Leskist discriminatie en vooroordelen Voor het primair onderwijs Arend Noorduijnstraat 15 6512 BK Nijmegen 024 3240400 www.ieder1gelijk.nl
Welkom in onze leskist! Wij zijn Ieder1Gelijk, het Bureau Gelijke Behandeling voor de regio Gelderland Zuid en houden ons bezig met het voorkomen en bestrijden van discriminatie. Op het gebied van preventie bieden wij naast gastlessen en trainingen ook leskisten aan. Voor deze leskist hebben we materiaal verzameld om het bespreken van discriminatie en vooroordelen makkelijker te maken. We hebben gekozen voor materiaal dat leerlingen aanspreekt. U vindt een overzicht van diverse vormen van lesmateriaal met onder meer lespakketten, video s en dvd s, informatieve spellen en stripboeken. De materialen kunt u bij ons lenen. Deze leskist bevat lesmateriaal voor het primair onderwijs. Per materiaal staat aangegeven voor welke doelgroep het geschikt is. Relevantie Vaak wordt gedacht dat het bespreken van discriminatie en vooroordelen extra tijd en moeite kost. Maar dat hoeft helemaal niet het geval te zijn. Juist omdat het onderwerpen zijn die in het dagelijks leven en dus ook op school van belang zijn, kunnen ze vanuit verschillende disciplines worden behandeld. De materialen in deze leskist kunnen een mooie aanvulling op SEO methoden zijn. Daarnaast dragen onderwerpen zoals discriminatie, respectvol omgaan met anderen en multiculturele samenleving bij aan actief burgerschap. Het lesmateriaal sluit aan bij de kerndoelen 34, 36, 37, 38 van Oriëntatie op jezelf en de wereld. Begeleiding en gastlessen Voor alle materialen in deze leskist kunt u ook begeleiding aanvragen, bijvoorbeeld in vorm van een gastles. Vragen en opmerkingen We streven ernaar ons aanbod zo goed mogelijk af te stemmen op de behoeften en interesses van de leerlingen en de wensen van docenten. Daarom ontvangen wij graag feedback of de gebruikte materialen wel of niet goed werken en stellen we suggesties voor nieuw materiaal op prijs. Mocht u verder nog vragen hebben, als er bijvoorbeeld iets niet bijstaat wat u zoekt of als u advies wilt bij het kiezen van materiaal, kunt u altijd contact opnemen met ons. Contact: Franziska Bissels Telefoon: 024 3240400 E-mail: fbissels@ieder1gelijk.nl Website: www.ieder1gelijk.nl Adres: Ieder1Gelijk Arend Noorduijnstraat 15 6512 BK Nijmegen 2
LESPAKETTEN Vooroordelenkoffer, Stichting Vredeseducatie Utrecht, 2011 Materiaal: tentoonstelling en handleiding met werkvormen Duur: ca. 60 minuten voor de tentoonstelling Doelgroep: groep 6, 7 & 8 Leerlingen omschrijven de begrippen feit, mening en vooroordeel en geven voorbeelden. Leerlingen omschrijven de groepsdynamiek van pesters, meelopers en de zondebok. Leerlingen geven aan hoe zij zelf kunnen bijdragen aan een vreedzame samenleving. De vooroordelenkoffer is een interactieve tentoonstelling waarbij leerlingen in tweetallen op reis gaan langs 50 kleurrijke displays. Onderweg komen zij allerlei stereotypen, vooroordelen en vormen van discriminatie tegen. Het is een aantrekkelijk leermiddel om vooroordelen te ontmaskeren en de kenmerken van burgerschap en democratie te onderzoeken. De leerlingen raken op een creatieve manier betrokken bij de thema s vooroordelen en discriminatie. Ze worden uitgedaagd om antwoorden te bedenken, meningen te geven, oplossingen te zoeken en samen te werken. De kernwoorden zijn: ontdekken, beleven en handelen. Lesbrief Laat je niet gek maken, Centrum Nascholing Amsterdam & Kwintessens uitgevers, 2008 Materiaal: lesbrief en handleiding Duur: opgedeeld in 6 lessen van 50 minuten Doelgroep: groep 7 & 8 Leerlingen ervaren dat er verschillen zijn tussen mensen, zowel uiterlijk als innerlijk, en dat die er mogen zijn. Leerlingen ontdekken dat emoties delen en erover praten de eerste stap is om problemen, misverstanden en meningsverschillen op te lossen. Leerlingen leren het gevaar inzien van generalisaties en kwetsende uitlatingen over bevolkingsgroepen. De lesbrief Laat je niet gek maken! gaat over diversiteit, respectvol omgaan met elkaar, het belang van communicatie, emoties, vrijheid van meningsuiting, geloof, en politiek. Onderwerpen die veel met elkaar te maken hebben... én waar vrijwel iedereen mee te maken heeft. In de lesbrief staan de volgende hoofdstukken: Verschillend zijn mág, Praten, praten, praten,gevoelens uiten, Geloven in Nederland, Heilige boeken en Mag je alles zeggen wat je vindt? 3
Website Dutchkids, Art.1/LBR, 2007 Materiaal: interactieve website, docentenhandleiding, werkbladen Duur: 1 tot 12 lesuren van 50 minuten Doelgroep: groep 7 & 8 Leerlingen maken kennis met de begrippen stereotype, vooroordeel en discriminatie en leren deze te herkennen. Leerlingen maken kennis met de begrippen identiteit, cultuur en nationaliteit en leren deze toe te passen op het eigen leven. Leerlingen leren dat het zien van overeenkomsten en verschillen afhankelijk is van de eigen waarneming en interpretatie. Dutchkids is een interactieve website over identiteit en het opgroeien in de multiculturele Nederlandse samenleving. Er komen onderwerpen aan de orde als discriminatie, vooroordelen en opkomen voor jezelf en de ander. Dit alles aan de hand van de ervaringen van zeven leerlingen van een school in het fictieve stadje Nederdam. Er is een begeleidend lespakket met docentenhandleiding beschikbaar, waarin 12 lesbeschrijvingen staan. Het webadres is: www.dutchkids.nl, er bestaat ook een soortgelijke site in het Engels: www.britkid.org. Maarten heeft twee mama s, Holebifederatie België i.s.m. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs, 2005 Materiaal: Uitgebreid handboek met werkvormen Duur: oefeningen variëren van tot Doelgroep: groep 1 t/m 8 Leerlingen kunnen zich inleven in gevoelens van anderen. Leerlingen praten op een leuke manier over verschillen en anders-zijn. Leerlingen beseffen dat er ook liefde kan zijn tussen mensen van hetzelfde geslacht. Leerlingen maken kennis met verschillende gezins- en relatievormen. Maarten heeft twee mama s geeft suggesties op welke manier het holebi-thema in de les speels aan de orde kan komen. Een groot deel van de map bestaat uit zogenoemde methodieken: elf lesvoorbeelden gebaseerd op coöperatief leren die docenten in de klas kunnen gebruiken, vaak met verhalen om voor te lezen. Naast achtergrondinformatie en toegankelijke ideeën en tips worden oplossingen gegeven voor mogelijke problemen waar leerkrachten tegenaan kunnen lopen. Verder komt aan de orde hoe je een holebivriendelijk schoolbeleid kunt implementeren. 4
Een brug naar morgen: Een onderwijsproject voor 4- tot 8-jarigen, St. Vredeseducatie, 2000 Materiaal: projectboek Duur: een dag tot een week Doelgroep: groep 1 t/m 4 Leerlingen kunnen feiten van meningen en vooroordelen onderscheiden. Leerlingen kunnen uitleggen wat de gevolgen van vooroordelen kunnen zijn. Leerlingen leren dat barrières tussen mensen kunnen worden doorbroken door met elkaar om te gaan. Een brug naar morgen is een onderwijsproject over vrede en vrijheid. Centraal staat het verhaal van twee families waarvan de een in Roodland en de ander in Geelland woont. Kinderen in deze landen kennen elkaar niet omdat ze door een rivier gescheiden zijn en omdat de twee families veel vooroordelen over elkaar hebben. Op een dag lukt het toch om bij elkaar te komen. Dan blijken ze meer gemeen te hebben dan ze dachten. Vooroordelen blijken niet waar te zijn, vijanden worden vrienden. Het verhaal is mooi om voor te lezen en kan samen met de leerlingen tot leven worden gebracht zodat ze het zelf ervaren. Dit projectboek bevat: - een handleiding - gevarieerde werkvormen - een themalied - de tekst van het verhaal met kopieerbare werkbladen SPELLEN Het Iedereen-is-anders kwartet, IJsselgroep Materiaal: kaartspel Duur: 15-20 minuten Doelgroep: groep 4 t/m 8 Leerlingen worden zich bewust dat mensen verschillend zijn. Leerlingen maken kennis met andere levenswijzen. Het Iedereen is anders kwartet laat verschillen en diversiteit tussen mensen zien. Op een speelse manier komen kinderen met deze onderwerpen in aanraking. Categorieën zijn o.a. verschillende gezinssituaties, uiterlijk, handicap, hobby s, talenten en godsdienst. Het spel biedt een goede ingang om verder over deze onderwerpen te praten. 5
Blauwland Geelland, Centrum Informatieve Spelen Materiaal: simulatiespel Duur: 60-90 minuten Doelgroep: groep 5 t/m 8 Leerlingen hebben gevoeld hoe moeilijk het kan zijn om te leven in een land dat je niet begrijpt. Leerlingen ervaren hoe moeilijk het is om gewoontes en gebruiken van een andere cultuur te leren kennen en onder de knie te krijgen. Leerlingen kunnen zich inleven in iemand die in een nieuwe cultuur terechtkomt. Het simulatiespel Blauwland Geelland spoort 2 vreemde culturen aan tot het ontdekken van elkaars gewoonten, gebruiken, rituelen en afspraken. Concreet worden de spelers in 2 culturele groepen verdeeld: Blauwland en Geelland. Elke groep verhuist naar een nabijgelegen lokaal en speelt een spel dat hun cultuur representeert. Beide culturen sturen elk 2 waarnemers naar de andere cultuur. De waarnemers mogen alleen observeren, niet spreken of participeren. Tijdens dit bezoek 'speelt' elke groep haar cultuur. De waarnemers brengen verslag uit in hun groep. Samen proberen ze de andere cultuur te doorgronden. Wat spelen zij? Wat gebeurt daar? Hoe verloopt hun spel? In de volgende fase proberen de 2 waarnemers daadwerkelijk mee te spelen, maar dat blijkt niet zo makkelijk te zijn... Vragen stellen of de eigen cultuur prijsgeven, blijft immers taboe. Het snelle oordeel, Anne Frank Stichting, 2007 Materiaal: spel Duur: 30 minuten Doelgroep: groep 7& 8 Leerlingen leren dat de eerste indruk lang niet altijd klopt. Leerlingen kunnen het verschil aangeven tussen een eerste indruk en iemand echt leren kennen. Leerlingen kunnen uitleggen wat de relatie tussen snel oordelen en vooroordelen is. In Het snelle oordeel gaat het erom zoals de naam al zegt snel een oordeel te vellen. Zes jongeren worden geportretteerd op grote foto s en de leerlingen krijgen een kaartje met een afbeelding van hobby s, favoriete eten, een kamer of een object. Ze moeten snel beslissen bij welke jongere hun kaartje hoort en het bij het portret ophangen. Een paar jongeren krijgen een ander kaartje: zij moeten snel oordelen welke jongere zij het aardigst vinden. Vervolgens wordt gekeken wat er wel of niet klopte en wordt nabesproken welke functie het snelle oordeel vervult en wat het te maken heeft met vooroordelen. De leerlingen leren de jongeren beter kennen en merken dat de eerste indruk niet altijd klopt. 6
BOEKEN Klaas en de drie pestkoppen, R. Kerkhofs en N. Buys, 2004 Materiaal: stripboek Doelgroep: om zelf te lezen vanaf groep 5 Leerlingen kunnen zich inleven in iemand die gepest wordt. Leerlingen kunnen verwoorden wat de gevolgen van pesten zijn. Leerlingen leren hoe je iemand kunt helpen die gepest wordt. Klaas en de 3 pestkoppen is een educatieve strip over pesten en plagen en wat je ertegen kunt doen. Als Klaas Janssens, een jongen van bijna 12 jaar, verhuist naar een ander dorp krijgt hij het op school aan de stok met 3 pestkoppen. Enkel van 'het grote, roze oor' krijgt Klaas hulp. Maar wie zich achter dit personage verschuilt, is voor hem een raadsel. En welk geheim houdt Rosa, Klaas' moeder al jarenlang voor haar gezin verborgen? En juffrouw Rozenwater, zal zij uiteindelijk ingrijpen? Achteraan de strip is een katern opgenomen met uitleg over pesten voor slachtoffers, pestkoppen, middengroep, begeleiders en ouders. Een verwerkingsbrochure is gratis te downloaden via: http://www.jeugdenvrede.be/sites/default/files/downloads/brochure_klaas_pestkoppen. pdf Elmer, D. McKee, 1999 Materiaal: voorleesboek Doelgroep: vanaf groep1 Leerlingen beseffen dat anders-zijn ook positief kan zijn. Leerlingen kunnen zich inleven in iemand die anders is dan de rest. Het verhaal gaat over de olifant Elmer. Elmer is een hele bijzondere olifant. Terwijl alle olifanten grijs zijn, is Elmer zo kleurrijk als een lappendeken. Maar hij is niet gelukkig met zijn kleuren. Hij wil niet meer anders zijn, en zoekt naar een oplossing om zo te zijn als de rest. Maar uiteindelijk merkt hij dat hij wordt geliefd zoals hij is. Het verhaal biedt ingangen om te praten over anders zijn, elkaar respecteren en zo kunnen zijn als je bent. Dit verhaal is opgenomen in Het grote boek van Elmer. 7
Kikker en de vreemdeling, M.Velthuijs, 1993 Materiaal: voorleesboek Doelgroep: vanaf groep 1 Leerlingen maken kennis met het begrip vooroordeel en leren welke gevlogen vooroordelen kunnen hebben. Leerlingen beseffen dat vooroordelen vaak niet kloppen. In het bos is een nieuw dier komen wonen: Rat. Hij wordt niet geaccepteerd. De dieren zitten boordevol vooroordelen, maar merken dat ze van hun standpunt terug moeten komen: i.p.v. lui en brutaal is hij juist behulpzaam en actief. Hij wordt volledig geaccepteerd en is zelfs geliefd. Dan besluit Rat om naar Amerika te gaan. Kikker en de vreemdeling is een schitterend geschilderd prentenboek in warme kleuren. Dit vierde boek over Kikker is gezien zijn thematiek ideaal om voor te lezen op scholen en daarna over discriminatie te praten. Nou en?!, Art.1/LBR, 2002 Materiaal: brochure Doelgroep: groep 7 & 8 Leerlingen maken kennis met de begrippen stereotype, vooroordeel en discriminatie. Leerlingen leren wat ze tegen discriminatie kunnen doen. De brochure Nou en?! Legt op een eenvoudige manier uit wat cultuur, beeldvorming, vooroordelen, discriminatie en racisme betekenen én wat je ertegen kunt doen. Nou En?! is geschreven voor het basisonderwijs. Ook leerkrachten kunnen daarmee uit de voeten bij de begeleiding van de leerlingen. De brochure Nou en?! Kunt u gratis tegen verzendkosten bestellen bij Ieder1Gelijk. 8