len doen, waarna ze direct zeggen: Maar ik kan niet tekenen, alsof dit een onomkeerbaar feit is dat hun het tekenen onmogelijk maakt. Kunnen tekenen is echter geen zeldzame of bijzondere vaardigheid, maar een kwestie van doen! Het is echt waar, iedereen kan tekenen. Aldus Barrington Barber In dit boek komen alle basisvaardigheden aan de orde die het tekenen voor iedereen toegankelijk maken. Start met de opzet van een lijntekening en ga vervolgens verder met tonale waarden en texturen om de tekeningen driedimensionaliteit te geven. Als je de basis onder de knie hebt, ga dan door met het hoofdstuk perspectief tekenen, waarin grotere objecten aan bod komen. Of leer verhoudingen te tekenen, met name belangrijk om het menselijke figuur op papier te zetten. De overzichtelijke hoofdstukken in dit boek bevatten stap-voor-staptekeningen en uitleg om je steeds verder te kunnen ontwikkelen in de tekenkunst. Voor iedere beginner een must, voor de gevorderde tekenkunstenaar een inspiratiebron vol handige tips & trucs. Barrington Barber Iedereen kan tekenen Je hoort mensen geregeld zeggen dat ze graag iets kunstzinnigs zouden wil- Barrington Barber Iedereen kan tekenen Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl ISBN 978 90 4391 541 0 Iedereen kan tekenen.indd 1 15-08-12 13:59
Dit boek is gepubliceerd door Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Anton Feddema Tekst en tekeningen: Barrington Barber Vormgeving binnenwerk: De ZrIJ, Utrecht Vertaling: Paulina de Nijs/Vitataal Redactie en correctie: Vitataal, Feerwerd ISBN 978 90 4391 541 0 NUR 476 Voor het eerst gepubliceerd in Groot-Brittannië in 2011 door Arcturus Publishing Limited Oorspronkelijke titel: Anyone can draw 2011 Arcturus Publishing Limited en Barrington Barber 2012 Tirion Uitgevers, Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
Inleiding ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 5 6 markeringen en materialen 10 lijntekening 26 Tonale tekening 44 observeren bij het tekenen 60 verhoudingen en perspectief 72 compositie 90 tips en projecten 106 register 128 30-08-12 11:07
Je hoort mensen geregeld zeggen dat ze graag iets kunstzinnigs zouden willen doen, waarna ze direct zeggen: Maar ik kan niet tekenen, alsof dit een onomkeerbaar feit is dat hun het tekenen onmogelijk maakt. Kunnen tekenen is echter geen zeldzame of bijzondere vaardigheid. Natuurlijk is het fijn als je over een aangeboren talent beschikt, maar dat is niet noodzakelijk. Ik heb in mijn lange loopbaan als kunstdocent al zoveel getalenteerde leerlingen gezien die niet gemotiveerd waren en minder getalenteerde leerlingen die bereid waren de vaardigheid te leren en door te zetten. Ik heb lesgegeven aan mensen van vijf tot zeventig jaar en heb daarbij nooit iemand ontmoet die niet kon leren tekenen wanneer hij dat echt graag wilde. De eerste stap is dan ook dat je erop vertrouwt dat je mate van succes bij het tekenen afhangt van de hoeveelheid werk die je erin wilt steken; dit vertrouwen leidt je langs de fouten die je maakt tijdens het leerproces. Dit boek volgt een methode die is ontwikkeld om het leerproces eenvoudiger te maken. Het begint met een beschrijving van nuttige materialen voor beginners en gaat dan pas in op de basis van de lijntekening, de eenvoudigste tekenmethode. Als je daarin wat ervaring hebt gekregen, kun je je bezig gaan houden met het gebruik van tonale waarden en texturen om vorm te geven aan je lijntekeningen en ze driedimensionaliteit te geven. Er is ook een hoofdstuk over observatie, de belangrijkste vaardigheid om te oefenen voor een kunstenaar. Je kunt tenslotte niet iets tekenen als je niet heel goed hebt gekeken hoe het er in het echt uitziet. Precisie is vooral belangrijk bij het tekenen van het menselijk lichaam, omdat we er zo goed mee bekend zijn dat fouten in de verhoudingen direct zichtbaar zijn. In dit boek leer je de klassieke verhoudingen, zodat je er ook overtuigend van kunt afwijken om iemands persoonlijke kenmerken weer te geven maar weinigen van ons voldoen immers aan de klassieke norm. Je vindt in dit boek ook een hoofdstuk over perspectief, waarin je leert grotere objecten te tekenen, zoals gebouwen, zonder je te laten intimideren door het formaat en de complexiteit van de constructie. Ook de compositie van je tekening is belangrijk, al wil je je daarmee misschien pas gaan bezighouden als je al wat meer ervaring hebt. Als je echter wat grotere tekeningen wilt gaan maken, is het belangrijk om te weten hoe je een tekening kunt samenstellen. Tot slot kijken we naar wat handige tips die belangrijk zijn voor alle kunstenaars als ze hun vaardigheden willen verbeteren. Buiten tekenen geeft je bijvoorbeeld de mogelijkheid om spontaan aan de slag te gaan en op creatieve wijze te reageren op verschillende situaties. Het geweldige aan tekenen is dat je altijd een nieuwe vaardigheid of verfijning kunt toevoegen aan je repertoire als kunstenaar. Dit is een van de dingen die kunstenaars tot op hoge leeftijd met veel plezier laten doorgaan met werken. 6
inleiding onderwerp In dit boek kijken we naar allerlei onderwerpen terwijl je je vaardigheden leert. De eenvoudigste dingen om te tekenen zijn simpele stillevenobjecten omdat je ze kunt neerzetten zoals je zelf wilt. Sommige wat meer complexe objecten, zoals muziekinstrumenten, behoren tot de volgende fase; daarna volgen planten en, als je die beheerst, het hele landschap, waarbij je te maken hebt met het voortdurend veranderende licht en met de wind die de begroeiing en wolken laat bewegen. Dieren zijn lastig te tekenen omdat ze niet stil willen blijven zitten en sowieso niet willen doen wat jij wilt. Het werkt vaak beter om met foto s te werken om hun vormen te leren kennen. Bij mensen is het voordeel dat een model doorgaans graag goed getekend wil worden en dus voor je zal poseren. Een gezicht kent echter tal van subtiele kenmerken en als je die niet goed weergeeft, zal het portret niet op de persoon lijken. Het kost wel even tijd om portretten te tekenen die goed lijken en niet alleen iemands fysieke kenmerken maar ook zijn persoonlijkheid weergeven. Het moeilijkste onderwerp om te tekenen is wellicht het menselijke lichaam. Het is zo complex dat ik denk dat zelfs de beste kunstenaars nooit perfectie bereiken. Maak je dus geen zorgen als je eerste pogingen niet zo geweldig zijn. Groepen mensen zijn zelfs nog moeilijker, maar al deze uitdagingen zijn ook heel bevredigend en zodra het een beetje lukt, zul je begrijpen waarom kunstenaars het onmogelijk vinden om te stoppen met tekenen. 7 ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 7 30-08-12 11:07
markeringen en materialen pen en inkt Als je met pen en inkt wilt tekenen is het meest gebruikelijke instrument de grafische pen. Deze is verkrijgbaar in verschillende formaten en voor een fijne lijn en twee wat dikkere lijnen heb je een 0,1, een 0,3 en een 0,8 nodig. Ze zijn te koop in kantoorboekhandels en winkels voor kunstenaarsbenodigdheden. Er zit geen variatie in de lijnen van deze pennen. Als je dat wel wilt, kun je beter een kroontjespen en Oost-Indische inkt gebruiken. Als de pen zelf flexibel genoeg is, kun je zelf bepalen hoe dik de lijn wordt door meer of minder druk uit te oefenen op de pen. Deze pennen zijn verkrijgbaar bij winkels voor kunstenaarsbenodigdheden of via internet. 1. Om te beginnen probeer je je pen uit door een golvende lijn te tekenen die alle kanten op gaat en langs dezelfde route weer terugkeert. 2. Maak nu, net als met het potlood, een grove, krassende lijn. Let daarbij niet op de richting of lengte van de lijnen. 3. Zet je lijnen deze keer wat bewuster, in dezelfde richting en zo dicht mogelijk bij elkaar zonder dat ze elkaar raken. 4. Probeer nu eens korte lijntjes te zetten die alle kanten op gaan en elkaar overlappen. Houd de textuur zo gelijkmatig mogelijk, zodat er geen duidelijke gaten ontstaan. 5. In de volgende fase teken je vlakken met de pen, zoals ik je laat zien in de voorbeelden, eerst diagonaal, dan verticaal en dan horizontaal. 6. Teken dan alle lijnen in vier richtingen en laat ze overlappen, zodat er een textuur ontstaat die gezien kan worden als een kleur. 12 ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 12 30-08-12 11:07
penseel-en-gewassen-inktstilleven Breng in de derde fase de donkere tonen aan als de lichtere zijn opgedroogd. Je moet sommige randen misschien wat verzachten door er wat water op aan te brengen. Dat is in feite het moeilijkste van deze techniek en je moet er rekening mee houden dat het niet altijd lukt. Het is dan ook belangrijk om te blijven oefenen. Hoe vaker je het probeert, hoe beter je erin wordt. 25
lijntekening Als je eenmaal doorhebt wat de resultaten en effecten zijn van de verschillende tekenmaterialen, kun je beginnen met naar het leven te tekenen. Het maakt niet uit wat je tekent, alles is goed. In dit hoofdstuk gaan we ons bezighouden met lijntekeningen van uiteenlopende onderwerpen, zonder op dit moment al veel aandacht te besteden aan tonale details. eenvoudige vormen van alledaagse voorwerpen Teken eerst een cirkel met een passer en probeer er daarna een zo goed mogelijk uit de hand te tekenen. Teken ze naast elkaar om ze te kunnen vergelijken en gum grote fouten uit tot de handgetekende cirkel er even goed uitziet als de met de passer getekende cirkel. Probeer dan de volgende figuren door ze van de voorbeelden na te tekenen: een kubus, een cilinder en een kegel in twee posities. 26
grotere vormen Als je daarmee klaar bent, kun je wat kleur gaan toevoegen door één kant in de schaduw te plaatsen en de ramen donkerder te maken, zodat een gevoel van diepte ontstaat. Je ziet hier dat het schuurtje al meer vorm krijgt met minimaal ingevulde vlakken. 35 ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 35 30-08-12 11:08
tonale tekening onderzoek naar tonale waarden Als je eenmaal geëxperimenteerd hebt met het gebruik van tonen in eenvoudige voorwerpen, kun je ook aan de slag met wat meer complexe onderwerpen. Het is niet moeilijker; je moet alleen goed kijken waar het licht vandaan komt en consequent zijn in de plaatsing van de schaduwen. De eerste fase bestaat uit een contourtekening van een hoofd. In deze fase gaat het vooral om een heldere vorm in de juiste verhoudingen, waarop je de verschillende gezichtskenmerken en het haar aangeeft. In de tweede tekening worden de vormen van de gezichtskenmerken beter omschreven en krijgt het hoofd al wat massa, zonder dat je de vorm aangeeft door middel van tonen. De volgende tekening laat het hoofd zien met de eerste toonvlakken die er vrij stevig in zijn aangebracht. Misschien wil je de tinten niet zo sterk aanbrengen omdat je wat subtielere schaduwdelen wilt creëren, maar zo begrijp je in elk geval de bedoeling. In de laatste fase kun je voluit gaan en wat delen een stuk donkerder maken om een overtuigend gevoel van dimensie en diepte te creëren. In deze fase kun je ook besluiten enkele randen wat te verzachten. 50 ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 50 30-08-12 11:08
lichaamsverhoudingen verhoudingen zijn hetzelfde, ook als de lengte anders is vrouw Bovenkant hoofd hoofdeenheden 0 Kin 1 schouderlijn Tepels 2 Navel 3 Pubis 4 lengte arm en hand Boven knie 5 onderkant knieschijf Midden scheenbeen 6 Enkels 7 7½ 75
naar musea gaan naar musea gaan Als je inspiratie op wilt doen door naar het werk van andere kunstenaars te kijken, kun je het best naar een museum met heel veel kunstwerken gaan. Het kan lastig zijn om te bepalen welke je nu heel goed moet bestuderen, want als je ze allemaal bekijkt, kan het gevolg ook zijn dat je naar huis gaat zonder dat je een duidelijk beeld in je hoofd hebt. Als je dus naar een museum gaat, kijk dan rond zonder de behoefte een bepaald beeld uit te moeten kiezen, maar kijk wat je opvalt. Het kan een groot werk zijn of juist iets kleins, het kan iets zijn met felle kleuren of een dramatische compositie. Laat je ogen rondzwerven tot je iets interessants opvalt. Ga er dan naartoe en besteed er enkele minuten aandacht aan. Probeer helder te krijgen wat je er zo aantrekkelijk aan vond. Door op deze manier een kunstwerk te kiezen kun je interessante ontdekkingen doen. Als je serieus naar een voorstelling kijkt, moet je de tijd nemen om deze tot je bewustzijn te laten doordringen. Kijk er dus een paar minuten naar voor je verdergaat naar iets anders. Om de kwaliteit van het werk te absorberen let je op de compositie, het kleurgebruik, de tonale waarden, enzovoort. Je zult zien dat je veel meer in het werk ziet dan alleen het onderwerp. Je zult al snel merken dat bepaalde kunstwerken je fantasie prikkelen, terwijl andere minder indruk maken. Toch kan het een volgende keer weer heel anders zijn en je moet dan ook niet verwachten dat je elke keer door hetzelfde kunstwerk wordt aangetrokken. Er is een uitgebreid scala aan kunstwerken dat je kunt ontdekken. 127 ANYONE CAN DRAW 001-128.indb 127 30-08-12 11:10
register alledaagse voorwerpen lijntekeningen 26-29 projecten 114-115 toon 48-49 armen 66 Baldovinetti, Sandro 100 bloemen lijntekeningen 32 observeren 62-63 bomen lijntekeningen 30-31 observeren 61 Cézanne, Paul 95 compositie figuren 98-104 groepen 102-104 grote meesters 92-95 isolatie 97 massa 96 schema's 90-91 conté 14-15 Degas, Edgar 53 dieren 65 driepuntsperspectief 82 eenpuntsperspectief 78-79 figuren tekenen armen 66 compositie 98-104 gezicht 39, 41 handen 36-37 hoofd 39, 40 kinderen 68 mond 67 neus 67 observeren 66-67 ogen 66 ouder worden 69 portretten 42-43 verhoudingen 74-75 voeten 38 foto s 106, 108 Gainsborough, Thomas 55 gebouwen 71 gezicht 39, 41 groepen compositie 102-104 observeren 70 grote meesters compositie 92-95 toon 52-55 grotere vormen 33-35 handen 36-37 hoofd lijntekeningen 39, 40 toon 50 verhoudingen 72-73 houtskool stilleven 22-23 tekenen met 14-15 kinderen 68 kopiëren 109 landschappen omkaderen 122 perspectief 83-89 tips 122-126 toon 51 Laurent, Ernest 52 lijntekeningen alledaagse voorwerpen 33-35 bloemen 32 bomen 30-31 grotere vormen 33-35 mensen 36-43 Lorraine, Claude 54 mond 67 musea 127 negatieve vormen 120-121 neus 67 ogen 66 omkaderen 122 observeren bloemen 62-63 bomen 61 dieren 65 figuren 66-67 gebouwen 71 groepen 70 kinderen 68 ouder worden 69 water 64 Osborne, Walter 53 ouder worden 69 papier 8 pen en inkt soorten 12-13 stilleven 20-21 tekenen met 12-13 textuur 46-47 penseel 16-17 potloden soorten 10-11 stilleven 18-19 tekenen met 10-11 vasthouden 8 perspectief driepunts- 82 eenpunts- 78-79 en verhouding 76-77 landschap 83-89 tweepunts- 80-81 penseel en gewassen inkt stilleven 24-25 tekenen met 16-17 portretten en foto s 108 lijntekeningen 42-43 meten 118-119 potlood vasthouden, een 8 Raynes, John 102-103, 104 Reeve, Russell 55 Rysselberghe, Théo van 52 Sargent, John Singer 92-93 schetsboeken 107 stilleven houtskool 22-23 negatieve vormen 120-121 pen en inkt 20-21 penseel en gewassen inkt 24-25 potlood 18-19 Swanevelt, Herman van 54 tekenen conté 14-15 houtskool 14-15 kopiëren 109 meten 9 pen en inkt 12-13 penseel en gewassen inkt 12-13 potlood 10-11 projecten 110-115 vaardigheden in 116-117 tekeningen afmeten 9 toon alledaagse voorwerpen 48-49 grote meesters 52-55 hoofden 50 landschap 51 oefenen 56-59 oefeningen 44-45 pen en inkt 46-47 Turner, J.M.W. 94 tweepuntsperspectief 80-81 verhoudingen en perspectief 76-77 hoofd 72-73 lichaam 74-75 voeten 38 Ward, John 99 water 64 128
len doen, waarna ze direct zeggen: Maar ik kan niet tekenen, alsof dit een onomkeerbaar feit is dat hun het tekenen onmogelijk maakt. Kunnen tekenen is echter geen zeldzame of bijzondere vaardigheid, maar een kwestie van doen! Het is echt waar, iedereen kan tekenen. Aldus Barrington Barber In dit boek komen alle basisvaardigheden aan de orde die het tekenen voor iedereen toegankelijk maken. Start met de opzet van een lijntekening en ga vervolgens verder met tonale waarden en texturen om de tekeningen driedimensionaliteit te geven. Als je de basis onder de knie hebt, ga dan door met het hoofdstuk perspectief tekenen, waarin grotere objecten aan bod komen. Of leer verhoudingen te tekenen, met name belangrijk om het menselijke figuur op papier te zetten. De overzichtelijke hoofdstukken in dit boek bevatten stap-voor-staptekeningen en uitleg om je steeds verder te kunnen ontwikkelen in de tekenkunst. Voor iedere beginner een must, voor de gevorderde tekenkunstenaar een inspiratiebron vol handige tips & trucs. Barrington Barber Iedereen kan tekenen Je hoort mensen geregeld zeggen dat ze graag iets kunstzinnigs zouden wil- Barrington Barber Iedereen kan tekenen Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl ISBN 978 90 4391 541 0 Iedereen kan tekenen.indd 1 15-08-12 13:59