Agapanthus-collectie Inhoudsopgave Nederlandse Planten Collectie (NPC) NPC Agapanthuscollectie Herkomst en naamgeving Soorten Toepassing Vermeerdering Ziekten Aankooptips Verzorgingtips Agapanthus- en kasteeltuinenmarkt Nederlandse Planten Collectie (NPC) De organisatie van de Nederlandse Planten Collectie (NPC) valt binnen de Koninklijke Vereniging voor Boskoopse culturen (KVBC). In de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd het idee door de Boskoopse kweker D.M. van Gelderen naar voren gebracht om door middel van plantencollecties het brede assortiment dat in Nederland wordt gekweekt, te behouden. Deze collecties zouden zo veel mogelijk soorten en/of cultivars binnen een bepaald geslacht moeten bevatten. De waarde van dergelijke referentiecollecties zou zijn om een breed assortiment te behouden en tevens als vergelijkingsmateriaal dienst te doen om planten juist op naam te brengen. De collectie moet representatief zijn, goed verzorgd en bezoekbaar zijn. Het verkrijgen van het predikaat NPC is weggelegd voor verzamelingen van iedereen, kwekers en niet-kwekers. Op die manier wordt de draagkracht voor een breed assortiment collecties vergroot. NPC Agapanthuscollectie De NPC is de afkorting van Nederlandse Planten Collecties, een organisatie die valt binnen de Koninklijke Vereniging voor Boskoopse Culturen. De NPC Agapanthus bevat alleen Nederlandse cultivars en het verzamelen hiervan is in 1996 gestart. De NPC van Nederlandse
Agapanthus Cultivars is in 1996 opgezet en vervolgens onderhouden door de heer Wim Snoeijer gedurende zijn werk op de Universiteit van Leiden. De collectie begon met drie cultivars van kweker Leo van de Valk, gevolgd door cultivars van Agapanthus kweker C. Duivenvoorde en van de firma Maas & Van Stein. In 1998 ontving de heer Snoeijer een cultivar van de heer Klinkhamer van de CNB en in maart 2002 een cultivar van der RHS Wisley. Op 8 oktober 2002 is de gehele collectie, inclusief de schaduwcollectie, verhuisd naar kasteel Rosendael nabij Arnhem. Collectiehouder is nu stichting Geldersch Landschap, gevestigd te Arnhem. De collectie bestaat op dit moment uit ruim 100 cultivars. Herkomst en naamgeving Alle Agapanthus-soorten komen van oorsprong uit Zuid-Afrika en niet van de Canarische eilanden, waar ze, verwilderd, massaal door toeristen worden aangetroffen en bewonderd. Ook komt de Agapanthus veelvuldig in verwilderde toestand voor op het eiland Madeira. De eerste vermelding in Nederland van een gecultiveerde Agapanthus is een beschrijving in 1679 van Jacob Breyne aan de hand van een in 1674 bloeiende plant in de tuin Hieronymus van Beverninck te Warmond. Dit klopt aardig want in 1652 werd er door de Verenigde Oostindische Compagnie een Hollandse nederzetting gesticht aan de Kaap in Zuid-Afrika. Vanaf dit jaar worden vele planten uit Zuid-Afrika naar Holland verscheept. De naam Agapanthus komt uit het Grieks: 'agape' betekent liefde en 'anthos' betekent bloem. Samen kan het vertaald worden als liefdesbloem. In het Nederlands kent het geslacht verschillende namen, maar Afrikaanse lelie is verreweg de beste keuze. De eerste vermelding in Nederland van een gecultiveerde Agapanthus is een beschrijving in 1679 van Jacob Breyne aan de hand van een in 1674 bloeiende plant in de tuin Hieronymus van Beverninck te Warmond. De beschrijving gaat over Agapanthus africanus die in de Kaap provincie groeit. Hij werd door Linnaeus in 1753 Crinum africanum genoemd. Het was de directeur van Jardin des Plantes in Parijs, L'Heritier, die het geslacht zijn huidige naam gaf. Helaas deed L'Heritier dit met de ongeldige naam umbellatus, dit had africanus moeten zijn. Deze vergissing is tot op heden de oorzaak van de naamsverwarring binnen het geslacht. Het huidige sortiment Agapanthus cultivars is bijzonder groot. Over de gehele wereld geteld worden cultivars gekweekt. Dit zijn cultivars met een naam: hiernaast worden nog veel meer onbenaamde zaailingen verhandeld, gewoonlijk met een simpele aanduiding als Agapanthus blauw of Agapanthus wit. Dit gebeurt helaas ook met benaamde cultivars. Als een tuincentrum een partij Agapanthus inkoopt, is er in veel gevallen geen label beschikbaar met de correcte naam. Er is alleen een label met de naam Agapanthus africanus of het onjuiste Agapanthus umbellatus. Als u dus een Agapanthus tegenkomt met zo'n algemeen label weet u niet wat u koopt. Beter is het om bij de kweker een cultivar te kopen die op naam staat, en deze kweker kan ook vertellen of de plant een kloon is of vermeerderd is uit zaad. Soorten Er wordt grofweg onderscheid gemaakt tussen de breedbladige, bladhoudende soorten en de smalbladige, bladverliezende soorten. Botanici onderscheiden wel tien verschillende soorten, die echter onderling zo gemakkelijk kruisen dat er bijna geen zuivere soorten meer voorkomen. De bladverliezende Agapanthussen komen nog tot vrij grote hoogte in Drakensbergen voor, waar het soms ook flink kan vriezen. Deze zijn voor ons het meest interessant. Toch is het vanouds juist de breedbladige soort die (als sinds 1862!) in Europa wordt gekweekt. In Noord-Europa zijn ze bekend als spectaculaire kuipplant die in de oranjerie overwintert. Op diverse landgoederen staat de klassieke breedbladige vorm A. praecox in enorme houten
kuipen op markante punten in de tuin. Vooral in de buurt van water komen de planten met hun smalle lijnvormige blad goed tot hun recht. Een nadeel voor de particuliere liefhebber is dat deze planten met hun wintergroene blad, vrij licht moeten overwinteren. Nee, dan zijn de bladverliezende soorten en hybriden die de laatste tientallen jaren uit Engeland zijn komen overwaaien veel gemakkelijker in het gebruik. Ze missen misschien iets van de grandeur van de grote broer, maar de gemakkelijkere overwintering is een groot voordeel. Toepassing Agapanthussen zijn nogal forse en opvallende planten die niet direct veel andere planten in hun directe omgeving nodig hebben. Indien u ze in potten zet, weersta dan aan de verleiding om er nog andere bloemen rond te planten 'om de pot wat gevulder te maken'. Gun de Agapanthus daarentegen de tijd om de hele pot te vullen, en zet eventueel wat Agapanthuspotten naast elkaar, op een rij of op de hoeken van het terras. Een aantal potten aan weerszijden van een tuinpoort geeft een statig effect. Ook in de volle grond vragen Agapanthussen de nodige ruimte en massa. Plant er bijvoorbeeld enkele langs een zonnig tuinpad of op een smalle strook grond voor een tuinmuur of een haag. U kunt ze met andere planten combineren, bijvoorbeeld grijsbladige artemisiasoorten of geurende rozen, maar ze kunnen ook prima solitair (alleen) staan. Een prachtige combinatie is die met de haaklelie (Crinum x powelli) die ongeveer gelijktijdig bloeit met grote, zachtroze lelieachtige bloemen die heerlijk geuren. Het roze van de haaklelie gaat perfect samen met het blauw van de Kaapse lelie. Een ideaal huwelijk, temeer omdat ze beide ongeveer dezelfde eisen stellen qua standplaats, grondsoort, vochtigheid en winterbescherming. Overigens kunt u deze combinatie ook proberen met potten: zet enkele Agapanthuspotten en een paar Crinumpotten samen. Het resultaat in de periode juli-augustus is verbluffend. Als snijbloem kan de Agapanthus ook worden verwerkt in boeketten. Bij gunstige omstandigheden kunnen de bloemen ongeveer een week op een vaas staan. Vermeerdering Er zijn twee manieren om Agapanthus te vermeerderen: door te scheuren (het delen van de planten) en door te zaaien. Vermeerderen door te scheuren (vegetatief): Het scheuren van de planten kan het beste worden gedaan in het late voorjaar, maar ook de periode direct na de bloei is geschikt. Dit laatste wordt in de snijbloementeelt nog wel eens gedaan. er worden dan hele kleine stukken gemaakt, met een tot drie ogen. Het voordeel van deze methode is dat de grond in de maanden augustus en september nog warm is. De scheurlingen ontwikkelen zich dan nog goed voor de winter. Vaak is de daaropvolgende bloei wat rijker dan wanneer in het late voorjaar wordt gescheurd. Het scheuren van Agapanthus is een karwei dat veel zorg en vooral veel kracht vergt. Probeer met twee grepen (rieken), die met de ruggen tegen elkaar in de kluit gestoken worden, de pol in tweeën te splitsen. Lukt dit niet, dan moet er een scherpe spade aan te pas komen. Steek bij voorkeur door het onderste gedeelte van de plant, zodat u de uitlopende scheuten niet beschadigt. Leg de stukken een dag in de schuur te drogen (als ze erg nat zijn) en pot ze weer op. Vermeerden door te zaaien: Zaaien kan natuurlijk ook, alhoewel het resultaat lang niet altijd als bevrediging wordt ervaren. Dat komt omdat de zaailingen enorm zullen variëren, zeker als er verschillende cultivars bij elkaar staan.
In een vorstvrije kas kan het beste direct na de oogst in september - oktober worden gezaaid. Het zaad ontkiemt dan na een week of drie en de plantjes maken voor de winter als wat loof. Het jaar daarop zullen de zaailingen zich sterk ontwikkelen en misschien al bloeien. In het vroege voorjaar kan ook op warmte worden gezaaid bij een temperatuur van twintig graden Celsius. Het duurt soms wel zes weken voordat het zaaisel ontkiemt. Zaai ruim en laat de jonge plantjes tot de winter in de zaaibak. Een beetje bijmesten verdient de voorkeur. Als de plantjes afgestorven zijn, kunt u ze er voorzichtig uithalen en in kleine potjes overpotten. Zet steeds dezelfde plantjes in een pot, anders bestaat de kans dat het verschillende kleuren in een pot terecht komen. Het daaropvolgende jaar kunnen de planten al bloeien. Ziekten Gelukkig kunnen we dit hoofdstuk kort houden: virus is de enige aantasting die in Agapanthus kan optreden. In oude cultivars kunnen virussen zitten, in de nieuwe niet. Het is niet nodig om planten die aangetast zijn met virus weg te gooien, want ze lijden er niet onder. Wel is het zaak op te passen met het gebruik van gereedschappen, bv een snoeischaar, op aangetaste planten. Deze kunnen het virus van de ene op de andere plant overbrengen. Vroeg in het voorjaar kan Agapanthus wel eens last hebben van slakkenvraat, maar de plant groeit daar gemakkelijk door heen. Fasciatie (bandvorming) kan voorkomen maar is cultivargebonden. Aankooptips Bij het meer populair worden van de Agapanthus wordt het aantal aanbieders van deze plant ook groter. Mede daardoor worden er de laatste tijd veel Agapanthussen verkocht op kleur, zonder naam, zodat helemaal niet bekend is over welke plant het gaat. De naam Agapanthus umbellatus wordt tegenwoordig als een soort passe-partout voor alle mogelijke Agapanthussen gebruikt. Indien een kwekerij of tuincentrum een plant aanbiedt onder de naam umbellatus is het beter om een andere plant te kopen. Of, nog beter, om die kwekerij te verlaten en er nooit meer terug te komen. Een kwekerij de zelfs niet de moeite doet een correct naamplaatje aan de planten te hangen verdient niet dat we er terug komen (uitspraak van Wim Snoeijer).
Enkele nuttige aankooptips: koop altijd een plant voorzien van een naam, het liefst in een pot gekweekt koop een plant waarvan zeker is dat deze vegetatief vermeerderd, dus een plant die bv. gescheurd is. Vraag er naar bij het verkoopadres. Kunnen zij u geen zekerheid geven, dan is het beter van aankoop af te zien koop bij voorkeur geen zaailing, als u toch een zaailing wilt kopen, koop dan een plant die in bloei staat. U ziet dan wat u koopt droge planten in een zakje kunnen beter niet worden aangeschaft, ze slaan namelijk moeilijk aan. Al zijn er tegenwoordig een aantal positieve uitzonderingen tijdens de Nederlandse Agapanthus dagen is het een goed moment om planten aan te schaffen. De planten die daar door kwekers worden aangeboden zijn voorzien van een correct label. Bovendien krijgt u er goed advies! Verzorgingtips Kijk hier voor de belangrijkste punten voor het verzorgen van de planten jaarrond. Agapanthus- en kasteeltuinenmarkt Jaarlijks organiseert Geldersch Landschap & Kasteelen de Agapanthus- en kasteeltuinenmarkt. Presentatie, informatie en verkoop planten, streekproducten, curiosa Kwekers van deze bijzondere kuipplant, die ook wel de Afrikaanse lelie of liefdesbloem genoemd wordt, komen met hun planten, de op Rosendael reeds aanwezige agapanthuscollectie van ruim 100 verschillende soorten, versterken en bieden ook hun planten te koop aan! Er zijn informatiesessies over de verzorging van de Agapanthus. Bezoekers kunen ook andere vaste planten, streekproducten, ansichten, antiek en curiosa en topkwaliteit tuingereedschap kopen. Bezoekers van de Agapanthus- en kasteeltuinenmarkt kunnen de fraai ingerichte vertrekken van kasteel Rosendael bezoeken. De verschillende vertrekken worden opgefleurd met prachtig Agapanthus bloemwerk. Een wandeling of rondleiding door het fraaie landschapspark is zeker de moeite waard! De oranjerie in de rozentuin van kasteel Rosendael is een uitstekende plek om even bij te komen van alle indrukken met een hapje en drankje.