgesproken over belangrijke elementen van de weg als het gaat om ligging en inpassing. De A13/A16 verbindt de A13 bij afslag Berkel en Rodenrijs met de A16 bij het Terbregseplein. Vanaf de A13 bij Rotterdam The Hague Airport komt de nieuwe weg te liggen op de plaats van de N209 (Doenkade). Daarna buigt de weg bij het Lage Bergse Bos af naar het zuiden om aan te sluiten op het Terbregseplein. Participatieproces Om de A13/A16 aan te kunnen leggen start Rijkswaterstaat in 2013 procedurestappen om de Tracéwet te doorlopen. De eerstvolgende stap is de voorbereiding van een Ontwerp Tracébesluit. Parallel hieraan start Rijkswaterstaat, samen met de regionale overheden een participatieproces onder de noemer gebiedstafels. Rijkswaterstaat en de regionale overheden willen de verdere inpassing van de rijksweg en de inrichting van de aangrenzende gebieden na raadpleging van de omgevingspartijen gaan bepalen. Het Recreatieschap participeert in de gebiedstafel Lage Bergse Bos om de gebruikers en omwonenden mee te laten denken over de inpassing van de snelweg. Dit document vormt daarvoor een basis. De snelweg in het Lage Bergse Bos In het LBB komt de snelweg met 2 x 3 rijbanen en 2 vluchtstroken in een gesloten tunnel op maaiveld te liggen. De weg gaat in een tunnel onder de Rotte en de grindweg door. De tunnelmonden liggen net buiten het recreatiegebied ten westen van de Grindweg-Zuid en ten oosten van de Rotte. Na aanleg ontstaat in het LBB een grondlichaam met de rijksweg eronder. De maten van de tunnel zijn bij benadering: 1,8 km lang, 30 meter breed en 7 meter hoog. Op plaatsen waar grond naast en over de tunnel wordt gelegd varieert het ruimtebeslag van de tunnelstrook, afhankelijk van de steilheid van de taluds aan weerszijden. Het totale ruimtebeslag van landtunnel met taluds zal kunnen variëren tussen 72m (taluds 1:3), 100m (taluds 1:5) tot 170m (taluds 1:10) en meer. Op dit moment is nog niet duidelijk of en waar 2 of 3 tunnelgebouwen op of nabij de tunnel zullen worden gebouwd. In de tunnel in het Lage Bergse Bos zijn geen ventilatieschachten of nooduitgangen voorzien. Bovenstaande informatie is gebaseerd op hetgeen in mei 2014 bekend is. 5
Polderpad van Rotte tot Schie. Ligging A13-A16 in het Lage Bergse Bos met de omliggende groengebieden. Polderpad overzijde van de Rotte 6 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
1. Het Lage Bergse Bos in 2013 Het Lage Bergse Bos (LBB) in de gemeente Lansingerland ligt tegen de bebouwde kom van het Molenlaankwartier in deelgemeente Hillegersberg-Schiebroek en is in 1970 aangelegd. Van oorsprong was het een weidegebied in een droogmakerij; een meer dat in de 18e eeuw is drooggemalen door molens. De polder ligt daarom erg laag ten opzichte van zijn omgeving; 6 meter beneden NAP. Het recreatiegebied Lage Bergse Bos is ongeveer 150 hectare groot. Het gebied is ontworpen in een landschappelijke stijl. Omgeving Programma Noordas Het LBB ligt binnen de grenzen van het programma Noordas. De afgelopen jaren zijn veel projecten op gebied van woningbouw, bedrijventerreinen, bereikbaarheid en openbaar vervoer en groen in dit gebied tot ontwikkeling gekomen. Dit is vertaald in een integrale gebiedsontwikkeling Noordas om te komen met een samenhangend uitvoeringskader. Deze gebiedsontwikkelingsvisie is door de gemeenten Rotterdam, Lansingerland, provincie Zuid-Holland en de Stadsregio Rotterdam vastgesteld. De visie geeft de ruimtelijke kaders voor de inpassing van de snelweg in de omgeving. Begin 2011 is de visie geactualiseerd. De nadruk is meer komen te liggen op het realiseren en beleven van de ecologische en recreatieve verbindingszone als belangrijke groene schakel tussen de gebieden Hof van Delfland en Rottemeren. Daarnaast krijgt de bereikbaarheid vanuit de stad extra aandacht. Nadere informatie over de Noordas is te raadplegen via: http://stadsregio.nl/de-noordas en http://www.vanrottetotschie.nl. 7
Zichtlijnen worden door de landtunnel ingekort. Mooi doorzicht in het Lage Bergse Bos. Rondje vijvers (blauw); rondje bos (groen). Doorgaande routes (zwart); centraal knooppunt (rood) 8 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Landschappelijke beleving Op een planologische kaart uit de jaren zestig is te zien dat rond het LBB nieuwe snelwegen waren gepland. Om die reden is de aanleg van het LBB afgekeerd van zijn omgeving door een dichte bosstrook en brede vaart rond het park. De snelwegen zijn op de geplande tracés nooit gerealiseerd. De naar binnen gekeerde sfeer in het park is gebleven. Het ontwerp is opgebouwd uit een centraal gelegen eiland omgeven door slingerende vijverpartijen. De vormgeving van deze vijvers refereren sterk aan het in de 19e eeuws, in engelse landschapsstijl ontworpen Vondelpark. De contouren van de vijvers wisselen sterk in breedte waardoor ze in perspectief erg groot lijken. Door de sterk gebogen vormen zijn de waterpartijen ook niet in hun geheel te overzien waardoor een illusie van oneindigheid wordt gewekt. In samenhang met het al dan niet aanbrengen van beplanting zijn afwisselende doorzichten door het parkbos en over de vijvers ontworprn. De bruggen en de twee restaurants vormen hierbij belangrijke oriëntatiepunten. De ontsluitingsstructuur voor voetgangers bestaat in grote lijnen uit twee rondlopende routes. Het rondje vijvers is een voetpad dat aan de buitenkant langs de vijvers en over een reeks eilandjes loopt. Het rondje bos bestaat uit een in de buitenste bosrand lopende padenstructuur (voetpad, fietspad, autoweg en ruiterpad). In zekere zin is dit concept een herhaling van de ontsluitingstructuur van het na de oorlog aangelegde Kralingse bos. Het ontwerp mag dan een kruising zijn van het veel kleinere Vondelpark en het bijna even grote Kralingse bos. Het ruimtelijke beeld en de gebruiksmogelijkheden horen veeleer thuis bij dat van een bos- en waterrijk natuurgebied met een breed scala aan recreatieve gebruiksmogelijkheden. Het LBB is één van de vier oudste deelgebieden van de recreatiezoom langs de Rotte. De deelgebieden zijn afzonderlijk ontworpen, zijn matig tot slecht met elkaar verbonden en kennen elk hun eigen sfeer en gebruik. In het LBB zijn fraaie uitzichten over de waterpartijen. Veel paden lopen gebogen door een dichtgegroeid bosgebied. Op een punt middenin het park is een plek met veel ruimte vanwaar uitzicht naar meerdere kanten mogelijk is. Met name de parkvijver is hier goed beleefbaar. De centrale plek vormt een knooppunt van routes door het park. De woonbebouwing van het Molenlaankwartier is met haar achterkanten naar het Lage Bergse Bos gekeerd. Een groot deel van het woongebied en het aangrenzende parkeerterrein is bovendien door een dichte beplantingsrand afgeschermd. Vanuit de wigvormige ruimte aan de Mahlersingel heeft men uitzicht op enkele grote open ruimtes in het parkgebied. Globaal Werkplan Rottemeren en omgeving uit ca. 1960 9
nieuw gemaal 6.55 -NAP Lage Bergse Bos zp 6.55 -NAP wp 6.70 -NAP Kromme Tocht 6.55 -NAP Duijvestein gemaal Lansingerland 2.30 -NAP 1.05 -NAP Rotte 6.20 -NAP Recreatieve route langs de Rotte. Watersysteempeilen van de Rotte, wijk, Lage Bergse bos en Kromme Tocht. 10 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Entrees en verbindingen Het park is vanaf drie kanten goed bereikbaar met de auto. De twee hoofdentrees vanuit Rotterdam gaan via de Grindweg/Bergweg-Zuid aan de westkant en de Rottebandreef aan de oostzijde. De Rottebandreef is de belangrijkste toegangsweg en vormt de hoofdader voor de gehele westelijke Rottemerenzone. Vanuit Bergschenhoek is het LBB ontsloten via de Hoekse Kade en de Kromme Tochtweg. De entrees van het LBB zijn in het algemeen matig zichtbaar en herkenbaar. Het Lage Bergse Bos presenteert zich weinig naar de omgeving. Voor fietsers en voetgangers is het gebied vanuit Rotterdam goed ontsloten. Het LBB is goed bereikbaar vanuit het naastgelegen Molenlaankwartier en wordt hoofdzakelijk intensief gebruikt voor dagelijkse ommetjes en om de hond uit te laten. In het LBB liggen veel ruiterpaden. De regionale fietsknooppuntenroutes en het lange afstands wandelpad Grote Rivierenpad lopen ook door het park. De LF2 Stedenroute passeert langs de oostzijde van de Rotte het LBB. Kenmerkend voor zowel het Lage als Hoge Bergse Bos is de dubbele fietspadenstructuur voor langzame en snelle fietsers. Over de Rotte vormt de Verenbrug een belangrijke schakel in de routes naar de wijken Ommoord en Zevenkamp. In het Hoekse Park west wordt een nieuwe recreatieve verbinding gemaakt tussen het Lage Bergse Bos en Bergschenhoek. Deze verbinding zal de toegankelijkheid voor recreanten uit Bergschenhoek vergroten. Het Polderpad wordt in de toekomst de belangrijkste recreatieve verbinding tussen de recreatiegebieden Midden-Delfland en Rottemeren. Het Polderpad zal gefaseerd worden aangelegd. Het pad komt bij de Grindweg het park binnen en vertakt zich in 2 subroutes door het park. Het is de bedoeling dat dit voet/fietspad over de hele Noordas dezelfde uitstraling zal krijgen als een soort karrespoor. Het Polderpad is in 2013 deels al in uitvoering genomen. Water In het park zijn veel slingerende waterpartijen met afwisselend natuurvriendelijke oevers en beschoeide oevers. In de loop van de tijd is een deel van de beschoeide oevers omgevormd naar meer natuurvriendelijke oevers. Op veel plaatsen is het water te zien en kan aan de oevers worden gerecreëerd. De grote waterpartijen in het LBB wateren via een stuw aan de Bosweg af op de hoofdwatergang (Kromme Tocht) rond het park. Het zomerpeil van het park ligt op 6.55- NAP en het winterpeil op 6.70- NAP. In 2015 zal een flexibel peil vastgesteld worden dat fluctueert tussen huidig winter en zomerpeil. De hoofdwatergang loost het water via het gemaal Lansingerland af op de Rotte (1.05- NAP). Het Molenlaankwartier heeft een peil van 6.20- NAP en loost via de watergang op de grens tussen de wijk en het park, via een gemaal aan de Grindweg naar de hoofdwatergang. De wijk Duijvestein heeft een peil van 6.55- NAP. De aanleg van de snelweg A13-A16 zal een deel van de parkwater-huishouding in tweeën delen en van elkaar isoleren. Het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard bereidt de bouw van een nieuw gemaal aan de Bergweg-Zuid voor om de waterafvoer van de wijk Schiebroek naar de hoofdwatergang om het LBB te leiden. Het voedselrijke water uit de wijk hoeft dan niet meer via de Bergse Plassen worden afgevoerd naar de Rotte. De lage ligging van het LBB ten opzichte van de omgeving veroorzaakt een zoute kwelstroom. De waterkwaliteit in het park is daarom matig tot slecht. De aanleg van de snelweg heeft waarschijnlijk geen positieve of negatieve invloed op de zoute kwelstromen. Doorzicht over vijver in Lage Bergse Bos richting tracé A13-A16. 11
Huidige bosbeplanting Topografische kaart uit 1850 met molenviergang en contouren Lage Bergse Bos. Tracé A13-A16 doorsnijdt huidige bosbeplanting 12 Restant van de 4e molen uit de molenviergang: molenstomp G4 (Rijksmonument). Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Bos, beplanting en natuur De bosbeplanting in het Lage Bergse Bos is meer dan 40 jaar oud en heeft een echt boskarakter en wordt hoog gewaardeerd door bezoekers. Oudere bosflora zoals varens en de brede wespen orchis hebben zich inmiddels gevestigd in het gebied. Populier, es en eik komen in de drogere delen voor. In de meer natte, drassige gedeelten staan wilg, berk en els. Het aandeel snelgroeiende zachthoutsoorten zoals populier en wilg is groot. Omdat deze aan het einde zijn van hun levensduur, is omvorming noodzakelijk naar meer duurzame houtsoorten. Om de oriëntatie, beleving en de sociale veiligheid te vergroten wordt plaatselijk de onderbegroeiing en de dichte beplanting open gemaakt. Op het centrale eiland grazen Schotse Hooglanders om te zorgen voor een meer natuurlijke ontwikkeling in het gebied. Het bos heeft hier een meer open en afwisselend karakter gekregen. De graspartijen in het gebied worden een paar keer per jaar gemaaid zodat een natuurlijk beeld ontstaat. Op de druk gebruikte en centraal gelegen speel- en ligweiden wordt het gras vaker gemaaid. Op de eilanden in de waterpartijen zijn veel natuurvriendelijke oevers ontstaan met riet - en oeverplanten. Cultuurhistorie In het park liggen twee molenstompen, restanten van 2 molens die onderdeel waren van een molenviergang. Aan weerszijden van de Rotte lagen veel van deze molenviergangen om onder andere de Bleiswijkse Droogmakerij droog te malen. De molens in het Lage Bergse Bos zijn in het begin van de vorige eeuw afgebroken of onttakeld. De twee overgebleven molenstompen zijn als monument aangewezen en zijn in gebruik als woning. De westelijke molenstomp (rijksmonument) ligt deels aan een oorspronkelijke waterpartij van de molenviergang en is beeldbepalend voor dat deel van het park. De oostelijke molenstomp (gemeentelijk monument) is verborgen achter beplanting. Hierdoor is deze minder beedbepalend. Midden tussen deze twee molenstompen ligt de fundering van de 3e molen die als een verhoging in het maaiveld te zien is. Locaties en afbeeldingen van de verdwenen molens G3 en G1 (linker en rechter afb). De Rotte met Rechter en Linker Rottekades, lintbebouwing en kadesloten slingert hoog langs de oostkant van het park. Vanuit het park is dit Rottelint nauwelijks zichtbaar en beleefbaar. Schotse Hooglanders op het eiland. 13
Huidige functies: horeca /restaurants parkeren dagcamping BBQ plekken toiletvoorziening molens koeienbos (spelen) modelautobaan jeu de boulesbaan leesplein/ ontmoetingsplek manege kynologenclub Het park als speellocatie. Ruiterroute Manege Hillegersberg 14 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Recreatief gebruik Het LBB heeft een belangrijke wijkfunctie voor de aangrenzende woonwijken in Rotterdam. De meeste bezoekers aan het Lage Bergse Bos komen uit de gemeente Rotterdam (70%), gevolgd door Bergschenhoek (10%) 1. Het Hoge Bergse Bos onderscheidt zich bijvoorbeeld door een gevarieerd aanbod van sportieve recreatie zoals Outdoorvalley en de golfbaan. Het Lage Bergse Bos heeft nog geen functies die een regionaal publiek aantrekken. Het zou zich meer kunnen profileren. Het Lage Bergse Bos is vooral populair bij wandelaars en vissers en is in de zomer een geliefd barbecuegebied. Wandelen, fietsen en bbq-en zijn belangrijke recreatieve bezigheden in het bos wat vooral in trek is bij 50-plussers. Opvallend is dat speelvoorzieningen door bezoekers van het bos worden gemist. Relatief weinig allochtonen komen naar de Rottemeren. Dit is slechts 8% van de bezoekers, terwijl 28% in de provincie Zuid-Holland van allochtone afkomst is. In de Rottemeren als geheel vinden vooral dynamische vormen van recreatie plaats. Toerfietsen is het meest populair gevolgd door wandelingen van langer en korter dan een uur. Fietspaden zijn de meest gebruikte voorzieningen. Horeca - De Bergsche Plas: een café / restaurant met een terras in het zuiden van het Lage Bergse Bos. Mogelijkheid voor feesten en partijen. Het pand heeft een chaletachtige uitstraling. - De Hoekse Hout: een café / restaurant met terras in het noorden van het Lage Bergse Bos. Het is tevens mogelijk feesten te organiseren, te vergaderen of workshops te geven. Verspreid over het gebied liggen de volgende bijzondere recreatieve voorzieningen: - Manege Hillegersberg; buiten- en binnenbak, loodsen en een dienstwoning. - Kynologenclub Rotterdam: clubgebouw met oefenvelden voor hondentrainingen. - Twee molenstompen; bewoonde restanten van een voormalige molenviergang. De molens hebben een Gemeentelijke of een Rijksmonumentenstatus. - Leestuin en ontmoetingsplein; ontmoetingsplekken met bijzondere verharding, beplanting en zitplekken. Familierestaurant Bergsche Plas - Dagcampings; de dagcampings in het Lage Bergse Bos worden intensief gebruikt door kampeerders. - BBQ-functie; op diverse speel- ligweiden. - Miniatuur modelbouwbaan; bij de parkeerplaats van restaurant de Bergsche Plas - Jeu de boulesbaan. 1 Bron: Schappenbreed Recreantenonderzoek van het Recreatieschap Rottemeren 2010. Dit onderzoek en het onderzoek uit 2006 geeft inzicht in de herkomst, bezoekduur, bezoekfrequentie en de bezoektijden van de bezoekers van het Lage Bergse Bos. Wandelpaden 15
Legenda leefstijlen: Kunstroute - landart kan meer bezoekers naar het Lage Bergse Bos trekken. 16 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Doelgroepen en bevolking Bij het ontwikkelen van toekomstige recreatieve functies binnen het Lage Bergse Bos wil het Recreatieschap Rottemeren gebruik maken van de zogenaamde leefstijl- en/of recreatieprofielen. Voor een toelichting op de methodiek zie: Bijlage. De Leefstijlverdeling van de inwoners van de Stadsregio Rotterdam verschilt van die van de bezoekers van G.Z-H gebieden en die van het Lage Bergse Bos (zie afbeeldingen). Nadere analyse van de leefstijlen in de Gemeente Lansingerland en de noordelijke stadswijken van Rotterdam, zoals Hillegersberg en Schiebroek moet nog plaats vinden alvorens toekomstige recreatieve functies te kunnen ontwikkelen. Uit het recreatieonderzoek voor de regio Rotterdam 2 dat in opdracht van de Stadsregio Rotterdam in 2013 is gestart zijn de eerste voorlopige conclusies beschikbaar. Hieruit blijkt dat de rode, blauwe en paarse leefstijlen relatief weinig worden bediend in de regio Rotterdam en specifiek in het Lage Bergse Bos. De ontwikkeling van een aantrekkelijk recreatieaanbod (bruikbaarheid) in zowel voorzieningen als in programmering voor diverse leefstijlen is het Lage Bergse Bos kansrijk vanuit de potentiële vraag vanuit de rode, blauwe en paarse leefstijlen in de Noordrand van Rotterdam (Hillegersberg-Schiebroek, Kralingen, Alexander) en Bergschenhoek. Deze leefstijlgroepen zijn bereid om grotere afstanden af te leggen waardoor er een groter bereik kan ontstaan voor het Lage Bergse Bos. De bereikbaarheid en bekendheid met het gebied zijn belangrijke componenten. Dit in afstemming met het aanbod en de programmering in andere recreatiegebieden in de regio. De recreant van de rode, blauwe en paarse leefstijl zoekt naar uitdagende, stijlvolle en luxe voorzieningen. Commerciële voorzieningen zijn vaak het meest sturend, deze hebben een groter verzorgingsgebied en meer aantrekkingskracht op deze leefstijlen. Aansprekende horeca speelt daarin vaak een grote rol en kan ook trekkracht op zichzelf hebben en een reden zijn voor een bezoek aan een recreatiegebied. Bevolkingsprognose Rotterdam 3 De bevolking van Rotterdam groeit met ongeveer 7% van 616.000 inwoners in 2013 tot ongeveer 660.000 in 2030. Tot 2020 zal de stijging wat sterker zijn waarna de stijging afvlakt. Ten opzichte van de landelijke trend vergrijst Rotterdam relatief minder snel. In Nederland zal in 2030 ongeveer een kwart van de bevolking ouder zijn dan 65 jaar. In Rotterdam groeit dit aandeel van 14% naar 18% in 2030. Het aandeel jongeren tot 19 jaar zal in Rotterdam vrijwel constant blijven. Dit betekent dat de productieve leeftijdscategorie van 20-64 jarigen in verhouding licht krimpt. De bevolkingsgroei in de deelgemeenten Hilllegersberg-Schiebroek en Prins Alexander in de omgeving van het Lage Bergse Bos laten een trend zien die vergelijkbaar is met de Rotterdamse trend. De vergrijzing in de deelgemeente Prins Alexander is echter relatief hoog. De verhouding tussen de categorie 65-plus en de productieve leeftijdscategorie stijgt in Alexander van 33 naar 44%. In de deelgemeente Hillegersberg-Schiebroek stijgt dit naar 39%. Dit heet de grijze druk. Tot 2030 zal het recreatieve aanbod en de programmering in het Lage Bergse Bos worden afgestemd op alle leeftijdscategoriën, waarbij de bereikbaarheid en bruikbaarheid van het gebied voor 65-plussers en 20-minners aandacht vragen. Deze groepen zijn relatief minder mobiel en zoeken recreatiemogelijkheden dichter bij huis. 3 Bevolkingsprognose 2013-2030, COS in opdracht van gemeente Rotterdam december 2013 2 Quickscan recreatie regio Rotterdam, Stadsregio Rotterdam oktober 2013 17
Huidige situatie noordrand LBB 18 Nieuw: met meer doorzichten naar Hoge Bergse Bos. Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
2. Ambities Lage Bergse Bos In bestaande beleidsdocumenten en wensen vanuit onder andere het bestuur van het Recreatieschap zijn diverse wensen en ambities voor het Lage Bergse Bos geformuleerd 4. Deze zijn onderverdeeld naar twee onderwerpen. Doelgroepen en functies: - Ontwikkel het LBB tot zowel een regiopark als een wijkpark (bedien lokale en regionale behoeften) (bron 1 en 4); - zoek nieuwe recreatievormen en functies die passen bij de eisen van deze tijd (bron 1 en 4); - geef aandacht aan gezondheid en bewegen en maak het gebied aantrekkelijker voor b.v. wandelaars en fietsers (bron 2); - behoud en versterk de stadsrandfuncties zoals bv. picknicken, BBQ-plaatsen en hondenstrand) (bron 1); - maak delen voor intensief en extensief gebruik (bron 1); Beeldkwaliteit: - maak de delen van het Recreatieschap Rottemeren meer onderscheidend van elkaar; versterk de identiteit van de delen (bron 1); - voorkom een reststrook tussen Molenlaankwartier en landtunnel (bron 5); - behoud het eigen karakter (bron 2); - meer natuur (bron 1 en 4); - meer doorzichten en zichtlijnen binnen het park en naar de Rotte (bron 1); - toon meer van de ontstaansgeschiedenis (bron 3). - maak meer speelplekken (bron 3); - verminder het aantal parkeerplaatsen (bron 1 en 4); - voeg meer water toe (bron 1); - zorg voor inverdienmodellen (bron 3 en 5); - voeg functies en attracties toe die zich richten op de rode, blauwe en paarse leefstijlen (bron 6); - versterk de landschappelijke samenhang met het Hoge Bergse Bos (bron 1) - verbindt het gebied functioneel beter met de omgeving: Rotte, Terbregseveld en Hoge Bergse Bos (bron 1); - maak de entrees naar het Lage Bergse Bos beter zichtbaar en herkenbaar (bron 3 en 4); 4 Bronnen: 1. College van Deskundigen ( adviescommissie natuur en recreatieschappen), vastgesteld in Koepelschap Buitenstedelijk Groen, 2013 2. Vijf sterren in Zuid-Holland. Kwaliteitsschouw recreatiegebieden Zuid-Holland. Karres en Brands, maart 2013 3. Schapsplan Rottermeren 2030 (2013) 4. Concept visie LBB op weg naar een dijk van een bos, 20.9.2013 5. Bestuur Recreatieschap Rottemeren 6. Quickscan Recreatie Regio Rotterdam (Stadsregio Rotterdam, oktober 2013) 19
Hier meer doorzichten van Rottebandreef, entree 20 Hier komen meer doorzichten richting de vijver. Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
3. Gevolgen landtunnel Lange Termijn/permanent: Tijdelijke invloed door bouwactiviteiten (2017-2021): - Kappen en rooien van bomen en beplanting; - Dempen en verkleinen wateroppervlakte van de vijvers; - Doorsnijding watersysteem; - Vernietiging en wellicht barrièrevorming tussen leefgebieden flora en fauna; - Bouwwegen naar en door het park voor bouwverkeer; - Werkstroken voor opslag, huisvesting e.d. (ruimtebeslag); - Geluid-, zicht, geur en lichtoverlast voor bezoekers en omwonenden; - Verminderde bereikbaarheid van het bos voor recreanten. - Barrièrewerking van de 7m hoge landtunnel voor fietsers, voetgangers- en ruiterverbindingen in en door het Lage Bergse Bos (naar achterliggende Recreatieschapsgebieden); - Wellicht aantasting entrees via Rottebandreef en Grindweg; - Aantasting rondwandeling rondje vijvers (eilandjes en deel vijver verdwijnen); - Vermindering ruimtelijke en functionele samenhang tussen Molenlaankwartier en Lage Bergse Bos (verkorten zichtlijnen en barrière door hoogteverschil); - Verdwijnen van speel- en ligweiden, bbq-plekken en dagcampings; - Ontstaan van een reststrook tussen het Molenlaankwartier en de tunnel; - schampen of aantasten van de twee molenstompen (verslechteren beeldkwaliteit); - Verdwijnen van diverse functies (o.a. leestuin); - De manege Hillegersberg ligt deels in het tracé moet worden verplaatst. 21
extensief intensief scenario: de Lage Berg scenario: de Molengang Zonering van intensief naar extensief scenario: Patchwork Bron: Samenhangend beeld van weg en omgeving A13-A16. 2e werkboek, 1 oktober 2013. Feddes/Olthof landschapsarchitecten. 22 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
4. Drie scenario s Door de aanleg van de snelweg en op basis van de ambities voor het LBB ontstaat een zonering in het park. Het aanbrengen van grotere verschillen in zowel de gebruiksmogelijkheden als het ruimtelijke beeld komt hieruit voort. In een herstel-ontwerp wordt een zonering van west naar oost voorgesteld. De oostzijde, nabij de woonwijk, wordt het meest intensief gebruikt en zal de meeste recreatieve functies bevatten. Nabij de vijver en het Molenlaankwartier ligt een concentratiepunt met functies nabij de kruising van de hoofdroutes door het bos. De parkinrichting zal hier specifieker zijn vormgegeven en meer onderhoud vragen. Het middeneiland blijft het meest natuurlijke gebied (met Schotse Hooglanders) en extensief gebruik. Het noord-oostelijke deel valt hier tussenin. Voor de zone waar de landtunnel wordt ingepast, de intensieve zone, zijn drie scenario s opgesteld. - de Lage Berg - de Molengang - Patchwork 23
24 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
scenario: de Lage Berg Dit scenario sluit wat betreft de vormgeving aan op het ontwerp van het Lage Bergse Bos in de engelse landschapstijl. Het voegt er een heuvel met vloeiende hoogtelijnen aan toe. De belangrijkste routes over de landtunnel lopen in een zone in het verlengde van de Mahlersingel. Door flauwe taluds met geleidelijke overgangen van laag naar hoog wordt het bouwkundige element van de landtunnel onzichtbaar in het heuvelllandschap opgenomen. 25
watersportverenigingen zijn momenteel geconcentreerd bij de Bergse Plassen en Bleiswijkse Zoom; ontbreken bij LBB en HBB. 26 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
scenario: de Molengang Herstel van de cultuur-historische molengang, waarvan twee molenstompen over zijn. De bevaarbare nieuwe watergang met de molens erlangs, die via sluisjes wellicht een verbinding met de Rotte legt, maken het gebied extra aantrekkelijk. uitsnede topkaart uit 1900 gemonteerd op huidige situatie 27
28 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
scenario: Patchwork In dit scenario zou de inrichting van de aan de woonwijk grenzende strook tot en met de zuidhelling van de tunneldijk voor een deel heringericht en herbestemd kunnen worden. Diverse wijkfuncties kunnen hier ingepast worden in een ruimtelijke structuur in een aantal vakken, die een voortzetting vormen van de toegangsroutes vanuit de wijk. Er kan hierbij gedacht worden aan het toevoegen van diverse groene en waterfuncties binnen een aantal met bijvoorbeeld groene hagen omgeven plekken zoals: - wijngaard - moestuinen - schoolwerktuinen - speeltuin(en) 29
30 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
5. Advies inpassing landtunnel Ontwerp Eisen: - Hoe lager de tunnel, hoe beter; -Tunneldak geschikt voor kruisend auto- en zwaar verkeer bij entrees Grindweg en Rottebandreef; -Tunneldak overal/op meerdere plaatsen geschikt maken voor kruisende fietsers, wandelaars en parkonderhoudsverkeer; taluds met flauwe hellingen van minimaal 1:5 en 1:20 en veel flauwer, onder andere voor minder validen; - Bij inpassing van de landtunnel zijn zichtbare betonnen buitenwanden van de tunnel onacceptabel; Een groene inpassing met bijvoorbeeld grondtaluds met beplanting of verticale groene wanden is noodzakelijk; -Tunnelwand moet direct aan waterpartij kunnen grenzen; -Tunneldak moet groen worden: zodanige groeiplaatsinrichting op tunneldak dat groei van grassen, heesters en kleine boombeplanting mogelijk is (inclusief voorzieningen voor bewatering, waterbuffering en waterafvoer) -Terugbrengen van de eilandenroute op een andere locatie (b.v. aan overzijde van de plas); Tijdelijke maatregelen (gedurende de bouw) Eisen: -Park ten allen tijde voor alle huidige gebruikers en voorzieningen bereikbaar (fiets, voetganger, ruiter, automobilist); -BBQ plaatsen tijdelijk andere locatie geven; -Tijdelijke programmering van recreatieve activiteiten mogelijk maken om draagvlak voor parkbezoek te behouden en te laten toenemen; -Entrees Grindweg en Rottebandreef tijdens bouw toegankelijk voor auto s; -Werkstroken en bouwterreinen buiten het tracé mogen niet leiden tot extra demping water of kap van beplanting behalve als dit past in een herstel-ontwerp ; -Geen hogere beheerlasten tijdens de bouw. Wensen: PM -Routes polderpad, fietsknooppuntenroute en route LAW6 Grote Rivierenpad inpassen/herstellen; -Heraanleg centraal route-knooppunt; -Voorkeur voor behoud en inpassing van de twee molenstompen mits de mogelijkheden van ruimtelijke inpassing recht doen aan de monumentenstatus; -Vooruitlopend op alle werkzaamheden verplaatsen (deel of gehele Manege) en bij voorkeur inpassen aan Rottebanweg nabij huidige locatie (in overleg met eigenaar); -Compensatie-, mitigatie en herstelmaatregelen aan beplanting en water bij voorkeur in het Lage Bergse Bos zelf, passend in een herstel-ontwerp dat de karakteristieken van het bos versterkt. Wensen: PM 31
Ruimtelijk Vlekkenplan 32 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
6. Vlekkenplan inpassing landtunnel De inbreng van de deelnemers aan de gebiedstafels die in de eerste helft van 2014 zijn gehouden, hebben bijgedragen aan dit Vlekkenplan. Het is een combinatie van de scenario s de Lage Berg en de Molengang. Beide scenario s bevatten aspecten die de deelnemers aan de gebiedstafels erg aanspraken. Dit was niet het geval bij het model Patchwork. In ruimtelijk en functioneel opzicht kunnen de modellen de Lage Berg en Molengang elkaar aanvullen. De cultuurhistorische waarden van de molenviergang en een landschappelijke vormgeving kunnen goed met elkaar gecombineerd worden. In een later stadium zal het Vlekkenplan worden uitgewerkt tot een inpassingsontwerp voor de landtunnel van de A13-A16. De volgende aspecten vormen de basis voor het Vlekkenplan: hoogtelijnen Heuvellandschap en routes De belangrijkste fiets- en voetgangersroutes vanuit de woonwijk naar het Lage Bergse Bos en verder, liggen in het verlengde van de Mahlersingel. In het ruimtelijk vlekkenplan is in deze zone een breed heuvellandschap met flauwe hellingen en zig-zag lopende voetpaden aan weerskanten van de landtunnel gesitueerd. Er zouden terassen aangelegd kunnen worden waarover een zeer flauwe en wat steilere routes naar boven en beneden zouden kunnen slingeren. De zuidelijke tak van het Polderpad tussen Bergweg/Grindweg en het Terbregse Veld, met het tracé parallel aan de landtunnel (zie blz 6), komt over het dak van de landtunnel of op een tussenniveau in het dijktalud aan de woonwijkzijde te lopen. Water Ter compensatie van gedempt oppervlaktewater en een mooie overgang naar de woonwijk, zou de bestaande watergang langs het Molenlaankwartier verbreed kunnen worden en een ruime natuurvriendelijke oever aan de Lage Bergse Bos zijde kunnen krijgen. De wandelroute over de eilandjes ten noorden van de molenstomp ligt in het tracé van de landtunnel en zal verdwijnen. Aan de overzijde van de plas, die in noordwestelijke richting kan worden vergroot, zou een bestaand eiland vergraven kunnen worden tot een nieuwe eilandenroute. water en molens Molens en molenwatergang Van de 19e eeuwse molenviergang resteren nog twee molenstompen en een klein stukje watergang. Volledig herstel van de oorspronkelijke waterstructuur zou een ongewenste barrière vormen in het parkgedeelte waar behoud van de hoofdroutes juist gewenst wordt. Behoud van de bestaande langwerpige watergang en de waterpartij rondom de molen wordt wel voorgesteld. Het vormen de beeldbepalende elementen bij de open hoofdentreeruimte aan de zijde van het Molenlaan kwartier. Een identieke afwerking van de landtunnel ter hoogte van de molenstompen en vormalige molenlocatie, versterkt de samenhang tussen de molenlocaties. Er kan hierbij gedacht worden aan een steil grastalud op een gebogen gemetselde muur van enkele meters hoog die de ensembles van molen en bijgebouwen omgeven. 33
Functioneel Vlekkenplan 34 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Bosmassa en ruimtes Ter compensatie van gekapt bos zou er veel nieuw bos op onder andere de taluds van de landtunnel geplant kunnen worden. In het middenstuk, waar de dwarsroutes lopen, wordt het wat opener. Vanaf hier heeft men mooie uitzichten over de ruimtes bij de plas en de grote hoofdentreeruimte aan de woonwijkzijde. Entree s Aan de zijde van de Grindweg zou een grote ruimte met losse boomgroepen het beeld van een goed zichtbare nieuwe entree kunnen vormen. Aan de Rottebandreef zou deze opzet herhaald kunnen worden, waarbij de bestaande molenstomp in de nieuwe ingangsruimte zichtbaar wordt. Functies In de tekening van het Functioneel Vlekkenplan zijn de functies globaal gelocaliseerd. De meeste bestaande voorzieningen die de bewoners willen behouden (o.a. hondenstrand, jeux de boulesbaan, model-racebaan) zullen niet worden aangetast door de landtunnel. Voor de leestuin, manege en in mindere mate voor de BBQ-weide zullen andere plekken gezocht moeten worden. Een locatieonderzoek voor de manege wordt inmiddels verricht. bosmassa en ruimtes Uit de gebiedstafel kwam bijvoorbeeld een natuurspeeltuin, die dichtbij de woonwijk zou moeten liggen, als wens naar voren. Het grote hoogteverschil tussen landtunnel en maaiveld zou benut kunnen worden voor het aanleggen van een amphitheater. Ook zijn diverse vormen van stadslandbouw op de op het zuiden georiënteerde terassen mogelijk. Een openbare functie voor de verste molenstomp zou de aantrekkelijkheid van het ensemble nog meer vergroten. Men ziet bij voorkeur kleinschalige voorzieningen aan de woonwijkzijde en functies met een regionale aantrekkingskracht ten noorden van de landtunnel. 35
36 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Bijlagen Concept-toetsingscriteria voor scenario-keuze In het omgevingsproces dat Rijkswaterstaat opstart zullen wensen en ideeën van omwonenden en gebruikers tot aanpassing en/of nieuwe scenario s leiden. Naast de eerder geformuleerde eisen en wensen zullen alle scenario s getoetst worden op basis van criteria. Op basis van de eisen, wensen en criteria zal het schapsbestuur een definitieve keuze maken om de onderhandelingen met Rijkswaterstaat in te gaan om uiteindelijk te komen tot het meeste draagvlak voor een nieuw aansprekend Lage Bergse Bos. Hieronder volgt een eerste opzet voor de toetsingscriteria die mogelijk zullen worden beïnvloed door de inbreng uit de gebiedstafels. Daar kan worden uitgesproken welke criteria zwaar en mider zwaar mogen wegen en welke eventueel worden gemist. Landschappelijk/Ruimtelijk 1. maakt een zachte overgang van de tunnel naar het LBB mogelijk; 2. verbetert de ruimtelijke samenhang met de omgeving van het LBB; Water, natuur en beplanting 11. zorgt voor verbetering waterkwaliteit in LBB; 12. zorgt voor meer biodiversiteit; 3. verbetert de functionele verbindingen met de omgeving van het LBB; 4. versterkt de landschappelijke/ruimtelijke samenhang in het LBB; 5. versterkt landschappelijke/ruimtelijke verbinding met de Rotte; ( Rotte sfeer binnen in het LBB); 6. integreert cultuur-historische waarden; Financiën/Beheer 13. biedt de grootste kansen voor inverdienmogelijkheden voor het schap; 14. doet de beheerlasten het minst stijgen. Recreatie 7. sluit aan bij de hoofdzonering; 8. geeft het LBB naast een wijk ook een regiofunctie; 9. bedient rode, paarse en blauwe leefstijlen; 10. verbindt en herstelt het beste de recreatieve verbindingen en routes Toetsing van de drie scenario s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Totaal Scenario Lage Bergse Bos + + + 0 0 + + + + + 0 + + - 9+ 1 Molen 4-gang - 0 - - + + - 0 - - 0 0 - - 6-3 Patchwork 0 - + - 0-0 - + 0 0 0 + 0 1-2 De drie scenario s zijn getoest op de geformuleerde criteria. Het scenario de Lage Berg scoort het beste. Dit sluit aan bij de uitkomsten van de gebiedstafels. 37
38 Ambitiedocument Lage Bergse Bos 1.1 + landschappelijke inpassing A13/A16 vastgesteld door het Dagelijks Bestuur van het recreatieschap Rottemeren op 4 juni 2014
Bijlagen Leefstijl- en recreatieprofielen De laatste jaren worden de leefstijlen van bevolkingsgroepen meer en meer ingezet om recreatiegedrag te voorspellen en recreatievraag en -aanbod beter op elkaar af te stemmen. De leefstijlen zijn gebaseerd op het BSR-model van onderzoeksbureau SmartAgent. Waarden, behoeften en motieven van mensen worden in dit model gestructureerd binnen bepaalde domeinen. De brancheorganisatie Recron werkt inmiddels met dit model om zo aanbod en communicatie beter af te kunnen stemmen op de behoeften van de klant. De Stadsregio Rotterdam is in juli 2013 een onderzoek gestart in samenwerking met de provincie, gemeente Rotterdam, G.Z-H, Staatsbosbeheer, Zuid-Hollands Landschap en Natuurmonumenten om vraag en aanbod van recreatieve voorzieningen in de natuur- en recreatieterreinen in de Stadregio Rotterdam beter op elkaar aan te laten sluiten. Gebieden kunnen op regionaal niveau andere doelgroepen aantrekken en elkaar aanvullen. Op wijkniveau moeten de gebieden voor de 39